2024 jyldyng 17 shildesinde qazaqstandyq aqparattyq qúraldarda óte manyzdy aqparat tarady. «Qazaqstandaghy eng iri óndiristik holdingterding biri – «Eurasian Resource Group-ty» (ERG) basqarushy oligarhtar Aleksandr Mashkevich pen Patoh Shodiyev ERG diyrektorlar kenesinen ketti», - degen janalyq qazaqstandyqtar ýshin jaghymdy janalyq boldy. Onyng da óz sebepteri bar edi...

Qúramyna «Transúlttyq kompaniya «Qazhrom», «Aluminiy Qazaqstan» AQ, «Qazaqstan elektroliz zauyty» AQ (QEZ), «Euraziyalyq energetikalyq korporasiya» AQ (EEK), «Shúbarkól kómir» AQ jәne ónerkәsipting әrtýrli salalaryndaghy basqa da kәsiporyndar kiretin ERG-de buyn almasty. Holdingting diyrektorlar kenesi tolyq janartyldy. ERG tizgini Shuhrat Ibragimovting basqaruyna tiydi. Al Patoh Shodiyevting ornyna onyng úly Sabir Shodiyev keldi. Búrynghy diyrektorlar kenesining tóraghasy Aleksandr Mashkevichting ornyn Eduard Surlevich almastyrdy.

PATOH ShODIYEVTING «AQPARATTYQ SOGhYSY»

Alayda juyrda ERG diyrektorlar kenesining jana basshysynyng «qazaqstanshyl» bastamalary «Eski Qazaqstannyn» dәu-dókeylerining biri – Patoh Shodiyevke únay qoymaghan sekildi. Jyl sayyn ýzilmey qúiylatyn «mayshelpek diviydentten» ajyraghan, biraq tek qana «payda tabudy» kózdegen beligiyalyq azamat Shodiyevke qaydan ghana únay qoysyn – ol ózining reseylik eski tanystary arqyly Resey BAQ‑taryn qoldanyp, Sh.Ibragimovke shabuylday bastaydy. Sonymen birge, Shodiyev ózining Qazaqstandaghy aktivterin Reseyge satudy da josparlay bastaghan synayly. Áriyne, búl Qazaqstandy ózderining ekonomikalyq jәne basqaday yqpalyndaghy el sanaytyn Resey oligarhtary ýshin taptyrmas olja – olar da osyghan óte yntaly...

Patoh Shodiyev kim? Ol Qazaqstanda qalay baylyq jinady? Osy rette biz Patoh Shodiyevke qatysty birsypyra qyzyqty әri kýdikti derekterdi qalyng oqyrmannyng nazaryna úsynghandy jón sanadyq.

ShODIYEV «AQQU MA, ShORTAN BA?»

Qazaqstandy otyz jyldan astam uaqyt basqarghan Nazarbaev biylikten ketken son, elde jana sayasy reformalar jasala bastady. Túnghysh preziydent kezinde qazaqtyng qazba baylyqtaryna kýmәndi jolmen qol jetkizip, qong jinaghan Shodiyevting de búrynghyday dәureni jýrip túrmaghany beseneden belgili.

Jasy jetpisten assa da, jorghaday jelip jýrgen, Beligiya azamattyghyn alghan Ózbekstan tumasy Patoh Shodiyev Elbasynyng ainymas serigi bolghany jasyryn emes. Sol Patoh Shodiyevting jeke «qayyrymdylyq qory» bar. Sol qor arqyly Shodiyevting ózining tughan otany – Ózbekstangha jasap jatqan qamqorlyghy bir tóbe.

Islam Kәrimovtyng kezinde Ózbekstanda biznesting manyna da jolay almaghan Shodiyevting Qazaqstangha kelip, 1995-1997 jyldar aralyghynda Qazaqstannyng sol kezdegi Ýkimetine kenesshi bolyp, jekeshelendiru kezinde ayaq-astynan milliarderge ainalyp shygha kelgeni onyng tәuelsiz derekkózderdegi ómir bayanynda jazuly túr.

QAYYRYMDYLYQ JARYS: USMANOV PEN ShODIYEV ÓZBEKTI JARYLQAUDA

Qazaqstanda auzy aqqa tiyip, qisapsyz baylyq jinaghan Shodiyev su ishken qúdyghyna týkirip, Ózbekstanda biylik auysqan son, atajúrtyn jaghalaytyndy shygharghan sekildi. Mәskeu inistitutynda birge oqyghan kurstasy, Resey milliarderi Álisher Usmanovty tauyp, ekeui ala shapandy aghayyndargha jomarttyq jasaudan jarys úiymdastyryp jýr degendi bizdi qoyyp, orys aqparaty jazuda.

Sonymen Shodiyev aqshasy qúiylyp jatqan Ózbekstandaghy qayyrymdylyq jobalardyng birsypyrasy minekey:

1) Ózbekstannyng Jizaq oblysyndaghy №32 mamandandyrylghan mektep-internattyng qúrylysyn qarjylandyru;

2) Ózbekstannyng Shyryqshysyndaghy №19 mamandandyrylghan mektep-internat qúrylysyn qarjylandyru;

3) Ózbekstannyng Qarshy qalasyndaghy «Muruvvat» internatyn qarjylandyru;

4) Ózbekstannyng Tashkentindegi «Taekwon-Do» ITF komandasyn qarjylandyru;

5) Ózbekstannyng Tashkentindegi «Kemacha» mektepke deyingi bilim beru mekemesin qarjylandyru;

6) Ózbekstannyng Tashkentindegi kóp qabatty túrghyn ýy qúrylysyn qarjylandyru;

7) COVID-19 pandemiyasy kezinde Ózbekstannyng kedey-kepshikterine kómek beru;

8) Ózbekstannyng Syrdariya oblysyndaghy su tasqynynan zardap shekken halyqqa qarjylay qoldau;

9) Ózbekstannyng Tashkentindegi Virusologiya GhZ institutyna medjabdyqtar satyp alyp beru;

10) Ózbekstannyng Qaraqalpaqstanyna taza auyzsu jetkizu jobasyn qarjylandyru.

Búdan bólek, Patoh Shodiyev Resey men Ukrainadaghy ózbek diasporalarynyng ortalyqtaryn, ózbek migranttaryn qarjylay qoldaugha da qyruar aqsha bólip keledi.

«14 JYLDA 28 OFShORLYQ KOMPANIYa QÚRDY»

Byltyr jyl sonynda Shodiyevting qyzy Mýnisa Shodiyevanyng Euraziya tobynyng diyrektorlar kenesinen shyghyp ketkeni turaly mәlimetter belgili boldy.

Qazan aiynda Sh.Ibragimov «Egemen Qazaqstan» gazetine súhbat berip, Euraziya tobynyng búrynghyday shiykizat satumen ghana ainalysatyn eski baghytyn ózgertip, jana óndirister ashu maqsatynda týrli jobalargha aqsha qúiyp otyrghanyn bayandady. Aqylgha qonatyn, zamangha layyq kәsipkerding sózin aitty. Qazaqstannyng qazba baylyghyn tespey soryp dәnikken Shodiyevke de, qyzyna da búl bastama únamaghanyn osydan angharsa bolar.

Europada sottan kóz ashpay, «14 jylda 28 ofshorlyq kompaniya qúrdy» dep aiyptalghan Shodiyev «Jana Qazaqstangha» da óshtesip otyrghan tәrizdi. Óitpese Euraziya tobynyng jana basshysynyng bastamalaryn qoldap, belsendilik tanytar edi-aq.

TABYSTY QAZAQSTANNAN TABAMYZ, ShET ELDEN AZAMATTYQ ALAMYZ

Qazaqstan – tabighy resurstargha bay el. Sonymen qatar, Qazaqstan – ózining tabighy resurstaryn óz mýddesine tolyq qoldana almay otyrghan el. Onyng sebebi, kezinde elding iri óndiris oshaqtaryn «basqarugha» alyp, sonynan «jekeshelendirip» alghan, biylikpen astarlasqan oligapoliyalyq top ókilderining Qazaqstandy tek «tabys tabu kózi» degen pyighylynan tuyndaydy. Olar korrupsiya dengeyi joghary memleketting barlyq «korrupsiyalyq mýmkindikterin» sheber paydalana bildi. Nәtiyjesinde, kópshiligi shet elderding azamattary bolyp ketti. Alayda, tabys kózi bolyp otyrghan Qazaqstan resurstarynan bas tartpady.

Mysaly, P.Shodiyev Europadaghy eng bir «tynysh el» Beligiya azamattyghyna qol jetkizdi. Degenmen, shyndyqtyng bir kýni qap týbin tesip shyghatyny bar. Sondyqtan 2024 jyldyng jazynda BAQ‑tar mynaday janalyqtardy tarata bastady:

«Ontýstik Afrikanyng arnayy qyzmetteri «Eurasian Natural Resources Corporation» (ENRC) halyqaralyq korporasiyasynyng qyzmetine erekshe nazar audaruy mýmkin. Búryn búl kompaniyany qazaqstandyq milliarderler Aleksandr Mashkevich pen Patoh Shodiyev basqarghan.

Belgili zertteushi-jurnalist Tom Byordjisting mәlimetine sәikes, kompaniyanyng Afrikadaghy bólimshesi kontiynentte jasalghan birqatar kelisimderge qatysty sybaylas jemqorlyq shemalary men qarjy jymqyru әreketterine qatysy boluy mýmkin degen kýdikke ilingen. Búl qorytyndylar «The Guardian» basylymynda jariyalanghan jana tergeuding negizine ainaldy», ‑ dep habarlady (Ulysmedia.kz).

Shodiyevke qatysy bar osy jәne kóptegen basqa da sensasiyalyq janalyqtar – qazaqstandyq qoghamda búl oligarhtardyng jaghymsyz obrazyn tudyrdy. Qazaqstanda olardyng iyeligindegi menshikterin qayta qarau, tapqan tabystary men aqshalarynyng zandy‑zansyzdyghyn anyqtau turaly talaptar qoyyla bastady...

ShODIYEVTING QAZAQSTANNAN «ShOShUYNYN» SEBEBI NEDE?

Naqty isting týp-tamyry 1997 jylgha baryp tireledi, sol kezde Patoh Shodiyev Beligiya azamattyghyn alghan edi. Ol «Tractebel» isi boyynsha, aqshany jylystatu isine qatysty tergeuding figurantyna ainaldy (derekkózi: DW).

Búl beligiyalyq kompaniya «Almatyenergo» energetikalyq jelilerin nebәri 5 million dollargha satyp aldy. Búl nazardan tys qalghan joq, keyinirek Beligiyada sot prosesi bastaldy. Ol on jyldan astam uaqytqa sozylyp, jana aspektilermen tolyqty. Biraq bastapqyda әngime «Tractebel» kompaniyasynyng qazaqstandyq oligarhtargha jasyryn para retinde berilgen konsulitasiyalyq gonorarlary turaly bolghan. Búl mәmileni lobby jasau maqsatynda jasalghan әreket edi. Tipti kompaniyanyng ózi Beligiya azamaty Shodiyevti sotqa berdi (derekkózi: DW).

Keyinirek europalyq jurnalister anyqtaghanday, 2009 jyly Fransiyanyng sol kezdegi preziydenti Nikolya Sarkozy memlekettik saparmen Qazaqstangha kelgen kezde, Núrsúltan Nazarbaev әriptesinen beligiyalyq sotta qazaqstandyq kәsipkerlerding mýddelerin qorghaudy súraghan boluy mýmkin. Búl ótinishting óteui retinde Fransiya Astanada elu «Eurocopter» (Airbus Helicopters) tikúshaghyn qúrastyru kelisimshartyn alghan degen boljam bar.

Osy derekterge qaraghanda, sonda әupirimdep aman qalghan P.Shodiyev sol kezden‑aq, ózining «biznes‑tamyryn» Qazaqstannan alshaqtau ústaghan dúrys  degen sheshimge kelgen synayly. Alayda, milliardtaghan tabys kózin short kesu oghan onay bolmaghany, әri, ony «qazaqstandyq әriptesteri» op‑onay «bosata saluy» da ekitalay ekeni anyq edi. Sóitip, ol shet elde «qazaq‑ózbek oligarhy» degen atpen ómirin sýre berdi...

Ol ózining Otany Ózbekstanmen de qarym‑qatnasyn ýzgisi kelmedi ‑ ózbek sportshylaryna, basqa da ózbekstandyq is‑sharalargha miliiondaghan dollar «qayyrymdylyq» jasaumen boldy.

Al «qazaqstandyq biznes» ony túraqty tabys kózimen qamtamasyz etip otyrdy. «Shodiyev jәne K» ózderi basqaratyn kompaniyalar men óndiristi modernizasiyalaudy,  Qazaqstanda óndiristi damytudy tek sóz jýzinde aityp, is jýzinde jyldyq tabysty, yaghni, diviydentti ofshorlyq jәne basqa sheteldik eseshottaryna audarumen – óz tabystaryn eseley berdi. Jyl sayyn milliarderlerding «Forbes» tizimindegi óz oryn saqtap, ony kóterudi ghana maqsat tútty. Sóitip, býginde, Shodiyev Euraziyalyq bankting jarghylyq kapitalynyng ýshten birine iye. Qazaqstandaghy eng iri kompaniyalardyng birining teng iyesi. Beligiya azamattyghyna iye, al amerikalyq «Forbes» onyng dәuletin 3,7 milliard dollargha baghalap, ony beligiyalyq milliarderlerding arasynda birinshi oryngha qoydy.

Mine, osydan kórip otyrghanymyzday, býginde ol bir kezderi ózi «bas bolghan» Beligiyalyq «Tractebel» kompaniyasynyng izimen ketip, «beligiyalyq milliarder» degen ataqqa ie boldy. Endeshe, «azamattyqty» da sol elden aluynyng ózi beker emes. Býginde, Shodiyevtyng da jasy keldi. Sondyqtan, onyng osyghan deyin nazaryn audarmaghan «qazaqstandyq ekonomikagha» endi qaytyp «bas auyrtpaytyny» anyq.

Biraq, ol Qazaqstannan ózine tiyisti diviydentti jyl sayyn kýrektep aludy әdetke ainaldyrghan. Ony almasa «búl qalay» dep, búlqan‑tarqan ashulanyp qalady. Sodan bolar, ótken jyly ERG Holdingi diyrektorlar kenesining tizginin Shuhrat Ibragimov ústady da, búl qalypty ýrdisti ózgertip jiberdi. «Holdingting tapqan tabysy Qazaqstan ekonomikasyna júmys jasaluy tiyis» degen sheshimge keldi. Nәtiyjesinde, jyldar boyy myndaghan tonna koksty Resey men Qytaydan satyp alugha júmsalyp, sol elderding ekonomikasyn investisiyalap otyrghan qarjy Shúbarkól kenishi janynan koks zauytyn ashugha bólinedi. Ol ótken jyly iske qosylyp, jylyna 400 myng tonna koks óndire bastaydy. Tiyisinshe, sonshama qarjy da Qazaqstannyng ekonomikalyq tamyryna qúiyla bastaydy...

Mine, osy sebepterden, P.Shodiyev ózining «qazaqstandyq tamyrynan» ajyray almay, keteyin dese kete almay, biraq, «ózin qúrmetpen shygharyp salmaghan Qazaqstangha» degen qatty «renishin» de jasyra almay – shara basy shaqshaday kýy keshude...

Al, onyng emi bireu‑aq, ol – «Qazaqstannyng barlyq resursy Qazaqstan memleketining jәne onyng egesi Qazaqstan halqynyng maqsat‑mýddesine qyzmet etui tiyis» degen Shart... Búl Shart barlyq qazaqstandyq bizneske ortaq qaghida boluy tiyis!

Shodiyev Qazaqstannan tapqan milliardtaryn Afrika elderining ken oryndaryn iygeruge júmsamaqshy degen de boljam bar. Al Afrika elderining demokratiyasy, ekonomikasynyng әleueti o bastan belgili. Onyng kezekti jospary da auyrdyng ýstimen, jenilding astymen jýrip baylyqqa jetetin ejelgi tәsilin pash etip túrghanday. Qayda barsa da qazannyng qúlaghy tórteu. Enbeksiz tapqan baylyqtyng týbinde bir súrauy bolary anyq.

Abai.kz