Kýni keshe bir intellektualdy kezdesude bir bauyrymyz: «Agha, qazirgi jaghdaygha baylanysty Qazaqstan syrtqy sayasatta Reseyge qanday balama izdeui kerek?» degen súraq qoyghan edi.

Uaqyt tyghyz bolghan son, «maqala retinde jauap berermin, sodan oqyp alarsyz» degen edim. Sol uәdemdi oryndayyn.

IYә, Ukrainanyng jerine basqynshylyq jasap soghys ashqan Resey býginde әlem júrtshylyghy aldynda masqaragha úshyrap, órkeniyetti dýniyeden alastatyldy, ýjymdyq Batys sanksiyalaryna kómilip, solardyng saldarynan kóz asha almauda. Trendshelep aitsaq, Resey әbden «toksichnyi» bop, jahanda japadan jalghyz qaldy.

Ol kózqarastyng salqyny Reseymen jeti jarym myng shaqyrym ortaq shekarasy bar kórshi, qalyptasqan ekonomikalyq, sauda-sattyq baylanystary bar, EAEO, ÚQShÚ sekildi úiymdarda birge odaqtas Qazaqstangha da tiyip jatqany ras.

Sol sebepti dәl qazirgi geosayasy ahualgha say bizding syrtqy ekonomikalyq qarym-qatynastarymyzdy diyversifikasiyalaugha tyrysyp jatqanymyz әbden oryndy.

Mәselen, Resey arqyly múnay men Qytaydan jóneltilgen san aluan tauardyng tranzittik baghyttarynyng Reseyden tys jerlermen janasha týzip jatqanymyz dúrys. Birinshiden, balama baghyt qalyptasady, ekinshiden, balama bolghan son, baghanyng da bәsekesi bolady. Ol da bolsa, payda degendey.

Putin óz jarlyghymen danghyl jol ashqan «paralleli importqa» qatysty Batystyng ústanymy asa qatal bolghaly túr. Soghys әreketteri sozylyp, jaghday ushygha týsken sayyn onday importty boldyrmaugha qatysty Batystyng talaby kýsheye bermek. Sol kezde biz de belgili bir dәrejede tyiymdargha úshyrauymyz әbden yqtimal. Ol da Qúday bergen kórshining biz ýshin bir bәleket әlegi bolayyn dep túrghan siyaqty.

Óz basyma, syrtqy mýmkindikterden airylghan reseylik kompaniyalardyng Qazaqstangha ekspansiya jasap jatqany únamaydy. Kópvektorlyq sayasatty jariyalaghan biylikting sózi men isi bir-birine qabyspay jatqan sekildi. Onyng ózi otandyq biznesting narazylyghyn tughyzuda.

Reseyge balama izdeudegi bir ýlken qauip sol: Reseyding ornyn ekinshi bir alpauyt, mәselen, kórshimiz Qytay basyp alsa she? Onday birjaqtylyq ta kerek emes.

Sol sebepti syrtqy izdenisterimizding baghytyn, kem degende, tórt tarapqa: demokratiyasy men ekonomikasy damyghan Batys elderine (Euroodaq, AQSh), ózimizding tuysqan týrki әlemi men kórshilerimizge, Aziya jaghynan Japoniya, Ontýstik Koreyagha, songhy kezde diplomatiyamyzdyng trendine ainalghan Ontýstik-Shyghys elderine (Indoneziya, Malayziya, Singapur jәne tb.) baghyttaghanymyz jón dep sanaymyn.

Mәselen, preziydent Toqaevtyng keshegi «Ortalyq Aziyanyng Renessansy» atty maqalasynda Ortalyq Aziya periymetrinde qorghanys jәne qauipsizdik mәseleleri boyynsha kooperasiya qúru turaly úsynysy – ýlken halyqaralyq rezonans tughyzatyn bastama (ol turaly әngime, әriyne, bólek).

Jer qoynauy Mendeleev tablisasy elementterine toly jәne toqsan toghyz toraby men taraby bar Qazaqstan ekonomikasynyng ol elder qyzygharlyqtay jobalary az bolmas. Ol elderden de bizding ýirener jaqtarymyz ben tútynar tauarlarymyz jetkilikti bolar.

Áriyne, búl baghyttar birden qalyptasa qoymaydy, óitkeni resmy saparlar barysynda qanshama deklarasiyagha qol qoyylghanymen, әr memleketting ózining týpkilikti de týbegeyli mýddesi bar. Alayda býkil әlem bastan keship jatqan qazirgi asa kýrdeli geosayasy kezeng barsha elge, sonyng ishinde, Qazaqstangha búryn-sondy bop kórmegen jana mýmkindikter ashuda. Sodan qúr qalmayyq.

Osy tústa, bireu kelisip, bireu kelise qoymas bir boljam aitayyn.

IYә, Resey býginde әlem júrtshylyghy aldynda qarabet bop aldy. Ondaghy biylik demokratiya prinsipterin ayaq asty etip, barghan sayyn totalitarlyq sipat aluda. Neoimperiyalyq kórinister jiyilep barady. Osynyng bәri reseylik sayasatqa teris kózqaras qalyptastyruda.

Biraq, bir nәrse anyq: búl jaghday úzaqqa sozylmaydy. Múnday kesirli sayasattyng úzaqtyghy – bir ghúmyrlyq qana, yaghni, preziydentter keledi, ketedi, al kórshi orys halqy bizben kórshi bop qala beredi. Ondaghy 600 mynday qandastarymyz ben osyndaghy orys diasporasy da әli biraz uaqyt bizding ishki jәne syrtqy sayasatymyzgha óz әserin tiygize bermek.

Mening oiymsha, Reseyding qazirgi basshylyghynyng solaqay sayasatyna qarsy sol el kýshter erte me, kesh pe, óz degenin istetedi. Órkeniyettik damudyng zandylyghy sol: ol elge de ózgerister keledi, óz elin әlemdik qauymdastyqqa jaqyndatugha úmtylatyn basshylardyng jana buyny keledi. Olar agressiyalyq sayasattan bas tartady, BÚÚ jarghysyn moyyndaydy, kórshilerimen tatu-tәtti ómir sýrudi maqsat tútady. Sol kórshilerding qatarynda biz de barmyz.

Abai.kz