Júma, 20 Qyrkýiek 2024
15635 0 pikir 24 Qarasha, 2016 saghat 15:56

TÁUELSIZDIK DEKLARASIYaSY. Ol qanday qújat...

Keshe Parlament palatalarynyng birlesken otyrysy bolyp, onda deputattar Qazaqstan Respublikasy Tәuelsizdigining 25 jyldyghyna arnalghan Deklarasiya qabyldady, - dep habarlaydy "Egemen Qazaqstan" gazeti.

 Birlesken otyrysty ashqan Mәjilis Tóraghasy Núrlan Nyghmatulin Parlament palatalary tóraghalarynyng atyna bir top deputattan Tәuelsizdikting 25 jyldyghyna arnalghan Deklarasiya qabyldau turaly Ýndeu joldaghanyn aitty. Osyghan oray birlesken otyrystyng kýn tәrtibine Dek­larasiya qabyldau turaly bir-aq mәsele en­gi­ziledi, dedi Tóragha. Osydan әri kýn tәrtibi bekitilip, birlesken otyrys óz júmy­syn Memlekettik Ánúranmen bastady.

Odan әri Mәjilis Tóraghasy Qazaqstan Respublikasy Tәuelsizdigining 25 jyldyghy Deklarasiyasy óte manyzdy tarihy kezenge arnalghan qújat ekenin aita kelip: «Osy uaqyttyng ishinde, barlyq jetistikter men tabystar, eng aldymen Túnghysh Preziydentimiz – Elbasy Núrsúltan Ábishúly Nazarbaevtyng eren enbegining jemisi. Sonymen birge, әrqashanda Preziydentimizge qoldau kórsetip, tirek bolyp kele jatqan halqymyzdyng bereke-birligining nәtiyjesi. Sondyqtan, Parlamentte osy tarihy qújatty qarastyru – ol kele jatqan Tәuelsizdik mereytoyynyng erekshe manyzdylyghyn kórsetedi», – dedi.

Osydan keyin Tóragha Deklarasiya mәtinin jariyalau ýshin sózdi Mәjilis deputaty Quanysh Súltanovqa berdi. Qazaqstan Respublikasynyng Parlamenti Qazaqstan Tәuelsizdigin halqymyzdyng asa zor qúndylyghy retinde baghalay otyryp, Tәuelsiz Qazaqstandy qúru jәne qalyptastyruda eren enbek sinirgen Qazaqstan Respublikasynyng Túnghysh Preziydenti – Elbasy Núrsúltan Ábishúly Nazarbaevtyng strategiyalyq baghytyna berik ústanymyn tanyta otyryp, «Qazaqstan-2050» Strategiyasynyng basty maqsatyna jetudi bolashaq úrpaq aldyndaghy ózining tarihy paryzy jәne jauapkershiligi dep sezine otyryp, «Mәngilik El» qasterli mekeninde jarqyn keleshegimizdi jasaugha úmtyla otyryp, Qazaqstan Respublikasy Tәuelsizdigining jiyrma bes jyldyghy Deklarasiyasyn qabyldaydy, dep bastady sózin Quanysh Súltanúly.

Odan әri Deklarasiya mәtini bylay jalghasty: Tәuelsizdikting 25 jyldyq mereytoyy – óz tarihynda túnghysh ret zamanauy memleket qúrghan Qazaqstan halqynyng auqymdy tarihy jetistikterining jarqyn kórinisi. Qazaqstan ýshin Tәuelsizdikting 25 jyly ilgerileu men ornyqty damudyng kezeni boldy. Tәuelsiz Qazaqstan ózining jana tarihymen tabysty memleket jәne býkil Ortalyq Aziya ónirining kóshbasshysy atanugha qúqyghy bar ekendigin dәleldedi.

Óz Tәuelsizdigining 25 jylynda Qazaq­stan ekonomikasy qarqyndy damyghan, ta­bys­qa jetuding biregey tәjiriybesi bar saya­sy tú­raqty memleket retinde qalyptasty. Biz­­ding elimizde ekonomikalyq, sayasy jәne әleu­­mettik salalarda asa iri ózgerister jýzege asty.

Tәuelsiz Qazaqstannyng barlyq jetis­tik­teri men jenisteri Qazaqstan Respubliy­kasynyng Túnghysh Preziydenti – Elbasy Núrsúltan Ábishúly Nazarbaevtyng tegeu­rindi jәne dana basshylyghymen әrbir qazaq­standyqtyng tabandy da tynymsyz en­begining arqasynda mýmkin boldy. Preziy­dent N.Nazarbaevtyng sayasy erik-jigeri jәne strategiyalyq kóregendigi damudyng qazaq­standyq ýlgisining tabysty boluyn aiqyndap, Qazaqstannyng ornyqty ósip-órkendeu jolyna shyghuyna mýmkindik tudyrdy.

Elimiz «Qazaqstan-2050» Strategiyasyn dәiekti týrde jýzege asyra otyryp, әlemning ozyq 30 elining qataryna qosylugha qaryshty qadam basuda. Memleket basshysynyng bayypty jәne jemisti halyqaralyq bastamalarymen elimiz biyik halyqaralyq bedelge ie bolyp, ghalamdyq yadrolyq qarusyzdanu qozghalysynyng tanymal kóshbasshysyna ainaldy.

Odan әri Deklarasiyada Qazaqstannyng ótken jolyna sholu jasaldy. 1991 jyly 16 jeltoqsanda Parlament «Qazaqstan Respublikasynyng Memlekettik tәuelsizdigi turaly» Konstitusiyalyq zandy qabyldady dedi Q.Súltanov. Tәuelsiz Qazaqstannyng búl túnghysh qújaty halqymyzdyng quatty jәne pәrmendi memleket qúru armanynyng jýzege asuyn aighaqtady. Zang Qazaqstan egemendigining onyng úlan-ghayyr aumaghynda jәne әlemning sayasy kartasynda myzghymastyghyn mәngilikke bekitip berdi. Elimizding basty qújaty – Qazaqstan Respublikasy Konstitusiyasyn 1995 jylghy 30 tamyzdaghy referendumda býkil Qazaqstan halqy birauyzdan qabyldady.

Konstitusiya egemendikting sayasy jәne qúqyqtyq negizderin bekitip, adamnyng ómirin, qúqyqtary men bostandyghyn, tegine, әleumettik jaghdayyna, nәsiline, últyna, tiline, dinge qatystylyghyna qaramastan, adam men azamat qúqyqtarynyng tendigin memleketting joghary qúndylyqtary dep jariyalady.

Tәuelsiz Qazaqstannyng Konstitusiyasy memleket pen qoghamnyng túraqtylyghy men órkendeuining myzghymas negizine ainaldy. Qazaqstanda tiyimdi demokratiyalyq instituttar – preziydenttik institut, Parlament, sot jýiesi jәne belsendi azamattyq qogham qalyptasty.

Elimizde jahandyq syn-qaterlerge tótep beruge jәne býkil qoghamnyng mýddelerining jýzege asuyn qamtamasyz etuge qabiletti memlekettik qúrylymnyng tiyimdi jýiesin qúrugha mýmkindik bergen tarihy manyzdy ekonomikalyq jәne sayasy reformalar jýrgizildi.

Tәuelsizdikting alghashqy kýnderinen bastap elimizding sayasaty úzaq merzimge negizdeldi, qazaqstandyqtardyng әl-auqaty, ómirding joghary sapasyna jýieli de maq­satty úmtylysy onyng basty ústanym­dary boldy jәne solay bolyp qala beredi.

Qazaqstan әlemning bәsekege eng qabi­letti 50 elining qataryna endi, dey kelip Dek­lara­siya odan әri Qazaqstannyng әlem­ning eng joghary damyghan 30 elining qata­ry­na ki­rudi maqsat etip qoyghan «Qazaq­stan-2050» Strategiyasy jana sipattaghy stra­­te­giyalyq qújatty qabyldaghanyn aitty.

Memleket basshysynyng «100 naqty qadam: barshagha arnalghan qazirgi zamanghy memleket» Últ jospary әlemdik qarjy jýiesindegi asa jaghymsyz qúbylystargha qaramastan, elimizde óndiris pen innovasiyany, әleumettik salany damytugha jәne júmys oryndaryn ashugha mýmkindik beredi.

Qazaqstan yadrolyq qauipsizdik rey­tiyn­ginde eng qauipsiz elderding qataryna kiredi. Preziydent N.Á. Nazarbaev Qazaqstandy elimizding últtyq mýddelerine núqsan keltirmesten yadrolyq qarusyz memleketke ainaldyru jónindegi tarihy manyzdy mindetti sheshe bildi. 1991 jylghy 29 tamyzda Elbasy Semey yadrolyq poligonyn japty. Qazaqstan Preziydenti óz elining ghana emes, sonday-aq, býkil adamzattyng taghdyry ýshin ózine jauapkershilik ala otyryp, әlemdik dengeydegi sayasatker retinde tanyldy.

Semey poligonynyng jabyluymen yadrolyq qarudy taratpaudyng jәne qarusyzdanudyng jahandyq prosesining jana kezeni bastaldy. Qazaqstannyng bastamasy boyynsha BÚÚ 29 tamyzdy «Yad­rolyq synaqtargha qarsy is-qimyldyng halyqaralyq kýni» dep jariyalady.

Qazaqstan yadrolyq qarudy taratpau rejimin nyghaytu jónindegi naqty úsy­nystaryn algha tartyp, Yadrolyq qarusyz әlemning jalpygha ortaq deklarasiyasyn qabyldaudy úsyndy.

Odan әri Qazaqstannyng әlemdik diyp­lo­matiyadaghy tabysty qadamdary aityldy. Tәuelsizdikting 25 jylynda qazaq­standyq diplomatiya әlem elderining ba­sym bóligimen senimdi dostyq jәne ynty­maqtastyq qarym-qatynastar ornatyp, ha­lyqaralyq úiymdardyng qyzmetine belsendi týrde aralasyp keledi, delingen Deklarasiyada.

Bizding elimiz әlemdik qoghamdastyqta ornyn nyq aiqyndap, layyqty qúrmet pen bedelge ie bolyp otyr. Álemde aumaghy jóninen toghyzynshy oryn alatyn Qazaqstan Respublikasynyng shek­arasyn delimitasiyalau men demarkasiya­lau Preziydent N.Nazarbaevtyng tarihy jetistikteri bolyp tabylady.

Qazaqstan ónirlik jәne jahandyq prosesterding belsendi qatysushysy bola otyryp, halyqaralyq qauipsizdikti nyghay­tugha qomaqty ýles qosuda. «Europagha jol» memlekettik baghdarlamasyn jý­zege asyru Qazaqstannyng Europanyng jetek­­shi memleketterimen әriptestik pen ynty­­maq­­tastyqtyng barynsha joghary den­geyi­ne shyghuyna jol ashty. Qazaqstan yn­ty­maqtastyqtyng euraziyalyq kópirine ainaldy.

Bizding elimiz EAEO, ShYÚ, AÓSShK sekildi integrasiyalyq jobalardyng bas­tamashysy jәne ilgeriletushisi bolyp taby­lady. Qazaqstan EQYÚ, IYÚ, EAEO, ShYÚ, TMD, ÚQShÚ, AÓSShK jәne Týrki kene­si siyaqty iri halyqaralyq úiymdarda ta­bys­ty tóraghalyq etuding tәjiriybesine iye.

Tәuelsizdigining 25 jyldyghy qar­sa­nynda Qazaqstan Ortalyq Aziya elde­rining arasynda alghashqy bolyp 2017-2018 jyl­dargha BÚÚ Qauipsizdik Kenesining túraqty emes mýshesi bolyp saylandy.

Halyqaralyq qoghamdastyq Qazaq­stannyng halyqaralyq qatynastardy damytudaghy ýlesin layyqty baghalay otyryp, bizding elimizge EKSPO-2017 ha­lyqaralyq mamandandyrylghan kórmesin ótkizudi senip tapsyrdy.

Tәuelsizdik jyldarynda Qazaq­stan­nyng Qaruly Kýshteri elimizding senimdi qalqanyna ainaldy. Preziydent – Jo­gharghy Bas qolbasshy N.Á.Nazarbaev Qazaqstan Respublikasynyng tәuel­siz­digin, aumaqtyq tútastyghyn, onyng she­k­ara­synyng myzghymastyghyn, halqy­myz­dyng beybit jәne tynysh ómirin senim­di qorghaugha qabiletti Qaruly Kýshter­di týbegeyli reformalaudy, әskery quaty men әleuetin arttyrudy qamtamasyz etti.

Tәuelsizdikting 25 jylynda Qa­zaq­standa joghary ekonomikalyq kórset­kishterge qol jetkizildi. Memleket bas­shysy N.Á.Nazarbaev Qazaqstan halqyn dәiekti týrde eng joghary әlemdik kór­setkishterge jetuge baghyttap keledi.

«Qazaqstan-2050» Strategiyasy, «Núr­ly jol» jana ekonomikalyq sayasaty, «100 naqty qadam» Últ jospary – әlem­ning eng damyghan memleketterining qatary­na kiruge qabiletti Qazaqstannyng quatyn nyghaytugha baghyttalghan josparlar. Biz­ding bәsekeles bolatyn biregey ba­symdyq­tarymyz – Qazaqstannyng mol tabighy bay­lyghy, auylsharuashylyq, kom­mu­niy­­kasiyalyq jәne tranzittik әleueti elimizding ekonomikalyq jetistik­terining negizine ainaldy.

Býginde Qazaqstan – jekemenshik instituty ornyqqan, orta tap belsendi damityn, al kәsipkerlik ekonomikalyq órkendeuding qozghaushy kýshi bolyp tabylatyn túraqty naryqtyq ekonomikasy bar el.

Elbasynyng strategiyalyq kóregendigi arqasynda Qazaqstanda jahandyq qarjylyq-ekonomikalyq daghdarystargha qaramastan, el ekonomikasyn janghyrtu tabysty jýzege asyrylyp jatyr.

Qazaqstan industriyalyq quatyn nyghaytu men innovasiyany damytudy nyq kózdep otyr.

Auqymdy qúrylymdyq reformalar barysynda mýlde jana joghary tehnologiyaly salalar: múnay-himiya, avtomobili ónerkәsibi, temir jol, mashina jasau, IT-tehnologiyalar, gharyshtyq sputnikter óndirisi salalary qúryldy.

Elbasynyng bastamasy boyynsha әr azamattyng ómir sýru dengeyin art­ty­rugha baghyttalghan «Biznesting jol kar­tasy-2020», «Agrobiznes-2020», «Jú­­mys­pen qamtu-2020» baghdarlamalary jýze­ge asyrylyp jatyr. Tәuelsizdikting merey­li 25 jylynda Qazaqstan Álemdik bankting Doing Business reytinginde 35-oryn aldy.

Elimizde jana ekonomikalyq úmty­lys­ty qamtamasyz etuge mýmkindik bere­tin «Núrly jol» baghdarlamasy, «Ba­­tys Eu­ropa – Batys Qytay» halyq­ara­lyq kólik dәlizi, Transkaspiy halyq­­ara­lyq kólik marshruty sekildi birqa­tar stra­tegiyalyq manyzdy infraqú­ry­lymdyq jobalar jýzege asyrylyp otyr.

Osydan әri Deklarasiyada Pre­ziy­dent­ting elordany qúrudaghy róli turaly bayandalghan. Jana elordamyz Astanany qúru­daghy airyqsha ról elimizding Túnghysh Pre­ziydenti N.Á.Nazarbaevqa tiyesili. Asta­na Qazaqstan Tәuelsizdigining saltanat qúruyn pash etip, halqymyzdyng maqta­nyshyna ainaldy.

Astana qúrylysy jana memlekettin, jana qoghamnyng qúrylysy retinde kiyeli mәnge ie boldy. Astana ótkenning barlyq qúndylyqtaryn jinaqtap, bolashaqtyng jarqyn kelbetin elestetti.

Býginde Astana – óz kýshine senimdi, jana Qazaqstannyng býkil әlemge әleuetin tanytqan iri iskerlik ortalyq. Astana sammitter men basqa da manyzdy ha­lyqaralyq kezdesulerdi ótkizetin iri ortalyqqa ainaldy, elimizding basqa qala­lary ýshin damudyng ýlgisi boldy.

Astananyng ózinde 2017 jyly «Bo­la­shaqtyng energiyasy» innovasiyalyq kýn tәr­­tibimen EKSPO-2017 halyqaralyq ma­man­dandyrylghan kórmesi ótetin bolady.

Qazaqstan konfessiyaaralyq jәne etnosaralyq tatulyq pen kelisim ýstemdik qúrghan memleket damuynyng býkil әlemde tanylghan jana biregey modelin qúrdy. Memleket basshysy Qazaqstan halqy birligin nyghaytudyng konstitusiyalyq mәr­tebesi bar airyqsha instituty – Qazaqstan halqy Assambleyasyn qúrdy.

Álemdik dinderdin, tilderdin, mәde­niyetter men dәstýrlerding toghysyndaghy tarihy aralasuy Qazaqstanda beybitshilik pen kelisim әleumetting adamgershilik jәne әdep normasyna, ortaq mәdeniyetimizding ajyramas bóligine ainalghan qoghamnyng airyqsha ýlgisin qalyptastyrdy.

Ol kópetnostyq pen kópkonfes­siya­lylyqty Qazaqstannyng strategiyalyq res­ursyna jәne artyqshylyghyna ainaldyra otyryp, ruhanilyq pen azamattyqtyng qúryshtay qúimasyn meylinshe bekemdey týsti. N.Nazarbaevtyng beybitshilik pen qoghamdyq kelisim modeli qoghamnyng ýi­le­simdi damuynyng әlemdik etalonyna ainal­dy.

«Mәngilik El» qúndylyqtary Tәuel­­sizdik jetistikterin, Qazaqstan halqy­nyng mýddeler ortaqtastyghy men tarihy taghdyryn kórneki beynelep berdi. «Mәn­­gilik Eldin» jeti qúndylyghy qazaq­stan­dyqtardyng Tәuelsizdikti nyghay­tugha, erkin de órkendegen elde ómir sýru­ge úm­ty­lysyn – ortaq maqsatyn, ortaq mýd­deleri men ortaq bolashaghyn biriktirdi.

Qazaqstan halqy qabyldaghan «Mәn­gilik El» Patriottyq aktisi quatty jú­myl­­dyrushy bastaugha, qoghamdyq keli­sim­di nyghaytudyng ózegine, býkil qogham­nyng mýddeleri men úmtylysyn birtútas túrghyda bekemdeu qúralyna ainaldy.

Basty baghdary Jalpygha Ortaq Enbek Qoghamy qúndylyqtary bolyp tabylatyn әleumettik túraqtylyq qoghamy qúryldy. Qazaqstan tәuelsizdigin alghan sәtten bas­tap Preziydent N.Á.Nazarbaev halyq aldyna әleumettik baghdarly naryqtyq ekonomikasy bar quatty egemen memleket qúru mindetin qoydy.

Áleumettik janghyrtu әleumettik progresting ekonomikalyq erkindikteri men iydealdaryn ýilestikpen óristetip, qogham men әrbir adamnyng әl-auqatynyng artuy ýshin jaghday jasady, qarqyndy damityn enbek naryghyn qúrugha mýmkindik berdi.

25 jylda bala tuu dengeyi 60 payyzgha ósti. Qazaqstan analar ýshin qolayly elder reytinginde jyl sayyn joghary kóterilip keledi. Biz qazaqstandyqtardyng ómir sýru jasyn úzartugha qol jetkizdik.

Enbek adamynyng mýddeleri – bizding memleketimizding basty nazarynda. Mem­leket qazaqstandyqtardyng oquy men kәsi­by daghdylaryn ýnemi jetildirip otyruy ýshin jaghday jasaydy, erkin enbekke jәne layyqty enbekaqy alugha mýddeli әrbir azamattyng konstitusiyalyq qúqyqtaryn qamtamasyz etu ýshin óndirister, infra­qúrylymdar jәne basqa da nysandar qúrylysyn jýrgizedi.

Bilim beru salasyn keshendi reformalau Qazaqstannyng әlemdik bilim beru kenistiginde layyqty oryn aluyna jaghday jasady. Otandyq bilim beru jýiesi men ghylymdy jetildiru memlekettik sayasattyng strategiyalyq basymdyqtarynyng biri jәne eldi әleumettik-ekonomikalyq jan­ghyr­tudyng sheshushi tetigi bolyp tabyla­dy. Qazaqstan eresek adamdardyng sauat­tylyghy dengeyi boyynsha Adam damuy indeksi әlemdik tizimning alghashqy ýshten birine kiredi. Qazaqstan ziyatker últty qalyptastyru ýshin dәiekti týrde jaghday jasay otyryp, adam damuynyng dengeyi joghary elder tobynan nyq oryn aldy.

Preziydent bastamasynyng arqasynda elde erekshe sipatty «Bolashaq» baghdar­lamasy údayy jýzege asyryluda,
«Na­zarbaev Uniyversiytet», ziyatkerlik mek­tep­terding keng taraghan jelisi qúryldy.

Elimizding kóptegen joghary oqu oryndarynda uniyversiytettik bilim beru dengeyi kóterilip keledi. Barlyq ónirlerde mynnan astam zamanauy mektepter salyndy.

Últ densaulyghy, densaulyq saqtau salasyn damytu jәne salamatty ómir saltyn qalyptastyru ekonomikalyq jәne әleumettik damudyng manyzdy faktorlaryna ainaldy. Otandyq densaulyq saqtau salasy әlemdik standarttar dengeyine kóterildi: zamanauy medisina or­ta­lyqtary, auruhanalar men emhanalar salyndy, elimizding barlyq ónir­lerinde zertteuler men joghary tehno­logiyaly operasiyalardyng býkil spek­tri jýzege asyryluda. Qazaqstan euraziya­lyq kenistikte medisinalyq turizm­ning ortalyghyna ainalyp keledi. Halyq den­sau­lyghy kórsetkishterinde BÚÚ Dýniye­jýzilik densaulyq saqtau úiymy moyyn­daghan aitarlyqtay ong ózgeristerge qol jetkizildi.

Qarjy resurstarymen jәne jogha­ry shygharmashylyq qaytarymmen nyghay­tyla týsken mәdeniyet salasy quatty damu serpinine ie boldy. Preziydent N.Á.Nazarbaevtyng bastamasy boyynsha iske asyrylghan «Mәdeny múra» baghdar­lamasy otandyq mәdeniyetti saqtau men damytu jónindegi keng auqymdy jú­mystardyng bastamasy bolyp tabyldy.

Qoja Ahmet Yasauy kesenesi, «Tan­baly» arheologiyalyq kesheni siyaqty bi­re­gey otandyq eskertkishterdin, son­day-aq, «Saryarqa – Soltýstik Qazaq­stan­nyng dalalary men kólderi» tabighy múra ny­sandarynyng YuNESKO-nyng Býkil­әlemdik mәdeny múralary tizimine enui әlem­dik manyzy bar oqigha bolyp tabylady.

Tәuelsizdik jyldarynda sport pen salamatty ómir salty salasynda tama­sha nәtiyjelerge qol jetkizildi. Sport­shylarymyzdyng asa iri halyqaralyq jarystardaghy tabystary quatty jәne birlikshil sportshy últ ómir sýretin Qazaq­stannyng jana beynesin jasady. Bý­ginde Qazaqstan sporty eng jaqsy da­myghan әlemdegi 30 elding qataryna kiredi.

Deklarasiyanyng tújyrymynda bir­qatar úsynystar jasalghan. Atap ait­qanda: Tәuelsizdikting Úly joly mәngi boluy tiyis! – dey kelip: elordada «Tәuelsiz Qazaqstan» monumentin túrghy­zu qajet ekendigi aitylghan.

El Konstitusiyasynda Túnghysh Pre­ziydent – Elbasy Núrsúltan Ábishúly Nazarbaevtyng bizding memleketimizdi qúru­daghy biregey ýlesin atap ótudi, Elbasynyng esimin elordanyng atauynda jәne eli­mizding basqa da manyzdy nysandaryn­da kórsetudi úsynamyz. Bizding tútas maq­satymyz – Elbasy tóniregine toptasyp, eng qymbat qazynamyz – tәuelsiz Qazaqstandy kózimizding qarashyghynday saqtap jәne úrpaqtarymyzgha amanattap, «Mәngilik El» qúndylyqtaryn qasterleu.

Tәuelsizdik bizding eng basty úiys­tyrushy qúndylyghymyz bolghan, qazir de solay jәne bola da bermek, dep Quanysh Súltanov Deklarasiyanyng mәtinin tolyq ayaqtady.

Deklarasiya jobasynyng mәtini oqy­lyp bolghan song Parlament palata­larynyng birlesken otyrysy ony bir­auyzdan qa­byl­dady. Deklarasiya qabyl­danghannan keyin bir top deputat onyng mәni men ma­ny­zy turaly ózderining oilaryn ortagha saldy.

Alghashqy sóz Senat deputaty Múh­tar Altynbaevqa berildi. Qazaqstan Res­pub­likasy Tәuelsizdigining 25 jyldyq mereytoyy jylynda biz elimizde oryn alghan tarihy mәni tereng kóptegen oqiy­ghalardyng kuәsi bolyp, olardyng tikeley qatysushysy bolghanymyzdy aiqyn sezinemiz jәne ony әrdayym maqtan tútamyz, dep bastady ol ózining sózin.

Tarih qoynauyna kóz jýgirtsek, osydan az ghana uaqyt búryn jaghday mýldem basqasha edi. Áli esimizde, bizding alghashqy sheteldik saparlarymyzda Qazaqstannyng әlem kartasynda qay jerde ornalasqanyn úzaq týsindirumen qatar, onyng ornalasqan jerin tәptishtep kórsetuge tura keletin. Múny biz Qazaqstannyng 25 jyl ishinde jýrip ótken jolynyng qanshalyqty auqymdy bolghanyn týsinu ýshin әrdayym eskerip otyruymyz kerek. Shiyrek ghasyr ishinde biz alys jәne jaqyn shet eldermen dostyq qarym-qatynas pen ózara tiyimdi yntymaqtastyq qúrdyq.

Odan әri sheshen qabyldanghan qú­jat­tyng manyzyna oiysty. Deklarasiyada Memleket basshysynyng tәuelsizdigimizdi ornatu men nyghaytudaghy, memleket­tiligimizdi qalyptastyrudaghy negiz qa­lau­shy róli aiqyn kórsetilgen, dey kelip Qazaqstannyng aldaghy 2017-2018 jyl­dary BÚÚ Qauipsizdik Kenesining tú­raq­ty emes mýsheligine saylanuy shyn mә­ninde tarihy oqigha. Búl eli­mizding әlemdik qauymdastyqtaghy ornyn nyghay­typ, Elbasynyng zor halyq­aralyq be­delin pash etti, dedi. Sózining qo­rytyn­dysynda M.Altynbaev Dek­larasiyany qoldaytynyn jetkizdi.

Sóz kezegin alghan Mәjilis deputaty Núrtay Sabiliyanov jana tarihtyng bastauy bolyp, Alash armandaghan Azattyqtyng aq tany atqan kýnge shiyrek ghasyr toldy, dedi ózining sózinde. Talay qiyn-qystau kezenderdi bastan keshirgen últymyz ýshin tәuelsizdik – asyl qazynamyz. Tútas bir halyqtyng taghdyry synalar sheshushi sәtte Túnghysh Preziydentimiz Núrsúltan Ábishúly Nazarbaev el tizginin qolyna alyp, Tәuelsizdikting tuyn tigip, tar jolda kidirmey, tayghaqta sýrinbey jol bastady. Osylay degen sheshen, odan әri qiyn-qystau jyldargha sholu jasap ótti. Tәuelsizdikting alghashqy jyldary elge onay bolghan joq. Kópúltty elding ishin daugha, syrtyn jaugha aldyr­maudyng auyr syny aldymyzda túrdy. El mýddesin basty múrat etken, Elba­symyz Núrsúltan Ábishúly Nazarbaev­tyng enbegining arqasynda jarqyray kelgen jas memleket algha qadam basty, dedi ol.

Odan әri sheshen tәuelsizdik jyldarynda memleket budjeti 1100 esege, ishki jalpy ónim kólemi 1500 esege artty. Jalaqy jyldar sayyn eselenip, 2 milliongha juyq jana júmys orny ashylyp, infraqúrylymdar qalpyna kel­tirilip, damyp, el iygiligine jarady. Osynyng barlyghy qarjylyq dagh­­darys­targha tótep berip, ekonomika­myzdy damytyp, memleketimizdi biyik beles­terge jetkizgen Elbasynyng tereng oilay­tyn, bolashaqty dәldikpen boljay­tyn kóre­gendigi arqasynda jýzege asty. Qa­zaqtyng namysyn tu etken Jel­toq­san jastaryn da Elbasy aqtady, qor­ghady, qoldady, batyr úl men qy­zyn pash etti. «Erlik pen eldiktin, qay­sar­lyq­tyng nyshany» dep baghasyn berdi, dey kelip, Deklarasiyada úsynylghan As­tana qalasynda «Tәuelsiz Qazaqstan» monumentin ornatu, Memleketi­mizding Konstitusiyasynda Túnghysh Preziy­den­timizding biregey ýlesin kórsetu, Elbasy esimin elordamyz ben basqa da manyzdy nysandargha beru arqyly aishyqtau iydeya­laryn qoldaytynyn jetkizdi.

Kezek ózine kelgende Senat deputaty Serik Aqylbay 25 jyldyqtyng bar­lyq jetistikteri Elbasymyz Núrsúltan Ábishúly Nazarbaevtyng esimimen ty­­­ghyz baylanysty dep bastady ózining sózin. Beybitshilik, kelisim, qogham bir­ligi, ekonomikalyq jәne әleumettik tú­raq­­tylyq, halyqaralyq qauymdastyq­tyng tanuy – osynyng barlyghy biz, qazaq­stan­dyqtar maqtan tútatyn jetistikter. Eli­miz Tәuelsizdikting 25 jyl­dyghyn bola­sha­ghymyzdyng naqty baghdaryn sezine oty­ryp qarsy aluda. Elbasymyzdyng bas­shylyghymen Qazaqstan damuynda keng auqymdy ekonomikalyq, sayasy jәne әleu­mettik reformalar jýzege asyryldy. Bar­lyq auyrtpalyqtar men sәt­siz­dikter­ge qaramastan, elimizde әleumettik-ekono­mikalyq qúrylys sәtti ótti. Mú­nyng negizin­de eng aldymen elimizdegi kópúltty halqymyzdyng birligi jatyr.

Odan әri Deklarasiya turaly sheshen sózin: «Memleket damuynyng negizgi kezenderin jәne qalyptasuyn qamtityn saltanatty sayasiy-zandy qújat bolyp taby­lady. Onda zamandastargha jәne bola­shaq úrpaqqa tәuelsizdikti, onyng bazalyq qúndylyqtaryn, bostandyqty, birlikti, túraqtylyq pen órkendeudi saqtaugha jәne nyghaytugha ýndeu qamtyldy, dep jalghastyryp: «Memleket basshysy – Túnghysh Preziy­dentimizding tarihy missiyasyn tiyisin­she tanu bizding moralidyq jәne sayasy boryshymyz bolyp tabylady», dep qorytty.

Jaryssózde sóz alghan Mәjilistegi Ha­lyq­aralyq ister, qorghanys jәne qauip­sizdik komiytetining mýshesi Vladislav Kosarev Memleket basshysynyng shiyrek ghasyr ishindegi Qazaqstannyng damuyna qosqan sheksiz ýlesterine toqtalyp ótti. Ásirese, ol syrtqy sayasattaghy kóregendik pen kóshbasshylyq qasiyetting bir kórinisi bolyp keletin san salaly kelissózder jasaudaghy Elbasynyng eren enbegine basymdyq berdi. Mine, osynday tabandylyq pen qajyr-qayrattyng arqasynda iske asyrylghan esil enbek eshqashanda eskerusiz qalmauy tiyis, degen Vladislav Borisovich, Kenes Odaghy ydyrap, 1991 jylghy Tәuelsizdikting alghashqy ailaryndaghy anghal-sanghal kýiimiz kóz aldynda ekendigin eske aldy.

Mening әli de kóz aldymda, júrt jap­pay mazasyz kýige týsip, halyq sharuashylyghyndaghy etene baylanys­tar býlingen shaqta bizding elimizge bәrin de nólden bastap, ayaqtan túrugha tura keldi. Solay boldy da. Endi, mine, baytaq daladaghy býgingi Qazaqstan Euraziya qúrlyghynyng qaq tórinde gauhar tastay jarqyraydy. Ota­ny­myzdyng osynshalyqty dengeyge jetip, jagh­dayymyzdyng jaqsaruynda Memleket basshysy Núrsúltan Ábish­úly­nyng en­begi úshan-teniz. Búl bizding tariy­­hy­myzdyng ajyramas bóligi әri aqiqy shyn­dyghy. Sondyqtan da, Tәuelsiz Qazaqstan­nyng qalyptasu kezeni men damu jolyn­daghy Preziydentimizding eren enbegi memle­ketimizding Kons­tiy­tusiyasynda kórinis berui tiyis. Búl turaly býgin talqylanyp jatqan Dek­larasiyada egjey-tegjeyli bayandalghan, dedi deputat.

V.Kosarev sodan keyingi sózin Núrsúltan Ábishúlynyng barlyq qazaqstandyqtardyng jalpyúlttyq qúndylyqtardy saqtau men dәripteudi qoghamdyq dengeyge kóterip, beybit tirshilikke negizdelgen ómir sýru iydeyasy otandastarymyzdyng maqsatty ústanymdaryna ainalghanymen sabaqtap, izgilikke ýndeytin Elba­sy­myz óz oiyna el azamattaryn júmyl­dyra bilgendigin atap kórsetti.

Al BÚÚ Qauipsizdik Kenesining tandauy elimizding mereyli jylymen túspa-tús kelui Qazaqstannyng әlemdik sayasat sah­na­synda bedeli artqanynyng taghy bir dәleli ekeni aiqyn. Endigi jerde Qazaqstan múnday mәrtebeli úiym ayasynda ózin jasampaz el retinde kórsetip, әlem halqy kóksegen ómirlik qúndylyqtardy qorghap, quattaydy dep aitugha bolady. Búl sózimizdi bizding elding jý­rip ótken joly, osy kezge deyin Shan­hay yntymaqtastyq úiymy men Eu­ra­ziyalyq ekonomikalyq odaq, EQYÚ syndy әr týrli halyq­ara­lyq úiymdargha tóraghalyq etken tә­jiriy­besi naqtylay týsedi. Tәuelsiz­dikting alghashqy kýninen bas­tap elding ishki túraqtylyghy men tynysh­tyghyn saqtauda orasan zor júmys­tar atqarylyp keledi. Mine, osy sezim senimge ainalyp, bizdi algha jete­leui qajet, degen Vladislav Boriy­sovich el Tәuelsizdigining jiyrma bes jyldyghyndaghy Deklarasiya erek­sheligin ekshep aitty. Osynday manyzdy qújatty qabylday otyryp, biz ózimizding shiyrek ghasyrdaghy tabystarymyzdy kýlli әlemge pash etip, bayandy bolashaghymyz ýshin odan әri talmay enbektenuge bel buamyz. Núrsúltan Ábishúly birde bylay degen edi: «…bizding әrbir jenisimiz – bereke-birligimizding aighaghy». Qiyn-qystau kezende birigu auyrlyqty jenildetip, jetistikterge jeteleydi emes pe?! Osynday Kóshbasshysy bar halyq kemerine tolyp, әli de damy týsetindigine senimdimin, dep V.Kosarev óz sózin týiindedi.

Parlament Senatynyng deputaty Aqan Bijanov óz sózinde Tәuelsizdikting mәn-manyzyna toqtaldy. Býgingi sәt, yaghny el Tәuelsizdigining 25 jyldyghy Deklarasiyasyn qabyldau manyzdy memlekettik merekeler – Tәuelsizdik jәne Túnghysh Preziydent kýnderi qarsanynda ótip jatyr. Múnda ózara logikalyq baylanys bar, sebebi, bizding elimizding jana tarihynda bolyp jatqan taghdyrsheshti әleumettik-ekonomikalyq jәne sayasy jetistikter el Preziydentining atymen tyghyz baylanysty, degen senator ata-babamyzdyng ghasyrlar boyy arman etken egemen memleket qúru jónindegi úly missiyasy Túnghysh Preziydentimiz Núrsúltan Ábishúly Nazarbaevtyng jýrgizgen salmaqty da sarabdal sayasatynyng arqasynda jýzege asqanyn aityp ótti.

Elbasy Qazaqstan halqynyng ózine artqan zor senimin ýlken abyroymen atqaryp shyqty jәne qazir de missiya­syn tabysty jalghastyruda dep óz әriptesterin asa manyzdy atalmysh qújatty qoldaugha jәne qabyldaugha shaqyrdy. «Mәngilik El» bolamyz desek, osynday Deklarasiyanyng óte qajet ekenine kýmәnimiz joq bolu kerek. Túnghysh Preziydentimizge, Elba­syna layyqty bagha bereyik. Sebebi, búl tarihy túlghanyng sayasy missiyasy asa manyzdy, asa erekshe, dedi ol.

Sodan keyin minberge shyqqan Mәjilisting Halyqaralyq ister, qorghanys jәne qauipsizdik komiytetining hatshysy Irina Aronova da 25 jyl ishindegi Memleket basshysynyng zor jauapkershilikpen atqaryp kelgen qyzmeti joghary baghalaugha layyq ekendigine toqtaldy. Býginge deyin bizding elimizde 1400 jana bilim oshaghy myndaghan býl­dir­shinderdi bilim nәrimen susyn­datyp jatsa, 1300 emdeu-sauyq­tyru maqsatynda auruhana men em­hanalardyng salynuy – bizding búryn-sondy tarihymyzda bolmaghan oqigha. Osynday su jana ghimarattardaghy songhy ýlgidegi sandyq tehnologiya­lar halqymyzdyng bilimin úshtap, últymyzdyng saulyghyn shyndauda. Sonyng arqasynda el azamattarynyng túrmys jaghdayy jaqsaryp, ómir sýru jastary 10 jylgha deyin úzara týsti.

Sonymen qatar, jyl sayynghy bala tuu kórsetkishining 400 mynnan asyp týsui Qazaqstan damuynyng aiqyn kórinisteri. Mening osy pikirlerimmen, barlyq qazaqstandyqtar kelisedi degen senimdemin. Onyng ýstine mem­leketimizding qalyptasu kezenindegi eren enbegin eskere otyryp, Núr­súltan Ábishúlyna qanday qúrmet kórsetsek te jarasymdy. Oghan bizding Konstitusiyamyz ben zannamalyq normalarymyz mýmkindikter beredi degen oidamyn, dedi Irina Petrovna.

Tәuelsizdik alghannan keyingi kezderde elimizding IJÓ-si jyl ótken sayyn túraqty týrde ósip otyrdy. Ony biz mynaday statistikalyq kór­setkishterden bayqaymyz. Mәselen, 1993 jyly IJÓ-ning jan basyna shaq­qandaghy kórsetkishi 696 AQSh dollaryna teng bolsa, ótken jyldyng sonyndaghy búl dengey 10,5 myng AQSh dollaryn qúraghan. Osynday jetis­tikterdi sóz etken Senat deputaty Oliga Perepechina orayy kelgende elding ekonomikalyq әleuetin aityp, jahan­dyq bәsekege qabilettilikting jay-kýiin bayandady. Býgingi tanda Qazaqstan bәsekege qabilettilik túrghysynan 53-oryngha jayghasqan. Sonday-aq, 31,2 mlrd AQSh dollaryna teng rezervtik qorymen bizding el memleketterding halyqaralyq dengeyining reytinginde kósh ilgeri shyghyp, damushy elderding alghy shebinen kórindi. Al býgingi tanda Últtyq qordaghy qarajatymyz 62 mlrd dollardy qúrasa, 2020 jylgha qaray búl mejeni 90 mlrd-qa jetkizudi josparlap otyrmyz. Son­dyqtan biz Parlament deputaty retin­de memleketimizding qalyptasu jolyn­daghy Últ Kóshbasshysy Núrsúltan Nazarbaevtyng eren enbegine tarihy baghasyn adal bergenimiz jón bolar dep sanaymyn, dedi bayandamashy.

Odan song sóz kezegi Senat deputaty Eleusin Saghyndyqovqa berildi. Deputat búl Deklarasiya danghyl jolgha bet búrghan, syn-qaterge shep qúrghan egemen elimiz ýshin erekshe manyzdy sayasy qújat ekendigin atap ótti. Onyng týpki mazmúny – «Mәngilik Eldin» órleu, órkendeu, órkeniyettenu joldary. Asyl babalarymyzdyng múraty – «Mәngilik El» ósiyetin Últ Kóshbasshysy Núrsúltan Ábishúly Nazarbaev ghasyrlar toghysynda jalpyúlttyq iydeyagha úlastyrdy. Ony jýzege asyru jәne onyng myzghy­mas irgetasyn qalaugha qatysu – bar­sha­myzdyng qasiyetti boryshymyz, bolashaq aldyndaghy mereyli minde­timiz, dedi Eleusin Saghyndyqov.

Búdan әri Deklarasiyany qoldaghan qyzu pikirdi Mәjilis deputaty Azat Peruashev jalghastyrdy. Tәuelsizdigimizding shiyrek ghasyr­lyq merekesi qarsanynda, Qazaqstan Parlamenti arnayy deklarasiya qabyldap otyr. Áriyne, tarih ólshe­mimen alghanda, búl qas-qaghym sәt. Bi­raq osy uaqyt ishinde, Elbasy – Qa­zaq­stannyng Túnghysh Preziydenti Núrsúltan Ábishúly Nazarbaevtyng basshylyghymen halqymyz osynau tanghajayyp tolayym tabystargha qol jetkizip, býkil әlemning nazaryn audaryp otyr. Qazaq halqynyng azattyghy ýshin kýresken Alash arys­tary aitqanynday, «memlekettigi joq halyq – jetim halyq». Elimizding san ghasyrlar boyghy ýmitin, qoljetpestey saghymdy armany – tek 25 jyl búryn ghana Tәuelsiz Qazaqstannyng Túnghysh Preziydentining bastauymen shynayy ómirge ainaldy. Sanauly uaqyt ishinde «elimiz egemen memleket retinde qalyptasty» dep maqtanyshpen aita alamyz. Endigi tilegimiz Elbasynyng strategiyalyq baghytyn baghdar etken tәuelsizdigimizding túghyry mәngilik bolghay! – dedi Azat Peruashev. Sonday-aq, ol býginde tәuelsizdigimiz tarihy synaqtardan sýrinbey, tar jol, tayghaq keshulerden abyroymen aman ótkenin, qayta «myng ólip, myng tirilgen» elimiz týrli qater men tosqauyldardan shyn­dalyp, býginde naghyz quatty, bedeldi memleketke ainalghanyn atap ótti.

Búl bizding Últ Kóshbasshysy – Túnghysh Preziy­den­timiz Núrsúltan Nazarbaevtyng qaysarlyghynyn, eren erliginin, miyl­liondaghan qazaq­standyqtardyng qajyrly enbegining nәtiyjesinde mýmkin boldy. Shiyrek ghasyrda Núrsúltan Nazarbaevtyng batyl әri tereng refor­malarynyng arqasynda elimizding barlyq salasyna taghdyrsheshti ózgerister enip, memleketimiz ómirge qayta keldi. Naqtysynda, jana qogham payda bolyp, dýniyede jana bir memleket qúryldy, dedi Azat Peruashev.

Sonday-aq, ol Deklarasiyadaghy úsy­nystar Konstitusiyamyzdaghy Tún­ghysh Preziydentimizding Qazaqstan mem­le­ketin qúrushy әri negizin qalaushy dep belgilengen orynyn zandy negizde odan әri bekemdey týsetinin jetkizdi.

Tәuelsizdigimizding tól perzentining biri jekemenshik kәsiporyndar bolyp tabylady. Alghashqy kýnderden bastap Memleket basshysy jeke kәsipkerlikti naryqtyq ekonomikadaghy negizgi faktor retinde әlpeshtep, qoldap-qorghap keledi. Múnyng bir dәleli, Tәuelsizdik alghan song birden 1992 jyly 4 shilde «Jeke kәsipkerlikti qoldau turaly» zang qabyldandy. Al 25 jyldan keyin, yaghny biylghy jyly jeke biznesting mol mýmkindikterining keneytilgen Kәsipkerlik kodeks kýshine endi. Múnday kәsiby zang TMD aumaghynda esh elde joq ekendigin aita alamyn, dedi deputat.

Deputat, sonymen qatar, songhy 10 jylda shaghyn jәne orta kәsip­kerlikpen ainalysatyndar qatary eki esege kóbeygenin, býginde 3 million­nan astam adam shaghyn jәne orta biznes salasynda júmys isteyti­nin mysalgha keltirdi. Sonday-aq, Qa­zaqstan býginde halyqaralyq reyting­tegi biznes-ahualy boyynsha ústanym­daryn kýsheyte týsude de jaqsy nәtiy­jelerge qol jet­ki­zip jýr. Qazirgi kýni elimizde jýz­degen jana kәsiporyn qúrylyp, bú­ryn-sondy bolmaghan ónim týrleri shygharyluda. Búrynghy shiykizat óndeumen shektelgen elimiz qazirgi kýni tauar óndeu ónerkәsibine nyq qadam basty. Elding kólik-logistika әleue­ti, auyl sharuashylyghy jәne infra­qú­ry­lym salasyndaghy jobalary da jedel damyp kelediHalyqaralyq sarap­shy­lardyng baghalauynsha, býginde biz búrynghy Kenes Odaghy elderining ishindegi ekonomikasy әldeqayda kósh il­geri damyghan el bolyp otyrmyz. Al elding býginge deyin jetken әrbir je­tis­tigining artynda Túnghysh Preziyden­ti­mizding tolassyz, ólsheusiz enbegining ýlesi túr, dedi.

Biz barlyghymyz – býgingi zamanauy qazaq memleketining qúryluynyng kuәsi, tikeley qatysushysy jәne atsalysushylary ekendigimizdi maqtan tútamyz. Qazaqstan biznes-qauymdastyghy atynan, «Aq jol» demokratiyalyq fraksiyasy atynan Tәuelsiz Qazaqstannyng Túnghysh Preziydenti Núrsúltan Ábishúly Nazarbaevty jәne barsha otandastarymyzdy kele jatqan merekesimen qúttyqtaymyn jәne de barshanyzdy úsynghan Deklarasiyany qoldaugha shaqyramyn, dep sózin ayaqtady Azat Peruashev.

Sonymen qatar, Mәjilis deputaty Baqytgýl Hamenova da Elbasynyng eren enbegi jayynda qoldau pikirin bildirip, әngimesin terennen órbitti. Kýltegin babamyzdyng «Halqyna – begi, begine – halqy sengen el úzaq jasaydy» degenindey, tәuelsizdikti basty múraty etken halqymyzdyng 25 jyldyq tarihyn Elbasynsyz elestetu mýmkin emes, dedi deputat.

Últty úly múratqa úiystyrghan Elbasynyng enbegin baghalay bilu – әrbirimizding mindetimiz! Býgini men ertenimizge Elbasynyng tarihy bolmysy keninen nasihattaluy kerek! Búl baghyttaghy is-sharalardyng biri retinde elimizding manyzdy, auqymdy nysandary Elbasy esimimen atalsa, búl – halyqtyng birtuar perzentine degen sheksiz syi-qúrmetining kórinisi bolmaq, dedi B.Hamenova.

Osynday jaryssózderden song qújat dauysqa salyndy. Nәtiyjesinde, Senattyng – 46, Mәjilisting 105 deputaty Deklarasiyany jaqtap dauys berdi.

«Sonymen, Qazaqstan Res­pub­likasy Tәuelsizdigining 25 jyldyghy Deklarasiyasy qabyldandy. Búl – elimiz ýshin, sonyng ishinde, Par­lament ýshin erekshe oryn alatyn manyzdy qújat, manyzdy sheshim. Osy qabyldanghan Deklarasiya bizding tarihymyz jәne bolashaq úrpaghymyzgha qaldyratyn múramyz, dedi Mәjilis Tóraghasy Núrlan Nyghmatulin qo­rytyndy sózinde.

Jaqsybay Samrat, Dinara Bitikova, Núrlybek DOSYBAY

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alashorda

IYdey Alasha y sovremennyy Kazahstan

Kerimsal Jubatkanov 2388