Aqtóbe oblysyna Astanadan Bas prokuror J.Asanov bastap, eki jýzge juyq húqyq qorghau jәne basqa da әrtýrli sala qyzmetkerleri kelip, júmystaryn bastap ketti. Halyqqa zan, qarjy, medisina jaghynan kómek kórsetilmek. Aqtóbe halqy úghymsyz emes, jaghdaydy tereng týsinedi. Ýgit-nasihat negizinen intelliygensiya, ardagerler, mәn-jaghdaydy tereng biletin adamdar arasynda jýrip jatyr. Al qarsylyqqa beyimdiler ózderin bólek ústaydy.

Eger aghashtyng tamyry qurasa, onyng bir bútaghy kógermeytini siyaqty, bir oblystaghy sharalar eldi sauyqtyrmaydy. Terrorizm negizinen tikeley qyzmetin atqara almaytyn, әdiletsizdik pen zorlyq kýsheygen, adam húqy búzylghan, zansyzdyq etek alghan elderde  kórinis alady. Biraq bizding biylik syn kózben ishki sayasatty saralaugha, kelensiz jaghdaylardy oy eleginen ótkizuge bara almay otyr.

Eng bastysy eldegi moralidyq ahual kýrdeli. Halyq pen biylik arasyndaghy baylanys shirik jiptey ýzilip barady. Biylik te, halyqtyng birqatary da salafitterding kózin jong kerek deydi. Ol mýmkin de emes. Tipti mýmkin bolghannyng ózinde de adamdy  joyghanmen, salafittik iydeyany joya almaymyz. Kýshke sene bersek, memleket halyqtyng qorghaushysy emes, terrorizmge dem berushi bolady. Salafittterding qataryn toltyratyn kózge úryp túrghan materialdyq tensizdikti, oryndy, orynsyz biylikke ókpelegenderdi, ashuly-yzalylardy, qylmystyq ortany qayda qoyamyz?  Elimizde qarapayym halyqtyng túrmysyn bilmeytin, bilgisi de kelmeytin, ne óndirip bayyghany belgisiz baylardyng shyghuy jәne olardyng birqatary joghary biylikke jaqyn adadmdardan boluy eldi oilandyrmay qoymaydy. «Malym janymnyng sadaqasy, janym arymnyng sadaqasy» dep, aqshagha tabynbaytyn qazaq búl baylardy qabyldamaydy. Eger qanday-da bir ekstremist Allanyng atymen ózin jemqorlarmen kýreskermin dep jariyalasa, qazirgi qymbatshylyqtan kedeylenip bara jatyrghan ortada ony qoldaushylar da tabylady.

Biz әzirge shyrghalannan shygha almay jýrmiz. Terroristter atady, óltiredi, húqyq qorghau qyzmetkerleri olargha izdeu  salady, ústaydy, sottaydy, koloniyagha jiberedi. Qylmysker onda óz qataryn kóbeytedi, týbi bostandyqqa shyghady.... Barlyghy qayta bastalady.

Memleket terrorizmge qarsy taktikalyq qadamdar jasap jatyr, al strategiyalyq úzaq merzimdi sharalar, ishki sayasatta artyqshylyq beretin baghyttar naqtylanghan joq. Bir mәsele belgili boldy: ýkimet kýshtik qúrylymdargha bólinetin qarjyny 70mlrd.-tengege arttyrdy.

Degenmen býgin terrorizmge qarsy kýreste bizding memleket tandau aldynda túr.

Arnauly qyzmet organdaryn qarjylandyramyz ba, olargha jana kadrlardy qyzmetke tartamyz ba, әlde bilim beruge, әsirese, auyldyq jerdegi jastardy kvotamen oqugha kóbirek tartamyz ba? Búl birinshi mәsele.

Júmysty búrynghysha tek teris baghytta, ekstremistik topta jýr degendermen jasau kerek pe, әlde halyqty tәrbiyeleytin, parasattyq jol silteytin, atys-shabystan alys kinofilimder, qoghamgha imandylyq yqpal etetin teatrlardy kóbirek qarjylandyramyz ba, qazaq salt-dәstýrin nasihattaytyn mәdeny qúndylyqtargha terenirek mәn beremiz be әlde halyqty jalyqtyratyn, qasang mi, ýirengen, yghyr bolghan jolmen kete beremiz be? Búl ekinshi mәsele.

Terrorgha qarsy kýreske birbetkey ketip, qarjyny qaru-jaraq alugha júmsap, júmyssyzdyq, kedeyshilikti keyingi oryngha ysyrylsa, halyq ony qolday ma? Taghy shiyelenister tumay ma? Búl ýshinshi mәsele.

Úzaq merzimdi strategiyalyq baghyt óz jemisin býgin emes, erteng beredi.

Elimizding ishki sayasatynda din salasyn basqaruda jýieli júmystyng joqtyghy da nazar audartady. Qaranyz: din mәselesin retteytin әueli Ýkimet janynda hatshylyq boldy, keyin ol komiytetke ainaldy, komiytet agenttikke, agenttik qaytadan komiytetke, endi komiytet ministrlik bolyp qayta qúryldy, ol negizinen kýshtik qúrylymdar qyzmetkerlerinen jasaqtaluda. Osy ministrlikke azamattyq qogham mәselelerin qosa berilui de qisynsyz. Sebebi azamattyq qogham problemalary bir ministrlikting isi ghana emes. Din әleumettik institut retinde azamattyq qoghamnyng bir manyzdy bóligi.

Endi jastar mәselesin alynyz: әueli sport ministrligine, keyin Bilim jәne ghylym ministrligine, odan mәdeniyet ministrligine, endi Din ister jónindegi ministrlikke berildi. Osy auys –týiister túsynda talay tәjiribiyeli mamandar júmystarynan ketedi, olardyng ornyna jana ministrlerding óz adamdary keledi. Osylay birizdi jýieli júmys úiymdastyru kýni býginge deyin bolmay keldi.

Terrorizmmen kýreste birbetkey  qamshylau, diny úiymdardy, kýdikti deytinderdi búryshqa tyqsyru basym, al ol qarsylyqty kýsheytedi. Salafizmmen kýreste júmsaq sayasat, qoghamdy demokratiyalandyru, azamattyq qoghamnyng belsendiligin arttyru óte manyzdy.

Egiypet pen Aljirde, mysaly, ekstremistermen  kýreste jergilikti halyqty júmyldyryp, jastardan dәstýrli diny salttaryn qorghaytyn toptar úiymdastyryp, teris aghymdaghylardy qoghamnan oqshaulap, júmystaryn shektegen. «Dinimizdi qorghau-últymyzdy qorghau»            degen qoghamdyq qozghalys bizge de tiyimdi bolady.

Filosof Platon aitqan: óz elinde jauynnyng boluy mýmkin emes. Eger de qarsylastaryn, kelispeushilering bolsa, onda olardy sabyrmen aqylgha shaqyryp, ymyragha kelgen jón. Sóitip, olardyng ómirin saqtap qalugha júmystanu qajet, óitkeni shalys basqannyng bәri birdey jau emes.

A.Aytaly, Q.Júbanov atyndaghy Aqtóbe ónirlik memlekettik uniyversiytetinin  professory

Abai.kz