Marksizm eng jana, eng dúrys, qogham damuynyng ghylymy zandylyghyn ashqan, dýniyege ghylymy kózqaras. Býgingi kýni Jer sharynda Marksizmning aqiqatyna senip, sosialistik týzimdi atqaryp otyrghan el tek Jungo (Qytay) dep aitugha bolady. Sonysyna jaray búl topyraqta marksizm is jýzinde dәleldendi, kemeldendi.

Sosialistik týzimdi atqaruda makrsizm prolatariat tabynyng úitqylyq jetekshilik róline tabandy boludy, yaghny prolatariat tabynyng avangard qosyny kommunistik partiyanyng basshylyghyna tabandy boludy dәripteydi. Prolatariat diktaturasyna tabandy boludy ústanady. Búl býgingi kýni Jungodaghy Jungo kommunistik partiyasy syndy bir partiyanyng basshylyghyna tabandy boludyng nazariyalyq negizi. Jungo halqynyng azattyqqa shyghuy, reforma jasap, esik ashyp, býgingidey halqy bay әleumeti kýshti, әlemdik derjavagha ainaluynyng birden bir sebebi. JKP syndy bir partiyanyng basshylyghyna tabandy bolghandyghy. Búl qazirgi qytay aqparat qúraldarynda Qytay halqynyng tarihtan, praktikadan shygharghan qorytyndysy, ústanymy dep  ýnemi keninen ýgitteletin kózqaras.

Marksizmning din, til, últ turaly ústanymdarynyng Qytaydyng sosialistik qúrylys barysynda dәriptep, is jýzinde synaqtan ótip, dúrystyghy dәleldenip, kemeldenude.

Markstik kózqarastyng dindi moyyndamaytynyn bilemiz. Til markstik kózqaras boyynsha qarym-qatynas qúraly ghana. Últ – tarihta qalyptasqan qoghamnyng damuyna say joyylatyn tarihy kategoriya.  Marksiyzimshiler din de, til de, últ ta qoghamnyng damuyna say birtindep joyylady dep senedi.

Qytay ýkimeti qazir negizgi zangha «azamattardyng dinge senu, senbeu qúqyghy bar» dep jazyp qoyghanymen marksizmdik kózqarastyng talaby boyynsha qúdaysyzdyqty keng kólemde ýgitteydi. Diny kózqarasty  ýgitteuge tyiym salynady. Mektep qabyrghasynda týrli tәrbie formasymen jәne mektep oqulyqtary arqyly arnauly týrde qúdaysyzdyqty ýgitteydi. Dindi teristep, tildi qarym-qatynas qúraly ghana dep týsindiredi, ýgitteydi. Partiya mýsheleri dinge senbeydi, diny sharalargha qatynaspaydy. 18 jasqa tolmaghan balalardyng dinge senuine, diny sharalargha qatynasugha tyiym salynady.

Qytay ýkimeti qazir az últtargha baghyttap «Qos tilde oqytu» jýiesin jolgha qoydy. Ári 2020 jylgha barghanda birtútas qytay tilinde sóileu talaby ortagha qoyyldy. «Qos til oqytuy» Qytay halqyn bir tilde sóileytin halyqqa ainaldyrudyng basyp óter joly ghana. Qytaydyng az últ rayondaryndaghy qoghamnyng ornyqtylyghyna tónetin qauip tek últtyq bólshekteushiler men diny býlikshilerden keledi dep ýzbey aitylady. Qytay ýkimeti búl ólkelerdegi jergilikti  últtardyng dinimen, tilin joyghanda ghana búl qauipten tolyq arylugha bolatyndyghyn jaqsy týsinedi. Sondyqtan da Junhua últtarynyng berekeli shanyraghyn, últtardyng úly toghysuyn iske asyru, qazirgi Qytay qoghamyndaghy eng manyzdy sayasy mindet.

Din men til sayasatyn Qytay ýkimeti Qytay qoghamynyng ornyqtylyghy ýshin belgilep otyr, búl sayasattardyng nazariyalyq negizi marksizmde jatqandyghy zer salghan adamgha onay bayqalady. Eng manyzdysy   marksizmning din, til, últ turaly kózqarastary ghana aqiqat esebinde keng kólemde ýgitteletin jaghday jas úrpaqtyn, jeke túlghanyng sanasynan dindi, últtyq tildi, últtyq sanany tabighy týrde óshirude. Dinning últtyq tildin, últtyq sananyng joyyluyn tabighy zandylyq retinde qabyldaytyn qoghamdyq sanany qalyptastyruda. Dindi teristep masqaralaytyn, óz ana tilining joyyluyn minip jýrgen kóligin zamangha say jaqsy kólikke aiyrbastaghanday týsinetin pighyl qalyptastyruda.

Marks sosializm әr últtyng ortaq gýldenip, kórkeyetin kezeni, últ kommunizmge qadam basqanda joyylady dep aitqanymen, Jungonyng marksizmshilderi Jungo sosalizmning alghashqy satysynda túr dep aitady,  aqsaqaldar dýniyening býgingidey tez qarqynmen damityndyghyn kezinde boljay almaghan. Qytaydyng jana úrpaq basshylary kóregendik tanytty.  Dýniyening býgingidey tez damuyna ózgeruine ilesip, eng aldymen jergilikti az últtardyng dinin, tilin joyyp, kommunizmge baratyn joldy basa beru qajet ekendigin anghardy. Shynynda últtardyng joyylatyn dini, tili, últtyq sanasy bir uaqytta joyyla salmaydy. Eng aldymen osylay az sandy últtardyng últtyq bógenayy joyylady. Sonan song memlekettiligi bar últtar joyylady. Onan song baryp memleket joyylady. Búl túrghydan aitqanda  marksizm búl kýnderi Qytay elinde kemeldendi, tolyqtandy, damydy dep aituymyzgha tura keledi.

Aghybay Búghybayúly

Abai.kz