Adam balasy baqytty ómir sýrui ýshin mәndi de maghynaly jazylghan 100 kitap oqysa jetkilikti. Biraq sol 100 kitapty oqu ýshin keminde 1000 kitap oqyluy kerek. Sebebi, sapagha ainalmaghan san jeme-jemge kelgende san boludan qalady. Al sapaly kitapty tauyp, ony oqudyng ózi ýlken jetistik bolsa, sol qúndy kitapty syilyqqa alu naghyz baqyt.

14 aqpan – Ghashyqtar kýni. Ghasyrlar boyy toylanyp kele jatqan ghashyqtar kýnining datasy 2012 jyldan beri taghy bir merekemen tolyqtyryldy. Qazir endi aqpan aiy kelse jýrekshe qúttyqtaular әzirlep qana emes, kitaptardy da izdestirudi әdetke ainaldyryp alghanbyz. Sebebi, 14 aqpan – Halyqaralyq kitap syilau kýni.

«Ebepke sebep» demekshi, búl merekening de ózindik tarihy bar. Kitaphanashy, balalar kitabyna arnalghan sayt ashqan ýsh balanyng anasy, amerikalyq Emmy Brodmur úlynyng tosynnan qoyghan: «Adamdar bir-birine kitap syilaytyn kýn nege joq?» degen saualynan keyin oilana kele, kitap syilau kýni joq ekendigin eskergen. Osylaysha, jaqyndaryna, jurnalisterge, tanymal dostary men blogerlerge oiymen bólise kele, kitap syilau kýnin merekege ainaldyru iydeyasyn úsynghan.

Býginde atalmysh kýnning merekege úlasqanyna 12 jyl toldy. Álemning týkpir-týkpirindegi kitapsýier qauymnyng qoldauymen mereke ózining az ghana jyldyq qalyptasu tarihynda ýlken tanymaldyqqa ie bolyp ýlgergen. Ghasyrdan kele jatpasa da, merekening halyq arasynda toylanuy – kitap oqityndardyng sanynyng әli de artyp kele jatqandyghyna birden-bir dәlel.

«Eger bir adam kitap oqymasa, búl onyng óz qasireti, al milliondaghan adamdar kitap oqymasa, tútas bir últtyng qasireti», - degen Iosif Brodskiy. Osy bir sózdi eskerip, Qazaqstandy kitap oqityn elge ainaldyramyz dep úrandatqan, KITAPALCLUB negizin qalaushy, Kitapal Podcast reziydenti, aulga.kitapal jobasynyng jetekshisi Daniyar Jigitbekpen súhbattasqan edik.

– 14 aqpan – Halyqaralyq kitap syilau kýni. Búl mereke qazirgi tanda kónil toltyrarlyq dengeyde atalyp jýr me?

– IYә, mening oiymsha kónil toltyrarlyq dengeyde atalynuda. Jappay bolmasa da óz ortamyzda bayqap jatyrmyz. Keybir jandar tuystaryna, dostaryna, jaqyndaryna dep arnayy kitap satyp alyp, ony syilap, paraqshalaryna bizdi belgilep jatyr. Búl jaqsy janalyq dep atap óter edim.

– «Qazaqstandy kitap oqityn elge ainaldyramyz», - degen sózdi úranynyzgha ainaldyrghan edinizder. Tipten birneshe jana jýielerdi qolgha alyp, jastardy qyzyqtyratyn kreativti kanaldar ashyp, oqyrmandargha jana mýmkindikter úsynudasyzdar. Osyghan say oqyrman sany artyp jatyr ma?  

– Biz endi jyldyq saudamyzgha, jobalarymyzgha qarap artyp jatyr dep aita alamyz. Mysaly bizding Kitapal Podcast jobamyz bar. Ol jerde jariyalanghan viydeolarymyzdy 1 millionnan astam adam kórgen. Búl degenimiz yaghny keminde 1 million adam kitapqa qyzyghady, bir kitaptyng betin ashyp kórdi degen ýmitimiz bar. Sonday-aq, songhy 4 jylda dýkenimizde 3 millionnan astam kitap basylyp, satylghan. Sandardyng kórsetkishine qaray kele, jyl sayynghy kitapsýier qauymnyng artyp jatqanyna kóz jetkize alamyz.

– Qazirgi tanda kitap jazatyn jazushylardan basqa, jazushysymaqtar kóbeyip ketti. Olardy tekserip jatqandary da shamaly. Búlar oqyrmannyng kitap oqugha degen shabytyn bәsendetpey me?

– Jazushysymaqtar kóbeyip ketti degen sózge kelispeymin. Sebebi, olar kóbeyip ketse de óte az. Mening oiymsha jalpy jazary bar bolsa jaza bergeni dúrys dep oilaymyn. Kezinde bizde әnshisymaqtar degen týsinik bolghan. Qatelespesem 5-6 jyl búryn әnshisymaqtar kóp dep halyq arasynda kóptep aitylghan. Sol kezde Sәken Mayghaziyevting sózi bar edi: «San sapagha auysady», - degen. Dәl sol siyaqty bizde kitap jazatyndar, siz aitpaqshy jazushysymaqtar kóbeye bersin. Sóitip, san sapagha auysady. Oqyrmanda talgham qalyptasady. Myqtylar iriktelip shyghady. Odan bәrimiz útamyz. Búl jaqsy qúbylys dep oilaymyn.

– Qazirgi jastargha qanday kitap oqugha kenes beresiz? 

– Qazirgi jastargha ózin damytatyn, ózining problemalaryn sheshetin kitaptardy tauyp, oqyp, sol baghytta damugha kenes beremin. Mysaly qarjy mәselesinde súraqtar bolsa, soghan qatysty kitaptardy tandaghan dúrys.

Paydasyz maqsat boluy mýmkin, paydasyz kitap bolmaydy. Naqty myna kitap dep aita almaymyn. Kitap ol - dәri siyaqty ghoy. Árkim ózining dertine qaray kitap tandauy kerek. Sol ýshin mәselendi sheshetin kitap oqyghan jón.

– Qazaqstanda týrli merekelerge arnalghan datalar bar. Sonyng bir kýnin kitap oqugha arnasa qalay qaraysyz? Bizge kerek pe sonday kýn?

– Kitap oqugha arnayy kýndi taghayyndaudyng qajeti joq. Adamnyng barlyq kýni kitap oqityn kýn boluy kerek. Biraq Dombyra kýni degen kýn bar ghoy, bәlkim sonday Kitap kýni degen kýndi engizsek, onyng manyzyn bir aishyqtay týsetin shyghar.

– KITAPAL turaly aita ótseniz?

– KITAPAL – Qazaqstandy kitap oqityn elge ainaldyratyn kompaniya. Zamangha say, halyqtyng súranysyna ie kitap jazyp, basyp, sony taratyp, satatyn kompaniya. Kitapal Podcast degen millionnan astam adamdy kitapqa qyzyqtyra bilgen yutub jobamyz bar. Auylgha kitap degen joba bar. Atalmysh kompaniyamyz Qazaqstannyng 173 auyl mektebine qazaq tilindegi zamanauy kitaptardy jetkizgen. Yaghni, Qazaqstannyng barlyq ónirinde óz izin qaldyrghan kompaniya desek bolady. Sonday-aq, KITAPAL oqyrmandaryn bir tudyng astyna biriktirgen KITAPALCLUB degen jobamyz bar. Osy uaqytqa deyin 8 adamnan qúralghan 232 klub qúryldy. Sonda keminde 2 myngha juyq adam keminde kitap oqyp, sony taldap, ómirinde jýzege asyryp jatyr degen sóz. Búl ýlken qoghamdastyq. Áli de bizdi quantatyn kórsetkishter bolatynyna senimdimin!

Týiin: IYә, rasynda dúrys tandalghan kitap – dertting shipasy. Súhbat iyesi Daniyar Jigitbek búl kýnderi ózining birneshe avtorlyq kitabyn jazyp shyqqan jazushy. Sonyng ishinde eng kóp oqylyp, oqyrman arasynda tanymaldylyqqa ie kitaby – Qarjy qaghidalary dep atalady. Sebebi, búl kýnderi әrbir ekinshi qazaqstandyqtyng basynda nesiyesi bar. Búl degenimiz halyqtyng qarjylay sauatsyz ekendigining kórinisi. Avtor osy kitap arqyly birneshe oqyrmannyng kókeyindegi kókeytesti súraqtaryna jauap bere otyryp, olardyng mәsselelerining jenildeuine at salysqan. Kitap syilau merekesinde jaqyndarynyzgha qanday kitap syilau kerektigin bilmey, oilanyp jýrgen bolsanyz, atalmysh kitapty oquynyzgha kenes beremiz.

Osy sәtti paydalana otyryp, kitap jayly qyzyqty 10 derekpen bólisudi jón kórdik:

1) Búryndary Europa kitaphanalarynda kitaptar shynjyrmen bekitilgen eken. Shynjyrlar oqyrmannyng qalaghan jerine baryp oquyna ynghayly úzyndyqqa deyin sozylghan. Maqsaty – kitaptary joghalmas ýshin jasalghan aila desedi.

2) Oqyrman kitap satyp alarda orta eseppen, 8 sekund kitaptyng múqabasyna, 15 sekund songhy betine qarap tandaydy eken.

3) Kitap satyp alushylardyng 68%-yn әiel adamdar qúraydy eken.

4) Kitap oqymaghandyq tuyndaytyn sauatsyzdyqtyng kesirinen әlemdegi biznes pen salyqsalushylar 20 milliard dollarday shyghyngha batady eken.

5) Eger siz esineu jayly kitap oqityn bolsanyz, siz de esinesizsiz. (Tipten qazir esineseniz tanqalmanyz)

6) GUGL kompaniyasy әlem boyynsha kitaptardyng sanyn eseptep shygharghan. Olardyng jalpy sany 130 milliondy qúraghan.

7) Maksim Gorkiy minutyna 4000 sóz oqyghan.

8) Eng alghashqy kitaptar balshyqtan jasalghan.

9) Týnde kitap oqu úiqyndy qandyrady, búl úiqyndy jaqsartugha kómektesedi.

10) Kitap tikenderi kitap qúrttaryn jeydi.

Kezinde kitapty tek el iyesi súltandargha, handar men patshalargha ghana tartu etu – ejelden beri qalyptasqan ýrdis bolsa, búl kýnderi patsha kónil halqymyz ózining syilaytyn jaqynyna kitap syilaudy әdetke ainaldyrghan. Sebebi kitap oqyghan elding erteni enseli, keleshegi kemel bolatynyn bilgen.

Darigha Asqar

Abai.kz