Atyrauda «Últtyq qúryltaydyn» ýshinshi basqosuy ótip jatyr. Búghan deyingi Qúryltaylarda Jana Qazaqstan – әdiletti Qazaqstannyng negizi qalanyp,  elimizding jarqyn bolashaghy men múratyn aiqyndaghan aituly oqighalar oryn alyp otyrdy. Memlekettik kenesshi Erlan Qarinning aituynsha, Preziydent Q.Toqaev Últtyq qúryltay mýshelerimen әrdayym kezdesip, kenesip otyrady. Qazirgi tanda búl alanda qoghamdaghy ózekti mәseleler jóninde talqylanyp, onyng mәrtebesi artyp keledi.

«Últtyq qúryltay – Preziydent janyndaghy negizgi konsulitativtik-kenesshi organ. Memleket basshysy búl úiymdy qúru turaly bastamany ótken jylghy Joldauynda kótergen bolatyn. Últtyq qúryltaydyng qúramyna elimizge belgili qogham qayratkerleri jәne sarapshylarmen qatar, ónirlerdegi azamattyq qoghamnyng belsendi ókilderi mýshe bolyp kirdi. Qazirgi uaqytta Últtyq qúryltay Memleket basshysynyng qogham belsendilerimen jәne sarapshylarmen aradaghy tikeley dialogyn ornatyp, ony damytyp otyr», - deydi E.Qariyn.

Qúryltaydyng arqasynda Konstitusiyalyq zandargha baylanysty birqatar ózgeris boldy. Elimizde aralas saylau jýiesine ótu tәrtibi aiqyndaldy. Múnyng nәtiyjesine ótken Parlament saylauynda kuә boldyq. Mәjilis pen oblystyq mәslihat deputattarynyng bir bóligi, audandyq mәslihat deputattarynyng bәri bir mandatty okrug boyynsha saylandy. Parlamentting tómengi Palatasyna alty partiya ótti. Sonymen qatar ondaghan deputat bir mandattyq okrugten saylandy. Búl qadam Mәjilisting júmysyna qan jýgirtkenin apta sayyn ótetin jalpy otyrys kórsetip otyr.

Memleket basshysy: «Memleket tandaghan baghytty halyqtyng basym kópshiligi qoldaytyny óte manyzdy. Bizding azamattarymyz elimizde týbegeyli ózgerister bolady dep senedi. Biz halyqqa reformalardy jýrgizu barysyn údayy týsindirip otyrugha tiyispiz. Qazirding ózinde janghyrtu prosesi birtindep býkilhalyqtyq sipat alyp keledi. Árbir azamat janghyrtudyng әserin sezinuge tiyis. Eger әrkim eldegi ózgeristerge ózining jeke isi retinde qaraytyn bolsa, onda biz shynymen janaru jolyna týsemiz. Múny elimizding әrbir azamaty týsinui tiyis», - degen bolatyn.

Týpki maghynasy qúralu, jinalu, týgeldenu degenge sayatyn Qúryltay sózi – týrki-monghol júrtyna tәn resmy kenes, jinalys atauyn bildiredi. Últymyz kýni-býginge deyin: «Aghayyn-tuystyng basy týgel qúralyp qalghan eken», - degendi ýnemi auyzgha alyp otyratyny da bar.  Qúryltaydyng tarihy arghy dәuirlerge ketkenimen, shaqyryluyna qaray Kishi qúryltay men Úly Qúryltay dep bólinetinde jaqsy bilemiz. Qazir modagha ainalghan           plenum, forum sózderinen de auqymy men manyzy zor Qúryltay – týrki halyqtary, onyng ishinde qazaqqa da tiyesili tól sózimiz bolyp tabylady. Biz búny arghy dәuirlerden jalghasqan memleket basqaru dәstýrin janghyrtudaghy bir qadam dep qarastyruymyzgha әbden bolady. Ótkeni men býgingisin jәne ertenin bóle-jara qaramaytyn ózge júrttardyng biri retinde alash balasy da tap osylay jasap otyr.

Últtyq qúryltaydyng I otyrysyn ashqan Preziydent: «Barshanyzgha Últtyq qúryltaydyng ashyluy qútty bolsyn degim keledi. Biz býgin jalpyúlttyq referendumnan keyin alghash ret bas qosyp otyrmyz. Ata zangha ózgerister engizuge arnalghan referendum tabysty ótti. Azamattarymyz dauys beruge belsene qatysty. Otbasymen birge baryp, el bolashaghyna bey-jay qaramaytynyn kórsetti. Shynayy ózgeriske jәne jan-jaqty janghyrugha degen úmtylysyn bildirdi. Keleshegimizding jarqyn bolaryna ýmiti jәne senimi zor ekenin bayqatty. Elimiz ertengi kýnge myzghymas birlikpen qadam basugha dayyn ekenin anyq anghartty», - degen bolatyn.

Endi mine ýshinshi Qúryltaydy da ótkizip, tәuelsizdikting bal dәmin tatyp jatyrmyz. QR Preziydenti Qasym-Jomart Toqaevtyng qatysuymen Últtyq qúryltaydyng ýshinshi otyrysy bastaldy. Memleket basshysynyng janynan qúrylghan Últtyq qúryltaydyng búl jolghy otyrysy Atyrau ónirinde ótip jatyr.

Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Últtyq qúryltaydyng alghashqy otyrysynda Jana Qazaqstan kýrdeli әri úzaq ýderis arqyly qúrylatynyna nazar audarghan edi. Sonday-aq múnday irgeli is-sharanyng manyzyna da toqtaldy. «Qúryltay shaqyru – erteden kele jatqan ata dәstýrimiz ekenin jaqsy bilesizder. Babalarymyz manyzdy mәselelerdi osynday alqaly jiynda talqylaghan. Halyq ózara aqyldasa otyryp, bir toqtamgha kelgen. Múnday sheshimder býkil eldi biriktirgen», - degeni belgili.

Tól tarihymyzgha ýnilsek, últ taghdyryn sheshken qúryltay kóp ekenine kuә bolamyz. Ásirese óte manyzdy kezende týgel Alash jinalyp, keleli mәseleni kenesip otyrghan. Mәselen, Talas qúryltayynan keyin Altyn Orda derbes memleket boldy. Qaraqúm jәne Ordabasy qúryltaylary júrtymyzdy el qorghaugha úiystyrdy. Orynbordaghy birinshi qazaq qúryltayynda Alash partiyasy qúryldy. Ekinshi qúryltaydady Alash avtonomiyasy jariyalandy. Egemendik alghannan keyin ótken Dýniyejýzi qazaqtarynyng alghashqy qúryltayynda syrttaghy qandastarymyzdy  atamekenge shaqyrdyq. Osylaysha, nәubet jyldary ýdere kóshken el tәuelsiz Qazaqstangha oraldy. Endeshe Qazaq qúryltaylarynyng bәri el damuyna eleuli ózgeris әkeldi desek qatelespeymiz.

Jalpy, Últtyq qúryltay qúramynda 117 adam bar. Oghan barlyq oblystyn, san týrli salanyn, әr buynnyng ókilderi endi. Sonday-aq Parlament deputattary, sayasy partiyalar men Qazaqstan halqy Assambleyasynyng mýsheleri de shaqyryldy. Ýkimettik emes jәne kәsiby úiymdardyng ókilderi de shet qalghan joq. Qúryltay qúramyna ónirlik qoghamdyq kenesterding mýsheleri de qosyldy. Osylaysha, san týrli qoghamdyq pikir iyesin týgel qamtityn ókildi qúrylym qalyptasty.

«Elding tarihy jadyn janghyrtu ýshin ýilesimdi sayasattyng boluy erekshe manyzdy. Osy orayda, biz el damuynyng jana basymdyqtaryn belgilep aluymyz kerek. Últtyq merekeler men atauly kýnder tizbesine birqatar ózgeris engizgen jón. Men Respublika kýnine últtyq mereke mәrtebesin qaytarudy úsynamyn. Sondyqtan qazannyng jiyrma besi kýni jyl sayyn Egemendik kýnin elimizding basty merekesi retinde atap ótuimiz kerek. 1990 jyly 25 qazanda Qazaqstannyng Egemendigi turaly deklarasiya qabyldandy. Búl elimizding tәuelsizdik jolyndaghy túnghysh qadamy bolatyn», - dedi Q.Toqaev.

Kóp uaqyt ótpey «Qazaqstan Respublikasynyng keybir zannamalyq aktilerine kiynematografiya jәne mәdeniyet mәseleleri boyynsha ózgerister men tolyqtyrular engizu turaly» zang jobasy Parlamentting eki Palatasynda da qabyldanyp, Preziydentting qoly qoyyldy. Osylaysha, úlyq mereke qayta oraldy.

Últtyq qúryltaydyng alghashqy otyrysynda Memleket basshysy Referendum arqyly Ata zanymyzgha ózgerister engizilgenin atap ótken bolatyn. Osyghan qatysty Q.Toqaev: «Janarghan Konstitusiya tolyqqandy qoldanysqa enui ýshin әli kóp júmys isteuimiz kerek. Biz 20-dan astam jana zang jobasyn әzirlep, qabyldauymyz qajet. Saylau turaly, sayasy partiyalar turaly jәne basqa da birqatar zandy ózgertemiz. Búl eldi tabysty janghyrtu túrghysynan óte manyzdy. Zandardy qabyldau ýshin birneshe ai, tipti, jarty jyl uaqyt qajet boluy mýmkin. Biraq reformany sozyp, arqany kenge salugha bolmaydy», - degen edi.

Múnyng bәri Ádiletti Qazaqstan qúrudaghy manyzdy qadamdar ekeni sózsiz. Taghy bir aita keterlik mәsele, Preziydent ókilettigin qysqartugha qatysty týzetuler engizildi. Jana normagha sәikes memleket tizginin ústaghan adam 7 jylgha saylanady. Onyng ýstine bir retten artyq Preziydent mindetin atqara almaydy. Qarashada ótken kezekten tys preziydent saylauynda osy ózgerister jýzege asty.

«Quryltai» mobilidi qosymshasy iske qosylyp, azamattar búl platformagha qoghamdaghy ózekti mәseleler jónindegi óz oilary men úsynystaryn jolday alatyn boldy. Osylaysha, Últtyq qúryltay elding ótinish-tilekterin jinaytyn kommunikasiyanyng әrtýrli formatyn paydalanu arqyly ashyq әri tiyimdi dialog alanyna ainalyp otyr.

Últtyq qúryltayda ýsh qúndylyq negizge alynady. Birinshisi, Altyn Orda asyl múraty iydeologiyalyq tújyrymy. Ekinshisi – últty úiysugha ýndeu. Ýshinshi oy – memleket mýddesi bәrinen biyik ekendigine últty úiystyru.

2019 jyldan beri Memleket basshysynyng ýrdisti jýrgizip otyrghan sayasaty –  elimizding birtútastyghyn nyghaytyp, әdiletti, ekonomikalyq jәne әleumettik jaghdayy túraqty әri údayy damyp otyratyn memleket qalyptastyrugha baghdar ústanu bolyp tabylady. Sodan beri osy baghytta býkil el-júrt jiylyp, qajetti reformalardy úsynyp, olardy der kezine jýzege asyryp keledi.

Bizding asyl ýmitimiz bolyp tabylatyn Últtyq qúryltaydyng mýsheleri – halyqtyng kókeyindegi jýrgen, qoghamdaghy manyzdy mәselerdi aityp qana qoymay, sol mәselerdi sheshu jolyn da biletin azamattar ekendigi últymyzdyng bolashaghy ýshin kónilge ýmit otyn jaghady.

Qoryta aitqanda, Últtyq qúryltay qúrylghaly auqymdy júmys atqaryldy. Osy orayda biylik pen qoghamnyng әriptestigi Ádiletti Qazaqstandy qúru isinde airyqsha ról atqaratynyn atap ótken jón. Demek jana qoghamdyq mәmilening negizin qalyptastyrugha zor ýles qosty dep aitsaq qatelespeymiz. Sonyng jarqyn mysalyn atyrauda ótip jatqan Qúryltay barsynda kórip otyrmyz. Aldaghy uaqytta olardyng júmysyn jandandyra týsu kerek. Últtyq qúryltaydyng el ishindegi nasihatyn da qolgha alghan jón.

Abai.kz