Qazaqstan Respublikasy – zayyrly jәne demokratiyalyq memleket. Elimiz 1991 jyly tәuelsizdigin jariyalap, ózining memlekettik nyshandaryn, basqaru jýiesin jәne zannamalyq negizderin  qalyptastyrdy. Sol uaqyttan beri qazaq tili – memleketimizding negizgi tili retinde Konstitusiyada bekitildi. Alayda, qazirgi kýnde memlekettik tilding barlyq salada óz dengeyinde qoldanylyp jatyr dep aitu qiyn. Ásirese, qauipsizdik salasynda, naqtyraq aitqanda – Qaruly Kýshter de qazaq tilining qoldanylu dengeyi óte tómen. Búiryqtar, qújattar, әskeriy hat almasu jәne is qaghazdarynyng basym kópshiligi orys  tilinde jýredi. Búl – qoghamda ýlken súraq pen syn tudyratyn jaghday. Búghan Preziydentimiz uaqyt sozbay, kónil audaruy kerek.

Memlekettik tilding mәrtebesi men qoldanysy – elding ishki tútastyghy men tәuelsizdigining kórsetkishi. Áskery qúrylym – memlekettin, strategiyalyq manyzy bar salasy. Onda til sayasatynyng tiyisti dәrejede jýzege aspauy – memlekettik sayasattaghy sәikessizdik pen tildik sayasattaghy jýiesizdiktin  belgisi.

Olay bolsa, Qazaq әskerinde nege qazaq tili qoldanylmaydy? Búl jaghday neden tuyndaydy jәne ony qalay sheshuge bolady? Kәne aghayyn, osy súraqtargha jauap izdep kóreyik.

Qazaq Qaruly Kýshteri 1992 jyly qúryldy. Alayda, onyng qúrylymdyq jәne kadrlyq negizi kenestik jýieden auysyp keldi. Kenes Odaghy kezinde barlyq әskery qyzmetkerler orys tilinde bilim alyp, qújattardy sol tilde  jýrgizdi. Búl dәstýr men jýie  tәuelsiz  Qazaqstanda da saqtalyp qaldy. Óitkeni alghashqy jyldary ofiyserlik qúramnyng kóp bóligi – kenes armiyasynda qyzmet etken tәjiriybeli, biraq orys tildi kadrlardan túrdy. Qazaq tilin erkin mengergen әskery mamandardyng sany óte kemshing boldy. Múnday jaghday avtomaty týrde orys tilining basymdyghyn saqtap qaldy.

Qazaqstandaghy әskery joghary oqu oryndary men dayyndyq ortalyqtarynda qazaq tiline negizdelgen oqu baghdarlamalary men materialdary óte kem. Kursanttar men ofiyserler oqityn oqulyqtardyng deni orys tilinde. Qazaq tilindegi balamalary kezdesse de, olardyn  ghylymy - әdistemelik sapasy tómen. Osynyng saldarynan bolashaq әskery mamandar qazaq tilinde әskery terminologiyany mengere almay, ony is jýzinde qoldanudan qashqaqtaydy.

Sonymen qatar, keybir qazaq tildi kursanttardyng ózi kәsiby әskery tilde sóileuge qinalady. Sebebi, qazaq tilinde birizdi әskery terminologiya әli  tolyq qalyptaspaghan. Búl jaghday ofiyserler men sarbazdar arasynda qarym-qatynasta jәne is jýrgizude qiyndyq tudyrady. Sondyqtan, kóp jaghdayda әskery qyzmetkerler orys  tilin «ynghayly  til» retinde kóredi.

Qazirgi kezde Qazaq armiyasynda búiryqtar, raporttar, núsqaulyqtar, әskery hattar men esepter orys tilinde jazylady. Qazaq tildi ofiyserler men sarbazdar bolsa da, resmy hat-habar tek orys tilinde jýzege asady. Búl  qalypty jaghdaygha ainalghan. Qazaq tilin qoldanugha tyrysqan  qyzmetkerler kóp jaghdayda qoldau tappaydy, kerisinshe – qosymsha qiyndyqtargha tap bolady: qújatty  audaru, týsindiru, bekitu kezinde uaqyt pen kýsh kóp ketedi.

Qazaq armiyasy – el tәuelsizdiginin, tútastyghy men qauipsizdigining tiregi. Onyng júmysy men qúrylymy memlekettik tilde jýrui – zandy da, qajetti talap. Qazaq tili – elding bolmysy men ruhynyng kórinisi. Sondyqtan Qaruly Kýshter de qazaq tilin qoldanu – tek til sayasaty emes, últtyq qauipsizdik sayasatynyng da ajyramas  bóligi.

Qazaq tilining әskeriy salada  tómen dengeyde qoldanyluynyn basty sebepteri:

Qazaq tildi kadrlardyn jetkiliksizdigi;

Áskeriy oqu  oryndarynda sapaly qazaqsha oqu qúraldarynyn joqtyghy;

Til sayasatynyn naqty talaptarynyn bolmauy;

Búl jaghdaylardy sheshu ýshin mynaday naqty qadamdar qajet:

Qorghanys ministrligi janynan qazaq tilin damytu jóninde arnayy ortalyq qúru;

Áskery oqu oryndarynda qazaq tilinde oqytu ýlesin arttyru, terminologiyany jýieleu;

Áskery qújattardyng qazaqsha ýlgilerin dayyndau jәne bekitu;

Memlekettik tildi mengergen qyzmetkerlerdi marapattau jәne qyzmette ósuine jaghday jasau;

Qazaq tilinde is jýrgizudi kezen-kezenimen engizuding naqty kestesin qabyldau.

Mine osyghan,  Preziydentimizden bastap, osy salagha jetekshilik etip  jýrgen әskery mamandar shynayy týrde kónil bólip, uaqytty soza bermey, tezdetui qajet. Bizden ózge kórshi memleketterding barlyghynda әskery sala óz tilderinde is jýrgizude. Jogharyda jýrgenderding osynshalyqty ez, nadan bolugha, qalay dәti shydaydy. Namyssyzdyq qoy.

Eger memleket әskery qúrylymda qazaq tilin tolyqqandy engize almasa, onda basqa salalardan múnday talapty kýtu de qiyn. Sondyqtan, Qazaq armiyasy memlekettik tilde sóileui kerek. Búl – tek til taghdyry emes, el bolashaghynyng qauypsizdigi.

Beysenghazy Úlyqbek,

Qazaqstan Jurnalister Odaghynyng mýshesi

Abai.kz