كەشە پارلامەنت پالاتالارىنىڭ بىرلەسكەن وتىرىسى بولىپ، وندا دەپۋتاتتار قازاقستان رەسپۋبليكاسى تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلدىعىنا ارنالعان دەكلاراتسيا قابىلدادى، - دەپ حابارلايدى "ەگەمەن قازاقستان" گازەتى.

 بىرلەسكەن وتىرىستى اشقان ءماجىلىس توراعاسى نۇرلان نىعماتۋلين پارلامەنت پالاتالارى توراعالارىنىڭ اتىنا ءبىر توپ دەپۋتاتتان تاۋەلسىزدىكتىڭ 25 جىلدىعىنا ارنالعان دەكلاراتسيا قابىلداۋ تۋرالى ۇندەۋ جولداعانىن ايتتى. وسىعان وراي بىرلەسكەن وتىرىستىڭ كۇن تارتىبىنە دەك­لاراتسيا قابىلداۋ تۋرالى ءبىر-اق ماسەلە ەن­گى­زىلەدى، دەدى توراعا. وسىدان ءارى كۇن ءتارتىبى بەكىتىلىپ، بىرلەسكەن وتىرىس ءوز جۇمى­سىن مەملەكەتتىك انۇرانمەن باستادى.

ودان ءارى ءماجىلىس توراعاسى قازاقستان رەسپۋبليكاسى تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلدىعى دەكلاراتسياسى وتە ماڭىزدى تاريحي كەزەڭگە ارنالعان قۇجات ەكەنىن ايتا كەلىپ: «وسى ۋاقىتتىڭ ىشىندە، بارلىق جەتىستىكتەر مەن تابىستار، ەڭ الدىمەن تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز – ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ ەرەن ەڭبەگىنىڭ جەمىسى. سونىمەن بىرگە، ارقاشاندا پرەزيدەنتىمىزگە قولداۋ كورسەتىپ، تىرەك بولىپ كەلە جاتقان حالقىمىزدىڭ بەرەكە-بىرلىگىنىڭ ناتيجەسى. سوندىقتان، پارلامەنتتە وسى تاريحي قۇجاتتى قاراستىرۋ – ول كەلە جاتقان تاۋەلسىزدىك مەرەيتويىنىڭ ەرەكشە ماڭىزدىلىعىن كورسەتەدى»، – دەدى.

وسىدان كەيىن توراعا دەكلاراتسيا ءماتىنىن جاريالاۋ ءۇشىن ءسوزدى ءماجىلىس دەپۋتاتى قۋانىش سۇلتانوۆقا بەردى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پارلامەنتى قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن حالقىمىزدىڭ اسا زور قۇندىلىعى رەتىندە باعالاي وتىرىپ، تاۋەلسىز قازاقستاندى قۇرۋ جانە قالىپتاستىرۋدا ەرەن ەڭبەك سىڭىرگەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى – ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ ستراتەگيالىق باعىتىنا بەرىك ۇستانىمىن تانىتا وتىرىپ، «قازاقستان-2050» ستراتەگياسىنىڭ باستى ماقساتىنا جەتۋدى بولاشاق ۇرپاق الدىنداعى ءوزىنىڭ تاريحي پارىزى جانە جاۋاپكەرشىلىگى دەپ سەزىنە وتىرىپ، «ماڭگىلىك ەل» قاستەرلى مەكەنىندە جارقىن كەلەشەگىمىزدى جاساۋعا ۇمتىلا وتىرىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسى تاۋەلسىزدىگىنىڭ جيىرما بەس جىلدىعى دەكلاراتسياسىن قابىلدايدى، دەپ باستادى ءسوزىن قۋانىش سۇلتانۇلى.

ودان ءارى دەكلاراتسيا ءماتىنى بىلاي جالعاستى: تاۋەلسىزدىكتىڭ 25 جىلدىق مەرەيتويى – ءوز تاريحىندا تۇڭعىش رەت زاماناۋي مەملەكەت قۇرعان قازاقستان حالقىنىڭ اۋقىمدى تاريحي جەتىستىكتەرىنىڭ جارقىن كورىنىسى. قازاقستان ءۇشىن تاۋەلسىزدىكتىڭ 25 جىلى ىلگەرىلەۋ مەن ورنىقتى دامۋدىڭ كەزەڭى بولدى. تاۋەلسىز قازاقستان ءوزىنىڭ جاڭا تاريحىمەن تابىستى مەملەكەت جانە بۇكىل ورتالىق ازيا ءوڭىرىنىڭ كوشباسشىسى اتانۋعا قۇقىعى بار ەكەندىگىن دالەلدەدى.

ءوز تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلىندا قازاق­ستان ەكونوميكاسى قارقىندى دامىعان، تا­بىس­قا جەتۋدىڭ بىرەگەي تاجىريبەسى بار سايا­سي تۇ­راقتى مەملەكەت رەتىندە قالىپتاستى. ءبىز­­دىڭ ەلىمىزدە ەكونوميكالىق، ساياسي جانە الەۋ­­مەتتىك سالالاردا اسا ءىرى وزگەرىستەر جۇزەگە استى.

تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ بارلىق جەتىس­تىك­تەرى مەن جەڭىستەرى قازاقستان رەسپۋبلي­كاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى – ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ تەگەۋ­رىندى جانە دانا باسشىلىعىمەن ءاربىر قازاق­ستاندىقتىڭ تاباندى دا تىنىمسىز ەڭ­بەگىنىڭ ارقاسىندا مۇمكىن بولدى. پرەزي­دەنت ن.نازارباەۆتىڭ ساياسي ەرىك-جىگەرى جانە ستراتەگيالىق كورەگەندىگى دامۋدىڭ قازاق­ستاندىق ۇلگىسىنىڭ تابىستى بولۋىن ايقىنداپ، قازاقستاننىڭ ورنىقتى ءوسىپ-وركەندەۋ جولىنا شىعۋىنا مۇمكىندىك تۋدىردى.

ەلىمىز «قازاقستان-2050» ستراتەگياسىن دايەكتى تۇردە جۇزەگە اسىرا وتىرىپ، الەمنىڭ وزىق 30 ەلىنىڭ قاتارىنا قوسىلۋعا قارىشتى قادام باسۋدا. مەملەكەت باسشىسىنىڭ بايىپتى جانە جەمىستى حالىقارالىق باستامالارىمەن ەلىمىز بيىك حالىقارالىق بەدەلگە يە بولىپ، عالامدىق يادرولىق قارۋسىزدانۋ قوزعالىسىنىڭ تانىمال كوشباسشىسىنا اينالدى.

ودان ءارى دەكلاراتسيادا قازاقستاننىڭ وتكەن جولىنا شولۋ جاسالدى. 1991 جىلى 16 جەلتوقساندا پارلامەنت «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگى تۋرالى» كونستيتۋتسيالىق زاڭدى قابىلدادى دەدى ق.سۇلتانوۆ. تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ بۇل تۇڭعىش قۇجاتى حالقىمىزدىڭ قۋاتتى جانە پارمەندى مەملەكەت قۇرۋ ارمانىنىڭ جۇزەگە اسۋىن ايعاقتادى. زاڭ قازاقستان ەگەمەندىگىنىڭ ونىڭ ۇلان-عايىر اۋماعىندا جانە الەمنىڭ ساياسي كارتاسىندا مىزعىماستىعىن ماڭگىلىككە بەكىتىپ بەردى. ەلىمىزدىڭ باستى قۇجاتى – قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىن 1995 جىلعى 30 تامىزداعى رەفەرەندۋمدا بۇكىل قازاقستان حالقى ءبىراۋىزدان قابىلدادى.

كونستيتۋتسيا ەگەمەندىكتىڭ ساياسي جانە قۇقىقتىق نەگىزدەرىن بەكىتىپ، ادامنىڭ ءومىرىن، قۇقىقتارى مەن بوستاندىعىن، تەگىنە، الەۋمەتتىك جاعدايىنا، ناسىلىنە، ۇلتىنا، تىلىنە، دىنگە قاتىستىلىعىنا قاراماستان، ادام مەن ازامات قۇقىقتارىنىڭ تەڭدىگىن مەملەكەتتىڭ جوعارى قۇندىلىقتارى دەپ جاريالادى.

تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ كونستيتۋتسياسى مەملەكەت پەن قوعامنىڭ تۇراقتىلىعى مەن وركەندەۋىنىڭ مىزعىماس نەگىزىنە اينالدى. قازاقستاندا ءتيىمدى دەموكراتيالىق ينستيتۋتتار – پرەزيدەنتتىك ينستيتۋت، پارلامەنت، سوت جۇيەسى جانە بەلسەندى ازاماتتىق قوعام قالىپتاستى.

ەلىمىزدە جاھاندىق سىن-قاتەرلەرگە توتەپ بەرۋگە جانە بۇكىل قوعامنىڭ مۇددەلەرىنىڭ جۇزەگە اسۋىن قامتاماسىز ەتۋگە قابىلەتتى مەملەكەتتىك قۇرىلىمنىڭ ءتيىمدى جۇيەسىن قۇرۋعا مۇمكىندىك بەرگەن تاريحي ماڭىزدى ەكونوميكالىق جانە ساياسي رەفورمالار جۇرگىزىلدى.

تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى كۇندەرىنەن باستاپ ەلىمىزدىڭ ساياساتى ۇزاق مەرزىمگە نەگىزدەلدى، قازاقستاندىقتاردىڭ ءال-اۋقاتى، ءومىردىڭ جوعارى ساپاسىنا جۇيەلى دە ماق­ساتتى ۇمتىلىسى ونىڭ باستى ۇستانىم­دارى بولدى جانە سولاي بولىپ قالا بەرەدى.

قازاقستان الەمنىڭ باسەكەگە ەڭ قابى­لەتتى 50 ەلىنىڭ قاتارىنا ەندى، دەي كەلىپ دەك­لارا­تسيا ودان ءارى قازاقستاننىڭ الەم­نىڭ ەڭ جوعارى دامىعان 30 ەلىنىڭ قاتا­رى­نا كى­رۋدى ماقسات ەتىپ قويعان «قازاق­ستان-2050» ستراتەگياسى جاڭا سيپاتتاعى سترا­­تە­گيالىق قۇجاتتى قابىلداعانىن ايتتى.

مەملەكەت باسشىسىنىڭ «100 ناقتى قادام: بارشاعا ارنالعان قازىرگى زامانعى مەملەكەت» ۇلت جوسپارى الەمدىك قارجى جۇيەسىندەگى اسا جاعىمسىز قۇبىلىستارعا قاراماستان، ەلىمىزدە ءوندىرىس پەن يننوۆاتسيانى، الەۋمەتتىك سالانى دامىتۋعا جانە جۇمىس ورىندارىن اشۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

قازاقستان يادرولىق قاۋىپسىزدىك رەي­تين­گىندە ەڭ قاۋىپسىز ەلدەردىڭ قاتارىنا كىرەدى. پرەزيدەنت ن.ءا. نازارباەۆ قازاقستاندى ەلىمىزدىڭ ۇلتتىق مۇددەلەرىنە نۇقسان كەلتىرمەستەن يادرولىق قارۋسىز مەملەكەتكە اينالدىرۋ جونىندەگى تاريحي ماڭىزدى مىندەتتى شەشە ءبىلدى. 1991 جىلعى 29 تامىزدا ەلباسى سەمەي يادرولىق پوليگونىن جاپتى. قازاقستان پرەزيدەنتى ءوز ەلىنىڭ عانا ەمەس، سونداي-اق، بۇكىل ادامزاتتىڭ تاعدىرى ءۇشىن وزىنە جاۋاپكەرشىلىك الا وتىرىپ، الەمدىك دەڭگەيدەگى ساياساتكەر رەتىندە تانىلدى.

سەمەي پوليگونىنىڭ جابىلۋىمەن يادرولىق قارۋدى تاراتپاۋدىڭ جانە قارۋسىزدانۋدىڭ جاھاندىق پروتسەسىنىڭ جاڭا كەزەڭى باستالدى. قازاقستاننىڭ باستاماسى بويىنشا بۇۇ 29 تامىزدى «ياد­رولىق سىناقتارعا قارسى ءىس-قيمىلدىڭ حالىقارالىق كۇنى» دەپ جاريالادى.

قازاقستان يادرولىق قارۋدى تاراتپاۋ رەجىمىن نىعايتۋ جونىندەگى ناقتى ۇسى­نىستارىن العا تارتىپ، يادرولىق قارۋسىز الەمنىڭ جالپىعا ورتاق دەكلاراتسياسىن قابىلداۋدى ۇسىندى.

ودان ءارى قازاقستاننىڭ الەمدىك ديپ­لو­ماتياداعى تابىستى قادامدارى ايتىلدى. تاۋەلسىزدىكتىڭ 25 جىلىندا قازاق­ستاندىق ديپلوماتيا الەم ەلدەرىنىڭ با­سىم بولىگىمەن سەنىمدى دوستىق جانە ىنتى­ماقتاستىق قارىم-قاتىناستار ورناتىپ، حا­لىقارالىق ۇيىمداردىڭ قىزمەتىنە بەلسەندى تۇردە ارالاسىپ كەلەدى، دەلىنگەن دەكلاراتسيادا.

ءبىزدىڭ ەلىمىز الەمدىك قوعامداستىقتا ورنىن نىق ايقىنداپ، لايىقتى قۇرمەت پەن بەدەلگە يە بولىپ وتىر. الەمدە اۋماعى جونىنەن توعىزىنشى ورىن الاتىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ شەك­اراسىن دەليميتاتسيالاۋ مەن دەماركاتسيا­لاۋ پرەزيدەنت ن.نازارباەۆتىڭ تاريحي جەتىستىكتەرى بولىپ تابىلادى.

قازاقستان وڭىرلىك جانە جاھاندىق پروتسەستەردىڭ بەلسەندى قاتىسۋشىسى بولا وتىرىپ، حالىقارالىق قاۋىپسىزدىكتى نىعاي­تۋعا قوماقتى ۇلەس قوسۋدا. «ەۋروپاعا جول» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىن جۇ­زەگە اسىرۋ قازاقستاننىڭ ەۋروپانىڭ جەتەك­­شى مەملەكەتتەرىمەن ارىپتەستىك پەن ىنتى­­ماق­­تاستىقتىڭ بارىنشا جوعارى دەڭ­گەيى­نە شىعۋىنا جول اشتى. قازاقستان ىن­تى­ماقتاستىقتىڭ ەۋرازيالىق كوپىرىنە اينالدى.

ءبىزدىڭ ەلىمىز ەاەو، شىۇ، اوسشك سەكىلدى ينتەگراتسيالىق جوبالاردىڭ باس­تاماشىسى جانە ىلگەرىلەتۋشىسى بولىپ تابى­لادى. قازاقستان ەقىۇ، يىۇ، ەاەو، شىۇ، تمد، ۇقشۇ، اوسشك جانە تۇركى كەڭە­سى سياقتى ءىرى حالىقارالىق ۇيىمداردا تا­بىس­تى توراعالىق ەتۋدىڭ تاجىريبەسىنە يە.

تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلدىعى قار­سا­ڭىندا قازاقستان ورتالىق ازيا ەلدە­رىنىڭ اراسىندا العاشقى بولىپ 2017-2018 جىل­دارعا بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ تۇراقتى ەمەس مۇشەسى بولىپ سايلاندى.

حالىقارالىق قوعامداستىق قازاق­ستاننىڭ حالىقارالىق قاتىناستاردى دامىتۋداعى ۇلەسىن لايىقتى باعالاي وتىرىپ، ءبىزدىڭ ەلىمىزگە ەكسپو-2017 حا­لىقارالىق مامانداندىرىلعان كورمەسىن وتكىزۋدى سەنىپ تاپسىردى.

تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا قازاق­ستان­نىڭ قارۋلى كۇشتەرى ەلىمىزدىڭ سەنىمدى قالقانىنا اينالدى. پرەزيدەنت – جو­عارعى باس قولباسشى ن.ءا.نازارباەۆ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تاۋەل­سىز­دىگىن، اۋماقتىق تۇتاستىعىن، ونىڭ شە­ك­ارا­سىنىڭ مىزعىماستىعىن، حالقى­مىز­دىڭ بەيبىت جانە تىنىش ءومىرىن سەنىم­دى قورعاۋعا قابىلەتتى قارۋلى كۇشتەر­دى تۇبەگەيلى رەفورمالاۋدى، اسكەري قۋاتى مەن الەۋەتىن ارتتىرۋدى قامتاماسىز ەتتى.

تاۋەلسىزدىكتىڭ 25 جىلىندا قا­زاق­ستاندا جوعارى ەكونوميكالىق كورسەت­كىشتەرگە قول جەتكىزىلدى. مەملەكەت باس­شىسى ن.ءا.نازارباەۆ قازاقستان حالقىن دايەكتى تۇردە ەڭ جوعارى الەمدىك كور­سەتكىشتەرگە جەتۋگە باعىتتاپ كەلەدى.

«قازاقستان-2050» ستراتەگياسى، «نۇر­لى جول» جاڭا ەكونوميكالىق ساياساتى، «100 ناقتى قادام» ۇلت جوسپارى – الەم­نىڭ ەڭ دامىعان مەملەكەتتەرىنىڭ قاتارى­نا كىرۋگە قابىلەتتى قازاقستاننىڭ قۋاتىن نىعايتۋعا باعىتتالعان جوسپارلار. ءبىز­دىڭ باسەكەلەس بولاتىن بىرەگەي با­سىمدىق­تارىمىز – قازاقستاننىڭ مول تابيعي باي­لىعى، اۋىلشارۋاشىلىق، كوم­مۋ­ني­­كاتسيالىق جانە ترانزيتتىك الەۋەتى ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق جەتىستىك­تەرىنىڭ نەگىزىنە اينالدى.

بۇگىندە قازاقستان – جەكەمەنشىك ينستيتۋتى ورنىققان، ورتا تاپ بەلسەندى داميتىن، ال كاسىپكەرلىك ەكونوميكالىق وركەندەۋدىڭ قوزعاۋشى كۇشى بولىپ تابىلاتىن تۇراقتى نارىقتىق ەكونوميكاسى بار ەل.

ەلباسىنىڭ ستراتەگيالىق كورەگەندىگى ارقاسىندا قازاقستاندا جاھاندىق قارجىلىق-ەكونوميكالىق داعدارىستارعا قاراماستان، ەل ەكونوميكاسىن جاڭعىرتۋ تابىستى جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر.

قازاقستان يندۋستريالىق قۋاتىن نىعايتۋ مەن يننوۆاتسيانى دامىتۋدى نىق كوزدەپ وتىر.

اۋقىمدى قۇرىلىمدىق رەفورمالار بارىسىندا مۇلدە جاڭا جوعارى تەحنولوگيالى سالالار: مۇناي-حيميا، اۆتوموبيل ونەركاسىبى، تەمىر جول، ماشينا جاساۋ، IT-تەحنولوگيالار، عارىشتىق سپۋتنيكتەر ءوندىرىسى سالالارى قۇرىلدى.

ەلباسىنىڭ باستاماسى بويىنشا ءار ازاماتتىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىن ارت­تى­رۋعا باعىتتالعان «بيزنەستىڭ جول كار­تاسى-2020»، «اگروبيزنەس-2020»، «جۇ­­مىس­پەن قامتۋ-2020» باعدارلامالارى جۇزە­گە اسىرىلىپ جاتىر. تاۋەلسىزدىكتىڭ مەرەي­لى 25 جىلىندا قازاقستان الەمدىك بانكتىڭ Doing Business رەيتينگىندە 35-ورىن الدى.

ەلىمىزدە جاڭا ەكونوميكالىق ۇمتى­لىس­تى قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىك بەرە­تىن «نۇرلى جول» باعدارلاماسى، «با­­تىس ەۋ­روپا – باتىس قىتاي» حالىق­ارا­لىق كولىك ءدالىزى، ترانسكاسپي حالىق­­ارا­لىق كولىك مارشرۋتى سەكىلدى بىرقا­تار سترا­تەگيالىق ماڭىزدى ينفراقۇ­رى­لىمدىق جوبالار جۇزەگە اسىرىلىپ وتىر.

وسىدان ءارى دەكلاراتسيادا پرە­زي­دەنت­تىڭ ەلوردانى قۇرۋداعى ءرولى تۋرالى باياندالعان. جاڭا ەلوردامىز استانانى قۇرۋ­داعى ايرىقشا ءرول ەلىمىزدىڭ تۇڭعىش پرە­زيدەنتى ن.ءا.نازارباەۆقا تيەسىلى. استا­نا قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ سالتانات قۇرۋىن پاش ەتىپ، حالقىمىزدىڭ ماقتا­نىشىنا اينالدى.

استانا قۇرىلىسى جاڭا مەملەكەتتىڭ، جاڭا قوعامنىڭ قۇرىلىسى رەتىندە كيەلى مانگە يە بولدى. استانا وتكەننىڭ بارلىق قۇندىلىقتارىن جيناقتاپ، بولاشاقتىڭ جارقىن كەلبەتىن ەلەستەتتى.

بۇگىندە استانا – ءوز كۇشىنە سەنىمدى، جاڭا قازاقستاننىڭ بۇكىل الەمگە الەۋەتىن تانىتقان ءىرى ىسكەرلىك ورتالىق. استانا سامميتتەر مەن باسقا دا ماڭىزدى حا­لىقارالىق كەزدەسۋلەردى وتكىزەتىن ءىرى ورتالىققا اينالدى، ەلىمىزدىڭ باسقا قالا­لارى ءۇشىن دامۋدىڭ ۇلگىسى بولدى.

استانانىڭ وزىندە 2017 جىلى «بو­لا­شاقتىڭ ەنەرگياسى» يننوۆاتسيالىق كۇن تار­­تىبىمەن ەكسپو-2017 حالىقارالىق ما­مان­داندىرىلعان كورمەسى وتەتىن بولادى.

قازاقستان كونفەسسياارالىق جانە ەتنوسارالىق تاتۋلىق پەن كەلىسىم ۇستەمدىك قۇرعان مەملەكەت دامۋىنىڭ بۇكىل الەمدە تانىلعان جاڭا بىرەگەي مودەلىن قۇردى. مەملەكەت باسشىسى قازاقستان حالقى بىرلىگىن نىعايتۋدىڭ كونستيتۋتسيالىق مار­تەبەسى بار ايرىقشا ينستيتۋتى – قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىن قۇردى.

الەمدىك دىندەردىڭ، تىلدەردىڭ، مادە­نيەتتەر مەن داستۇرلەردىڭ توعىسىنداعى تاريحي ارالاسۋى قازاقستاندا بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىم الەۋمەتتىڭ ادامگەرشىلىك جانە ادەپ نورماسىنا، ورتاق مادەنيەتىمىزدىڭ اجىراماس بولىگىنە اينالعان قوعامنىڭ ايرىقشا ۇلگىسىن قالىپتاستىردى.

ول كوپەتنوستىق پەن كوپكونفەس­سيا­لىلىقتى قازاقستاننىڭ ستراتەگيالىق رەس­ۋرسىنا جانە ارتىقشىلىعىنا اينالدىرا وتىرىپ، رۋحانيلىق پەن ازاماتتىقتىڭ قۇرىشتاي قۇيماسىن مەيلىنشە بەكەمدەي ءتۇستى. ن.نازارباەۆتىڭ بەيبىتشىلىك پەن قوعامدىق كەلىسىم مودەلى قوعامنىڭ ۇي­لە­سىمدى دامۋىنىڭ الەمدىك ەتالونىنا اينال­دى.

«ماڭگىلىك ەل» قۇندىلىقتارى تاۋەل­­سىزدىك جەتىستىكتەرىن، قازاقستان حالقى­نىڭ مۇددەلەر ورتاقتاستىعى مەن تاريحي تاعدىرىن كورنەكى بەينەلەپ بەردى. «ماڭ­­گىلىك ەلدىڭ» جەتى قۇندىلىعى قازاق­ستان­دىقتاردىڭ تاۋەلسىزدىكتى نىعاي­تۋعا، ەركىن دە وركەندەگەن ەلدە ءومىر سۇرۋ­گە ۇم­تى­لىسىن – ورتاق ماقساتىن، ورتاق مۇد­دەلەرى مەن ورتاق بولاشاعىن بىرىكتىردى.

قازاقستان حالقى قابىلداعان «ماڭ­گىلىك ەل» پاتريوتتىق اكتىسى قۋاتتى جۇ­مىل­­دىرۋشى باستاۋعا، قوعامدىق كەلى­سىم­دى نىعايتۋدىڭ وزەگىنە، بۇكىل قوعام­نىڭ مۇددەلەرى مەن ۇمتىلىسىن ءبىرتۇتاس تۇرعىدا بەكەمدەۋ قۇرالىنا اينالدى.

باستى باعدارى جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامى قۇندىلىقتارى بولىپ تابىلاتىن الەۋمەتتىك تۇراقتىلىق قوعامى قۇرىلدى. قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن العان ساتتەن باس­تاپ پرەزيدەنت ن.ءا.نازارباەۆ حالىق الدىنا الەۋمەتتىك باعدارلى نارىقتىق ەكونوميكاسى بار قۋاتتى ەگەمەن مەملەكەت قۇرۋ مىندەتىن قويدى.

الەۋمەتتىك جاڭعىرتۋ الەۋمەتتىك پروگرەستىڭ ەكونوميكالىق ەركىندىكتەرى مەن يدەالدارىن ۇيلەستىكپەن ورىستەتىپ، قوعام مەن ءاربىر ادامنىڭ ءال-اۋقاتىنىڭ ارتۋى ءۇشىن جاعداي جاسادى، قارقىندى داميتىن ەڭبەك نارىعىن قۇرۋعا مۇمكىندىك بەردى.

25 جىلدا بالا تۋ دەڭگەيى 60 پايىزعا ءوستى. قازاقستان انالار ءۇشىن قولايلى ەلدەر رەيتينگىندە جىل سايىن جوعارى كوتەرىلىپ كەلەدى. ءبىز قازاقستاندىقتاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ جاسىن ۇزارتۋعا قول جەتكىزدىك.

ەڭبەك ادامىنىڭ مۇددەلەرى – ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدىڭ باستى نازارىندا. مەم­لەكەت قازاقستاندىقتاردىڭ وقۋى مەن كاسى­بي داعدىلارىن ۇنەمى جەتىلدىرىپ وتىرۋى ءۇشىن جاعداي جاسايدى، ەركىن ەڭبەككە جانە لايىقتى ەڭبەكاقى الۋعا مۇددەلى ءاربىر ازاماتتىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتارىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن وندىرىستەر، ينفرا­قۇرىلىمدار جانە باسقا دا نىساندار قۇرىلىسىن جۇرگىزەدى.

ءبىلىم بەرۋ سالاسىن كەشەندى رەفورمالاۋ قازاقستاننىڭ الەمدىك ءبىلىم بەرۋ كەڭىستىگىندە لايىقتى ورىن الۋىنا جاعداي جاسادى. وتاندىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى مەن عىلىمدى جەتىلدىرۋ مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ ستراتەگيالىق باسىمدىقتارىنىڭ ءبىرى جانە ەلدى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاڭ­عىر­تۋدىڭ شەشۋشى تەتىگى بولىپ تابىلا­دى. قازاقستان ەرەسەك ادامداردىڭ ساۋات­تىلىعى دەڭگەيى بويىنشا ادام دامۋى يندەكسى الەمدىك ءتىزىمنىڭ العاشقى ۇشتەن بىرىنە كىرەدى. قازاقستان زياتكەر ۇلتتى قالىپتاستىرۋ ءۇشىن دايەكتى تۇردە جاعداي جاساي وتىرىپ، ادام دامۋىنىڭ دەڭگەيى جوعارى ەلدەر توبىنان نىق ورىن الدى.

پرەزيدەنت باستاماسىنىڭ ارقاسىندا ەلدە ەرەكشە سيپاتتى «بولاشاق» باعدار­لاماسى ۇدايى جۇزەگە اسىرىلۋدا،
«نا­زارباەۆ ۋنيۆەرسيتەت»، زياتكەرلىك مەك­تەپ­تەردىڭ كەڭ تاراعان جەلىسى قۇرىلدى.

ەلىمىزدىڭ كوپتەگەن جوعارى وقۋ ورىندارىندا ۋنيۆەرسيتەتتىك ءبىلىم بەرۋ دەڭگەيى كوتەرىلىپ كەلەدى. بارلىق وڭىرلەردە مىڭنان استام زاماناۋي مەكتەپتەر سالىندى.

ۇلت دەنساۋلىعى، دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىن دامىتۋ جانە سالاماتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋ ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك دامۋدىڭ ماڭىزدى فاكتورلارىنا اينالدى. وتاندىق دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسى الەمدىك ستاندارتتار دەڭگەيىنە كوتەرىلدى: زاماناۋي مەديتسينا ور­تا­لىقتارى، اۋرۋحانالار مەن ەمحانالار سالىندى، ەلىمىزدىڭ بارلىق وڭىر­لەرىندە زەرتتەۋلەر مەن جوعارى تەحنو­لوگيالى وپەراتسيالاردىڭ بۇكىل سپەك­ترى جۇزەگە اسىرىلۋدا. قازاقستان ەۋرازيا­لىق كەڭىستىكتە مەديتسينالىق ءتۋريزم­نىڭ ورتالىعىنا اينالىپ كەلەدى. حالىق دەن­ساۋ­لىعى كورسەتكىشتەرىندە بۇۇ دۇنيە­جۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى مويىن­داعان ايتارلىقتاي وڭ وزگەرىستەرگە قول جەتكىزىلدى.

قارجى رەسۋرستارىمەن جانە جوعا­رى شىعارماشىلىق قايتارىممەن نىعاي­تىلا تۇسكەن مادەنيەت سالاسى قۋاتتى دامۋ سەرپىنىنە يە بولدى. پرەزيدەنت ن.ءا.نازارباەۆتىڭ باستاماسى بويىنشا ىسكە اسىرىلعان «مادەني مۇرا» باعدار­لاماسى وتاندىق مادەنيەتتى ساقتاۋ مەن دامىتۋ جونىندەگى كەڭ اۋقىمدى جۇ­مىستاردىڭ باستاماسى بولىپ تابىلدى.

قوجا احمەت ياساۋي كەسەنەسى، «تاڭ­بالى» ارحەولوگيالىق كەشەنى سياقتى بى­رە­گەي وتاندىق ەسكەرتكىشتەردىڭ، سون­داي-اق، «سارىارقا – سولتۇستىك قازاق­ستان­نىڭ دالالارى مەن كولدەرى» تابيعي مۇرا نى­ساندارىنىڭ يۋنەسكو-نىڭ بۇكىل­الەمدىك مادەني مۇرالارى تىزىمىنە ەنۋى الەم­دىك ماڭىزى بار وقيعا بولىپ تابىلادى.

تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا سپورت پەن سالاماتتى ءومىر سالتى سالاسىندا تاما­شا ناتيجەلەرگە قول جەتكىزىلدى. سپورت­شىلارىمىزدىڭ اسا ءىرى حالىقارالىق جارىستارداعى تابىستارى قۋاتتى جانە بىرلىكشىل سپورتشى ۇلت ءومىر سۇرەتىن قازاق­ستاننىڭ جاڭا بەينەسىن جاسادى. بۇ­گىندە قازاقستان سپورتى ەڭ جاقسى دا­مىعان الەمدەگى 30 ەلدىڭ قاتارىنا كىرەدى.

دەكلاراتسيانىڭ تۇجىرىمىندا بىر­قاتار ۇسىنىستار جاسالعان. اتاپ ايت­قاندا: تاۋەلسىزدىكتىڭ ۇلى جولى ماڭگى بولۋى ءتيىس! – دەي كەلىپ: ەلوردادا «تاۋەلسىز قازاقستان» مونۋمەنتىن تۇرعى­زۋ قاجەت ەكەندىگى ايتىلعان.

ەل كونستيتۋتسياسىندا تۇڭعىش پرە­زيدەنت – ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدى قۇرۋ­داعى بىرەگەي ۇلەسىن اتاپ ءوتۋدى، ەلباسىنىڭ ەسىمىن ەلوردانىڭ اتاۋىندا جانە ەلى­مىزدىڭ باسقا دا ماڭىزدى نىساندارىن­دا كورسەتۋدى ۇسىنامىز. ءبىزدىڭ تۇتاس ماق­ساتىمىز – ەلباسى توڭىرەگىنە توپتاسىپ، ەڭ قىمبات قازىنامىز – تاۋەلسىز قازاقستاندى كوزىمىزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ جانە ۇرپاقتارىمىزعا اماناتتاپ، «ماڭگىلىك ەل» قۇندىلىقتارىن قاستەرلەۋ.

تاۋەلسىزدىك ءبىزدىڭ ەڭ باستى ۇيىس­تىرۋشى قۇندىلىعىمىز بولعان، قازىر دە سولاي جانە بولا دا بەرمەك، دەپ قۋانىش سۇلتانوۆ دەكلاراتسيانىڭ ءماتىنىن تولىق اياقتادى.

دەكلاراتسيا جوباسىنىڭ ءماتىنى وقى­لىپ بولعان سوڭ پارلامەنت پالاتا­لارىنىڭ بىرلەسكەن وتىرىسى ونى ءبىر­اۋىزدان قا­بىل­دادى. دەكلاراتسيا قابىل­دانعاننان كەيىن ءبىر توپ دەپۋتات ونىڭ ءمانى مەن ما­ڭى­زى تۋرالى وزدەرىنىڭ ويلارىن ورتاعا سالدى.

العاشقى ءسوز سەنات دەپۋتاتى مۇح­تار التىنباەۆقا بەرىلدى. قازاقستان رەس­پۋب­ليكاسى تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلدىق مەرەيتويى جىلىندا ءبىز ەلىمىزدە ورىن العان تاريحي ءمانى تەرەڭ كوپتەگەن وقي­عالاردىڭ كۋاسى بولىپ، ولاردىڭ تىكەلەي قاتىسۋشىسى بولعانىمىزدى ايقىن سەزىنەمىز جانە ونى ءاردايىم ماقتان تۇتامىز، دەپ باستادى ول ءوزىنىڭ ءسوزىن.

تاريح قويناۋىنا كوز جۇگىرتسەك، وسىدان از عانا ۋاقىت بۇرىن جاعداي مۇلدەم باسقاشا ەدى. ءالى ەسىمىزدە، ءبىزدىڭ العاشقى شەتەلدىك ساپارلارىمىزدا قازاقستاننىڭ الەم كارتاسىندا قاي جەردە ورنالاسقانىن ۇزاق تۇسىندىرۋمەن قاتار، ونىڭ ورنالاسقان جەرىن تاپتىشتەپ كورسەتۋگە تۋرا كەلەتىن. مۇنى ءبىز قازاقستاننىڭ 25 جىل ىشىندە ءجۇرىپ وتكەن جولىنىڭ قانشالىقتى اۋقىمدى بولعانىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن ءاردايىم ەسكەرىپ وتىرۋىمىز كەرەك. شيرەك عاسىر ىشىندە ءبىز الىس جانە جاقىن شەت ەلدەرمەن دوستىق قارىم-قاتىناس پەن ءوزارا ءتيىمدى ىنتىماقتاستىق قۇردىق.

ودان ءارى شەشەن قابىلدانعان قۇ­جات­تىڭ ماڭىزىنا ويىستى. دەكلاراتسيادا مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاۋەلسىزدىگىمىزدى ورناتۋ مەن نىعايتۋداعى، مەملەكەت­تىلىگىمىزدى قالىپتاستىرۋداعى نەگىز قا­لاۋ­شى ءرولى ايقىن كورسەتىلگەن، دەي كەلىپ قازاقستاننىڭ الداعى 2017-2018 جىل­دارى بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ تۇ­راق­تى ەمەس مۇشەلىگىنە سايلانۋى شىن ما­نىندە تاريحي وقيعا. بۇل ەلى­مىزدىڭ الەمدىك قاۋىمداستىقتاعى ورنىن نىعاي­تىپ، ەلباسىنىڭ زور حالىق­ارالىق بە­دەلىن پاش ەتتى، دەدى. ءسوزىنىڭ قو­رىتىن­دىسىندا م.التىنباەۆ دەك­لاراتسيانى قولدايتىنىن جەتكىزدى.

ءسوز كەزەگىن العان ءماجىلىس دەپۋتاتى نۇرتاي سابيليانوۆ جاڭا تاريحتىڭ باستاۋى بولىپ، الاش ارمانداعان ازاتتىقتىڭ اق تاڭى اتقان كۇنگە شيرەك عاسىر تولدى، دەدى ءوزىنىڭ سوزىندە. تالاي قيىن-قىستاۋ كەزەڭدەردى باستان كەشىرگەن ۇلتىمىز ءۇشىن تاۋەلسىزدىك – اسىل قازىنامىز. تۇتاس ءبىر حالىقتىڭ تاعدىرى سىنالار شەشۋشى ساتتە تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ ەل تىزگىنىن قولىنا الىپ، تاۋەلسىزدىكتىڭ تۋىن تىگىپ، تار جولدا كىدىرمەي، تايعاقتا سۇرىنبەي جول باستادى. وسىلاي دەگەن شەشەن، ودان ءارى قيىن-قىستاۋ جىلدارعا شولۋ جاساپ ءوتتى. تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارى ەلگە وڭاي بولعان جوق. كوپۇلتتى ەلدىڭ ءىشىن داۋعا، سىرتىن جاۋعا الدىر­ماۋدىڭ اۋىر سىنى الدىمىزدا تۇردى. ەل مۇددەسىن باستى مۇرات ەتكەن، ەلبا­سىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ­تىڭ ەڭبەگىنىڭ ارقاسىندا جارقىراي كەلگەن جاس مەملەكەت العا قادام باستى، دەدى ول.

ودان ءارى شەشەن تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا مەملەكەت بيۋدجەتى 1100 ەسەگە، ىشكى جالپى ءونىم كولەمى 1500 ەسەگە ارتتى. جالاقى جىلدار سايىن ەسەلەنىپ، 2 ميلليونعا جۋىق جاڭا جۇمىس ورنى اشىلىپ، ينفراقۇرىلىمدار قالپىنا كەل­تىرىلىپ، دامىپ، ەل يگىلىگىنە جارادى. وسىنىڭ بارلىعى قارجىلىق داع­­دارىس­تارعا توتەپ بەرىپ، ەكونوميكا­مىزدى دامىتىپ، مەملەكەتىمىزدى بيىك بەلەس­تەرگە جەتكىزگەن ەلباسىنىڭ تەرەڭ ويلاي­تىن، بولاشاقتى دالدىكپەن بولجاي­تىن كورە­گەندىگى ارقاسىندا جۇزەگە استى. قا­زاقتىڭ نامىسىن تۋ ەتكەن جەل­توق­سان جاستارىن دا ەلباسى اقتادى، قور­عادى، قولدادى، باتىر ۇل مەن قى­زىن پاش ەتتى. «ەرلىك پەن ەلدىكتىڭ، قاي­سار­لىق­تىڭ نىشانى» دەپ باعاسىن بەردى، دەي كەلىپ، دەكلاراتسيادا ۇسىنىلعان اس­تانا قالاسىندا «تاۋەلسىز قازاقستان» مونۋمەنتىن ورناتۋ، مەملەكەتى­مىزدىڭ كونستيتۋتسياسىندا تۇڭعىش پرەزي­دەن­تىمىزدىڭ بىرەگەي ۇلەسىن كورسەتۋ، ەلباسى ەسىمىن ەلوردامىز بەن باسقا دا ماڭىزدى نىساندارعا بەرۋ ارقىلى ايشىقتاۋ يدەيا­لارىن قولدايتىنىن جەتكىزدى.

كەزەك وزىنە كەلگەندە سەنات دەپۋتاتى سەرىك اقىلباي 25 جىلدىقتىڭ بار­لىق جەتىستىكتەرى ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ ەسىمىمەن تى­­­عىز بايلانىستى دەپ باستادى ءوزىنىڭ ءسوزىن. بەيبىتشىلىك، كەلىسىم، قوعام بىر­لىگى، ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك تۇ­راق­­تىلىق، حالىقارالىق قاۋىمداستىق­تىڭ تانۋى – وسىنىڭ بارلىعى ءبىز، قازاق­ستان­دىقتار ماقتان تۇتاتىن جەتىستىكتەر. ەلى­مىز تاۋەلسىزدىكتىڭ 25 جىل­دىعىن بولا­شا­عىمىزدىڭ ناقتى باعدارىن سەزىنە وتى­رىپ قارسى الۋدا. ەلباسىمىزدىڭ باس­شىلىعىمەن قازاقستان دامۋىندا كەڭ اۋقىمدى ەكونوميكالىق، ساياسي جانە الەۋ­مەتتىك رەفورمالار جۇزەگە اسىرىلدى. بار­لىق اۋىرتپالىقتار مەن سات­سىز­دىكتەر­گە قاراماستان، ەلىمىزدە الەۋمەتتىك-ەكونو­ميكالىق قۇرىلىس ءساتتى ءوتتى. مۇ­نىڭ نەگىزىن­دە ەڭ الدىمەن ەلىمىزدەگى كوپۇلتتى حالقىمىزدىڭ بىرلىگى جاتىر.

ودان ءارى دەكلاراتسيا تۋرالى شەشەن ءسوزىن: «مەملەكەت دامۋىنىڭ نەگىزگى كەزەڭدەرىن جانە قالىپتاسۋىن قامتيتىن سالتاناتتى ساياسي-زاڭدى قۇجات بولىپ تابى­لادى. وندا زامانداستارعا جانە بولا­شاق ۇرپاققا تاۋەلسىزدىكتى، ونىڭ بازالىق قۇندىلىقتارىن، بوستاندىقتى، بىرلىكتى، تۇراقتىلىق پەن وركەندەۋدى ساقتاۋعا جانە نىعايتۋعا ۇندەۋ قامتىلدى، دەپ جالعاستىرىپ: «مەملەكەت باسشىسى – تۇڭعىش پرەزي­دەنتىمىزدىڭ تاريحي ميسسياسىن تيىسىن­شە تانۋ ءبىزدىڭ مورالدىق جانە ساياسي بورىشىمىز بولىپ تابىلادى»، دەپ قورىتتى.

جارىسسوزدە ءسوز العان ماجىلىستەگى حا­لىق­ارالىق ىستەر، قورعانىس جانە قاۋىپ­سىزدىك كوميتەتىنىڭ مۇشەسى ۆلاديسلاۆ كوسارەۆ مەملەكەت باسشىسىنىڭ شيرەك عاسىر ىشىندەگى قازاقستاننىڭ دامۋىنا قوسقان شەكسىز ۇلەستەرىنە توقتالىپ ءوتتى. اسىرەسە، ول سىرتقى ساياساتتاعى كورەگەندىك پەن كوشباسشىلىق قاسيەتتىڭ ءبىر كورىنىسى بولىپ كەلەتىن سان سالالى كەلىسسوزدەر جاساۋداعى ەلباسىنىڭ ەرەن ەڭبەگىنە باسىمدىق بەردى. مىنە، وسىنداي تاباندىلىق پەن قاجىر-قايراتتىڭ ارقاسىندا ىسكە اسىرىلعان ەسىل ەڭبەك ەشقاشاندا ەسكەرۋسىز قالماۋى ءتيىس، دەگەن ۆلاديسلاۆ بوريسوۆيچ، كەڭەس وداعى ىدىراپ، 1991 جىلعى تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى ايلارىنداعى اڭعال-ساڭعال كۇيىمىز كوز الدىندا ەكەندىگىن ەسكە الدى.

مەنىڭ ءالى دە كوز الدىمدا، جۇرت جاپ­پاي مازاسىز كۇيگە ءتۇسىپ، حالىق شارۋاشىلىعىنداعى ەتەنە بايلانىس­تار بۇلىنگەن شاقتا ءبىزدىڭ ەلىمىزگە ءبارىن دە نولدەن باستاپ، اياقتان تۇرۋعا تۋرا كەلدى. سولاي بولدى دا. ەندى، مىنە، بايتاق دالاداعى بۇگىنگى قازاقستان ەۋرازيا قۇرلىعىنىڭ قاق تورىندە گاۋھار تاستاي جارقىرايدى. وتا­نى­مىزدىڭ وسىنشالىقتى دەڭگەيگە جەتىپ، جاع­دايىمىزدىڭ جاقسارۋىندا مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان ءابىش­ۇلى­نىڭ ەڭ­بەگى ۇشان-تەڭىز. بۇل ءبىزدىڭ تاري­­حى­مىزدىڭ اجىراماس بولىگى ءارى اقيقي شىن­دىعى. سوندىقتان دا، تاۋەلسىز قازاقستان­نىڭ قالىپتاسۋ كەزەڭى مەن دامۋ جولىن­داعى پرەزيدەنتىمىزدىڭ ەرەن ەڭبەگى مەملە­كەتىمىزدىڭ كونس­تي­تۋتسياسىندا كورىنىس بەرۋى ءتيىس. بۇل تۋرالى بۇگىن تالقىلانىپ جاتقان دەك­لاراتسيادا ەگجەي-تەگجەيلى باياندالعان، دەدى دەپۋتات.

ۆ.كوسارەۆ سودان كەيىنگى ءسوزىن نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ بارلىق قازاقستاندىقتاردىڭ جالپىۇلتتىق قۇندىلىقتاردى ساقتاۋ مەن دارىپتەۋدى قوعامدىق دەڭگەيگە كوتەرىپ، بەيبىت تىرشىلىككە نەگىزدەلگەن ءومىر ءسۇرۋ يدەياسى وتانداستارىمىزدىڭ ماقساتتى ۇستانىمدارىنا اينالعانىمەن ساباقتاپ، ىزگىلىككە ۇندەيتىن ەلبا­سى­مىز ءوز ويىنا ەل ازاماتتارىن جۇمىل­دىرا بىلگەندىگىن اتاپ كورسەتتى.

ال بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ تاڭداۋى ەلىمىزدىڭ مەرەيلى جىلىمەن تۇسپا-تۇس كەلۋى قازاقستاننىڭ الەمدىك ساياسات ساح­نا­سىندا بەدەلى ارتقانىنىڭ تاعى ءبىر دالەلى ەكەنى ايقىن. ەندىگى جەردە قازاقستان مۇنداي مارتەبەلى ۇيىم اياسىندا ءوزىن جاسامپاز ەل رەتىندە كورسەتىپ، الەم حالقى كوكسەگەن ومىرلىك قۇندىلىقتاردى قورعاپ، قۋاتتايدى دەپ ايتۋعا بولادى. بۇل ءسوزىمىزدى ءبىزدىڭ ەلدىڭ ءجۇ­رىپ وتكەن جولى، وسى كەزگە دەيىن شان­حاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى مەن ەۋ­را­زيالىق ەكونوميكالىق وداق، ەقىۇ سىندى ءار ءتۇرلى حالىق­ارا­لىق ۇيىمدارعا توراعالىق ەتكەن تا­جىري­بەسى ناقتىلاي تۇسەدى. تاۋەلسىز­دىكتىڭ العاشقى كۇنىنەن باس­تاپ ەلدىڭ ىشكى تۇراقتىلىعى مەن تىنىش­تىعىن ساقتاۋدا وراسان زور جۇمىس­تار اتقارىلىپ كەلەدى. مىنە، وسى سەزىم سەنىمگە اينالىپ، ءبىزدى العا جەتە­لەۋى قاجەت، دەگەن ۆلاديسلاۆ بوري­سوۆيچ ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ جيىرما بەس جىلدىعىنداعى دەكلاراتسيا ەرەك­شەلىگىن ەكشەپ ايتتى. وسىنداي ماڭىزدى قۇجاتتى قابىلداي وتىرىپ، ءبىز ءوزىمىزدىڭ شيرەك عاسىرداعى تابىستارىمىزدى كۇللى الەمگە پاش ەتىپ، باياندى بولاشاعىمىز ءۇشىن ودان ءارى تالماي ەڭبەكتەنۋگە بەل بۋامىز. نۇرسۇلتان ءابىشۇلى بىردە بىلاي دەگەن ەدى: ء«…بىزدىڭ ءاربىر جەڭىسىمىز – بەرەكە-بىرلىگىمىزدىڭ ايعاعى». قيىن-قىستاۋ كەزەڭدە بىرىگۋ اۋىرلىقتى جەڭىلدەتىپ، جەتىستىكتەرگە جەتەلەيدى ەمەس پە؟! وسىنداي كوشباسشىسى بار حالىق كەمەرىنە تولىپ، ءالى دە دامي تۇسەتىندىگىنە سەنىمدىمىن، دەپ ۆ.كوسارەۆ ءوز ءسوزىن تۇيىندەدى.

پارلامەنت سەناتىنىڭ دەپۋتاتى اقان بيجانوۆء وز سوزىندە تاۋەلسىزدىكتىڭ ءمان-ماڭىزىنا توقتالدى. بۇگىنگى ءسات، ياعني ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلدىعى دەكلاراتسياسىن قابىلداۋ ماڭىزدى مەملەكەتتىك مەرەكەلەر – تاۋەلسىزدىك جانە تۇڭعىش پرەزيدەنت كۇندەرى قارساڭىندا ءوتىپ جاتىر. مۇندا ءوزارا لوگيكالىق بايلانىس بار، سەبەبى، ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ جاڭا تاريحىندا بولىپ جاتقان تاعدىرشەشتى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جانە ساياسي جەتىستىكتەر ەل پرەزيدەنتىنىڭ اتىمەن تىعىز بايلانىستى، دەگەن سەناتور اتا-بابامىزدىڭ عاسىرلار بويى ارمان ەتكەن ەگەمەن مەملەكەت قۇرۋ جونىندەگى ۇلى ميسسياسى تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ جۇرگىزگەن سالماقتى دا سارابدال ساياساتىنىڭ ارقاسىندا جۇزەگە اسقانىن ايتىپ ءوتتى.

ەلباسى قازاقستان حالقىنىڭ وزىنە ارتقان زور سەنىمىن ۇلكەن ابىرويمەن اتقارىپ شىقتى جانە قازىر دە ميسسيا­سىن تابىستى جالعاستىرۋدا دەپ ءوز ارىپتەستەرىن اسا ماڭىزدى اتالمىش قۇجاتتى قولداۋعا جانە قابىلداۋعا شاقىردى. «ماڭگىلىك ەل» بولامىز دەسەك، وسىنداي دەكلاراتسيانىڭ وتە قاجەت ەكەنىنە كۇمانىمىز جوق بولۋ كەرەك. تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىزگە، ەلبا­سىنا لايىقتى باعا بەرەيىك. سەبەبى، بۇل تاريحي تۇلعانىڭ ساياسي ميسسياسى اسا ماڭىزدى، اسا ەرەكشە، دەدى ول.

سودان كەيىن مىنبەرگە شىققان ءماجىلىستىڭ حالىقارالىق ىستەر، قورعانىس جانە قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ حاتشىسى يرينا ارونوۆا دا 25 جىل ىشىندەگى مەملەكەت باسشىسىنىڭ زور جاۋاپكەرشىلىكپەن اتقارىپ كەلگەن قىزمەتى جوعارى باعالاۋعا لايىق ەكەندىگىنە توقتالدى. بۇگىنگە دەيىن ءبىزدىڭ ەلىمىزدە 1400 جاڭا ءبىلىم وشاعى مىڭداعان بۇل­دىر­شىندەردى ءبىلىم نارىمەن سۋسىن­داتىپ جاتسا، 1300 ەمدەۋ-ساۋىق­تىرۋ ماقساتىندا اۋرۋحانا مەن ەم­حانالاردىڭ سالىنۋى – ءبىزدىڭ بۇرىن-سوڭدى تاريحىمىزدا بولماعان وقيعا. وسىنداي سۋ جاڭا عيماراتتارداعى سوڭعى ۇلگىدەگى ساندىق تەحنولوگيا­لار حالقىمىزدىڭ ءبىلىمىن ۇشتاپ، ۇلتىمىزدىڭ ساۋلىعىن شىڭداۋدا. سونىڭ ارقاسىندا ەل ازاماتتارىنىڭ تۇرمىس جاعدايى جاقسارىپ، ءومىر ءسۇرۋ جاستارى 10 جىلعا دەيىن ۇزارا ءتۇستى.

سونىمەن قاتار، جىل سايىنعى بالا تۋ كورسەتكىشىنىڭ 400 مىڭنان اسىپ ءتۇسۋى قازاقستان دامۋىنىڭ ايقىن كورىنىستەرى. مەنىڭ وسى پىكىرلەرىممەن، بارلىق قازاقستاندىقتار كەلىسەدى دەگەن سەنىمدەمىن. ونىڭ ۇستىنە مەم­لەكەتىمىزدىڭ قالىپتاسۋ كەزەڭىندەگى ەرەن ەڭبەگىن ەسكەرە وتىرىپ، نۇر­سۇلتان ءابىشۇلىنا قانداي قۇرمەت كورسەتسەك تە جاراسىمدى. وعان ءبىزدىڭ كونستيتۋتسيامىز بەن زاڭنامالىق نورمالارىمىز مۇمكىندىكتەر بەرەدى دەگەن ويدامىن، دەدى يرينا پەتروۆنا.

تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىنگى كەزدەردە ەلىمىزدىڭ ءىجو-ءسى جىل وتكەن سايىن تۇراقتى تۇردە ءوسىپ وتىردى. ونى ءبىز مىناداي ستاتيستيكالىق كور­سەتكىشتەردەن بايقايمىز. ماسەلەن، 1993 جىلى ءىجو-ءنىڭ جان باسىنا شاق­قانداعى كورسەتكىشى 696 اقش دوللارىنا تەڭ بولسا، وتكەن جىلدىڭ سوڭىنداعى بۇل دەڭگەي 10,5 مىڭ اقش دوللارىن قۇراعان. وسىنداي جەتىس­تىكتەردى ءسوز ەتكەن سەنات دەپۋتاتى ولگا پەرەپەچينا ورايى كەلگەندە ەلدىڭ ەكونوميكالىق الەۋەتىن ايتىپ، جاھان­دىق باسەكەگە قابىلەتتىلىكتىڭ جاي-كۇيىن باياندادى. بۇگىنگى تاڭدا قازاقستان باسەكەگە قابىلەتتىلىك تۇرعىسىنان 53-ورىنعا جايعاسقان. سونداي-اق، 31,2 ملرد اقش دوللارىنا تەڭ رەزەرۆتىك قورىمەن ءبىزدىڭ ەل مەملەكەتتەردىڭ حالىقارالىق دەڭگەيىنىڭ رەيتينگىندە كوش ىلگەرى شىعىپ، دامۋشى ەلدەردىڭ العى شەبىنەن كورىندى. ال بۇگىنگى تاڭدا ۇلتتىق قورداعى قاراجاتىمىز 62 ملرد دوللاردى قۇراسا، 2020 جىلعا قاراي بۇل مەجەنى 90 ملرد-قا جەتكىزۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. سون­دىقتان ءبىز پارلامەنت دەپۋتاتى رەتىن­دە مەملەكەتىمىزدىڭ قالىپتاسۋ جولىن­داعى ۇلت كوشباسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ەرەن ەڭبەگىنە تاريحي باعاسىن ادال بەرگەنىمىز ءجون بولار دەپ سانايمىن، دەدى بايانداماشى.

ودان سوڭ ءسوز كەزەگى سەنات دەپۋتاتى ەلەۋسىن ساعىندىقوۆقا بەرىلدى. دەپۋتات بۇل دەكلاراتسيا داڭعىل جولعا بەت بۇرعان، سىن-قاتەرگە شەپ قۇرعان ەگەمەن ەلىمىز ءۇشىن ەرەكشە ماڭىزدى ساياسي قۇجات ەكەندىگىن اتاپ ءوتتى. ونىڭ تۇپكى مازمۇنى – «ماڭگىلىك ەلدىڭ» ورلەۋ، وركەندەۋ، وركەنيەتتەنۋ جولدارى. اسىل بابالارىمىزدىڭ مۇراتى – «ماڭگىلىك ەل» وسيەتىن ۇلت كوشباسشىسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ عاسىرلار توعىسىندا جالپىۇلتتىق يدەياعا ۇلاستىردى. ونى جۇزەگە اسىرۋ جانە ونىڭ مىزعى­ماس ىرگەتاسىن قالاۋعا قاتىسۋ – بار­شا­مىزدىڭ قاسيەتتى بورىشىمىز، بولاشاق الدىنداعى مەرەيلى مىندە­تىمىز، دەدى ەلەۋسىن ساعىندىقوۆ.

بۇدان ءارى دەكلاراتسيانى قولداعان قىزۋ پىكىردى ءماجىلىس دەپۋتاتى ازات پەرۋاشەۆ جالعاستىردى. تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ شيرەك عاسىر­لىق مەرەكەسى قارساڭىندا، قازاقستان پارلامەنتى ارنايى دەكلاراتسيا قابىلداپ وتىر. ارينە، تاريح ولشە­مىمەن العاندا، بۇل قاس-قاعىم ءسات. بى­راق وسى ۋاقىت ىشىندە، ەلباسى – قا­زاق­ستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ باسشىلىعىمەن حالقىمىز وسىناۋ تاڭعاجايىپ تولايىم تابىستارعا قول جەتكىزىپ، بۇكىل الەمنىڭ نازارىن اۋدارىپ وتىر. قازاق حالقىنىڭ ازاتتىعى ءۇشىن كۇرەسكەن الاش ارىس­تارى ايتقانىنداي، «مەملەكەتتىگى جوق حالىق – جەتىم حالىق». ەلىمىزدىڭ سان عاسىرلار بويعى ءۇمىتىن، قولجەتپەستەي ساعىمدى ارمانى – تەك 25 جىل بۇرىن عانا تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتىنىڭ باستاۋىمەن شىنايى ومىرگە اينالدى. ساناۋلى ۋاقىت ىشىندە «ەلىمىز ەگەمەن مەملەكەت رەتىندە قالىپتاستى» دەپ ماقتانىشپەن ايتا الامىز. ەندىگى تىلەگىمىز ەلباسىنىڭ ستراتەگيالىق باعىتىن باعدار ەتكەن تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تۇعىرى ماڭگىلىك بولعاي! – دەدى ازات پەرۋاشەۆ. سونداي-اق، ول بۇگىندە تاۋەلسىزدىگىمىز تاريحي سىناقتاردان سۇرىنبەي، تار جول، تايعاق كەشۋلەردەن ابىرويمەن امان وتكەنىن، قايتا «مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلگەن» ەلىمىز ءتۇرلى قاتەر مەن توسقاۋىلداردان شىڭ­دالىپ، بۇگىندە ناعىز قۋاتتى، بەدەلدى مەملەكەتكە اينالعانىن اتاپ ءوتتى.

بۇل ءبىزدىڭ ۇلت كوشباسشىسى – تۇڭعىش پرەزي­دەن­تىمىز نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ قايسارلىعىنىڭ، ەرەن ەرلىگىنىڭ، ميل­ليونداعان قازاق­ستاندىقتاردىڭ قاجىرلى ەڭبەگىنىڭ ناتيجەسىندە مۇمكىن بولدى. شيرەك عاسىردا نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ باتىل ءارى تەرەڭ رەفور­مالارىنىڭ ارقاسىندا ەلىمىزدىڭ بارلىق سالاسىنا تاعدىرشەشتى وزگەرىستەر ەنىپ، مەملەكەتىمىز ومىرگە قايتا كەلدى. ناقتىسىندا، جاڭا قوعام پايدا بولىپ، دۇنيەدە جاڭا ءبىر مەملەكەت قۇرىلدى، دەدى ازات پەرۋاشەۆ.

سونداي-اق، ول دەكلاراتسياداعى ۇسى­نىستار كونستيتۋتسيامىزداعى تۇڭ­عىش پرەزيدەنتىمىزدىڭ قازاقستان مەم­لە­كەتىن قۇرۋشى ءارى نەگىزىن قالاۋشى دەپ بەلگىلەنگەن ورىنىن زاڭدى نەگىزدە ودان ءارى بەكەمدەي تۇسەتىنىن جەتكىزدى.

تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ ءتول پەرزەنتىنىڭ ءبىرى جەكەمەنشىك كاسىپورىندار بولىپ تابىلادى. العاشقى كۇندەردەن باستاپ مەملەكەت باسشىسى جەكە كاسىپكەرلىكتى نارىقتىق ەكونوميكاداعى نەگىزگى فاكتور رەتىندە الپەشتەپ، قولداپ-قورعاپ كەلەدى. مۇنىڭ ءبىر دالەلى، تاۋەلسىزدىك العان سوڭ بىردەن 1992 جىلى 4 شىلدە «جەكە كاسىپكەرلىكتى قولداۋ تۋرالى» زاڭ قابىلداندى. ال 25 جىلدان كەيىن، ياعني بيىلعى جىلى جەكە بيزنەستىڭ مول مۇمكىندىكتەرىنىڭ كەڭەيتىلگەن كاسىپكەرلىك كودەكس كۇشىنە ەندى. مۇنداي كاسىبي زاڭ تمد اۋماعىندا ەش ەلدە جوق ەكەندىگىن ايتا الامىن، دەدى دەپۋتات.

دەپۋتات، سونىمەن قاتار، سوڭعى 10 جىلدا شاعىن جانە ورتا كاسىپ­كەرلىكپەن اينالىساتىندار قاتارى ەكى ەسەگە كوبەيگەنىن، بۇگىندە 3 ميلليون­نان استام ادام شاعىن جانە ورتا بيزنەس سالاسىندا جۇمىس ىستەيتى­نىن مىسالعا كەلتىردى. سونداي-اق، قا­زاقستان بۇگىندە حالىقارالىق رەيتينگ­تەگى بيزنەس-احۋالى بويىنشا ۇستانىم­دارىن كۇشەيتە تۇسۋدە دە جاقسى ناتي­جەلەرگە قول جەت­كى­زىپ ءجۇر. قازىرگى كۇنى ەلىمىزدە جۇز­دەگەن جاڭا كاسىپورىن قۇرىلىپ، بۇ­رىن-سوڭدى بولماعان ءونىم تۇرلەرى شىعارىلۋدا. بۇرىنعى شيكىزات وڭدەۋمەن شەكتەلگەن ەلىمىز قازىرگى كۇنى تاۋار وڭدەۋ ونەركاسىبىنە نىق قادام باستى. ەلدىڭ كولىك-لوگيستيكا الەۋە­تى، اۋىل شارۋاشىلىعى جانە ينفرا­قۇ­رى­لىم سالاسىنداعى جوبالارى دا جەدەل دامىپ كەلەدى. حالىقارالىق ساراپ­شى­لاردىڭ باعالاۋىنشا، بۇگىندە ءبىز بۇرىنعى كەڭەس وداعى ەلدەرىنىڭ ىشىندەگى ەكونوميكاسى الدەقايدا كوش ىل­گەرى دامىعان ەل بولىپ وتىرمىز. ال ەلدىڭ بۇگىنگە دەيىن جەتكەن ءاربىر جە­تىس­تىگىنىڭ ارتىندا تۇڭعىش پرەزيدەن­تى­مىزدىڭ تولاسسىز، ولشەۋسىز ەڭبەگىنىڭ ۇلەسى تۇر، دەدى.

ءبىز بارلىعىمىز – بۇگىنگى زاماناۋي قازاق مەملەكەتىنىڭ قۇرىلۋىنىڭ كۋاسى، تىكەلەي قاتىسۋشىسى جانە اتسالىسۋشىلارى ەكەندىگىمىزدى ماقتان تۇتامىز. قازاقستان بيزنەس-قاۋىمداستىعى اتىنان، «اق جول» دەموكراتيالىق فراكتسياسى اتىنان تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتى جانە بارشا وتانداستارىمىزدى كەلە جاتقان مەرەكەسىمەن قۇتتىقتايمىن جانە دە بارشاڭىزدى ۇسىنعان دەكلاراتسيانى قولداۋعا شاقىرامىن، دەپ ءسوزىن اياقتادى ازات پەرۋاشەۆ.

سونىمەن قاتار، ءماجىلىس دەپۋتاتى باقىتگۇل حامەنوۆا دا ەلباسىنىڭ ەرەن ەڭبەگى جايىندا قولداۋ پىكىرىن ءبىلدىرىپ، اڭگىمەسىن تەرەڭنەن ءوربىتتى. كۇلتەگىن بابامىزدىڭ «حالقىنا – بەگى، بەگىنە – حالقى سەنگەن ەل ۇزاق جاسايدى» دەگەنىندەي، تاۋەلسىزدىكتى باستى مۇراتى ەتكەن حالقىمىزدىڭ 25 جىلدىق تاريحىن ەلباسىنسىز ەلەستەتۋ مۇمكىن ەمەس، دەدى دەپۋتات.

ۇلتتى ۇلى مۇراتقا ۇيىستىرعان ەلباسىنىڭ ەڭبەگىن باعالاي ءبىلۋ – ءاربىرىمىزدىڭ مىندەتىمىز! بۇگىنى مەن ەرتەڭىمىزگە ەلباسىنىڭ تاريحي بولمىسى كەڭىنەن ناسيحاتتالۋى كەرەك! بۇل باعىتتاعى ءىس-شارالاردىڭ ءبىرى رەتىندە ەلىمىزدىڭ ماڭىزدى، اۋقىمدى نىساندارى ەلباسى ەسىمىمەن اتالسا، بۇل – حالىقتىڭ ءبىرتۋار پەرزەنتىنە دەگەن شەكسىز سىي-قۇرمەتىنىڭ كورىنىسى بولماق، دەدى ب.حامەنوۆا.

وسىنداي جارىسسوزدەردەن سوڭ قۇجات داۋىسقا سالىندى. ناتيجەسىندە، سەناتتىڭ – 46, ءماجىلىستىڭ 105 دەپۋتاتى دەكلاراتسيانى جاقتاپ داۋىس بەردى.

«سونىمەن، قازاقستان رەس­پۋب­ليكاسى تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلدىعى دەكلاراتسياسى قابىلداندى. بۇل – ەلىمىز ءۇشىن، سونىڭ ىشىندە، پار­لامەنت ءۇشىن ەرەكشە ورىن الاتىن ماڭىزدى قۇجات، ماڭىزدى شەشىم. وسى قابىلدانعان دەكلاراتسيا ءبىزدىڭ تاريحىمىز جانە بولاشاق ۇرپاعىمىزعا قالدىراتىن مۇرامىز، دەدى ءماجىلىس توراعاسى نۇرلان نىعماتۋلين قو­رىتىندى سوزىندە.

جاقسىباي سامرات، دينارا بىتىكوۆا، نۇرلىبەك دوسىباي

Abai.kz