Gaza taghdyry: Tramp pen Netanyahu ne sheshti?

Tramp pen Netaniyahu kelissóz ótkizdi. Taqyryp sol Gazadaghy soghysty ayaqtaugha qatysty boldy. Tramptyng Gazadaghy soghysty toqtatugha qatysty josparynyng mәtini jariyalandy. Mәtindi audaryp, úsynudy jón kórdim. Mәtin kelesidey:
«Gaza deradikalizasiya aimaghyna ainalady. Búl aimaq kórshilerine qauip tóndirmeytin, terrorizmnen azat aimaqqa ainaluy tiyis. Gaza gazalyqtar ýshin qayta qalpyna keltiriledi. Eger eki tarap ta úsynylghan sharttargha kelisetin bolsa, soghys dereu toqtaydy. Tútqyndar bosatyluy ýshin Izrailiding әskeri belgilengen aimaqqa sheginedi. Artynsha әueden soqqy jasau, artilleriyamen atqylau jәne qúrlyqtaghy operasiya tolyq toqtap, maydan shebinde úrys toqtauy tiyis.
Izraili men qarsylas tarap úsynysty qabyldaghan son, 72 saghattyng ishinde barlyq tútqyndar, ólisi men tirisi tolyq bosatyluy qajet.
Barlyq tútqyndar bosatylghan son, Izraili ómir boyyna sottalghan 250 palestindikti jәne Gazanyng 1700 túrghynyn abaqtydan shygharady. Olardyng barlyghy derlik 2023 jyldyn, 7-qazanyndaghy qayghyly oqighadan keyin ústalghandar edi. Ár qaza tapqan tútqynnyng denesine, Izraili tarapy 15 gazalyqtyng denesin beredi.
Barlyq tútqyndar bosatylghan son, HAMAS tarapy qarusyzdanugha jәne beybit ómir sýruge kepildik beredi. Sol ýshin hamastyqtar raqymshylyqqa iligedi. Al Gazadan ketudi qalaytyndargha qauipsiz dәliz úsynylady.
Kelisim kýshine engen sәtten bastap Gazagha tolyq kólemdi gumanitarlyq kómek kirgiziledi. Kómekting kólemi 2025 jyldyng 19-qantarynda jasasqan kelisimdegi kólemnen az bolmauy shart. Su jýiesi, elektr jýiesi jәne kanalizasiya qalpyna keltiriledi. Sonymen birge auruhana, naubayhanalar qayta qalpyna keltirilip, jol men ýiindilerdi ashugha arnalghan qúrylghylar kirgiziledi.
Gazagha gumanitarlyq kómek qanday da bir taraptyng qatysuynsyz, BÚÚ-nyng arnayy úiymdary, «Qyzyl jarty ai» jәne basqa úiymdarmen kirgiziledi. Rafah shekara beketi 2025 jyldyn, 19-qantaryndaghy kelisim negizinde ashylady.
Gaza uaqytsha ótpeli basqarma arqyly basqarylady. Ol tehnokrattyq negizde qúrylyp, Gaza halqyna kýndelikti kómek kórsetudi qadaghalaumen ainalysady. Atalghan basqarma qúramynda kәsiby daghdygha ie palestindikter, halyqaralyq sarapshylar bolady. Olardy «Beybitshilik kenesi» qadaghalaydy, al kenesti Donalid Tramp basqarmaq. Keneske ózge elding basshylary da kiredi, sonyng ishinde britandyq eks-premier Tony Bler de bolmaq.
Atalghan organ Gazany qalpyna keltiruge qajetti qarajatty bóledi jәne Palestina әkimshiligi reformalardy ayaqtaghansha Gazany basqarady. Organ halyqaralyq tәjiriybening eng ozyq ýlgilerin alady jәne Gaza halqy ýshin investisiya tartumen ainalysady.
Jospar boyynsha Gazany damytu jәne qalpyna keltiru ýshin sarapshylar toby qúrylady. Arnayy ekonomikalyq aimaq qúrylyp, ol aimaqta salyqtyq jenildikter úsynylady. Búl júmys kýshin jәne investisiyany tartu ýshin qajet.
Gaza halqy kýshtep kóshirilmeydi. Ketkisi kelgender ketedi. Qalghysy kelgender qalady.
HAMAS jәne basqa qúrylymdar Gazany basqarugha tikeley de, janama da qatyspaydy. Gazadaghy barlyq tunnelider, әskery jýieler men pozisiyalar tolyq joyylady. Gazada tolyq demilitarizasiya iske asady. Halyqtan qaru jinalady. Prosessti baqylaytyn arnayy halyqaralyq tәuelsiz organdar qúrylady.
AQSh pen arab elderi Gazadaghy jaghdaydy túraqtandyru ýshin «Halyqaralyq túraqtandyrushy kýshterdi» jasaqtau júmysymen ainalysady. «Halyqaralyq túraqtandyrushy kýshter» Gazadaghy senimdi polisiya qyzmetkerlerin kәsiby dayyndyqtan ótkizedi. Keyin atalghan kýshter Gaza ýshin manyzdy ról oinaydy.
Gazagha qaru men oq-dәrining kirgizilmeuin qadaghalau manyzdy. Taraptar qaqtyghysty qayta boldyrmau joldaryn qarastyrady.
Izraili Gazany otarlamaydy. «Halyqaralyq túraqtandyrushy kýshter» Gazadaghy jaghdaydy tolyq baqylaugha alghan sәtte, Izraili әskeri jospar boyynsha birtindep Gazadan shygharylady.
HAMAS úsynystan bas tartqan jaghdayda, atalghan jospar SAHAL baqylauyndaghy aimaqta iske asady. Dinaralyq dialog alany qúrylady. Búl eki últtyng ózara jaulastyghyn toqtatu ýshin qajet», - deydi.
Búl Tramp úsynghan jospar. Izraili jospardy qabyldaytynyn aitty. Kezek HAMAS-ta.
Ashat Qasenghaliy
Abai.kz