El qorghaghan er, últ ruhyn kótergen ghalym!

2025 jyly qazaq halqy ózining danqty úly, Kenes Odaghynyng Batyry, akademiyk, әdebiyettanushy, qogham qayratkeri Mәlik Ghabdullinning tughanyna 110 jyl toluyn atap ótude.
Búl mereytoy – tek bir túlghanyng ómir jolyn eske alu emes, sonymen qatar el tarihyndaghy kýrdeli kezenderdi, últtyng ruhany tiregin aiqyndaghan oqighalardy saralaugha mýmkindik beretin ýlken mәdeniy-ghylymy oqigha.
Mәlik Ghabdullinning taghdyry – HH ghasyrdaghy qazaq halqynyng taghdyrymen sabaqtas. Ol maydanda erlik kórsetip, beybit zamanda ghylym men bilimning damuyna ólsheusiz ýles qosty.
Mәlik Ghabdullin 1915 jyly 2 qarashada Kókshetau oblysy, Zerendi audanyna qarasty Qoysalghan auylynda dýniyege kelgen. Jastayynan bilimge qúshtar, zerek bala retinde tanylyp, auyl mektebinde oqydy. Keyin Qyzylordadaghy Qazaq pedagogikalyq institutyna týsip, úlaghatty ústaz Sәbit Múqanov pen Mәlikke qamqor bolghan akademik Sәken Seyfullin syndy qayratkerlerding tәlimin aldy. Osy kezende ol әdebiyet pen mәdeniyetke qyzyghushylyq tanytyp, alghashqy ghylymy izdenisterine kiristi.
Úly Otan soghysy bastalghanda Mәlik Ghabdullin 316-shy atqyshtar diviziyasynyng qúramynda soghysqa attanady. General-mayor Ivan Panfilov basqarghan búl qúram Qorghanys shebinde erlikting ýlgisin kórsetti. Mәlik bólimshe komandiyri retinde jauyngerlerdi jigerlendirip, otansýigishtikting ýlgisin tanytty. Mәskeu týbindegi shayqasta onyng batyldyghy men taktikalyq sheberligi erekshe kózge týsti. 1943 jyly oghan Kenes Odaghynyng Batyry ataghy berildi.
Soghystan keyin jazghan «Maydan ocherkteri» enbegi – sol kezenning tarihy deregine, úrpaqqa ýlgi bolarlyq әskery estelikke ainaldy. Soghystan keyin Mәlik Ghabdullin ghylymgha bet búrdy. Ol qazaq auyz әdebiyeti men foliklortanu salasynda tyng zertteuler jýrgizdi. Ásirese batyrlar jyrynyng iydeyalyq mazmúnyn, halyq tәrbiyesindegi ornyn ashyp kórsetti. 1950–1970 jyldary Qazaq memlekettik pedagogikalyq institutynyng rektory qyzmetin atqaryp, elimizding pedagogikalyq kadrlaryn dayarlaugha airyqsha ýles qosty. Onyng jetekshiligimen kóptegen jas ghalymdar ghylymgha keldi.
Mәlik Ghabdullinning enbekteri – últtyq pedagogika, halyq auyz әdebiyeti, patriottyq tәrbie mәselelerin tereng qarastyrghan ghylymy múra. Ghalym әri ústaz bolumen qatar, Mәlik Ghabdullin qazaq mәdeniyeti men әdebiyetining damuyna belsene atsalysty. Ol týrli ghylymy konferensiyalar men әdeby jiyndargha qatysyp, últtyq iydeyany nasihattaugha kýsh saldy. Jazushy retinde onyng enbekteri jastargha otansýigishtik, erlik, әdildik qasiyetterin dәriptedi. Ol zamandastary – Bauyrjan Momyshúly, Tólegen Toqtarov, Áliya men Mәnshýk siyaqty qaharmandardyng beynesin biyikke kóterip, olardyng erligin halyq jadynda saqtaugha at salysty. Onyng «halyqqa adal qyzmet etu – eng biyik paryz» degen ústanymy býgingi kýnde de óz manyzyn joyghan joq.
Mәlik Ghabdullin – jauynger erligi men ghalymdyq izdenisti úshtastyra bilgen siyrek túlgha. Mәlik Ghabdullinning 110 jyldyq mereytoyy – halqymyzdyng tarihyna, ruhany qúndylyqtaryna qayta oralyp, ótkennen taghylym alugha shaqyratyn manyzdy beles. Ol – tek soghystyng batyry emes, beybit ómirding de batyr túlghasy. Ghylymgha qosqan ýlesi, jastargha qaldyrghan ónegesi – bolashaq úrpaq ýshin mәngilik qazyna.
Baghlan Tashimov
Abai.kz