Дуэль қарсаңыдағы диалогтар

(Пушкиннiң соңғы сәттерiнен)

Баллада

 

Өз ойымен өзi әуре боп, алмақшы ма тыңайып,

Самдал шамның жарығында ақын отыр мұңайып.

Ақын отыр, жыр жазбақ па еске түскен өткен күн,

Елесiнен сәулесiн ол iздемек пе көктемнiң.

Көңiлде қыс, өңiрде қыс, қар астында жайлана,

Дала жатыр, себезгi мұң себелеп терезеден

жымияды ай ғана.

Ал ақынның кеудесiнде жатпаса да жыр тұнып,

Күдiктi ойлар қанат қағып жатқаны рас қым-қуыт:

 

- Қайран жарым, қуанышым, жаны аппақ, қайыңым,

Емiп өскен, күн күлкiсi, бұта сыбдыр, ай үнiн.

Өлең сөзбен өрмек едiм жымиысын жаныңның.

Құдiретiмдi көрсетпек ем,

Шерiмдi айтып шағынғым келмеп едi,

Ел де менi сыйлайтынды сол үшiн.

Қиналғанда бермедiң-ау, бермедiң-ау қол ұшын.

Қырсыққанда қарағайдай қайғым болдың еңселi,

Өсек өршiп, сөз еткелi, сөз еткелi ел сенi.

Жiбек емес, бөз өткенi осы шығар шамасы,

Жүректе тас, көзiмде жас, жыр жазуға

шамам да жоқ,

шамам да жоқ, қарашы.

Өз ойымен өзi әуре боп алмақшы ма тыңайып,

Самдал шамның жарығында ақын отыр мұңайып.

Әлсiз ғана жылтырайды самдал шамның жарығы,

Дуэль қарсаңыдағы диалогтар

(Пушкиннiң соңғы сәттерiнен)

Баллада

 

Өз ойымен өзi әуре боп, алмақшы ма тыңайып,

Самдал шамның жарығында ақын отыр мұңайып.

Ақын отыр, жыр жазбақ па еске түскен өткен күн,

Елесiнен сәулесiн ол iздемек пе көктемнiң.

Көңiлде қыс, өңiрде қыс, қар астында жайлана,

Дала жатыр, себезгi мұң себелеп терезеден

жымияды ай ғана.

Ал ақынның кеудесiнде жатпаса да жыр тұнып,

Күдiктi ойлар қанат қағып жатқаны рас қым-қуыт:

 

- Қайран жарым, қуанышым, жаны аппақ, қайыңым,

Емiп өскен, күн күлкiсi, бұта сыбдыр, ай үнiн.

Өлең сөзбен өрмек едiм жымиысын жаныңның.

Құдiретiмдi көрсетпек ем,

Шерiмдi айтып шағынғым келмеп едi,

Ел де менi сыйлайтынды сол үшiн.

Қиналғанда бермедiң-ау, бермедiң-ау қол ұшын.

Қырсыққанда қарағайдай қайғым болдың еңселi,

Өсек өршiп, сөз еткелi, сөз еткелi ел сенi.

Жiбек емес, бөз өткенi осы шығар шамасы,

Жүректе тас, көзiмде жас, жыр жазуға

шамам да жоқ,

шамам да жоқ, қарашы.

Өз ойымен өзi әуре боп алмақшы ма тыңайып,

Самдал шамның жарығында ақын отыр мұңайып.

Әлсiз ғана жылтырайды самдал шамның жарығы,

Сол жарықтай құлағында талықсиды жар үнi:

- Күллi Ресей мақтан қылған атағың бар,

даңқың бар,

Күншiл көздер көп қадалса қалмайды ғой

алтында ар.

Сан-сарсаңның ортасында маған деген сезiмiң,

Кешiр менi, деп ойлап ем, кешiр менi, салқындар.

 

Ғасырлардың алыс көшiн аралап,

Асылдарды, жасындарды саралап.

Жазылатын жырларыңды мақтан қылдым ғаламат,

Мақтан қылдым және де сол мақтанымнан үрiктiм.

Әлдебiр көз қарағанда күлiп тым,

Ескегiне ерiк берiп күдiктiң,

Сол күдiктен қызғанышым оянып,

Сенi, жаным, қайрап алуым үшiн де,

Шықпауым үшiн жадыңнан өңiң түгiлi түсiңде,

Сұлулығымды бұлдадым,

Түсiнбеппiн сезiмiңдi,

Кешiр жайсыз сезiгiмдi,

Кешiре гөр, гүл бағым.

 

Өңiрде қыс, көңiлде қыс,

Қар астында жайлана,

Дала жатыр,

Себезгi мұң себелеп терезеден жымияды

Ай ғана.

Ал ақынның санасында жатпаса да жыр тұнып,

Күдiктi ойлар қанат қағып жатқаны рас қым-қуыт.

- Әркiмнiң өз тағдыры бар, өз соқпағы, өз әнi,

Әнiн шырқап айта алмаған көңiл ерте тозады.

Көңiл ерте тозады да ажалға қол созады.

Ертең-ақ ол күл боп ұшар өшкен оттың тозаңы.

Мен осыны ерте ұғып ем, жаныма мұң жамалды,

Махаббаттың әнi едi ғой әлдилеген санамды.

Сол әнiммен сапар шегем тәңiрiме соңғы сәт,

Ең соңғы дем жарыма адал, арыма адал бол құшақ,

Амал бар ма Қыран жолын кесiп ұшса күшiген,

Сезiм гүлiн аяла сен күз түспестен үсiген.

Кешiр қайың,

Кешiре алсаң,

Жоқты сенiң айыбың.

Ертең менiң саған деген сезiмiмдi дәлелдеп,

Барса келмес арғы бетке ап өтедi қайығым.

 

Сенiң арың - менiң арым, махаббаттың атынан,

Ертең оны жекпе-жекте атысуға шақырам.

Көңiлде қыс, өңiрде қыс, қар астында күллi алап,

Бiрi күлiп, бiрi ендi көңiлiне гүл қадап,

Екi тұлға омбы қарда бiр-бiрiне тұр қарап.

Көп кешiкпей оқ атылды, құлап түстi гүл көңiл,

Қар ұяттан қызарды да, күңiрендi күллi өңiр,

Күңiрендi тау, су, орман, ұшып жатты қарғалар,

Күн көзiне шағылысты аппақ қарға тамған ар.

 

Қаншама ару қызғаныштан алды ақынын өлтiрiп,

Ғашық жүрек әрқашанда сезiм-сазға бол түрiк.

Бұл әрине мақтан емес, дастан емес толағай,

Сын есiмнiң орнын басса одағай,

Бөрiлердi талап жатса бөлтiрiк,

 

Қаншама ару қызғаныштан алды ақынын өлтiрiп.

1991 ж.

Ауа түстес жыр

әкем Жұмабекке

 

Өткен күндер әсерлерiнiң өңi әлi

Кеткенi жоқ көңiл - көзiмнен жоғалып,

Бала күнгi әңгiмеге өмiрiммен өзектес,

ауық-ауық, жиi-жиi соғып тұрамын оралып.

 

- Сөйлеп берсең тiлiңнен сөз емес бал тамады,

Әй, әй, әке, әйтсе де бiтiргенiң шамалы.

Егiн ектiң, жер жырттың, бiрақ одан не пайда,

Осыны да айтшы, әке, мәндi өмiр деп атай ма? -

 

Деп кергiдiм,

Менiң де кергитiндей жөнiмдi,

Сол бiр оқу жылында еңбек етiп өнiмдi,

Бәрiн беске бiтiргем,

Кiтабым бар оқыған.

Оқу өтсе маңдайдан,

Қалай тыныш отырам.

Айтып салдым бәр-бәрiн, ой келтеде сөз бұзық,

Түктi көрмей шамасы кеткен болды-ау көз қызып,

Айтып салдым бәр-бәрiн, не күтесiң тентектен,

Әкем бiрақ еш қабақ танытпады селт еткен.

Сәлден соң сөз бастады,

Ойға алғанын бақылап,

Айтқан сынды жымыңға толып кеттi атырап:

-Байқа, балам, қыр - сары, менiң бағым

көкпеңбек,

Төккен тердi кiм айтар, қане, босқа кеткен деп.

Бұның бәрi Тәңiрдiң iсi десе нанасың,

Бәрiнен де ауасын, ауасын айт, ауасын.

Таза ауамен, қарағым, қолқа тынысың аршылар,

Тек таласпа,

Кiтаптан оқығаның бар шығар,

Бiр адамның ғұмырын асырайды әр шынар,

Олай болса менiң де бiр iзгi iсiм бар шығар.

Оған бола ешкiмнен сый сұраған жоқ күнiм,

Осы менiң бар болса көңiлiмнiң тоқтығы.

 

P.S

Әке сөзi сананы салмақтатты,

Ауа түсiн аңсызда аңғармақ кiм?

Жаңа, жаңа байқадым:

ауа таза

екен, екен мен жұтқан.

Бiлмегенiм,

шығады екен-ау ойнақтап тiлге менiң,

Дұрыс, дұрыс болмапты тiлдегенiм

Әке, сенi,

Кешiргiн,

жүр екен-ау

тек кеуде емес,

сен айтқан сөзден ұқтым,

Сен өсiрген ағашта, гүлде демiм, -

дегiм келдi, ештеңе айта алмадым,

сездiм тек әлдененiң шайқалғанын.

Әкем еккен сол бiр дән көңiлдегi,

түйсiк - топырағыма көмiлгелi

Мен де ауаны тазартқыш өскiндеймiн.

Елемеген еңбегiм ешкiм мейлi,

Болса болсын,

Әйтсе де түйген түйiн -

Өскiн барда әсерлер ескiрмейдi.

Өткен күндер әсерлерiнiң өңi әлi,

Кеткенi жоқ көңiл көзiмнен жоғалып,

Жаңағы жайға өмiрiммен өзектес,

ауық, ауық, жиi-жиi соғып тұрамын оралып.

Содан берi өтiп кеттi қанша күн,

Ең соңғы дем қалып қойды кеудесiнде

қаншаның

Шүкiр, қазiрге тарылған жоқ тынысым,

Алатаудың ақ шыңына басты тiреп жыр жазам,

Өз жайымен жүрiп жатыр жұмысым.

 

Ауаны сол кiм бередi, адам ба?

Табиғат па?

Оған да

Кездерде бар ой бөлместен кететiн,

Тек кей кезде қапырық боп жететiн

Жаздың күнi тынысты тарылтпаса өте тым.

Бiрақ әсер сол бiр күннен жадымда,

кей сәт қызу байқалғанда қанымда,

Содан берi жатқан дарбыз теңкиiп

Мен үшiн құр қабық емес,

Таза ауаның қамбасындай көрiнетiн секiлдi.

Кейде өмiрде әсерлер бар не түрлi,

Қарапайым әкем де тәңiрi тектес

сезiлетiн секiлдi,

Қапырық күн жел желпiсе бетiмдi,

Сол әкемнiң күс-күс қолы секiлдi

Көрiнедi,

Ей, Таза Ауа, саған мен,

Қолдан келсе жырдан сарай салар да ем,

Көзiң болса кереметiме нанар да ең.

Оған шейiн есебiңнен өзiңнiң

Өзiмдi сәл жеңiлiрек сезiнгiм

Келiп кетсе,

кешiрiм ет,

маған да

оңай емес мына ессiз заманда.

Қиял құсын қанат қаққан ұшырып,

Танауы емес, түйсiгiмен түсiнiп,

Менiң де сол ауа түстес жырыма

Әлдекiмдер жатса деп тұшынып.

Мендегi сол кiсiлiк пен кiшiлiк.

1992 ж.

 

Метаморфоза

Баллада

 

Балалық шақ шық болар таңда демi,

Тамсандырған тылсым сәт аз ба менi,

Мөлдiр едi айдыны көңiлiмнiң,

Көршi аулада өскен гүл арман едi.

 

Арман едi, сезiм - көк шиырланып,

Жеп қойғаны шындықты миымды анық.

Сонда-дағы қойғам жоқ көз сүзудi

Көршi аулаға гүл өскен жиi ұрланып.

 

Аспан сезiм көңiлде, өңiрде өмiр,

Мен де бiрмiн, жанбаған көмiр де бiр,

Ғашығыңа көз сүзу ғажап шығар,

Қолың жетпеу әйтсе де өмiр ме бұл?!

 

Күндер ақты саудырлап парақтары,

Саудыр күнмен гүл де өстi, қанаттанып.

Көршi аулаға көз салар үмiттене,

Үзсем деген менде сол талап қалды.

 

Талап, талап... талапты елеп, ескер,

Күнiм құрсын деп сезiммен ерегескен.

Көршi гүлге бiр күнi айқай салдым,

«Сен өскен жер маған да жер емес пе?»

 

Неге, неге мен жаққа қарамайсың,

Бойың биiк болса да әлi баладайсың.

Саған деген көңiлiм ақ, ақ көңiлдi

Елемей қанша тағы жаралайсың.

 

Көзге iлмейсiң қалғандай өзiң боп қап,

Сұлулыққа орын жоқ сезiм тоқта.

Неге, неге мен жаққа қарамайсың,

Қасiретiмдi көрместей көзiң жоқ па?

 

Тербелдi гүл өзiнiң шеңберiмен,

Тербелгенiн тылсыммен тең көрiп ем.

Аспан сезiм мендегi сезiп қалды,

Бояу иiсi аңқуын жөргегiнен.

 

«Ер мақтаса қыз жүрер жасап қалып»

Деген сөздi дәл айтқан жас-а-ақ халық.

Шуағында тербеле көктем - күннiң,

Гүл сөйледi көркiне масаттанып:

 

«Неге, неге дейсiң-ау, неге, неге,

Көп негеден көңiлiң көгере ме?

Бойың анау тапалтақ тарбақталған,

Қуыс кеудең құр босқа төбелеме.

 

Неге керек мәнсiздi сынақтамақ,

Көркiме тамсанғанша құлап қарап.

Күнге ұмтылған, өзiңдi дәлелдегiн,

Мен десең сол қоярым бiр-ақ талап.

 

Гүлдiң сөзi намыс-ә, намыс қатты,

Сезiмiм жұпарды емес, шаң ұстапты.

Бағым менiң кетiптi өткен күнмен,

Күнмен өскен гүл менен алыстапты.

 

Сезiм қайғы-ызамен қабатталып,

Мен де өстiм өкiнiштен қанаттанып.

Таңданыс пен алданыс арпалысқан,

Санама сол бiр сәттен сабақ дарып.

 

Күндi көрiп, көрместен мүлде маңым,

Өстiм, өстiм, есте тек гүл талабы.

Мұңның жасы көзге тек шел қаптатар,

Басы болса бiрбеткей жүлде алады.

 

Жылуы екенiн байқатпай қай қабақтың,

Өр талабын күн сайын қайталап күн.

Сезiм ояу бұл күндер, көзiм жұмық,

Өстiм, өстiм, қанша өстiм, байқамаппын.

 

Өсетұғын шыбық деп елеп менi,

Ер екенi белгiсiз, ел еккенi.

Өз бойыма қарасам көзiмдi ашып,

Тұр екенмiн бiр күнi терек болып.

 

Қалай өстiм, ұғар-ау миы бар жан,

Дiңiм тiп-тiк, төменге иiле алман.

Бiр өтеуiн жасымның берер Тәңiр,

Айрылғаным барлығын жиып алдан.

 

Сезiм өртте ойға орын табылған ба?

Бiр сәт демеу iздеген дамылдан да,

Төмен жаққа қарап ем, бас айналды,

Гүлге қолым жетпедi қағынғанда.

 

Өс, өс дедi, менде өстiм санамменен,

Жүректiң лүпiлiмен жанар денем.

Көршi аулада өскен гүл, рахмет,

Пейiлiм ақ, өкпем жоқ саған деген.

 

Өттi күндер мен биiк, ол төменде,

Жанарда жас көкте күн көлбегенде,

Ол мақтады мен жасып қалғанымда,

Мен нәр болдым гүлiм сол шөлдегенде.

 

Жапырағым бар да әлi жалбыраған,

Тәттi әсерге көздiнi нандыра алам.

Гүл үзiлдi бiр тойдың құрметiне,

Биiктiкке құмарту қалды маған.

 

Құдiрет-ау сезiм боп тасқанда адам,

Дастаным сол әлi күн басталмаған.

Тауды аламын тұлға қып өлеңiме,

Төрелiкке мен күллi аспанды алам.

 

Әр күннiң қанатында жүйiткiген,

Мен шексiз сұлулықты сүйiп келем.

Өлмеймiн мен, тамырым тү-у-у тереңде,

Арманға өлшем барда биiк деген.

 

Қайшы келмес заңына шариғаттың,

Жан дүниесiн арлы ұлдың тани жатқын,

Қиялында күллi әлем - әуен тұнық,

Жырларында өзi бар табиғаттың.

 

ТӨлеген Айбергеновке

Табиғат берген дарын

Өзіңе аямай-ақ.

Ойларың данышпандай,

Жүрегің баладай-ақ.

Дүниеге сендей дарын

Келеді-ау некен саяқ!

Әкемнің өлеңінен

 

Ұласар мәңгi сарынға

Аспани сезiм, тұма ой -

Табиғи сендiк дарынға

Таңданбай қалу күнә ғой.

18.01.1992 ж.

Ескi сарын

баллада

«... Гүл шығады ғой тасқа да»...

Төлеген Айбергенов

 

«От любви цветы умирают...»

Федерико Гарсиа Лорка

 

Тасқа аунаған шабыт - бұлақ, таспа құр,

Көкке құмар көзден аққан жас па бұл?

Думан болып төңiрек түгел дүрлiккен,

Бiр көктемде жарып шықты тасқа гүл.

 

Сұлулығы сандалтар сан серiнi

Сол гүл сынды сезiлдi ме келiнi,

Қарт таудың да мейiрленбес өмiрi

Қабағына қатқан қары ерiдi.

 

Өңiр де осы өлең құмар өңiр ед,

Гүл көркiне тамсанады төңiрек.

Гүл өмiрi өлең едi өйткенi,

Соның бәрiн ұстап тұрған көңiл ед.

 

Тас та жасқа иетiнiн аңдамай,

Ақын бiткен аңсап өткен арман-ай.

Өңiрiне өң кiргiзген сол бiр гүл,

Көңiл көзiн тұра алмады арбамай.

 

Ойы, қыры, оң жақ, сол жақ қапталы,

Паң ырғалып шабыт қысқан шақтары.

Гүл көркiне аузын ашты күллi алап,

Бiрақ ешкiм сөз айтуға батпады.

 

Армандаса ақылды аға, ер iнi,

Сол болғанын қалағанмен серiгi.

Өзiм үшiн деу болар ед барлығы,

Одан көрi қымбат ед гүл көңiлi.

 

Жiгiт боп сөз айта алмады ешкiм кеп,

Еленбесе сұлулық та ескiрмек.

Ай таң қалды, жұлдыз бiткен жамырап.

Гүл шайқалды жұмбағымды шешкiн деп.

 

Ерлiкке бар тумаппын деп бiр ердi,

Түсi қашып төңiрек түгел түнердi,

Бұл сезiмге ауыр тидi, амал не?

Гүл бiрақ та үзгенi жоқ күдердi.

 

Өмiр ғой бұл, төңiректе жоқ тыным,

Бiрi барын, бiрi айтып тоқтығын.

Ойсыздардың отырғаны той болып,

Ойлыларды опындырып өттi күн.

 

Теңдесiмен табысарын түбiнде,

Есiне алса қоя берер күлiмдеп,

Мұңсыз едi, ойсыз едi себебi,

Гүл бұлардың бiлгенi жоқ бiрiн де.

 

Тар маңдайға десек-тағы қайда бақ,

Тiк түспесе күн нұры да тайғанап,

Кететұғын тасқа өскен сол гүлдi

Бiр күнi бiр жiгiт тұрды аймалап.

 

Мұңды қуып, жұбататын жетiмдi,

Жыр оқитын сiлкiп тастап кекiлдi

Сол жiгiттiң ныспысы, аты Жел едi,

Еркiн едi ақын жаны секiлдi.

 

Өсер өскiн өз парызын өтесiн,

Ойыңа орал, той тойлап не етесiң.

Сол өңiрде думан болды, Тау қиды,

Жел ақын мен ару Гүлдiң некесiн.

 

Бұған дейiн айтылған жай ертектi,

Көп ұзамай бұлтын айдап Жел кеттi.

Жел жiгiт ед еңiреген елiм деп

Және сәл-пәл қаны қызу тентек-тi.

 

Қуандырар атыздағы жандарды,

Түз даланы көгерту бiр арманды.

Ақын жiгiт арманына аттанды,

Көз ұшында қолын бұлғап жар қалды.

 

Өмiр болып өтiп жатты күн тыныш,

Қатар самғап құлшыныс пен күрсiнiс.

Сондай бiр күн сейiл құрды сол маңда,

Серi жiгiт пен желiк қуған жыршы қыз.

 

Соны көрiп еске алды гүл өткенiн,

Аппақ жауын тасты иiткен көктемiн.

Есiне алды ол арман қуған ақынын,

Шарлап жүрген туған жердiң бөктерiн.

 

Сезiм жоқта, қырағы көз, қалғығын,

Амал қанша, жiгiт пен қыз дәл мұның

Бейхабар ед сырынан сол, бiлместiк

Бiр жарқ еттi жүзiндей боп шалғының.

 

Опасы жоқ топастардан тектi ана,

Тас болса да тегi ана ғой, шөктi ана.

Бүрдiң ғой деп аш белiнен мiн артпа,

Гүлдiң сырын саусақ сездi тек қана.

 

Көңiл көгiн күл болғандай от қарып,

Одан арғы жайды айтуға жоқ шабыт,

Бүкiл өңiр көзiн сүзген сол гүлге,

Қыз омырау бара жатты боп табыт.

 

Аспан көңiлi жылағанмен жауындап,

Ештеңенi айта алмады тау ымдап.

Адам қолы жасаған сол күнәнi,

Қыз омырау бара жатты ауырлап.

 

Өзiн өзi әлi ұқпаған мас әлем,

Қарс айрылмай шыдап қалды тас әрең.

Туған жердiң түнегi мен шуағын

Түсiнуге тырыстың сен, жаса, өлең.

 

Қой, мұңайма, күт келесi көктемдi,

Тастың мұңын зарлағаның жеттi ендi.

Жазалы, рас, гүлдi жұлған сол бiр жан,

Ал Ажал ше? Асыл сезiм боп келдi.

 

Есiл сезiм ел есiнде ендi ұмыт

Боп қалған кез, тастамасыншы ердi үмiт:

Гүл орнына тасқа тiреп маңдайын,

Жер бауырлап жылап жатты Жел жiгiт.

 

Таңсәрiде, ымыртта не iңiрде,

Тәркi дүние белгiсi бар түрiнде,

Тереземдi соққылайды күз күнi,

Әлдебiр мұң мәжнүн самал тiлiнде.

 

Өз орны бар ортасында сан құрдас,

Сыңғырлама, рюмкалар қаңғырлас.

Жүрегiме отырады қонақ боп,

Әлдебiр жан жаны желмен тағдырлас.

1992 ж.

Шелли ажалы

Ұлықбек Есдәулет ағаға

 

Шелли ақын суға батып өлерде,

Ненi ойлады асау толқын көмерде?

Сездi ме екен асыл жүрек тұншыққан,

Өлiмi де айналарын өлеңге.

 

Туған жердiң тәркi еткендей қолатын,

Не себептi суға кеттi сол ақын?

Iштарлық па досынан да сезiнген,

Құштарлық па тек шабытта болатын.

 

Жықтырмастан сұлулықтың жалауын,

Серт қып түйiп жүрегiнiң қалауын

Өлдi Шелли, өлiмiне өзгеше

Өлең ғана бердi әдiл жауабын:

 

- Ажалдың да батыл қақса есiгiн,

Ақындарға болу керек кешiрiм.

Жер бетiнен таза парақ таба алмай

Суға жазды, дейдi ол, Шелли есiмiн.

 

Ескерту

Бiр ғасырдың аяғы, бiр ғасырдың басында,

Шабыттары құлыпта, шашы ағарған отызда,

Қырығында қарт болған ақындардың да

болғанын

Еу, Уақыт, ұмытпа!

1994 ж.

*  *  *

Дәл бұлайша қарама, жаным, жаным,

Сезiмдi сол келмейдi сағымдағым.

Кiрпiгiңе келiп тұр сүйенгiм-ақ,

Жанарыңда келiп тұр дамылдағым.

 

Кiрпiктерiң тiзiлген бiр түп қайың,

Төзiм - көктi тұратын түртiп дәйiм.

Қайың, қайың - махаббат белгiсi ол деп,

Соған арнап ой өрiп, жыр жұптайын.

 

Ал жанарың... жанарың даладай деп,

Қуат алған жаныма аралай кеп.

Алыс жүрiп сағынған ботаң сынды,

Еркелегiм келiп тұр баладай боп.

 

Деп сөкпешi ойынға батыл-ақ тек,

Ойымды айтсам түйiнген бақылап көп...

Жанарыңнан ақпасам тамшы болып,

Кiрпiгiңнен ұшпасам жапырақ боп.

 

Дәл осылай қарашы, құралайға

Жарасар сол, айтылар сыр алайда

Өзгеше едi, жанардан от өшкенде,

Биiгiнен кiрпiктер құламай ма?

 

Құламашы, қайыңдар, қадалып қал,

Сезiм болып бойыма таралып қал.

Жанар менен кiрпiктiң арасында,

Ғұмыр дейтiн, байқасаң, аралық бар.

Кiрпiк, жанар өлеңнiң өз елi деп,

Көтергенмен шарапты көзенi көп.

Ешкiм әлi айтпаған шығар, бәлкiм,

Кiрпiк, жанар өмiрдiң өзегi деп.

 

Жоқ, әйтсе де еш себеп уайымдарға,

Айлар барда ойлайтын жайыңды алда.

Туған жерге шын ғашық жүректердей,

Топырағына құламай ма қайыңдар да?!

 

Дәл осылай қарашы жаным, жаным,

Сезiмдi сол келместен сағымдағым,

Қайыңыма сүйенiп, дала жастап,

Сәл азырақ кеп кеттi-ау дамылдағым.

1992 ж.

 

*  *  *

Жолдар, жолдар,

Бiрi тәттi, бiр ащы,

Менiң өлең дәптерiмдi құрасшы.

Бiр ойымнан жеңiлденiп қалайын,

Бiр ойыма жуығырақ барайын.

 

Жұмыс барда шабыт дейтiн қасқаға,

Ақ парақтан мойын бұрмай басқаға,

Жазсам деп ем, жазсам деп ем жырымды,

Кездерiмде ақыл тiсiм қақсаған.

 

Адам болып мына өмiрге келгесiн,

Тергесе де ел тек жақсылығымды тергесiн.

Адал тауып жесем деп ем нанымды,

Адал бассам деп ем жердiң кеудесiн.

 

Адал болса алған демiм әр менiң,

Адал болса адымым да әр менiң.

Шалыс басқан сәттерiм де болса адал,

Одан артық не болады, бiлмедiм.

 

Ойлар, ойлар,

Бiрi тәттi, бiрi ащы

Тағы бiр жыр дәптерiмдi құрасшы.

Айтқанымнан айтпағаным көп едi,

Бәрiн, бәрiн айтып кеткiм келедi.

Сен де сезбей,

Маған ненiң керегiн.

Халiң мүшкiл болып тұр-ау, өлеңiм.

Табытымда тыныш жату үшiн де,

Тiрлiгiмде түзу болсам деп едiм.

 

Ойлар, ойлар!

 

*  *  *

Еркiн жел ем жаз шалқитын жайлауда,

Күй дегенiң күйшi қолын байлау ма?

Тағдыр менi нән шаһарға ап келдi,

Құрекеңдi жiберткендей айдауға.

 

Басындағың болмағасын нәби ми,

Көңiлдегiң қайдан болсын арий күй,

Жүрек жалғас өңешiммен шыңғырам,

Бiрақ ол да боп шықпайды табиғи.

 

Тас сүрлеуге табанымды жара қып,

Қу молама кiрем кешке қабарып.

Қыл көпiрдiң азабынан өтетiн,

Мұнда менi деп атайды қалалық.

 

Қайырмасын тас дуалдар тонаған,

Тереземдi соққылайды самал ән.

Аяғанмен есiгiмдi ашпаймын,

Сөнген шырақ жанбайды деп жаңадан.

 

Тар бөлмеде кең тынысым тарылып,

Жалғыз ғана отырамын жабығып.

Жаным еркiн жайлауымды сағынам,

Бiрақ та құр не iстей алам сағынып.

 

Жанды тербеп мәңгiлiктiң ағыны,

Тән арыды, Арман бiрге арыды!

Жанарымды қытықтайды нұрымен,

Мың жыл бұрын сөнген жұлдыз жарығы.

Жаным жұлдыз жылдамдығын қосқанда,

Сәлем айтып кейiн қалған достарға,

Бұл қаладан кетем түбi көкке мен,

Кетемiн мен Сегiзiншi Аспанға.

Деймiн iштей,

Дейдi iшiмде бiр дауыс.

 

*  *  *

Жүрегi нұр қазағымның гүл қызы,

Менiң жаным сенiң нәзiк жаныңның көшiрмесi.

Тағы оянды үмiтiмнiң жұлдызы

сен соны өшiрмешi, сен соны өшiрмешi.

 

Тамшы жасқа жiберетiн тасты үгiп,

Мүмкiн емес бiр дiр етпей қалмауың

Саған деген сезiмiмдi паш қылып

Жауып жатыр ақ жауын.

 

Бүгiн, сiрә, ұйықтамаспын түнiмен,

Таң атқанда көз iлем.

Сөйлейтұғын даналықтың тiлiмен

Бәлкiм, мүмкiн, Қызыр қартқа кезiгем.

 

Тәңiрiден бата алған бабамнан

Жалғыз ғана сұрайтұғын тiлегiм:

Жан дүниесi нұр мен жырдан жаралған

Сол қыздiкi барым, арым, жүрегiм.

 

Өмiр - теңiз айдынына қол созамын құлаштап

Еш қақым жоқ налуға

Саған деген сезiмiмдi растап -

Түн. Ақ жауын жаууда.

 

Жүрегi нұр қазағымның гүл қызы,

Сезiмiмдi сезiмiңе көшiр де,

Тағы оянған үмiтiмнiң жұлдызын

Өтiнемiн, өшiрме!

*  *  *

Жан екенсiң мiнезiң ашық қана,

Мөлдiр көңiл менде сол, ашып қара.

Жанарлы қыз, ал саған қараса тек,

Қарасыншы құмарта ғашық қана.

 

Iзгi тiлек тiлеймiн жаңа-жаңа,

Қауыз ашқан гүл қызға жаңа ғана:

Ақын жүзiн жыр жазса жабатын мұң

Қалқа қыздың жанарын қамалама.

 

Қалқа бала-ай... Мiнезiң көзде ме едi?

Көрiктiсiң, көркiңдi көз көредi.

Жанарың тұнық екен көл сияқты,

Жел тұрса тек көл жүзi өзгередi.

 

Өзгерме, өзгермешi, жанар боп қал,

Серттен таймас жырдағы Қамар боп қал.

Армандардың ауылына алыстағы,

Ақын көңiл жолдайтын хабар боп қал.

 

Мен де бiр күн сағынар заман боп қал.

1993 ж.

 

 

*  *  *

Айдын болған сан арманға,

Маған арна саған да арна.

Шығар-ау бұл балаң сұрақ,

Дала, Дала, анаң бар ма?

 

Анаң бар ма, жүзi қандай

Жан шығар-ау қызығардай.

Сенiмiнен шыға алдың ба,

Iзгi үмiтiн үзiп алмай?

 

Анаң қандай, бiлдiр маған,

Сәбисiң бе былдырлаған?

Түсiнбедiм не дегенiң,

Не болса да сен өлеңiм.

 

Түнгi аспаның жұлдыз жымың

Мен де сендей жұлдыздымын.

Өзiңде әлi анам менiң

Есiне алып жүр қыз күнiн.

 

Ауа ма едi анаң, дала,

Олай болса, алаңдама.

Ауа, Ауа - бар бiлерiм

Саған ана маған да Ана.

 

Әр терегiң анаң үшiн

Болса, Ауа ғой, жарады шын.

Анасы үшiн терiн төккен

Сен де мендей баламысың.

Әр қырыңның көктегiнi

Ана үшiн ғой көк қорегi.

Саған ана маған да ана

Мейiр қалай шектеледi.

 

Құйып жанға құстар әнiн,

Жыр қалам боп ұшталамын.

Ақындығым шығар менiң,

Дала, саған ұқсағаным.

2.01.1993 ж.

 

*  *  *

Қиқуы сынды ұранның

Ауаны оттай жандырып.

Шын самғай бiлген қыранның

Сорғалауы да заңдылық.

 

Көз тiкпей көкке қояр ма

Арманшыл адам баласы -

Маған да мекен болар ма

Аспан мен Жердiң арасы?!

1993 ж.

 

*  *  *

(Игорь Тальковтан.

Еркiн аударма)

 

Нағыз ақын туылмайды оқыста,

Бар олардың өмiрде өз орыны.

Жер бетiне келедi олар соғысқа,

Тоғысқан шақ жұлдыздардың шоғыры.

 

Сұлулықтың кеңейтуге өрiсiн,

Қолына алып қалам - қару жарағын,

Ең шешушi сәт туғанда Жер үшiн,

Келедi олар алып көктiң хабарын.

 

Ұлы Жұмбақ - бiр тылсым күш жоғарғы,

Емдесiн деп адам жанын, қоғамды.

Жер бетiне жалғыз не топ, легiмен,

Өз еркiмен жiбередi оларды.

 

Өмiрге олар келедi өз еркiмен,

Жүрегi нұр перiште жан пiшiнде,

Бiр тылсым күш Күн ұялар көркiнен,

Оларға аян бередi ылғи түсiнде.

 

Алыс жұлдыз нұры ойнап өңiнде,

Тек iзгiлiк, тек жақсылық тiлеуi.

Үмiт болып кiредi олар көңiлге,

Жүректерге сенiм болып кiредi.

 

Қайсар ақын қарсы жүрер уайымға,

кетедi олар парыздарын атқарып,

жер бетiнде перiштелер жайында,

қалады өлең, қалады аңыз сақталып.

 

Жұлдыздардан тү-у-у жоғары жақтағы,

Ойы жерге нұр боп жетiп жататын,

Уақытқа бағынбайды ақындар,

Күллi ғалам - Ақындардың Отаны.

 

Жер бетiнен салып жүрген сайтан ән,

Дақ түсiрмей намысы мен арына,

Жұлдызына кетедi олар қайтадан...

Кетедi олар келу үшiн тағы да...

1994 ж.

Белгiсiз қала

Тоғыз жолдың тоғысқанмен торабы,

Қайда екенiн таба алмайтын қонағы

Бұл қалада көктемдi ешкiм бiлмейдi

Мұнда өйткенi он екi ай қыс болады.

 

Алып тауға байлап қойған шынжырлап,

Бұл қаланы қарғыс атқан мың жылға.

Жер жылжуда, жермен бiрге қала да

Қара жылым жаққа баяу жылжуда.

 

Нөкерлерiн ертiп шығып моладан,

Бұл қалада түнде сайтан салады ән.

Бiраз адам айырылады ұйқыдан,

Ал көп адам айырылады санадан.

 

Жын-жыбырдың болғаннан соң мекенi,

Бұл қалада тосын жайлар жетедi.

Даналықтың басын жарып тасада,

Сұлулықты шешiндiрiп кетедi.

 

Бұтқа пұттай табынғасын қашаннан,

Шал-құтаны жас қыз аулап жасарған.

Бұл қаланың, ең ғажабы, құдайы,

Көкте емес, көк қағаздан жасалған.

 

Арман мұнда қалталарға батады,

Сонда өледi, ешкiмнiң жоқ шатағы.

Мұнда Муза қайыр сұрап көшеде,

Ал, ақындар мас боп бара жатады.

 

Бұл қалада тiзе берсең көп қызық,

Көр, арала, босқа уақыт өткiзiп

Алып жүрме. Тек перiште болмағын

Қала жайын жүрер көкке жеткiзiп.

 

Тоғыз жолдың тоғысқанмен торабы,

Қайда екенiн таба алмайтын қонағы,

Бұл қалада көктемдi ешкiм бiлмейдi,

Мұнда өйткенi он екi ай қыс болады.

 

Жұлдыз бiткен көкте бетiн шымшылап,

Бұғау буған жатыр қала су сұрап,

Жылтылдаған сәулесiндей үмiттiң

Әр қабатта сөнбейдi тек бiр шырақ.

1995 ж.

 

Күзгi жапырақ қалтырайды Күнге ұқсап

Бiрде, ашық, Бiрде шашық аспаны

Күз көтерiлiс бастады.

Кесiп алып тастады әлде өлi етiн,

Әлде сырлы бiр жыр жазып тастады

Жүрегiме,

Әттең, оны оның өзi бiледi ме?

 

Жалғыздықтан жабығыңқы көңiлiм

Әлдененi iздедi:

Топтала ұшқан тырналардың тiзбегi.

Туған жерге қош айтысар күздегi?

Көк төсiнде көрiнбейдi iздерi.

 

Сезiмiмдi қолшатыр қып табиғаттың түнiне,

Күзгi гүлдi сыйлау үшiн гүлiме,

Тентiреймiн жағалауға жете алмаған толқындай

Тас жол бойлап, түспейдi әттең бәтеңкемнiң бүрi де.

Не айтамын анау жалқыз күнiме?

 

Саған деген сезiмiм бұл, бiл, еркем:

Әппақ болып оянасың күнi ертең

дейтiндей ме Аспан Жердi құшақтап?

Қараңғы түн ғашықты кетпесе екен пышақтап?

 

Бiрде ашық, бiрде шашық аспаны

Күз көтерiлiс бастады.

Құздан құлап өлсiн дедi, кiм бiлсiн,

Қыз есiгiн ашпады.

Осы бiр шақ Ай қамалған қораға,

Құздан құлап өлер едiм,

Ешкiм бiрақ бармайды ғой молама.

 

Күйiнiштен тырналардың тiзбегiне қосылып,

Кетер едiм, керегi не қанатымды бос ұрып.

Туған жерге жетерiм не жетпесiм

Белгiсiз ғой әнге бөлеп келесi жыл көк төсiн.

 

Сыңарымды iздедiм мен күнiмен,

Сыңарымды iздедiм мен түнiмен,

Сен ақ та мен сұрың ем,

Сенен басқа ешкiмге айтқаным жоқ бұны мен;

Тiзбегiмен ұша алады тырналар,

Ал аққулар ұшса тек ұшады ғой жұбымен.

 

Мұңлы уiл жел айтатындай құлаққа,

Айдын көлдiң тағдыры айналғанын сұраққа.

Бiрде жылау, бiрде сұрау аспаны,

Күз көтерiлiс бастады.

1992 ж.

 

*  *  *

Аузымды ашсам кеудемде күрсiндi өлең,

Ойлар өлдi жанына нұр сiңбеген.

Шақ та болды жанарға жас тығылған,

Кез де болды күн кешкен құр сүлдемен.

 

Бәрi болды бұл баста,

Жасырмаймын.

Кейде момын, кейде ендi тасырдаймын.

Түн қойны төсегiмде тыншытпайды,

Әр сәтi сананы езген ғасыр - қайғым.

 

Бәрi болды, бұл баста қарабақыр,

Түн қойнында сұлқ түсiп қала жатыр.

Барлығының ойында заманақыр,

Тұңғиыққа жәй жылжып бара жатыр.

 

Заманақыр - бұтаның дiрiлiнде,

Заманақыр - желдiң жәй уiлiнде.

Заманақыр - ол менiң санамда тек,

Еш дауаға бой бермес уы мүлде.

 

Бұл Басқа не боларын кiм бiледi?

Ойлы қыздың ерiнi үлбiредi.

Өз сенiмi өзiнде мықты жiгiт,

Бәрi де түс қой, түс деп күлдiредi,

 

Түс болса неге ұзаққа созылады?

 

*  *  *

Қатулансам Шыңғысхандай қатал ем...

Ата мұңға батады ендi баталы ер.

Бiр қыз көрiп күзгi аспандай бүлiнген

Ғұмырыма болып алдым қапагер.

 

Жаугер рух бастар жердiң шетiне -

Жалаң желдiң байлап қойып өтiне

Орта ғасыр батырлары өр намыс

Осым үшiн түкiрмей ме бетiме.

 

Дақ түсiрмей аруағы мен атына,

Ту астынан табылатын батырға

Бедел iздеп етегiне сүрiнген,

Мазақ болу оңай деп пе ең қатынға.

 

Өледi деп iшкi дертiн жасырған

Мәжнүн болсам затыма сай расында

Бейдауаға - замандасым күлмей ме, -

Орын жоқ деп жиырмасыншы ғасырда.

 

Халқым, саған сол болса егер керегi,

Қалды жорық,- сендiк жеңiс, мен ендi.

Шайыр болам бiр қызыңа күн мүсiн

Түнде сарнап шығаратын өлеңдi.

 

Суық түнде шығып алып шоқыға

Жылынатын махаббаттың отына.

Қас батырдан бiлегiне сенетiн

Айналам да жаны сақы сопыға.

Қылышымен жарып шыққан жатырды

Ақылынан алжастырған батырды

Анам деймiн асқақ басым иiлiп,

Осы қызды тапқан қазақ қатынды.

 

Қас батырлар, айта көрме оза сын

Сендердi де ойландырсын сөз асыл.

Пәк арудың ақ бiлегi ұсынған

Бейбiт күннiң iшсем деп ем бозасын.

 

 

Ой ағыны

Баллада

(Ересектер арасындағы сайысқа алғаш қатысқан жас былғары қолғап шеберiнiң монологы)

Жалқаулықты шығаратын терменен,

Жекпе-жекте еш жеңiлiп көрмеген,

Ойнайтұғын тек бiрiншi жақпенен

Бойшаңырақ, атақтырақ ол менен

 

Сiңiрге емес, сазға iлiккен сүйегi,

Оның ұрыс тәсiлi де би едi.

Ал ана қыз соны, соны сүйедi,

Ол да маған жұдырық боп тиедi.

 

Филиппиндiк өр Абоны құлақтан

Қадап ұрып, бiрiншi де-ақ құлатқан

Оныменен сайыс маған әзiрге

Тұрады ылғи шешiмi жоқ сұрақтан.

 

Бiздiң сайыс аяусыз деп аталған,

Ал махаббат заңы одан да қатал заң.

Орын алған ең бiрiншi қатардан

Ондай ару таба алмайсың шаһардан.

 

Төпеу соққы,

Қалай қарай бұрылам?

Бұрылсам да

Жұдырыққа ұрынам.

Бұл кезекте, амал қанша, ес-түссiз

Бiр бұрыштан бiр бұрышқа қыдырам.

 

Соқыр соққы

Сорымды әбден қайнатты,

Сорпа болдым, ашуым тек айбатты.

Бұл кезекте жеңiстi ол алып тұр,

Келесi раунд көрсетермiн қайратты.

 

Мiне, үзiлiс,

Аузыма алам тобаны,

Ал кеудеме күдiктi ой кеп қонады.

Қарсы бұрыш бұрышы ма Бермудтың,

Қарсыласым көзiмен де соғады.

 

- Асылып қап құр ауаны бос ұрма,

Арандатқан қимылына қосылма.

Қашықтықты сақта,- дейдi Бапкерiм.

Құшақтасар, кiм ол, менiң досым ба!

 

Гонг үнi,

Екiншi раунд басталды.

Бұл кезекте былай қойып қашқанды,

Сәтi түссе бiр соғармын сiлейте,

Оған сөйтiп көрсетермiн аспанды.

 

Деп кiжiнем,

Бәрi iштей әзiрге,

Мәзiрменен жауап берем мәзiрге.

Ей, бiрiншi қатардағы күлiмкөз,

Жанға жайлы әзiлiңдi әзiрле.

 

Басталғанша-ақ

Соққы тидi жағыма,

Ауытқудан аман қалдым бағыма.

Қарсыласым тек бiрiншi жақта әлi,

Деп жүргендей қалай, бала, тағы ма?

 

Ох, қандай сәт,

Иек асты ашық па?

Бұл соққыны тарту етiп ғашыққа

Соққан ләзiм,

Қап, сытылып кеттi, әне,

Ал жұрт менi балап жатыр жасыққа.

 

Екi ессiзге есi кетiп елерген,

Ысқырады мың екi жүз көрермен.

Ысқырады қарсыластың қолғабы,

Ашық жердi iздеп бастан, денемнен.

Ертең сiрә шыға алмаспын көшеге

Мына бетпен көгала боп көгерген.

 

Қарсыласым бiр бұрышқа қамалды,

Құтылатын қалдырмастан амалды,

Майдан қылып мына шаршы алаңды,

Жалаң қолмен соқсам ба екен жаманды.

 

Бiр ой басқа келген сайын

Жұдырық

Сарт етедi,

Басты иықтан сыдырып

Жiберердей,

Қарсыластың алдына

Мiне, тағы келiп қалдым қыдырып.

 

Қауқар болса

Бұл мазаққа көнем бе?

Өзiмдiкi емес сынды денем де.

Самайымнан тиген соққы

Иектен тағы ескенде,

Жалп еткiздi-ау еденге.

Жүдеу аттай

Жолға шығып болдырған,

Он саусақты бүгiп тұрдым орнымнан.

Қамыққанда қолғабыма қараймын,

Бiр дәл тимей

Қасқа басты қор қылған.

 

Мұндай топта алғаш түскен балаға,

Бес жас үлкен - жарайды ол ағаға,

Жеңгенi аздай арқамнан кеп қағады,

Тұз сепкенін сезбей ме екен жараға.

 

Құрбы алдында

Қадiрiмдi кетiрген

Бұл ұятты

Қалай жуам бетiмнен?

Ендiгiде күтiп алам шабуылдан,

Шабуылдауға алға қарай секiрмен.

 

Қол жетпеген аруым едi

Немесе

Әңгiмесi жанға жайлы жеңеше

Деп атармын сол бiр қызды,

Менi де,

Ах, менi де сондай бiр жан жебесе!

1994 ж.

 

Жұлдызды шақ

Ескi түркi тiлiнде қатын сөзi анаға, әйел

затына құрмет белгiсi ретiнде қолданылған.

 

Мынау қай түн?

Жыр жазар түн ақындар.

Толған, ақын,

Өрт сезiм бар, ақыл бар.

Ақ қағазға көзiңдi сүз

Тiрлiктен

Төсегiне қисайғанда қатындар.

 

Қатыныңның келбетiне қарада,

Басыңды iй ұйқыдағы анаға,

басыңды iй жатыр жайлар балаға.

Мынандай түн

Бүгiнiң мен ертеңiң

Ұйқы-тұйқы ұйқаспаса бола ма?

 

Жетпiсiнде жар құшып бел шайқаған,

Шал қуатын сідігінен байқаған,

Қатын болған,

Ал сен оның қасында

Ақынсың деп бiрақ кесiп айта алам.

 

Солай, ақын,

Сенiң сәби өлеңiң

Дүниенi өзгертердей көремiн.

Өзiм соған сәбидейiн сенемiн.

Мен де өйткенi

Түнгi аспандай көнемiн.

 

Түн бiр уақ боп қалды ма,

несi бар.

Сәт болады құрсау көңiл ашылар.

Түн қойнында Ай көшедi аспанға,

Сен қатынның қойынына көшiп ал.

 

Қанша сайра, жетер емес ақылым,

Ер парызы - босамасын тақымың.

Жұлдызды жыр жазылмаса,

Мына түн

Жұлдызды ұлды жазсын саған, ақыным.

 

Түн аспанды көмкергенде гүлменен,

Бақ қалмайды адам жаны кiрмеген.

Өр ақын мен балдай ару жазатын

Бiлген жанға

Жұлдызды ұл - бұл да өлең!

26.04.1994 ж.

 

Қатардағы Өлең

Тақыр жерге соқыр жаңбыр жауады,

Көзi соқыр тағдырым, ашылмады-ау, қабағың.

Басымнан бақ бұлт сынды ауады,

Сенi сүйгiм келiп едi, қазағым!

 

Ыстық жазда суық түстер көремiн,

Тамыз тамшы тамызбастан қинады.

Қуа алар ма қауқары жоқ өлеңiм,

Жауабы жоқ сауалдарды мидағы.

 

Күтiнем деп шомылған көк түтiнге,

Тағдырыма боп алдым хас наразы.

Еш дауы жоқ Күн мен Түндi Бiтiмге,

Шақырады көршi ауланың қоразы.

 

Бiр басында төрт тауық,

Оны ұйқыдан оятпайды түнде өлең.

Басымнан бақ бұлт сынды кеттi ауып,

Бақыт ауа түстi екенiн бiлмеп ем.

 

Өлмейтұғын махаббатым бiр қызға,

Қыршын кеттi, көмейiмде көмiлдi.

Кiм бiледi, жұмақ дейтiн жұлдызда,

Ол да ендiгi жүрген болар көңiлдi.

 

Жылатпаса жұбатпайды басқа ерiн...

Басқа елге керегiм жоқ менiң де,

Шыдай алмай шалғанда өксiк жас демiн,

Өзiн-өзi буындырсын дедiң бе?

Қай кезде де қасиеттi саналған,

Қатардағы жауынгерi ем өлеңнiң.

Мәңгi өмiрдi тартып алып ажалдан,

Өлсем де мен алғы шепте өлермiн.

 

Өлеңiмнен рухымды табады,

Iздеген жан балдай тәттi таза мұң.

Көзiмнен жас жұлдыз сынды ағады,

Сенi сүйгiм келiп едi, қазағым.

 

Сөзге сенсең иiрiмi сан жырдағы,

Дала дейдi... дала емес бұл айдала.

Қонақ болдым қараша үйге қырдағы,

Жарымаған қара нан мен шайға да.

 

Ақ жаулық пен қара бала қамы үшiн,

Найза ұшына тiгiп едiм жанымды.

Өлдi ұяттан жүрегi ояу намысым,

Намысты да жерлейтiн жер табылды.

 

Өзен қайда өткел салар араға,

Жұтым су жоқ, жалғыз белгi жар ғана.

Мына дала айналады қалаға,

Айнала ма ақ қаз қара қарғаға?

 

Ыстық жазда суық түстер көремiн,

Сезiмдi де суықтаттым тамызда,

Ей, Көк Аспан, жоқ болса егер керегiм,

Мен де қыртпын, аузыма су тамызба!

 

Дүние ауса да дiлi, тiлi тазаның,

Көтере ұстап көк бөрiлi байрағын.

Сенi сүйгiм келiп едi, қазағым,

Сайтан алғыр, қара ендi, қайдамын?

1995 ж.

 

Өмiр

Жаңа өлең және бұл өзi сондай көне өлең,

Болмаса да тегi ақсүйек пенен төреден.

Даланың ұлы қаланы жаулап алуға,

Аттанып едi «Жаушықұм» атты төбеден.

 

Аттанып едi,

Бапталып едi арманы,

Шаттанып едi, көңiлде тағат қалмады.

Үкiлi үмiт бердi ел сөйле деп сөзiн даланың,

Батасын бердi өңiрдiң өзек шалдары.

 

Серт қылып түйiп таң атар шақтың шапағын,

Шығарсам деп қалай далам мен бабам атағын,

Көшпелiлерден қалаға келдi бiр ақын,

Жердегiлерден жұлдызы биiк тұратын.

 

Анасы қалды шыққын деп балам асқарға

Даласы қалды қосатын бұны дастанға,

Ұғатын едi көкөзек жаңа қылтиған,

Ұғатын едi сол ұлды құм да, тастар да.

 

Қиялдап кетсе түнгi Айды жар қып ойнайтын,

Адамның парқын ағаштан биiк қоймайтын.

Сол ұлан мынау ғаламды күллi жаратқан,

Тәңiрiнiң өзi ұлы ақын ғой деп ойлайтын.

 

Ойлайтын едi,

Тоймайтын едi қиялы.

Қиыр жоқ оған,

Қиялға бәрi сияды.

Үйкүшiк емес, көкқұмар қыран болам деп,

Тастап та шықты ол бiр күнi сөйтiп ұяны.

 

Қалаға келдi,

Адасты ол қанша көшеде.

Думанға кiрдi, азапқа түстi нешеме,

Жайылып жүрдi даланың еркiн желi боп,

Қайыры болмай даласы тұрмақ шешеге.

 

Адасып жүрдi, адасқан ұлға кешiрiм,

Шақырды дала сол ұлды атап есiмiн.

Өйткенi дала баласы түгiл байы өлген,

Ана деп тегi жылатқан емес жесiрiн.

 

... Бүгiнгi iсi ертеңге болар өнеге

Жатпайды сол ұл жаңаға және көнеге,

Өр Едiл менен Мүдеге әке болады ол

Болады және Қаһан Шыңғысқа немере...

 

Жауламақ жырға қыры жоқ қырдың қаласын,

Сол ұлан бүгiн жаспенен жуып жарасын

Жанарын көкке қадайды жиi, себебi ол

Жалғамақ ендi Дала мен Жұлдыз арасын.

1994 ж.

 

*  *  *

Алғашқы жол, сен қашанда ауырсың,

Аппақ түтек алдындағы жауынсың.

Самалсың сен беттi желпiп ойнайтын,

Не болмаса тамыр жұлқар дауылсың.

 

Мүмкiн ол да, гүл боп көздi арбауың,

Не болмаса құс боп көкке самғауың.

Әлде мүмкiн мәңгiлiк боп келерсiң,

Сол үшiн де, алғашқы жол, өнерсiң.

Өлеңдердiң iшiндегi өлеңсiң.

1994 ж.

 

*  *  *

Жанарда жарқ етсе бiр ұшқын,

Сезiм ғой, қалайша сөнедi?

Бiр өлең жазуға тиiспiн,

Өмiрдiң өзiндей әдемi.

 

Дүниенi шомдырып арайға,

Тiрлiктi күзетер көз iлмей,

Жазуға тиiспiн қалайда,

бiр өлең өмiрдiң өзiндей.

 

Ол өлең өрт болсын, бәрiбiр,

Тайсалмай жақындап барамын.

Арманды әрi алқа, әрi жыр,

Қалайда табамын, нанамын.

 

Тағдырмен бiтпейдi күресiм,

Жазылмай сол жырдың жолдары.

Өзiмнiң өртiме түбi өзiм,

Өртенiп кетпесем болғаны.

 

(Жалғасы бар)

«Абай-ақпарат»