Конференциямыздың кезекті қонағы - Азат ЖСДП-ның бас хатшысы Әміржан Қосанов мырза оқырмандар тарапынан келіп түскен сауалдарға жауап беруін бастады. Әр сұраққа ыждағатпен жауап берген Әміржан Сағидрахманұлы оппозиция туралы ойларын айта келіп: «Оппозиция барлық жағынан күшеюі тиіс. Идея жағынан халық қолдайтындай күн тәртібін анықтау қажет. Ресурс жағынан қолда бар мүмкіндіктерді біріктіру қажет. Сан жағынан әртүрлі партия мен ұйымдарда бөлек жүрген активтің басын қосу қажет. Сонда ғана билік оппозициямен санасады. Сонда ғана ол тәубасына келеді. Басқа жол жоқ!» дейді.

"Абай-ақпарат"

- Әміржан мырза, бүгінгі дейінгі қазақ билігі бір адамға тағдыры байланған, өзгерісті, дамуды қаламайтын және қалай да алмайтын саяси өлікке айналды. Мемлекетті бұл жағдайға алып келген жекелеген саясаткерлердің жеке басының амбициясы десек те, билікте жүрген саны басым адамдардың жағымпаздығы да осындай дәрежеге жеткізді деп ойлаймын. Сізге қоятын сұрағым: Егер сіз күні ертең халық қалауы түсіп, Елбасы бола қалсаңыз, Қазақстанға қандай өзгеріс әкелер едіңіз және халыққа қандай уәде берер едіңіз? Мен сіздің аузыңыздан келешек саясаткерлердің құр саяси ұран емес, нақты немен айналысқысы келетінін білгім келеді.

Конференциямыздың кезекті қонағы - Азат ЖСДП-ның бас хатшысы Әміржан Қосанов мырза оқырмандар тарапынан келіп түскен сауалдарға жауап беруін бастады. Әр сұраққа ыждағатпен жауап берген Әміржан Сағидрахманұлы оппозиция туралы ойларын айта келіп: «Оппозиция барлық жағынан күшеюі тиіс. Идея жағынан халық қолдайтындай күн тәртібін анықтау қажет. Ресурс жағынан қолда бар мүмкіндіктерді біріктіру қажет. Сан жағынан әртүрлі партия мен ұйымдарда бөлек жүрген активтің басын қосу қажет. Сонда ғана билік оппозициямен санасады. Сонда ғана ол тәубасына келеді. Басқа жол жоқ!» дейді.

"Абай-ақпарат"

- Әміржан мырза, бүгінгі дейінгі қазақ билігі бір адамға тағдыры байланған, өзгерісті, дамуды қаламайтын және қалай да алмайтын саяси өлікке айналды. Мемлекетті бұл жағдайға алып келген жекелеген саясаткерлердің жеке басының амбициясы десек те, билікте жүрген саны басым адамдардың жағымпаздығы да осындай дәрежеге жеткізді деп ойлаймын. Сізге қоятын сұрағым: Егер сіз күні ертең халық қалауы түсіп, Елбасы бола қалсаңыз, Қазақстанға қандай өзгеріс әкелер едіңіз және халыққа қандай уәде берер едіңіз? Мен сіздің аузыңыздан келешек саясаткерлердің құр саяси ұран емес, нақты немен айналысқысы келетінін білгім келеді.

-  Билік саяси өлік дейсіз, өлсе тыныш жатар еді ғой. Бейбіт адамдарға оқ атпас еді! Билік әлі де қауқарлы, оның үстіне қарулы! Бірақ тарихи перспективада оның дәл осынау  қалпында болашағы жоқ!

Ел басқарудың тізгінін қолына ұстаған кез келген адам, ең алдымен, билік жүйесінде қалыптасқан құбыжық жағдайды, яғни, тұтас бір халықтың бүкіл тағдырын бір ғана адам шешетіндей дәстүрді тамырымен жою керек. Ол үшін Американы ашудың қажеті жоқ: басқа өркениетті елдердегі секілді биліктің үш тармағының - заң шығарушы, атқарушы және сот - тепе-теңдігін құру қажет. Мұның өзі қоғамда қордаланып қалған талай проблеманы шешер еді.

Бұл Сіз айтқандай «құр саяси ұран» емес, бұл - Қазақстанның жарқын болашағының есігін ашатын бірден бір кілт! Қалған экономикалық, әлеуметтік, рухани, саяси мәселелердегі оң өзгерістер дәл осы ең басты қадамнан өзінен өзі туындайды!

- Әміржан мырза, сіз Әкежан Қажыгелдин үкімет басына келетініне сенесіз бе? Ол кісі соңғы кезде неге үнсіз жатыр?

- Қайдам. Мен Әкежан Қажыгелдиннің мінезін бір адамдай білетін қазақпын. Біздің бүгінгі еш нәрсе шешпейтін, дербестіктен жұрдай, Ақорданың аузына қарап қалған құрылымды ол басқара қояр ма екен.

Ең бастысы, ондай деңгейдегі тұлғаны елге қайтару үшін президенттің жеке таңдауы қажет. Ондай ниетті де мен көріп тұрған жоқпын.  Бұл өкінішті жайт. Өйткені, елге пайда келтіре алатын талай талантты азаматтар сыртта жүр. Олар - Әкежан Қажыгелдин, Ғалымжан Жақиянов, Мұхтар Әбілязов, Төлен Тоқтасынов, Серік Медетбеков, Рашид Нұғманов, Лира Байсейітова. Жырақта жүрген біз біле бермейтін басқа да өте-мөте қабілетті отандастарымыз жетерлік, біразын мен өзім танимын, ішінде іскер адамдар көп. Көбісі елде қалыптасқан әділетсіздікке шыдамай шет асып кеткен. Билік кеңдік танытып, оларды Отанына қайтаруы тиіс деп ойлаймын. Ел ортақ, тағдыр ортақ, ел болашағы ортақ - баршамызға!

- Қамауда жатқанда үнсіз, жым-жырт, тым-тырыс халқыңызға налыған жоқсыз ба?

- Халқыма налымаймын.Ешқашан! Халық деген Құдайдың екінші аты! Абақтыда да, одан шықаннан соң, налысам халқымды оята алмай жүрген өзіме налимын. Біріге алмай жүрген оппозицияға налимын. Билік ішінде жүріп, сырты бүтін, іші түтін боп жүргендердің жігерсіздігіне налимын.

Жалпы алғанда, бір айға созылған қамауды мен асқан батырлықты қажет ететін сын деп те айта алмаймын. Қазақстан оппозициясында күндерге емес, жылдарға сотталып, нақты түрме мен зоналарда отырып шыққан батырлар бар. Олардың жанында біздің «отырыс» - баланың ойыны ғой. Бірақ саяси ұстаным үшін кез келген соттау - ол дұрыс емес! Мен өз жазбаларымда соны айтқым келеді.

- Жаңаөзенге дейінгі және одан кейінгі Қазақстан жайында айта аласыз ба?

- Қазақстанның жаңаша тарихын екі кезеңге бөлуге болады: Жаңаөзенге дейін және Жаңаөзеннен кейін. Саяси тұрғыдан алғанда, бұрын билікті іштей ұнатпаса да, оның әділетсіздігіне амалсыздан шыдас беріп жүрген миллиондаған отандастарымыз бір күннің ішінде жаңаша күйге - наразылар табына өтті. Енді билікке қарсылар қатарына тек оппозициялық партия мүшелерін немесе тәуелсіз басылымдар оқырмандарын ғана емес, Жаңаөзендегі қанды қырғынды айыптап, билікке риза емес миллиондарды қосу керек! Өйткені олар Жаңаөзен үшін кім жауап беруі қажет екенін Сіз бен біз айтпай-ақ біледі.

- Оппозиция өкілдерінің бойларында қандай өзгеріс бар: өкініш пе, сенім күшейді ме, өзімшілдік басым ба, бірігу нығайды ма?

- Өкініш болмаса да, істеп жүрген тірлігімізге көңіл толмаушылық бар, оның несін жасырайын. Және де ол дұрыс. Әйтеуір, түңілушілік жоқ! Сенім, сөзсіз, артты. Өзімшілдікті қатарымыздан толық жойдық деп те айта алмаймын. Оппозиция да жанды, өзінің ішкі заңдары бар организм. Мен соның бір ғана бөлшегімін. Ең бастысы, кез келген адамның жеке бас мүддесі ортақ іс мүддесінен басым түспеуі керек! Нақты түрде бірігуіміздің де жолындағы басты кедергі осы болып тұр емес пе?!  Жалпы, ұра берсе, Құдайда өледі. Өз басым 15 жыл оппозициядамын. 1998 жылы Қазақстанның Бас оқырманы Ермұрат ағаммен бірге «ДАТ» жобасын бастағанымызда газетке мақала берген адамдар өз фотосын ашық жариялауға қорқатын. Қазір болса, жағдай мүлдем басқаша. Кешегі өткен митингілерге жастар көптеп келді. Ал болашағы жоқ нәрсеге жастар жоламайды ғой! Яғни, болашақ билікте емес, бізде!

- Әкежан екі рет үндеу тастады: біреуі ДВК-ға бірігу турасында - нәтиже болмады,екіншісін ұмыттым, бірақ нәтиже тағы болмады. Сонда пппозиция дегеніміз саясатқа піспей, жеке бастарын ойлаңқырап келген азаматтар болып па еді, сол кезде? Мәселен, 2005 жылы президенттікке кандидат ретінде Жармахан емес, Заманбекті ұсынғандарыңда бірігіп, ол да, Алтынбек те тірі жүрер ме еді?

-Бірігудің ең басты кедергісін жоғарыда айттым. Оған қосар тағы бір себеп бар  ол - идеологиялық, бағдарламалық айырмашылықтар. Өркениетті қоғамда ол заңды құбылыс. Яғни, біреу оңшыл, біреу солшыл, тағы бірі - центрист дегендей. Бірақ, меніңше, ел үшін аса маңызды, баршаға  ортақ бірнеше басты мақсат төңірегінде барлық прогресшіл күштер мен жеке тұлғалар бас қосып, бірігуіне әбден болады. Мәселен, елде қалыптасқан құбыжық саяси жүйені жаңарту идеясын алайық. Бірігемін деушілер амалын іздейді, ал біріккісі келмейтіндер сылтау іздеп, қашқақтайды. Оны өздеріңіз де көріп жүрсіздер ғой.

- Биліктің қауқары қаншалықты, агония сезілмей ме?

- Грек мифологиясында саздан жасалған аяғы бар Колосс деген кейіпкер бар. Біздің билік те сондай: сырт көзге бүтін көрінгенімен, оның іші түтін емес, бір-бірін жалмап жатқан от!  Оның үстіне Назарбаевтан кейінгі кезең туралы әңгімені ешкім де жоққа шығара алмайды. Осы фактор Ақорданың маңайындағы алпауыт топтардың арасындағы күрестің мейлінше шиеленісуіне алып келеді. Оның өзі ел тыныштығына, қоғамдағы тұрақтылыққа теріс әсерін тигізуі әбден мүмкін. Сондықтан да біз президентке: «кеш болмай тұрғанда, демократиялық өзгертулерді қолға алыңыз» деп талмай айтып келеміз!

- Әміржан інім!

Мен сені танымаймын. Бірақ, жақсы білемін, еңбегің ел алдында айқын ғой. Сені Назарбаевтан кейінгі ел басқаратын Президент ретінде танимын. Бұл менің жеке пікірім. Дегенмен, осы пікірімді жақтайтындар ел де баршылық. Заманбек, Алтынбекке жасаған қастандықты енді ешкім ешқашан жасай алмайды, дәрмені кеткен. Енді қулықпен ғана сені жоғары лауазымға шақырып алып, былыққа батырып әдейі соттап жібермесе, өзге жол жоқ. Сондықтан, қазіргі биліктен лауазым ала көрме! Оппозициядағы еңбегіңді халық ескеріп сені сайлайды. Аман бол, күресті жалғастыра бер! Халық сенімен бірге! Сенен өзге лайық тұлға оппозиция арасында жоқ.

- Бұл сұрақ емес, тілек екен. Ыстық ықыласыңызға рахмет, аға! Несін жасырайын, мен де билікте болдым, ерте барып, ерте сол жақтан кетіп, уақытында тәубама келгенмін. Шенеунік болғанда таза жүрдім, мемлекетке адал еңбек етуге тырыстым. Сондықтан да оппозицияға кеткенімде, билік басындағылар құйрығыма қоңырау ілгісі кеп қанша тыраштанса да, ешнәрсе шықпады. Соттады, бірақ жемқорлық үшін емес, тәуелсіз қоғамдық ұйым құрғаным үшін, митингтерді ұйымдастырғаным үшін соттады. Басқа ілік таба алмады.

Оппозицияда жүрген жылдарда билікке шақырған жоқ деп айта алмаймын. Жақсы ұсыныстар болды. Мүмкін, заман мен билік өзгеріп, мемлекеттік қызметтің болмысы таза да адал, ел мүддесін бірінші кезекке қоятын азаматтардың талабына сай болар. Сонда неге туған еліме қызмет жасамасқа?  Бірақ әзірше таңдауым - осы!

Жалпы, біз, «мемлекеттік қызмет» деген оң ұғымға деген қоғамда қалыптасып қалған теріс көзқарасты түбегейлі өзгертуіміз қажет! Неге ол бір бастыққа (президент, министр, әкімге) құлдай табынып, күн көруді білдіруі тиіс? Шынтуайтына келгенде, өз Отаныңа, мемлекетіне қызмет ету - әрбір азамат үшін мақтанышты та абыройлы іс болуы тиіс!

- "Батыр бір оқтық"-демей ме, дана қазақ. Аға, осы тұрғыдан келгенде, бүгінгі брондай бекіген билік жүйесінен қорықпай, басыңызды бәйгеге тігуге не себеп? Шынымен де, ел мүддесі ме, әлде... басқа ма? Айтулы, атпал азаматтарымыз А.Сәрсенбаев пен З.Нұрқаділов, Б.Тайжан секілді 1 күнде құрбан боламын деп ойламайсыз ба? Одан да жарияллықтың жаңаша жолы туралы халыққа кітап т.б ғылыми еңбектеріңізді ұсынбайсыз ба? «Жаман айтпай, жақсы жоқ», дегендей, алда-жалда «құрбан болсаңыз» барлық ізгі ойларыңыз бен мұрат-мақсаттарыңыз ішіңізде кетеді ғой! Меніңше,елде «алауыздық, жағымпаздық, екіжүзділік, сатқындық» секілді кеселдері тұрғанда сіздердің осы еңбектеріңізден не шығады, осыларды білгім келеді? Сізге зор денсаулық, толағай табыс тілеймін!

- Адам қолынан келген ажалдан Құдай сақтасын!

Бала кезімнен әділетсіздік дегенге жаным қарсы. Сол қасиет шығар осы күнге дейін оппозиция қатарында жүргенім. Билік әділетті болса, халқымен санасса, менің оны жерден алып, жерге салып нем бар? Қайта бойымда бар қабілет-қасиетті сол биліктің ішінде жүріп те халқымның пайдасына жаратар едім ғой. Алла тағала мені жаратқанда, өмір бойы оппозицияда жүрсін деп жаратпаған шығар?

Жастар біле бермейтін шығар, бірақ оппозицияда жүріп, соққыға да жығылдым, қылмыстық соттан да өттім, абақтыда да үш дүркін отырып шықтым. Отбасыма да қастандықтар мен арандатулар жасады, бұл оңбаған билік! Бірақ «малым - жанымның садағасы, жаным - арымның садағасы!» Мен үшін бұл жай ғана әдемі сөз тіркесі емес.

Жазу туралы. Обалына не керек, күні-түні жазып жатырмын. «Новая газета» басылымында апта сайын жарияланатын жобам бар. «ДАТ» газетіне де тұрақты жазып тұрамын. 15 жылдың ішінде жазған-сызғаным бірнеше том боп қалған шығар. Ойыңызға рахмет! Таңдаулы мақалаларымды кітап етіп басып шығарайын. Өлеңдерімді де ұмытпаңыз, олар да бір том боп қалды.

- Әміржан мырза! Осы күреске Астаналық жастарды неге тартпайсыздар? Ол жақта да іштері қазандай қайнап жүрген көзі ашық, намысты азаматтар жеткілікті. Тек басшы жоқ. Алматыны ғана шулата бергенше жер-жерден үн қосу керек қой.

- Толық келісемін! Кең байтақ Қазақстан дегеніміз  - ол тек қана Астана мен Алматы емес. Ауыл-аймақ қолдамай, ешбір саяси күш діттегеніне жете алмайды. Жастардың орны тіпті бөлек. Әрине, Астана ол көп жағдайда саяси белсенділік жағынан сіресіп қалған шенеуніктік қала. Бірақ олардың арасында да ары таза, елге жанашыр азаматтар жетерлік. Студенттер де бас қалада көбейіп келеді. Бірге жұмыс істейік. Менің электрондық поштам akossanovkz@gmail.com телефоным 77017442574. Хабарласыңыз.

- Бүгінгі өзіңіз бастаған оппозицияның билікке жететіне сенімдісіз бе? Сенімді болсаңыз бұған қанша уақыт керек, Әміржан мырза?

- Әрине, сенемін. Сенбесем, соншама жыл жүрер ме едім, тар жол, тайғақ кешіп. Нақты уақыты туралы сұрағыңыз - қиын сұрақ. Өкінішке орай, біздегі саяси процестер қоғамда болып жатқан объективті тенденцияларға немесе баршаға ортақ заңдылықтарға сай жүрмейді. Барлық маңызды шешімдерді анықтайтын волюнтаризм мен субъективизм, қабылдайтын - Ақорда. Әзірше оның түбегейлі өзгерістерге барып, жүйені іштей реформалайтын ниеті сезілмейді. Керісінше, кейінгі уақытта демократиялық процестер біршама тежеліп қалды. Билік оппозицияның пікіріне құлақ асқысы да келмейді.

Не істеу керек?

Оппозиция барлық жағынан күшеюі тиіс. Идея жағынан халық қолдайтындай күн тәртібін анықтау қажет. Ресурс жағынан қолда бар мүмкіндіктерді біріктіру қажет. Сан жағынан әртүрлі партия мен ұйымдарда бөлек жүрген активтің басын қосу қажет. Сонда ғана билік оппозициямен санасады. Сонда ғана ол тәубасына келеді. Басқа жол жоқ!

- Әміржан аға, неге кешке дейін Болат екеуіңізді қамай береді? Тұяқбайды қамады деп бір де бір рет естімедік. Ол биліктің оппозицияға жіберген тыңшысы емес пе?

- Заң бойынша зейнеткерлік жасқа жеткендер қамауға алынбайды екен. Жауабым - осы.

Тыңшылық туралы. Осындай әңгіме біздің әрқайсымыз туралы жиі айтылады. Ондай өсек-аяңды биліктің өзі арнайы тарататын сияқты. Сенбеңіз!

- Әміржан аға, Алла сізге жар болсын. Егер билік ауысса, ең жоғарғы жақтағылардан, төмендегі аудан әкімдеріне дейін түгелдей ауыстыру керек дегенге не айтасыз? Себебі, олардың ары, қолы былғанбағаны жоққа жақын.

- Өз басым орынсыз да әсіре максимализм дегенге қарсымын. Қай әкім не министрдің қандай екенін, қалай жұмыс істегенін халық біледі. Халық айтса, қалт айтпайды! Сондықтан да біз Үкіметті парламенттік сайлауда жеңген партияның құруын және барлық деңгейдегі әкімдерді халықтың өзі тікелей сайлауын қолдаймыз. Сонда бүгінгі жемқорлар мен қолынан іс келмейтін шенеуніктердің біразынан құтыламыз!

Халықтан көңіліңіз қалған жоқ па?

- Халықтан көңлім қалған жоқ! Ол менің халқым! Керісінше, менен халқымның көңілі қалмаса екен деп аянбай еңбек етіп жүрген жайым бар.

- Қашанға дейін зиялы қауым деп аталатындар үнсіз,қорқып отыра береді?

- Зиялының да зиялысы бар.

Биліктің алдында құрдай жорғалағандары да бар.

Президентті көргенде, көздерінен жас сорғалағандары да бар.

Атақ пен лауреаттық жолында арын сатқандар да бар.

Жаңаөзен кезінде билікті қорғап, Құдай атқандар да бар!

Өз басым бүгінгі зиялы қауымды екіге бөлемін: Жаңаөзен туралы айтуға бата алғандар мен ұлттық трагедия кезінде үнсіз қалғандар деп.

Жаңаөзендегі қайғылы оқиғаларды тергеу жөніндегі біздің Тәуелсіз қоғамдық комиссияның құрамына енген Темірхан Медетбек, Мұрат Әуезов, Софы Сматаев, Мереке Құлкенов секілді ағаларымыздың алдында басымды иемін!

- Әміржан мырза, қазақтың қамын қайтпас қара нарындай арқалаған ұлтшыл ретінде егер сіз Елбасы болып сайланар болсаңыз не істер едіңіз? Сіз өзіңізді Елбасы болуға лайық тұлғамын деп айта аласыз ба? Айналаңыздағы әлдекімді сіз сондай тұлға деп танисыз ба? Сізге елбасылық таңдау жасатса, сіз кімді таңдар едіңіз? Сұрағым сәл ауыр болса да ерікті жауап берсеңіз, өйткені қазір қазақ жастарында елбасы кеткен соң билікке қандай ұлтшылды ұсыну керек деген мәселе шешілмей, айқындалмай келеді. Сұрақ сіздің билікқұмар, әлде емес екеніңізді айқындау үшін емес, тарихи қажеттіліктен туып отыр деп ойлауыңызды үміт етемін.

АсауТАРПАҢ

- Сұрағыңыз атыңызға сай екен! Мен де тарпаң жауап берейін.

Өткен президенттік сайлау алдында оппозицияда үлкен талқылау болды. Кімді ұсынамыз деген. Басқа лайықты адамдармен бірге менің де атым аталды. Басқа партиялар да мені қолдайтынын білдірді. Бірақ партиямыздың бірлігі үшін мен өз кандидатурамды алып тастадым. Болатты ұсындық.

Президенттікке кім лайықты екенін ашық та әділ сайлау шешуі керек! Бірақ бір маңызды мәселе бар: келесі президент сайлауына оппозиция бытырап-шашырамай, бірегей үміткер ұсынуы тиіс! Уақыты келгенде оны да көрерміз.

Жалпы, президенттікке «әркімнің де бар таласы». Ашық та бәсекелес саяси ахуал қалыптастырсақ, президенттікке лайықты адамдар жетерлік екенін көреміз.

Меніңше, қазақтың түпкілікті мүддесін қорғайтын келесі президенттен ауылдың иісі бұрқырап тұруы тиіс! Өйткені келесі президентті сайлайтын - ауылдағы қазақ!

Және де ол президент ұлттық мәселені тек қана тіл тағдырымен шектемей, одан анағұрлым терең, қоғам өміріндегі басқа да маңызды салалармен (экономика, әлеуметтік өмір, саяси жүйе) байланыстыра алатын саясаткер болуы тиіс.

Бір айтарым: мен Елбасы деген терминді президенттік қызметке телімес едім. Өз Елбасын, Ұлтбасын қазекем баяғыда-ақ «сайлап» қойған. Оның аты - Абай Құнанбайұлы!

- Әміржан аға, келесі президенттікке кімдерді лайықты деп санайсыз?

- Бұл сұраққа жоғарыда жауап бердім. Лайықты тұлғалар жетеді, бәрін әділ сайлау шешуі тиіс. Және де оппозиция бірегей кандидат ұсынуы тиіс.

- Иманғали Тасмағамбетовпен қазір қандай қарым-қатынастасыз?

- Иманғали Тасмағамбетовпен кезінде комсомолда бірге істедік. Комсомолдың Орталық комитетіне идеология бөлімін басқаруға 26 жасар мені шақырған да өзі еді. Оның министр кезінде орынбасары да болдым. Адами, қайраткерлік қасиеттерін білемін де, мойындаймын. Бірақ ол бүгінгі биліктің жақтасы, мен болсам сол билікке оппозициядамын. Биліктегі бұрынғы әріптестерім сияқты онымен де астарда, той-томалақтарда кездесіп қаламыз. Әзірше сәлеміміз түзу сияқты.

- Кедендік одақтан пайда бар ма, жоқ па?

- Бұл үлкен сұрақ. Қысқаша айтсам, біз Кедендік Одаққа асығыс-үсігіс еніп кеттік. Отандық тауар өндірушілермен де дұрыстап ақылдасып алмады өкімет. Ал асыққан тек шайтанның ғана ісі емес. Әрине, басқа елдермен, соның ішінде Ресей секілді көршімен сауда-саттық жасауға тиіспіз. Бірақ ынтымақтасудың да ынтымақтасуы бар. Өз басым үш елдің өкілдерінен құралған Кедендік комиссия Қазақстанның түпкі мүдделерін шын ниетпен қорғайды дегенге сенбеймін!

 

-Қазақы социализм идеясына қалай қарайсыз ? Әлде капиталистік қоғамды қолдайсыздар ма ?

Кенже

- Бұл да ауқымды теориялық сауал. Социализм де, капитализм де ғасырлар бойына қалыптасып, өздеріне тән бірегей қасиеттері анықталып қалған экономикалық жүйелер. Меніңше, қазіргі заманда тұтас мемлекеттің бүткіл тағдырын бір ғана ағымның қатаң қалыбына бағынышты етіп қою дұрыс емес. Өмір тым күрделі құбылыс. Әлем өзгеруде. Оның ішінде өзара тығыз байланыстағы елдердің экономикалары жаңаша, барлық концепциялардың озық та бәсекелес тұстарын бойына сіңірген базаны қажет етеді. Сол туралы ойлануымыз қажет!

Қазақы қасиеттерді, мінез бен көңілді, дастарқанды білетін едім. Қазақы социализм деп нені түсінесіз? Алдымен соны айтсаңыз. Содан кейін әңгімені жалғастырсақ.

- Әміржан інім, Назарбаевтың биылғы кезекті Жолдауындағы "2020 жылға дейін қазақстандықтардың 95 пайызы қазақша сөйлейді" дегеніне сенесің бе? Тәуелсіздік алған 20 жылда сөйлемеген қазақстандықтар қалған жеті жылда бір сәтте сайрап кете ме? Сосын ол кісі неге үнемі «орыс тіліне қысым жасалмасын, қазақ тілі орыс тілінің есебінен дамымасын» деген қисынсыз пікірді айта береді? Орыс тіліне қысым қайда, қашан жасалыпты? Соны неге фактімен айтпайды? Әйтпесе бұл пікірді алдымен өзіміздің орыс болып кеткен қазақтарымыз іліп әкетіп ұрандатып жатады. Қазақ тілін үйренгісі келмей бұра тартатындарға бұл жақсы уәж болды.

- Билік уәдені үйіп-төге береді ғой. «2020 жылға дейін қазақстандықтардың  95 пайызы тұрғын үймен қамтамасыз етіледі», немесе «сол мерзімге дейін олар Форбс журналының миллионерлер тізіміне енеді» десе де, «Хабар» мен «Егемен Қазақстан» беті былш етпей насихаттай береді емес пе?

Тіл туралы басыңқырап айтатын кез баяғыда-ақ туған. Менің бір білетінім, басқа ұлт өкілдері де о бастан осындай әңгімені естуге барлық жағынан әзір. Қорықпау керек. Оған қоса әлемдік тәжірибені негізге алып, тиісті насихат жұмысын жүргізу қажет. Ең бастысы қазақ тілін білу өмірдің бар саласында қажеттілік болуын қамтамасыз ету керек.

Өз ана тілінің мұң-мұқтажы туралы сөз қозғаудан біз, қазақтар, Гиннестің рекордтар кітабының төрінен орын алатын шығармыз. Себебі, сөз көп. 20 жыл бойына халық талап-тілегін айтып, ал билік уәдесін үйіп-төгіп келеді. Нәтиже әрқайсымыздың көз алдымызда!

Қазақ тілінің мәселесі - тарихи мәселе. Кеңес Одағына дейін таза қазақша сөйлеген ұлтымыз 70 жылда ана тілінде сөйлеу мүмкіндігінен айрылып қалды. Бүгінгі қазақ тілін өркендету әрекетіміз бар болғаны сол тарихи әділеттікті қалпына келтіру!

Сонымен бірге, біз кешегі Кеңес Одағында үстемдік еткен тұрпайы таптық интернационализмнің психологиясының салдарынан әлі де арыла қойған жоқпыз!

Оның үстіне басқа ұлт өкілдеріне қазақ тілін жүректеріне жететіндей насихаттау жетіспейді. Формальды ән-би конкурстары мен фестивальдар емес, күнделікті, нанымды да талантты насихат қажет! Мәселен, өз тілі туралы Бердяевтің, Тарас Шевченконың, Гетенің сөздерін неге келтірмеске? Орыс, украин , неміс тілдеріне махаббаты үшін оларды ешкім де әсіре ұлтшыл деп кінәлап жатқан жоқ қой!

Қазақ тілінің мәселесі - қоғамдық мәселе. Оған баршамыз ат салысуымыз қажет. Алайда билікке қояр талабымыз ерекше. Өйткені қазақ тілінің қоғам өмірінде өзіне лайықты орын алуы дәл осы билікке байланысты. Заңды нақты түрде жүзеге асыратын нақты механизмдер биліктің қолында!

Қазақ тілінің мәселесі, ең алдымен, - экономикалық мәселе. Неліктен біз дәл осы тұсын айтуды ұмытып кете береміз? Неліктен кейбіреулер қазақ тілін таза рухани саладағы орнын күшейтумен ғана шектегісі келеді? Қазақ ұлтының миллиардтарды түгімен жұтып жатқан олигархтар экономикасындағы орны қандай? Міне, осы басты сауалға біз ҚАЗАҚША жауап іздеуіміз керек!

Қазақ ұлтының мәселесі - әлеуметтік мәселе. Алыстағы ауылда нарықтың, соңғы кездегі дағдарыстың ащы дәмін татып жатқан кімдер? Қазақша сөйлейтін қазақтар!

Қазақ тілінің мәселесі таза әрі тұнып тұрған саяси мәселе.

Қазақша сөйлейтін шенеунік қазақша сөйлейтін қарапайым азаматтан ұлттық валюта - теңгемен пара алса ше?

Қазақша сөйлейтін зұлымдар Заманбек пен Батырханды, Алтынбек Асхатты өлтіріп жатса ше?

Қазақша сөйлейтін судья оппозиция өкілдерін қазақша өкім шығарып, түрмеге жауып жаста ше?

Қазақша сөйлейтін сайлау комиссияларының мүшелері қазақша сөйлейтін бізді сайлаудан өткізбей жатса ше?

Сондықтан қазақ тілін дамыту - қоғам алдында тұрған басты мақсаттың тек алғашқы сатысы ғана!

- Әміржан аға, ассалаумағалейкум! Алла қуат берсін, денсаулығыңыз мықты болсын, ел үшін жасаған еңбегіңіз жансын!

Президент 8 наурыз - әйелдер мерекесіне орай Қазақстан әйелдерімен болған кездесуінде мемлекеттік тіл турасында төмендегідей мәлімдеме жасаған болатын:

«Ущемление людей из-за незнания государственного языка недопустимо, сказал президент Казахстана Нурсултан Назарбаев, передает КазТАГ».

«Казахстан родина всех нас, кто живет здесь. Здесь каждый должен чувствовать, что это его родина, что здесь ему комфортно, его никто не ущемляет ни по национальности, ни по языку. И никаких ущемлений в госслужбе или по вопросу незнания государственного языка не допускается в Казахстане», - сказал он на встрече с представительницами женской общественности в среду.

«Этим мы отличаемся, и в этом наша сила», - подчеркнул глава государства.

«Сейчас мы двуязычный народ. Даже если бы казахский язык был распространен в Казахстане повсеместно, и все люди разговаривали на казахском языке, нам все равно нужен был бы второй язык. Во всем мире применима эта практика. Вся мировая наука переводится на английский язык и на русский. Если бы мы не знали русский язык, где бы мы брали знания?» - заметил Н.Назарбаев.

Президенттің осы сөздеріне қатысты Сіздің ойыңыз? Негізі қазақ тіліне байланысты Сіздің жеке ұстанымыңыз қандай? ЖСДП партиясының ұстанымы қандай? 20 жылда өз тұғырына қонбаған тіліміздің жағдайы қазақ ұлтының зығырданын қайнатуда, ал жоғарыдағыдай сөздер қазақ тілінің дамуына мүдделі емес адамдардың қолтықтарына су бүркіп, қолына жалау ұстатып беруде. Қазақ табиғи байлығының тоналғанын кешірер, қазақ бірақ руханиятының тоналып, ана тілінің теперіш көруін кешірмейді. Осы жайттар болашақта қазақтардың көтерілуіне әкеп соқтыруы мүмкін деп ойлайсыз ба?

Құрметпен, Досан.

- Бұл күрделі сұраққа жоғарыда жауап берсем де, тағы бір ой қосайын.

Өз басым қазақ ұлтының тағдырын тек қана тіл мәселесімен шектеуге қарсы екенімді жоғарыда айттым. Қазақ руханияты дін аман, түгел, ұрланған жоқ! Ол әр қазақтың бойына ана сүтімен, әкенің ақылымен сіңген асыл қасиет. Қазақ жерінде қазақ тілін теперіш етіп отырған сырттағы Ақ үй не Кремль емес, өзіміздің өкімет! Өйткені ондағы басты шешімдерді қабылдайтындардың көбісі қазақ тілін білмейді. Балалары қазақ мектебінде оқымайды. Төл себеп мынау: олар қазақ тілінің болашағына сенбейді!

Тіл мәселесі, сөзсіз, өте маңызды фактор, Сіз айтып отырған «көтерілудің» себебі әбден бола алады!

- Әміржан аға, 25 ақпанда болған митингтің бейнежазбасын көрдіңіз бе? Сол митинг туралы ойыңыз? Не түйдіңіз? Арнайы ұйымдастырылмаған, халықтың жеке өкілдері, жасы бар, кәрісі бар, сөз сөйлеген осы митинг халықтық болған сияқты, осы митингте жаңа леп сезілгендей, арнайы ұйымдастырылмаса да креавтивтілігі жөнінен де оңтайлы болғандай және де қарапайым халық тарапынан оппозиция айтып жүрмеген батыл ұрандар тасталды, ол ұранды халық қиқулап қызу қолдады. Және де бұл митинг қарапайым қаймана қара қазаққа жақын болған сияқты, сонысымен халыққа жақын болды деп ойлаймын, себебі негізгі езгідегі халық қазақ деп ойлаймын, Жаңаөзенде осының бір көрінісі. Осы халықтық митингіден оппозицияның үйренер тұстары бар деп ойлайсыз ба? Бар болса қандай?

Құрметпен, Досан.

- Әрине, көрдім. Полицияның құйтырқыларына қарамастан (халықты Абай ескерткішіне қарай жібермеуі, жол жаққа итермелеуі, жиналғандарды топ-топқа бөліп тастауы) митингке келгендер іс-шараны өткізе алды. Жаңа шешендер де көзге түсті. Әсіресе, жастарымыз белсенділік танытты. Мұның бәрі - баршамыз қуанарлық жайт!

Өзіміз де алғашқы басқосуларда «сөзді жаңа тұлғаларға, жастарға берейік» деп келіскенбіз. Сонымыз келді. Бұл жолы, әсіресе, Интернеттегі әлеуметтік жүйелерде (мәселен, Фейсбук) көзге түскен жастармен жақсы жұмыс жүргізілді.

Бізді митингке жібермей, қамап тастаса да, басқалар жиынды өз деңгейінде өткізуге тырысты. Бұл - азаматтық қоғамның жетіліп, аяққа тұра бастағынының жарқын белгісі.

Осыған байланысты бір маңызды ойды айтқым келеді. Сол митингіден кейін кейбір басылымдар дәстүрлі оппозициялық партиялар мен жаңадан ашық саяси күреске араласа бастаған азаматтық қоғам өкілдерін бір-біріне қарама-қарсы қоюға тырысып бақты. Мен оған мүлдем келіспеймін! Демократияда да монополия болуы дұрыс емес! Әрқайсымыз өз орнымызда: саяси партия болсын, жастар ұйымы болсын, жеке тұлға болсын ортақ мақсат жолында жұмыс атқарсақ, жеңіске тезірек жетеміз! Жаңадан пайда болған ұйымдар мен тұлғалар бос жерде туып жатқан жоқ. Қазақстан оппозициясының барлық буындарының жемісі ол! «Азат», «Азамат» қозғалыстарысыз РНПК болмас еді. РНПК-сыз ДВК болмас еді. ДВК-сыз «Алға», «Әділетті Қазақстан үшін», «Нағыз Ақжол», кейін «АЗАТ» ЖСДП болмас еді. Осы ұйымдарсыз бүгін кең қанат жайып келе жатқан тәуелсіз қозғалыстар дүниеге келмес еді. Соны ұмытпайық!

- "Аттың жақсысын кермеден көр,

Ердің жақсысын түмеден көр"-деген заман осы болғаны ма !?

Әміржан мырза :

"Ақ сауыттың жағасы бар, жеңі жоқ,

Шын жақсының ашуы бар, кегі жоқ" -деген аталы сөз бар. Билікке деген өкпеңіз қара қазандай болғанымен, қазаққа деген кіршіктей де кегіңіз жоқ деп үміттенімін.

Енді, қояйын деген сұрағыма келсем :

1) Cіздер түрлі мінберлерден Қазақстанға жаңа саяси билік келуі керек деп ұрандатып, халық арасында үгіт насихат жүргізіп жүрсіздер. Ал, өзгеріс болды делік, билік құлады делік ! Ары қарай не ? Осы жағын ойлайсыздар ма ? Әлде, төңкеріс болсын, сосын әр жағын көріп аламыз деп жүрсіздер ме ? Қазақстанды көрге емес, өрге сүйрейтін нақты бағдарламаларыңыз бен оны іске асыру механизімдеріңіз бар ма?

- Билік мен оған өкпелейтіндей менің туысым не досым емес. Мен оның сыншысымын, сондықтан да ол мені ұнатпайтынын білемін. Реті келсе де, келмесе де абақтыға жауып тастағысы келетінін тағы да білемін. Бұл менің  ғана емес, барлық оппозиционердің маңдайына жазған ауыр жол.

«Билік құлады делік» дейсіз. Сонда бір Назарбаевтың орнына екінші Назарбаев келуі керек пе? Билік туралы заңдарды өзгертпесек, екінші Назарбаевтың бүгінгісінен не айырмашылығы болмақ? Сондықтан да биліктің үш тармағының тепе-теңдігін қалыптастыру керек деп жиі айтамын.

Соның ішінде билік алда-жалда ауысып жатса, мемлекеттің тұрақтылығын сақтап қалатын механизм керек. Меніңше, қалыптасқан жағдайда мұндай шаруа бір адамның қолынан келмейді: алпауыт топтардан құралған билік жүйесі оған ондай мүмкіндік бермейді. Сондықтан ұжымдық орган қажет. Әрине, ол Парламент болғаны ләзім еді. Бірақ біздің бүгінгі біржарымпартиялық Мәжіліс сондай сын сағатта ел толық сенетін, жүгінетін орган бола алмайды. Сондықтан да не жаңа, шын мәнінде қоғамдағы барлық күштер енетін Парламент сайлау керек, не сол күштерден құралған басқа бір уақытша институт құру қажет.

Сондай орган транзиттік кезеңде билік тұрақтылығының бірден-бір кепілі бола алар еді.

- Әміржан аға, ұлттық саясатта ұтылып, ана тіліміздің тұғырына қона алмай, кең тыныстап дамуына жол ашылмай отырғандығы, қазақтың рухани, табиғи байлығының тоналуы, ұлттық санамыздың ақсап жатқандығының бәрі отарсыздандыру саясаты жүргізілмегендігінде деп ойламайсыз ба? Ұлттық санамыз ояу болса ата-бабамыз қанын-жанын беріп қорғап, аманат еткен елді, жерді, ана тілімізді, табиғи байлықтарымызды саудаға салдырып қойып қарап отырмас едік деп ойлаймын. Ұлттық сананы ояту барысында не істеу керек деп ойлайсыз? Соның ішінде «ЖСДП» не істеп жатыр? Партиялас әріптестеріңіз бұл жөнінде не ойлайды? Және де Сіздердің саяси додалардағы сәттсіздіктеріңіз, биліктің жасаған кедергілерін санамағанда, ұлттық сана бағытындағы ұстанымдарыңыз бен қызметтеріңіздің қалың қазаққа жақын болмағандығынан деп ойламайсыз ба?

Құрметпен, Досан.

- Ұлттық сананы президенттің жарлығымен не үкіметтің қаулысымен ояту мүмкін емес. Сонымен бірге, арасын ашып алайық: халықтың ұлттық санасы баяғыда-ақ оянған! Биліктің ұлттық санасы оянбаған десек, дұрыстау болар еді.

Қазақстан оппозициясының идеялық негізінде ұлттық идея лайықты орын алған. Бәлкім, оны біз қалың көпшілікке дұрыстап жеткізе ала алмай жатқан болармыз.

- Суретте тура Хемингуэйге ұқсайсыз:)) Өзіңіз соны байқадыңыз ба?

- Теңеуіңізге рахмет! Бірақ Хемингуэйді сақалы үшін емес, прозасы мен терең ойшылдығы үшін құрметтеймін.

- Әміржан інім! Әр кезде сенің тілеуіңді тілейтін жерлес ағаларыңның бірімін. Шөмішбай ағаның інісімін. Қамбаштанмын. Тілегім: күрес тактикасын өзгерту қажет. Оның жолы - жаңа психологиялық технологияларда жатыр. Егер бұл ой қызықтырса е-майылыңды жарияла. Сонда хабарласамын.

Жерлес ағаң.

- Келісемін, аға. Осал тұстарымыз шаш-етектен. Психологиялық технология дегеніңіз қызық екен. Менің поштам akossanovkz@gmail.com Хабарласыңыз. Күтем.

- Әміржан мырза! Шындықты айтыңызшы, Сiз Желтоқсан көтерiлiсi кезiнде неге қазақ жастарын сатып кеттiңiз? КазГУ де Неге Колбиннiн қолдаушысы болдыңыз? Сол кезде зардап шеккен қазақ жастарының көз жасы шығар осындай жағдайда жүргенiңiз. Ендi келiп ақылшы болып жүрсiз? Кешiрiм сұрамайсыз ба? Ал касыңызда жүрген Болат Әбілов 1994 жылы қазақ тiлiне қарсы шыққан, тiптi теңге қолданысқа енгiзiлгенде оған да қарсы шыққан. Болат Әбіловтің неге намысы жоқ? Санат

- Кешірім сұрайтындай қылмыс жасаған жоқпын. Керісінше, КазГУ журфагының 3-курсында оқып жүріп, көппен бірге жатақханада тұрып, факультет комсомол комитетінің хатшысы боп жүрген 22 -жасар мен КГБ «оқудан шығарыңдар» деген 16 студенттің 14-ін қорғап, комсомол қатарында алып қалғанымды Сіз, Санат, білмесеңіз, сол кезде менімен оқығанның бәрі біледі. Рас, ректор өз бұйрығымен оқудан шығарып жіберген екі студентті мен құтқара алмадым. Республикалық деңгейде ұйымдастырылған сұмдық науқанға ол кезде мен секілді студенттің төтеп беруінің өзі мүмкін емес еді.

Сіз секілді тырнақ астынан кір іздеушілер бір кезде көбейіп кеткен соң, сол өзім қол ұшын берген студенттердің куә хаттарын алып, сақтап қойдым. Ұлыма тапсырдым: әкеңнің тарих алдында ары таза деп.  Келіңіз, танысыңыз.

Бір қосарым: қазір бәрі «желтоқсаншыл», бәрі «герой». Ал осыдан 25 жыл бұрын сол «батырлар» қайда болды? Мен болсам, Құдайға ризамын, сол кезде жас та болсам, қатарластарыма әртүрлі әдіспен (ішінде қулық та бар) көмектесе алдым! Сол жігіттер осы күнге дейін маған ризашылығын білдіріп келеді, олармен де таныстырайын, келіңіз.

Мен сондай батыр болдым деп айта алмаймын, әйтеуір жазықсыз студенттер оқудан шығып қалмасын деп, шама-шарқымша тірлік жасадым. Оның үстіне жалғыз болған жоқпын. Мәселен, сол кездегі КазГУ комсомол комитеті хатшысының орынбасары Шәріпбек Әмірбеков (қазір Семей университетінің ректоры), тарих факультетінің комсомол жетекшісі Мұрат Иманқұлов, филология факультетінің комсомол хатшысы,  Ақылбек Камалдинов (қазір ҚР Жапониядағы елшісі) секілді жігіттер шырылдап, жастарға көмектесіп жүрді. Нағыз батырлар солар! Оның бәрін қалай ұмытасың?!

(Жалғасы бар)

"Абай-ақпарат"