Қоғамды сауықтыруда дін төңірегінде қордаланған түйткілдерді тарқатудың маңызы қашан да зор. Ал «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» жаңа Заңның қа­был­дануы қоғамдағы дін рөлінің айтарлықтай ұлғайғанын айғақтай түседі. Бұл орайда, біз Дін істері агенттігі «Дін мә­се­лелері жөніндегі ғылыми-зерттеу және талдау орта­лы­ғының» жетекші ғылыми қызметкері Асан ОМАРОВҚА жолығып, тақырыпқа қатысты бірер сауал қойған едік.

- Асан Қайырбекұлы, осыдан бір жыл бұрын қабыл­дан­ған «Діни қызмет және діни бір­лестіктер туралы» Заңның дін саласындағы сан қилы үде­рістерді реттеудегі рөлі жөнінде не айтасыз?

- Баршаға аян, 2000-жыл­дар­дың ортасында қазақ жерінде аты-заты - дүдамал, болмысы - бөг­де, мақсаты бұлдыр дінсы­мақ­тар­дың таралу үрдісі өзінің шыр­қау шегіне жетті. Бұл жағдайда дін саласында қордаланған тү­йін­дер мен шиеленістерді реттеу, тарқату һәм бір жүйеге салу үшін дін туралы қатаң заң қажеттігі жайлы алғаш рет сөз бола бастады. Алайда, объективті себептерге байланысты заңды жаңғырту, қабылдау кейінірекке шегерілді.

Қоғамды сауықтыруда дін төңірегінде қордаланған түйткілдерді тарқатудың маңызы қашан да зор. Ал «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» жаңа Заңның қа­был­дануы қоғамдағы дін рөлінің айтарлықтай ұлғайғанын айғақтай түседі. Бұл орайда, біз Дін істері агенттігі «Дін мә­се­лелері жөніндегі ғылыми-зерттеу және талдау орта­лы­ғының» жетекші ғылыми қызметкері Асан ОМАРОВҚА жолығып, тақырыпқа қатысты бірер сауал қойған едік.

- Асан Қайырбекұлы, осыдан бір жыл бұрын қабыл­дан­ған «Діни қызмет және діни бір­лестіктер туралы» Заңның дін саласындағы сан қилы үде­рістерді реттеудегі рөлі жөнінде не айтасыз?

- Баршаға аян, 2000-жыл­дар­дың ортасында қазақ жерінде аты-заты - дүдамал, болмысы - бөг­де, мақсаты бұлдыр дінсы­мақ­тар­дың таралу үрдісі өзінің шыр­қау шегіне жетті. Бұл жағдайда дін саласында қордаланған тү­йін­дер мен шиеленістерді реттеу, тарқату һәм бір жүйеге салу үшін дін туралы қатаң заң қажеттігі жайлы алғаш рет сөз бола бастады. Алайда, объективті себептерге байланысты заңды жаңғырту, қабылдау кейінірекке шегерілді.

Сонымен, осыдан бір жыл бұ­рын солқылдақтың орнына қатаң, нақты тегеурінді тетіктері бар жаңа «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» Заң қабыл­дан­ды. Бұл жаңа заң бойынша дін саласын реттеу, яғни Қазақ­стан­дағы барлық діни бір­лес­тік­тер­дің іс-әрекеттеріне ортақ тәр­тіп орнату көзделді. Былайша айт­қанда, қоғамымыздың діни сана алаңындағы арамшөпті оруға бағытталды. Зайырлы мемлекет жағ­дайында реттеудің, тәртіп ор­натудың заңнан өзге жолы жоқ. Кез келген заңның өлшемі оның іске асырылу деңгейі екені сөзсіз. Бұл тұрғыдан дәл қазіргі таңда аталған заң өзіне тиісті рөлді то­лықтай атқарып отырғанын мә­лім­деуге құқылымыз.

- Иә, биыл еліміздегі діни бірлестіктер мемлекеттік тір­кеу және қайта тіркеу үдеріс­те­рінен өткені, осындай қайта тір­кеу науқанынан кейін Қа­зақстандағы діни бірлестіктер қатары 32 пайызға азайғаны бел­гілі болды. Бұл үдерістің нә­тижесіне қандай баға бересіз?

- Еліміздегі діни бірлес­тік­тер­ді қайта тіркеуден өткізу айтуға ғана оңай, ал шын мәнінде күр­де­лі және қоғам үшін маңызды Әлеуметтік оқиғаның бірі болды. Нәтижесінде, таяуда Дін істері агенттігінің төрағасы Қ.Лама Шәріп мәлімдегендей, Қазақстан­дағы конфессияларды жіктеу жү­й­есі жетілдіріліп, олардың нақты саны 46 емес, 17 екені анық­тал­ды. Сондай-ақ бұрынғы 4,5 мың діни бірлестіктің орнында 3088 діни бірлестік пен олардың филиалдары қалды. Дін саласын реттеуге жасалған алғашқы қадам үшін бұл екі көрсеткіш аз нәтиже емес. Әрине, Қазақстан үшін дәс­түрлі емес конфессиялар мен те­ріс пиғылды діни бірлестіктердің санын азайту жұмысы әрі қарай да жалғаса береді.

- Діни бірлестіктерді қайта тіркеуден өткізу қоғамдағы діни ахуалға қаншалықты әсер етуі мүмкін?

- Мұны алдағы уақыт көрсете жатар. Мемлекет, әрине, тіркеу­ден өткен діни бірлестіктер (ДБ) біздің деструктивті идеяларға, экстремизмге қарсы тұру ісіндегі одақтастарымыз деп сенім артып отыр. Өйткені, олардың құрыл­тай құжаттарын конституциялық және заңнамалық ережелерге сә­й­­­­кестендіру барысында ДБ өкіл­дері мен уәкілетті орган қыз­меткерлері тығыз қарым-қаты­нас­та болды. Мәселен, әрбір ДБ-нің заңдық өрісі мен ұстанатын діни ілімі айқындалды. Жалпы, елі­міздегі діни ахуалдың оңа­луы­на бүкіл қоғам болып атсалысуға тиістіміз.

- Қайта тіркеуден өтпеген, түрлі бағытта үгіт-насихат жұ­мыстарын жүргізетін деструк­тив­ті ағымдарға қатысты Дін істері агенттігі тарапынан қан­дай іс-шаралар қолданылуда?

- Қайта тіркеуден өтпеген ДБ сот тәртібімен таратылуға тиісті. Бұл істі мемлекеттік тіркеуді жү­зеге асыратын орган - Әділет ми­нистрлігі іске асырады. Ал тір­келмей-ақ жастар арасында радикалды көзқарастарды насихаттап жүрген, жұртшылықты алаңдатып отырған діни топтар да бар ғой десеңіз, әңгіме басқа. Бір жағы­нан, бұлар біреуміздің баламыз, біреуміздің туысымыз дегендей, біздің азаматтарымыз. Екінші жа­ғынан, заңнаманы бұз­ғаны үшін оларға тартылатын жаза қатал.

Деструктивті топтарға қарсы Дін істері агенттігі тарапынан жұмыс екі бағытта жүргізілетін бо­лады. Бірі - ақпараттық-на­си­хат то­бы ел ішіне жиі шыға бас­тады. Бұл топтар дін негізін, мемлекеттің дін саясатын дұрыс түсіндіре алатын мамандардан жасақталуда. Екінші басты бағыт - жаңағы ра­ди­калдардың өздері­мен де жұмыс істеу, яғни терең талдау, түсінік­те­мелерге сүйен­ген арнайы үгіт-насихат жүргізіп, оларды бұрыс бағыттан ортаға кері қайтарып алу.

Әсілі, озық елдердің тәжіри­бе­сіне ой жүгіртсек, діни экстремизммен күресудің ең негізгі ба­ғыты ғылыми ағартушылық еке­нін көреміз. Сол үшін 2013 жылдан бастап халықтың рухани-діни сауатын көтеруге (жас­тар­дың имандылық тәрбиесі, сапалы оқулықтар мен діни әдебиет­тер­дің таралуы, діни білім беру жү­й­е­сінің реттелуі, үгіт-насихат жұ­мыстары және т.б.) басымдық берілмек. Міне, таңдалып отыр­ған жалпы сипаты ғылыми насихат жұмысы экстремизмнің алдын алудың басты арқауы боларына сенімдіміз.

- Толеранттылық пен кон­фессияаралық келісімді насихаттау, нығайту мен сақтау ба­ғытын ұстанған мемлекеті­міз­де­гі діннің алар орнына тоқ­тал­саңыз.

- Жаратушы Құдірет пен адам арасын байланыстырушы ілімді дін дейміз. Ол халықтың тәлім-тәрбиелік жолы, әр адамның өмір мақсатын айқындаудың құралы болып табылады. Бұл тұрғыдан дінге балама жоқ. Мемлекет саясатында діннің алар орны қандай десеңіз, Қазақстан халқының та­тулығы, береке-бірлігі әу бастан-ақ ішкі саясаттың іргетасына ай­налғаны белгілі. Толеранттылық пен дінаралық келісім осы сая­саттың дін саласындағы жалғасы, көріністері екені хақ. Сондықтан мемлекет пен дін бір-бірінен бөлек бола алмайды. Екеуі бір бағытта, бір идеология шеңбе­рін­де өзара үйлесе жұмыс істесе, алынбайтын рухани қамал жоқ. Мемлекетіміз бен конфессиялар арасындағы қарым-қатынастың жылдан жылға нығая түсуі осының айқын айғағы.

- Діни көзқарас тұрғысы­нан бөліну, діни көзқарастың әр­алуан­дылығы қоғам үшін, ха­лық үшін қаншалықты қауіпті?

- Діннің қоғамды біріктіру қуаты қандай күшті болса, оны ыдырату қуаты да дәл сондай. Демек, дін өрісіндегі теріс құбы­лыс­тар қашанда үлкен қауіп төндіреді. Сондықтан діни сана тұтастығын қалт еткізбей қадаға­лап отыру - маңызды мемле­кет­тік мәселе.

Тіркелген діни бірлестіктер­дің саны жағынан ислам діні -72%, православие - 9%, като­лик­тік - 3%, протестанттық - 14%, қалған конфессиялар 2% құ­райтыны анықталды. Мемлекет жаңа діни заң қабылдау ар­қы­лы дін саласында белсенді саясат жүр­гізуге және заңнан жал­тар­ғы­сы келетіндерге қатаң шара қол­дануға мүмкіндік алды. Сон­дай-ақ шетелден келіп, қоғамдық санаға іріткі салуы мүмкін түрлі діни көзқарастардың бақылаусыз таратылуына тосқауыл қойылып отыр. Діни сананы «вирустың» түр-түрі­нен қорғаудың, алдын алудың жол­дары көп. Сол «ан­ти­вирус­тың» бірі де бірегейі - қазақы дүниетаным, Абай, Шәкә­рім сынды ойшылдардың ілім­дері екенін дәйім ұмытпаға­ны­мыз жөн, әсте.

- Дін мен ұлттық мүдде, олар­дың ұштасуы мен тоғысуы тұрғысындағы ой-пайымыңыз қандай?

- Дін мен ұлттық мүдденің ұш­тасуы, тоғысуы - рухания­ты­мыз­дағы орны айрықша мәселе. Мұны мына жаһандану мен урбанизация заманында тарихта қазақ болып қалуымыздың басты шарты десек те артық айтқандық бола қоймас. Қазіргі таңда еліміздің кейбір өңірлерінде әл-салаф идея­сын ту еткен ислами топтар (уаххабшы, тәкфірші, хизбутахриршы, т.б.) бар. Олар «Біз қазақ емеспіз, мұ­сылманбыз» деседі және «таза ислам» идеясы үшін ұлттық құн­ды­лықтарды тәрк етуге шақырудан да тартынбайды. Бұл - төнген қауіп емей не?! Егер қазақты қазақ еткен әдет-ғұрып­тар (үлкенді сыйлау, аруақты құр­меттеу және т.б.) тегіс сыпырылып қалса, олардан айрылсақ, онда не болдық?!

Қорыта айтқанда, қазіргі ке­зең­дегі қоғамдық діни санамыз­дың толысуы үш нәрсеге тәуелді. Олар: тұрғындардың білімділік деңгейі (интеллектуалдық әлеу­еті), діни сауаттылығы мен дамы­ған ұлттық сана-сезімі. Азат ел­дің әрбір азаматы, әсіресе, өзінің тілін, этномәдениетін, отбасылық және діни құндылықтарын көздің қарашығындай сақтауға талпынса құба-құп. Халық рухын сауық­тыруға да, экстремизмнің алдын алуға да ең керегі, міне осылар.

- Әңгімеңізге рахмет.

Әңгімелескен Ләйла ЕДІЛҚЫЗЫ,

«Егемен Қазақстан»