TMD elderi óz tarihynda 40 jyl ishinde týrli ózgeriske úshyrap, qos imperiya kezinde otarshylar jazyp bergen mәdeniy-tarihy konsepsiyalar men mifterden aryla bastady.

Alysqa barmay, Mәskeuding ishi bauyryna kirgen basshysy bar Belarusting shyn mәnisinde Litva ekendigi, al jemayt halqynyng litvan atalghandyghyn mysal ýshin aita alamyz. Dәl osy Ortalyq Aziyadaghy tarihta úighyrdyng bir tarmaghy sanalatyn Mavernahrlyq qarlúqtardyng qypshaq tildi ózbek atauyn iyelenui Resey otarlauynyng últtar men olardyng tarihyna tiyigizgen keri әseri ekeni aiqyn.

Tipti Qazaqstandaghy asharshylyqtyng 90 jyldyghy túsynda oryn alghan nәubetke KSRO emes, qazaq baylary kinәli degen tezisti jәimen ótkizbek bolghany da esimizde. Orys otarshylary býldirgen, kýzegen hәm týzegen tariha qatysty gumanitarlyq janasha kózqarastardyng bәrine Resey tarapy ghylymiy-mәdeny órkirektik tanytyp, talay ret óz dóng aibatyn jasaghan bolatyn.

Endi kelip, tiyiserge qara tappaghan Resey shyn tarihy joq syghan siyaqty qanghyghan últ armiyannyng tarihyna tiyisuge kiristi. Ótirik jazylghan tariyhqa jalghan bagha beruding kókesi osy aradan bastalady. IYә, memlekettigi bolmaghan armyandargha toptasa qonystanugha mýmkindik berip, әzerbayjannan jer tartyp alyp bergen Reseyding ashulanatyn jóni bar.

Biraq búl ghylymy shamdanuda týrki tarihyna týkirip túryp, imperiyalyq keudemsoqtyq bar ekenin úmytpaghanymyz jón. Sonymen Resey armyan tarihshylaryna ne ýshin shamdandy sony oqyrmandarymyzgha sóz ete keteyik.
RF SIM Reseyding Armeniyadaghy tarih jónindegi jana oqulyqtardaghy ózderining rólining búrmalanghanyn algha tartyp, el biyligin búghan «kóz júma qaramaugha» jәne mektepterde múnday oqu qúraldaryn oqytpaugha shaqyrdy. Tiyisti habarlama Resey diplomatiyalyq vedomstvosynyng saytynda jariyalandy.

RF SIM mәtini Armeniyanyng Bilim, ghylym, mәdeniyet jәne sport ministrligining vedomstvolyq baghynysty qúrylymynyng resmy saytynda jariyalanghan «armyan mektepterining 8-synyptaryna arnalghan tarih oqulyghynyng asa kýmәndi mazmúnyna» nazar audara otyryp, onyng «Shyghys Armeniyanyng Reseyge kýshtep qosyluy» atty jana oqulyq taraularynyng birinde XVIII ghasyrdyng sony men XIX ghasyrdyng basyndaghy Ontýstik Kavkazdaghy oqighalar búrmalanghan týrde bayandalghan degendi birshama oryndy uәjdi algha tartty. Atap aitqanda, 1826-1828 jyldardaghy orys-parsy soghysynyng qorytyndylary bas-ayaghy tónkerilip berilgen dep atap ótedi reseylikter. Búdan bólek Týrkmenshay bitimi Shyghys Armeniyanyng «anneksiyasy» dep atalatyndyghy da reseylik SIM shamdandyrdy.

Týrkmenshay bitimi arqasynda jeri men memleketi bolmaghan Armeniya útyp, jaulap alynghan jerdegi jergilikti túrghyndardan tartyp alynghan ónirde janadan ashylghan Erevan uezine iyelik etip, Reseyding Kavkazdaghy qolshoqparyna ainalghandyghyn jayynda eki jaqta lәm-im dep jaq ashpaydy. Búl orayda Reseyding ashulanatyn jóni bar. Endi esh týsiniktemesiz Batys Ázerbayjannyng jerine qonys bergen Reseydi de, oghan jana qojayyn bolghan jersiz kýisiz armyandy da jayyna qaldyryp, Reseylik mәlimdemege kósheyik.

- Eger eleuli derekkózderdi, sonyng ishinde armyan derekkózderin oqysaq, 1828 jylghy beybit shartqa qatysty mýldem basqa kózqarasqa tap bolamyz. Songhy kezge deyin respublikalyq oqulyqtarda ol «armyan memlekettiligin bolashaqta qalpyna keltiru ýshin orasan zor mәnge iye» dep baghalanghan. Resey imperiyasynyn, al keyinnen KSRO men Reseyding qazirgi Armeniyanyng qalyptasuyndaghy erekshe róline kýmәn keltiru jalpygha belgili faktilerge qarsy túrudy bildiredi. Ángime bizding ortaq tarihymyzdy qayta jazudyng kezekti bet qyzarmaytyn әreketi turaly bolyp otyr, - dep atap ótti diplomatiyalyq vedomstvoda.

- Armyan biyligi múnday oqulyqtyng mektepterde oqytyluyna jol bermeydi dep ýmittenemiz, sonday-aq aldaghy uaqytta bizding ortaq ótkenimizdi búrmalau әreketterine «kóz júma qaramaymyz, - delingen mәlimdemede.

RF SIM atalghan oqulyqtarda «batystyq nasihat pen sayasy injiniringting ýzdik dәstýrlerine say óz demeushilerining yghyna jyghylyp qúldyq úru ýshin aqty qara dep kórsetushilik keybir armyan ziyalylary tarapynan oryn alghan» dep mәlimdedi.

«Múnday tújyrymdardy engizu armyan basshylyghy tarapynan tarihy jadtyny este saqtau mindettemelerge tikeley qayshy keledi. Resey Federasiyasynyng Preziydenti Vladimir Putin men Armeniya Respublikasynyng Premier-Ministri Nikol Pashinyannyng 2022 jylghy 19 sәuirdegi birlesken mәlimdemesinde bylay delingen: «Taraptar ortaq ótkenge ortaq kózqarasty saqtay otyryp, Ekinshi dýniyejýzilik soghystyng qorytyndylaryn qayta qaraugha jәne tarihty búrmalaugha qarsy kýresti jalghastyrugha niyet bildirdi», - dep eske saldy RF SIM.

Osylaysha, Ortalyq Aziya jәne Baltyq boyymen shynayy tarihy taqyrypta aitysyp-tartysyp bolghan, әri aitqanyn esh oryndata almaghan Resey endi naghyz ótkenin úmytqan armyandargha shyn mәnisinde dúrys ses kórsetti.

Abai.kz