اتىراۋدا «ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ» ءۇشىنشى باسقوسۋى ءوتىپ جاتىر. بۇعان دەيىنگى قۇرىلتايلاردا جاڭا قازاقستان – ادىلەتتى قازاقستاننىڭ نەگىزى قالانىپ،  ەلىمىزدىڭ جارقىن بولاشاعى مەن مۇراتىن ايقىنداعان ايتۋلى وقيعالار ورىن الىپ وتىردى. مەملەكەتتىك كەڭەسشى ەرلان قاريننىڭ ايتۋىنشا، پرەزيدەنت ق.توقاەۆ ۇلتتىق قۇرىلتاي مۇشەلەرىمەن ءاردايىم كەزدەسىپ، كەڭەسىپ وتىرادى. قازىرگى تاڭدا بۇل الاڭدا قوعامداعى وزەكتى ماسەلەلەر جونىندە تالقىلانىپ، ونىڭ مارتەبەسى ارتىپ كەلەدى.

«ۇلتتىق قۇرىلتاي – پرەزيدەنت جانىنداعى نەگىزگى كونسۋلتاتيۆتىك-كەڭەسشى ورگان. مەملەكەت باسشىسى بۇل ۇيىمدى قۇرۋ تۋرالى باستامانى وتكەن جىلعى جولداۋىندا كوتەرگەن بولاتىن. ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ قۇرامىنا ەلىمىزگە بەلگىلى قوعام قايراتكەرلەرى جانە ساراپشىلارمەن قاتار، وڭىرلەردەگى ازاماتتىق قوعامنىڭ بەلسەندى وكىلدەرى مۇشە بولىپ كىردى. قازىرگى ۋاقىتتا ۇلتتىق قۇرىلتاي مەملەكەت باسشىسىنىڭ قوعام بەلسەندىلەرىمەن جانە ساراپشىلارمەن اراداعى تىكەلەي ديالوگىن ورناتىپ، ونى دامىتىپ وتىر»، - دەيدى ە.قارين.

قۇرىلتايدىڭ ارقاسىندا كونستيتۋتسيالىق زاڭدارعا بايلانىستى بىرقاتار وزگەرىس بولدى. ەلىمىزدە ارالاس سايلاۋ جۇيەسىنە ءوتۋ ءتارتىبى ايقىندالدى. مۇنىڭ ناتيجەسىنە وتكەن پارلامەنت سايلاۋىندا كۋا بولدىق. ءماجىلىس پەن وبلىستىق ءماسليحات دەپۋتاتتارىنىڭ ءبىر بولىگى، اۋداندىق ءماسليحات دەپۋتاتتارىنىڭ ءبارى ءبىر مانداتتى وكرۋگ بويىنشا سايلاندى. پارلامەنتتىڭ تومەنگى پالاتاسىنا التى پارتيا ءوتتى. سونىمەن قاتار ونداعان دەپۋتات ءبىر مانداتتىق وكرۋگتەن سايلاندى. بۇل قادام ءماجىلىستىڭ جۇمىسىنا قان جۇگىرتكەنىن اپتا سايىن وتەتىن جالپى وتىرىس كورسەتىپ وتىر.

مەملەكەت باسشىسى: «مەملەكەت تاڭداعان باعىتتى حالىقتىڭ باسىم كوپشىلىگى قولدايتىنى وتە ماڭىزدى. ءبىزدىڭ ازاماتتارىمىز ەلىمىزدە تۇبەگەيلى وزگەرىستەر بولادى دەپ سەنەدى. ءبىز حالىققا رەفورمالاردى جۇرگىزۋ بارىسىن ۇدايى ءتۇسىندىرىپ وتىرۋعا ءتيىسپىز. قازىردىڭ وزىندە جاڭعىرتۋ پروتسەسى بىرتىندەپ بۇكىلحالىقتىق سيپات الىپ كەلەدى. ءاربىر ازامات جاڭعىرتۋدىڭ اسەرىن سەزىنۋگە ءتيىس. ەگەر اركىم ەلدەگى وزگەرىستەرگە ءوزىنىڭ جەكە ءىسى رەتىندە قارايتىن بولسا، وندا ءبىز شىنىمەن جاڭارۋ جولىنا تۇسەمىز. مۇنى ەلىمىزدىڭ ءاربىر ازاماتى ءتۇسىنۋى ءتيىس»، - دەگەن بولاتىن.

تۇپكى ماعىناسى قۇرالۋ، جينالۋ، تۇگەلدەنۋ دەگەنگە ساياتىن قۇرىلتاي ءسوزى – تۇركى-مونعول جۇرتىنا ءتان رەسمي كەڭەس، جينالىس اتاۋىن بىلدىرەدى. ۇلتىمىز كۇنى-بۇگىنگە دەيىن: «اعايىن-تۋىستىڭ باسى تۇگەل قۇرالىپ قالعان ەكەن»، - دەگەندى ۇنەمى اۋىزعا الىپ وتىراتىنى دا بار.  قۇرىلتايدىڭ تاريحى ارعى داۋىرلەرگە كەتكەنىمەن، شاقىرىلۋىنا قاراي كىشى قۇرىلتاي مەن ۇلى قۇرىلتاي دەپ بولىنەتىندە جاقسى بىلەمىز. قازىر موداعا اينالعان           پلەنۋم، فورۋم سوزدەرىنەن دە اۋقىمى مەن ماڭىزى زور قۇرىلتاي – تۇركى حالىقتارى، ونىڭ ىشىندە قازاققا دا تيەسىلى ءتول ءسوزىمىز بولىپ تابىلادى. ءبىز بۇنى ارعى داۋىرلەردەن جالعاسقان مەملەكەت باسقارۋ ءداستۇرىن جاڭعىرتۋداعى ءبىر قادام دەپ قاراستىرۋىمىزعا ابدەن بولادى. وتكەنى مەن بۇگىنگىسىن جانە ەرتەڭىن بولە-جارا قارامايتىن وزگە جۇرتتاردىڭ ءبىرى رەتىندە الاش بالاسى دا تاپ وسىلاي جاساپ وتىر.

ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ ءى وتىرىسىن اشقان پرەزيدەنت: «بارشاڭىزعا ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ اشىلۋى قۇتتى بولسىن دەگىم كەلەدى. ءبىز بۇگىن جالپىۇلتتىق رەفەرەندۋمنان كەيىن العاش رەت باس قوسىپ وتىرمىز. اتا زاڭعا وزگەرىستەر ەنگىزۋگە ارنالعان رەفەرەندۋم تابىستى ءوتتى. ازاماتتارىمىز داۋىس بەرۋگە بەلسەنە قاتىستى. وتباسىمەن بىرگە بارىپ، ەل بولاشاعىنا بەي-جاي قارامايتىنىن كورسەتتى. شىنايى وزگەرىسكە جانە جان-جاقتى جاڭعىرۋعا دەگەن ۇمتىلىسىن ءبىلدىردى. كەلەشەگىمىزدىڭ جارقىن بولارىنا ءۇمىتى جانە سەنىمى زور ەكەنىن بايقاتتى. ەلىمىز ەرتەڭگى كۇنگە مىزعىماس بىرلىكپەن قادام باسۋعا دايىن ەكەنىن انىق اڭعارتتى»، - دەگەن بولاتىن.

ەندى مىنە ءۇشىنشى قۇرىلتايدى دا وتكىزىپ، تاۋەلسىزدىكتىڭ بال ءدامىن تاتىپ جاتىرمىز. قر پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ قاتىسۋىمەن ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ ءۇشىنشى وتىرىسى باستالدى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ جانىنان قۇرىلعان ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ بۇل جولعى وتىرىسى اتىراۋ وڭىرىندە ءوتىپ جاتىر.

مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ العاشقى وتىرىسىندا جاڭا قازاقستان كۇردەلى ءارى ۇزاق ۇدەرىس ارقىلى قۇرىلاتىنىنا نازار اۋدارعان ەدى. سونداي-اق مۇنداي ىرگەلى ءىس-شارانىڭ ماڭىزىنا دا توقتالدى. «قۇرىلتاي شاقىرۋ – ەرتەدەن كەلە جاتقان اتا ءداستۇرىمىز ەكەنىن جاقسى بىلەسىزدەر. بابالارىمىز ماڭىزدى ماسەلەلەردى وسىنداي القالى جيىندا تالقىلاعان. حالىق ءوزارا اقىلداسا وتىرىپ، ءبىر توقتامعا كەلگەن. مۇنداي شەشىمدەر بۇكىل ەلدى بىرىكتىرگەن»، - دەگەنى بەلگىلى.

ءتول تاريحىمىزعا ۇڭىلسەك، ۇلت تاعدىرىن شەشكەن قۇرىلتاي كوپ ەكەنىنە كۋا بولامىز. اسىرەسە وتە ماڭىزدى كەزەڭدە تۇگەل الاش جينالىپ، كەلەلى ماسەلەنى كەڭەسىپ وتىرعان. ماسەلەن، تالاس قۇرىلتايىنان كەيىن التىن وردا دەربەس مەملەكەت بولدى. قاراقۇم جانە ورداباسى قۇرىلتايلارى جۇرتىمىزدى ەل قورعاۋعا ۇيىستىردى. ورىنبورداعى ءبىرىنشى قازاق قۇرىلتايىندا الاش پارتياسى قۇرىلدى. ەكىنشى قۇرىلتايدادى الاش اۆتونومياسى جاريالاندى. ەگەمەندىك العاننان كەيىن وتكەن دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ العاشقى قۇرىلتايىندا سىرتتاعى قانداستارىمىزدى  اتامەكەنگە شاقىردىق. وسىلايشا، ناۋبەت جىلدارى ۇدەرە كوشكەن ەل تاۋەلسىز قازاقستانعا ورالدى. ەندەشە قازاق قۇرىلتايلارىنىڭ ءبارى ەل دامۋىنا ەلەۋلى وزگەرىس اكەلدى دەسەك قاتەلەسپەيمىز.

جالپى، ۇلتتىق قۇرىلتاي قۇرامىندا 117 ادام بار. وعان بارلىق وبلىستىڭ، سان ءتۇرلى سالانىڭ، ءار بۋىننىڭ وكىلدەرى ەندى. سونداي-اق پارلامەنت دەپۋتاتتارى، ساياسي پارتيالار مەن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ مۇشەلەرى دە شاقىرىلدى. ۇكىمەتتىك ەمەس جانە كاسىبي ۇيىمداردىڭ وكىلدەرى دە شەت قالعان جوق. قۇرىلتاي قۇرامىنا وڭىرلىك قوعامدىق كەڭەستەردىڭ مۇشەلەرى دە قوسىلدى. وسىلايشا، سان ءتۇرلى قوعامدىق پىكىر يەسىن تۇگەل قامتيتىن وكىلدى قۇرىلىم قالىپتاستى.

«ەلدىڭ تاريحي جادىن جاڭعىرتۋ ءۇشىن ۇيلەسىمدى ساياساتتىڭ بولۋى ەرەكشە ماڭىزدى. وسى ورايدا، ءبىز ەل دامۋىنىڭ جاڭا باسىمدىقتارىن بەلگىلەپ الۋىمىز كەرەك. ۇلتتىق مەرەكەلەر مەن اتاۋلى كۇندەر تىزبەسىنە بىرقاتار وزگەرىس ەنگىزگەن ءجون. مەن رەسپۋبليكا كۇنىنە ۇلتتىق مەرەكە مارتەبەسىن قايتارۋدى ۇسىنامىن. سوندىقتان قازاننىڭ جيىرما بەسى كۇنى جىل سايىن ەگەمەندىك كۇنىن ەلىمىزدىڭ باستى مەرەكەسى رەتىندە اتاپ ءوتۋىمىز كەرەك. 1990 جىلى 25 قازاندا قازاقستاننىڭ ەگەمەندىگى تۋرالى دەكلاراتسيا قابىلداندى. بۇل ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىك جولىنداعى تۇڭعىش قادامى بولاتىن»، - دەدى ق.توقاەۆ.

كوپ ۋاقىت وتپەي «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە كينەماتوگرافيا جانە مادەنيەت ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جوباسى پارلامەنتتىڭ ەكى پالاتاسىندا دا قابىلدانىپ، پرەزيدەنتتىڭ قولى قويىلدى. وسىلايشا، ۇلىق مەرەكە قايتا ورالدى.

ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ العاشقى وتىرىسىندا مەملەكەت باسشىسى رەفەرەندۋم ارقىلى اتا زاڭىمىزعا وزگەرىستەر ەنگىزىلگەنىن اتاپ وتكەن بولاتىن. وسىعان قاتىستى ق.توقاەۆ: «جاڭارعان كونستيتۋتسيا تولىققاندى قولدانىسقا ەنۋى ءۇشىن ءالى كوپ جۇمىس ىستەۋىمىز كەرەك. ءبىز 20-دان استام جاڭا زاڭ جوباسىن ازىرلەپ، قابىلداۋىمىز قاجەت. سايلاۋ تۋرالى، ساياسي پارتيالار تۋرالى جانە باسقا دا بىرقاتار زاڭدى وزگەرتەمىز. بۇل ەلدى تابىستى جاڭعىرتۋ تۇرعىسىنان وتە ماڭىزدى. زاڭداردى قابىلداۋ ءۇشىن بىرنەشە اي، ءتىپتى، جارتى جىل ۋاقىت قاجەت بولۋى مۇمكىن. بىراق رەفورمانى سوزىپ، ارقانى كەڭگە سالۋعا بولمايدى»، - دەگەن ەدى.

مۇنىڭ ءبارى ادىلەتتى قازاقستان قۇرۋداعى ماڭىزدى قادامدار ەكەنى ءسوزسىز. تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىك ماسەلە، پرەزيدەنت وكىلەتتىگىن قىسقارتۋعا قاتىستى تۇزەتۋلەر ەنگىزىلدى. جاڭا نورماعا سايكەس مەملەكەت تىزگىنىن ۇستاعان ادام 7 جىلعا سايلانادى. ونىڭ ۇستىنە ءبىر رەتتەن ارتىق پرەزيدەنت مىندەتىن اتقارا المايدى. قاراشادا وتكەن كەزەكتەن تىس پرەزيدەنت سايلاۋىندا وسى وزگەرىستەر جۇزەگە استى.

«Quryltai» ءموبيلدى قوسىمشاسى ىسكە قوسىلىپ، ازاماتتار بۇل پلاتفورماعا قوعامداعى وزەكتى ماسەلەلەر جونىندەگى ءوز ويلارى مەن ۇسىنىستارىن جولداي الاتىن بولدى. وسىلايشا، ۇلتتىق قۇرىلتاي ەلدىڭ ءوتىنىش-تىلەكتەرىن جينايتىن كوممۋنيكاتسيانىڭ ءارتۇرلى فورماتىن پايدالانۋ ارقىلى اشىق ءارى ءتيىمدى ديالوگ الاڭىنا اينالىپ وتىر.

ۇلتتىق قۇرىلتايدا ءۇش قۇندىلىق نەگىزگە الىنادى. ءبىرىنشىسى، التىن وردا اسىل مۇراتى يدەولوگيالىق تۇجىرىمى. ەكىنشىسى – ۇلتتى ۇيىسۋعا ۇندەۋ. ءۇشىنشى وي – مەملەكەت مۇددەسى بارىنەن بيىك ەكەندىگىنە ۇلتتى ۇيىستىرۋ.

2019 جىلدان بەرى مەملەكەت باسشىسىنىڭ ءۇردىستى جۇرگىزىپ وتىرعان ساياساتى –  ەلىمىزدىڭ بىرتۇتاستىعىن نىعايتىپ، ادىلەتتى، ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك جاعدايى تۇراقتى ءارى ۇدايى دامىپ وتىراتىن مەملەكەت قالىپتاستىرۋعا باعدار ۇستانۋ بولىپ تابىلادى. سودان بەرى وسى باعىتتا بۇكىل ەل-جۇرت جيىلىپ، قاجەتتى رەفورمالاردى ۇسىنىپ، ولاردى دەر كەزىنە جۇزەگە اسىرىپ كەلەدى.

ءبىزدىڭ اسىل ءۇمىتىمىز بولىپ تابىلاتىن ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ مۇشەلەرى – حالىقتىڭ كوكەيىندەگى جۇرگەن، قوعامداعى ماڭىزدى ماسەلەردى ايتىپ قانا قويماي، سول ماسەلەردى شەشۋ جولىن دا بىلەتىن ازاماتتار ەكەندىگى ۇلتىمىزدىڭ بولاشاعى ءۇشىن كوڭىلگە ءۇمىت وتىن جاعادى.

قورىتا ايتقاندا، ۇلتتىق قۇرىلتاي قۇرىلعالى اۋقىمدى جۇمىس اتقارىلدى. وسى ورايدا بيلىك پەن قوعامنىڭ ارىپتەستىگى ادىلەتتى قازاقستاندى قۇرۋ ىسىندە ايرىقشا ءرول اتقاراتىنىن اتاپ وتكەن ءجون. دەمەك جاڭا قوعامدىق مامىلەنىڭ نەگىزىن قالىپتاستىرۋعا زور ۇلەس قوستى دەپ ايتساق قاتەلەسپەيمىز. سونىڭ جارقىن مىسالىن اتىراۋدا ءوتىپ جاتقان قۇرىلتاي بارسىندا كورىپ وتىرمىز. الداعى ۋاقىتتا ولاردىڭ جۇمىسىن جانداندىرا ءتۇسۋ كەرەك. ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ ەل ىشىندەگى ناسيحاتىن دا قولعا العان ءجون.

Abai.kz