Basy: Keshigip tughan keremet

Jalghasy: I Chempionat. 1960. Kenes futbolynyng altyn dәuiri

Jalghasy: II Chempionat. 1964. «Qyzyl furiyanyn» túnghysh tabysy

Jalghasy: III chempionat. 1968. Teris týsken «tenge»

Jalghasy: IV chempionat. 1972. Almansha arman-komanda

Jalghasy: V chempionat. 1976. Segiz saghatqa sozylghan turniyr

Jalghasy: VI chempionat. 1980. Nemisterding ekinshi altyny

Jalghasy: VII chempionat. 1984. Miysheli Platiny festivali

Jalghasy: VIII chempionat. 1988. «Ghasyr goly» jәne ghalamat futbol

Jalghasy: IH chempionat. 1992. «Dat dinamiytinin» dýmpui

Jalghasy: H chempionat. 1996. Futbol óz ýiine oraldy

Bruggedegi futbol detektiyvi

HH ghasyrdyng sonyna qaray Qart qúrlyqtaghy memleketter sany taghy da óse týsti. UEFA 1995 jylghy kongresinde óz qúramyna Bosniya men Gersegovinany, aragha bir jyl salyp Andorrany qabyldady. Sóitip, búl chempionatqa úzyn sany 51 komanda qatysty. Túnghysh ret finaldyq turnir bir emes, eki elding aumaghynda ótkizildi.

Finaldyq turnir tarihtaghy eng ýzdik qúrlyq dodasynyng biri retinde este qaldy. Osy dodanyng jankýier janyn rahatqa bólegen naghyz kózayym komandasy – Portugaliya boldy. Umbertu Koeliuding shәkirtteri «A» tobyndaghy qarsylastarynyng bәrin tize býktirgenimen qoymay, barlyq kezdesude de ghajayyp oiyn órnegin kórsetti. Olardan rumyndar da qalyspaugha tyrysty. Kerisinshe, qúrlyq futbolynyng kórmegeni joq qos kókjaly – Angliya men Germaniya óte solghyn oinady. Sondyqtan olardyng toptyq turnirde-aq tonqalang asuy eshkimge de ersi kóringen joq.

«V» tobynda qorghanys shebin tastay ghyp bekitken Italiya qúramasy ozyp shyqty. Kezinde ózi bala kýninen jattap ósken «kattenachcho» әlippesin әri qaray damytqan Dino Dzoff óz shәkirtterin de solay oqytqan synayly. «Skuadra adzurranyn» alghy shebi de alghyrlyq tanytty: qarsylastary ýshin Franchesko Tolido qorghaghan qaqpany dәl kózdeuding ózi múng bolyp jýrgende, Filippo Indzagy bastaghan italiyan shabuylshylary olardy birneshe ret qapy qaldyryp kete baratyn. 1996 jylghy qúrlyqtyq dodada birde-bir dop sogha almay, bosqorjyn qaytqan Týrkiya komandasy búl joly alang iyelerining biri – Beligiya futbolshylarynan basym týsip, 2-oryngha ie boldy.

«S» tobyndaghy jarys qos birdey sensasiyamen bastaldy: әueli Yugoslaviya qúramasy Sloveniyadan oisyray (0:3) útylyp jatyp, tarazy basyn tenestirip ketti. Sosyn «osy topta kósh bastaydy» delingen ispandyqtar óte sýrensiz oiyn kórsetip, Norvegiyadan jenilip qaldy. Búdan keyin piyreneylikterding bas bapkeri Kamacho óz qatelikterinen qorytyndy shygharyp, naghyz babynda túrghan Santiyago Kanisares pen Gaiska Mendietany negizgi qúramgha qosty. Kýsheygen komanda slovendikterden 2:1 esebimen basym týsti. Sonda da kelesi kezenge shyghu ýshin olar songhy turda Yugoslaviyany útu kerek bolatyn. Qym-qighash sujetimen jankýier jadynda qalghan búl matchqa jurnalister tarapynan «Bruggedegi futbol detektiyvi» degen aidar taghyldy. Bir oiynshysynyng alannan quylghanyna qaramastan Balqan týbeginen kelgen qonaqtar ýsh ret algha shyqty. Sóitip, 90-minutta 3:2 esebimen jenip jatty. Búl kezde Norvegiya – Sloveniya matchy teng ayaqtalyp, skandinavtar «shiyrek finalgha shyqtyq» dep mәz bola bastaghan edi. Alayda Bruggedegi matchtyng tóreshisi fransuz Jili Vessie negizgi uaqytqa baqanday bes minut qosty. 92-minutta Mendieta penalitiyden esepti tenestirdi. Oiyndy ortadan bastay salysymen ispandyqtar taghy algha úmtyldy da, Gvardiolanyng tezdetip algha asyrghan doby tura sol ayaghyna dóp kele qalghan Alifonso jenis dobyn soqty – 4:3! Kamachonyng jigitteri 1-oryn aldy, al norvegter ýiine qaytty.

«D» toby – qúramy jaghynan óte kýshti edi. Azuy alty qarys Chehiya men Fransiyanyn, sonday-aq anau-mynaudyng ong jambasyna kele bermeytin onqay asyqtay Daniyanyng ortasyna týsken golland komandasynyng joly tipten qiyn edi. Sony bilgendey tóreshiler olargha alghashqy oiynnan-aq kómektese bastady: italiyan tóreshisi Pierluidjy Kollina 89-minutta chehtardyng qaqpasyna óte kýmәndi 11 metrlik belgiledi. Pavel Nedved jerge tizerley otyra qalyp jalbarynsa da, tóreshi esh jibimedi. Búdan keyin dengeyi óte joghary Chehiya komandasy fransuzdardan jeniluge mәjbýr boldy (1:2). Sóitip, jap-jaqsy oiyn kórsetse de, olar toptyq turnirden asa almay, ýsh oiynda da útylghan dattarmen birge eline erte qaytty. Shiyrek finalgha Gollandiya men Fransiya shyqty.

Qym-qighash drama

Pley-off satysyndaghy oiyndar óte mazmúndy ótti. 2:0 esebimen Portugaliya Týrkiyadan, Italiya Rumyniyadan basym týsti. Áuelgi beldesude 23 jastaghy talantty shabuylshy Nunu Gomish qos dop soghyp kózge týsse, rumyndarmen jekpe-jekte italiyalyqtardyng biraz terleuine tura keldi. Olardy әsirese George Hadjy soqqysynyng qaqpa baghanasyna tiyip keri serpilui qatty shoshytty. Jalpy búl oiyn ózining qúrama sapyndaghy 125-matchyn ótkizgen «Karpat Maradonasy» ýshin tym sәtsiz boldy: әueli ol Antonio Kontening ayaghyn syndyra jazdady (nәtiyjede «Skuadra adzurranyn» jartylay qorghaushysy ýshin chempionat erte ayaqtaldy), sosyn qarsylastyng aiyp alanynda eshkim oiyn erejesin búzbasa da, súlap týsip, tóreshiden penality talap etkeni ýshin ekinshi eskertuin alyp, alannan quyldy.

Osyghan deyingi oiyndarda 7 dop jiberip alghan yugoslavtardyng qorghanysy Gollandiyamen kezdesude tipti qaqyray sógildi (1:6). Búl kezdesude Patrik Kluyvert het-trik jasady. Alty doptyng ýsheuine ýles qosqan Dennis Bergkamptyng enbegin de erekshe atap ótu kerek. Al Ispaniya – Fransiya matchy qarsylastardyng әsem oiynymen ghana emes, dramalyq sujetimen de este qaldy. Oiyn ayaqtalugha bir minut qalghanda tóreshi fransuzdardyng qaqpasyna әdilettiligi kýmәn tughyzatyn 11 metrlik aiyp dobyn belgiledi. Qúday bәrin kórip túrsa kerek, Rauliding soqqysy qaqpadan tym joghary ketti.

Jartylay finaldyq kezdesuler dramalyq shiyelenis jaghynan bәrinen de asyp týsti. Osyghan deyin eki shabuylshymen oinap kelgen Portugaliya qúramasy әlem chempiondarymen jekpe-jekte sәl jýreksindi me eken, ortanghy shepti kýsheytip, algha jalghyz Nunu Gomishti jiberdi. Sondyqtan ba, әiteuir olar kóbine artqa qaraylap, búghan deyingi oiyndardaghyday erkin qimylday almady. Alang ortasynda óte tyghyz oinaytyn fransuzdar tehnikalyq jaraghy portugaldyqtardyng dopty erkin qabyldap, iygeruine mýmkindik bergen joq. Áuelde aiqyn basymdyq tanyta almaghan Fransiya futbolshylary ekinshi taym boyyna oiyn tizginin óz qoldarynda ústady. Ásirese Ziynedin Zidan óte tamasha oinady. Match taghdyryn sheshken penalitiydi de ol óte salqynqandylyqen oryndady (búl – Europa chempionattary tarihyndaghy ekinshi «altyn gol»). Búl 11 metrlik qosymsha uaqytta esep 1:1 bop túrghan kezde Tierry Anriyding qaqpashyny aldap ótip, bos qaqpagha domalata salghan dobyn qorghaushy Abel Shavier qolmen qaytarghan song belgilengen edi.

Al Gollandiya – Italiya matchynda 11 metrlik nýktege jaqyndaghan oiynshylardyng jýikesi dәl onday myqty bolmay shyqty. Oiyn barysynda Frank de Bur men Kluyvert eki ret penality sogha almady! Italiyanyng nyghyz qorghanysy búl kezdesude de syr bergen joq. Ásirese býkil chempionat boyyna biyik dengeyden kóringen Paolo Malidini, Alessandro Nesta jәne Fabio Kannavaro syndy sheberler erledi. Bylay qaraghanda, әu basta Qúday da, tóreshi de alang iyelerine bolysqanday kóringen: 33-minutta italiyalyq jartylay qorghaushy Djanluka Dzambrotta alannan quylyp, «Skuadra adzurra» azshylyqta qaldy. Biraq match boyyna bastan-ayaq shabuyldaumen bolghan Frank Raykaard shәkirtteri sol ýstemdikterinen týk te payda kórmedi. Kerisinshe, qosymsha uaqytta naghyz «altyn gol» sogharlyq úrymtal sәt Italiyada boldy: ózimen jekpe jek shyqqan Marko Delivekkionyng dәl búryshty kózdegen soqqysyn golland qaqpashysy Edvin van der Sar ayaghymen әreng qaghyp ýlgerdi. Al matchtan keyingi penality seriyasynda onyng italiyalyq әriptesi Franchesko Tolido bar sheberligimen tanyldy. Gollandyqtardyng jýikesi syr berdi: olar tórt penalitiyding tek bireuin ghana sogha aldy!

Finalda osyghan deyin qorghanysqa kóp kónil bólip, tylynyng tiyanaqtylyghynan jeniske jetip kelgen italiyalyqtar ayaq astynan ashyq futbolgha kóshti. Múndaydy kýtpegen Roje Lemerr men onyng shәkirtteri birinshi taymda ne isterin bilmey qaldy. Olar taktikany ózgertip, qarsylasynyng osal túsyn tabam degenshe, әlgi Delivekkio esep ashyp ýlgerdi. Dzoffqa keregi de osy edi, endi olar bayaghy tasqamal qorghanysyna qayta kóshti. Biraq fransuzdar sasqan joq, salmaqty da sauatty oiynyn jalghastyra berdi. Aqyrynda olardyng tegeurinine «kattenachchonyn» ózi tótep bere almady. Ásirese Lemerrding ekinshi taymda oiyngha qosqan jigitteri erledi: Siliven Vilitor tarazy basyn tenestirdi, al Rober Piyres sheshushi goldyng avtory David Trezegege tamasha pas shygharyp berdi.

Fransiya qúramasy ekinshi ret Europa chempiony atandy.

HI EUROPA ChEMPIONATY

(2000 jyl, Beligiya/Gollandiya)

Finaldyq turnirde 31 match ótkizilip, 85 dop soghyldy (bir oiynda orta eseppen – 2,74). Mergen futbolshylar: Kluyvert (Gollandiya), Miloshevich (igoslaviya) – 5 doptan.

«A» toby

Germaniya – Rumyniya – 1:1, Portugaliya – Angliya – 3:2, Germaniya – Angliya – 0:1, Rumyniya – Portugaliya – 0:1, Germaniya – Portugaliya – 0:3, Rumyniya – Angliya – 3:2.

1. Portugaliya 3 7:2    9
2. Rumyniya 3 4:4    4
3. Angliya 3 5:6    3
4. Germaniya 3 1:5    1

«V» toby

Beligiya – Shvesiya – 2:1, Týrkiya – Italiya – 1:2, Beligiya – Italiya – 0:2, Shvesiya – Týrkiya – 0:0, Beligiya – Týrkiya – 0:2, Italiya – Shvesiya – 2:1.

1. Italiya 3 6:2    9
2. Týrkiya 3 3:2    4
3. Beligiya 3 2:5    3
4. Shvesiya 3 2:4    1

«S» toby

Ispaniya – Norvegiya – 0:1, Sloveniya – Yugoslaviya – 3:3, Ispaniya – Sloveniya – 2:1, Norvegiya – Yugoslaviya – 0:1, Ispaniya – Yugoslaviya – 4:3, Norvegiya – Sloveniya – 0:0.

1. Ispany 3 6:5    6
2. ygoslaviya 3 7:7    4
3. Norvegiya 3 1:1    4
4. Sloveniya 3 4:5    2

«D» toby

Gollandiya – Chehiya – 1:0, Fransiya – Daniya – 3:0, Chehiya – Fransiya – 1:2, Gollandiya – Daniya – 3:0, Gollandiya – Fransiya – 3:2, Chehiya – Daniya – 2:0.

1. Gollandiya 3 7:2    9
2. Fransiya 3 7:4    6
3. Chehiya 3 3:3    3
4. Daniya 3 0:10  0

Shiyrek final

Portugaliya – Týrkiya – 2:0, Italiya – Rumyniya – 2:0, Gollandiya – Yugoslaviya – 6:1, Ispaniya – Fransiya – 1:2.

Jartylay final

Portugaliya – Fransiya – 1:2 (qosymsha uaqytta), Gollandiya – Italiya – 0:0 (penalitiyden 1:3).

FINAL

FRANSIYa – IYTALIYa – 2:1 (qosymsha uaqytta)

2 shilde. Rotterdam. «De Keyp» stadiony. 50 000 kórermen. Tóreshi Frisk (Shvesiya).

Fransiya: Bartez, Turam, Blan, Desayi, Lizarazu (Piyres, 86), Vieyra, Desham, Zidan, Djorkaeff (Trezege, 76), Dugarry (Vilitor, 58), Anriy.

Italiya: Tolido, Yuliano, Kannavaro, Nesta, Malidini, Pessotto, Alibertini, Dy Biyadjo (Ambrozini, 65), Fiore (Deli Piero, 53), Totti, Delivekkio (Montella, 86).

Goldar: Delivekkio, 56 (0:1), Vilitor, 90 (1:1), Trezege, 103 (2:1).

Eskertu alghandar: Dy Biyadjo, Kannavaro, Turam, Tottiy.

Sәken Sybanbay

Abai.kz