Осы уақытқа дейін Қытай елді тұрақсыздандыратын бірқатар күрделі экологиялық және гуманитарлық дағдарыстарға тап болды.

Осыдан 10 жыл бұрын ғана әлем «Қытай кереметіне» тәнті болды. Ұлттық дамудың «Пекин моделі» Батыстың еркін сауда үлгісін алмастыруы керек еді. Біраз уақыт осылай болатын сияқты көрінді.

Еске салайық, отыз жылға жуық уақыт ішінде Қытай экономикасы екі таңбалы санмен өсті, өндірісте де, жоғары технологиялық секторда да таңғаларлық өсім болды. Қытайдың көптеген технологиялық, биомедициналық және робототехника мүмкіндіктері бүгінде Еуропа, Жапония және Америка Құрама Штаттарының мүмкіндіктерімен бәсекеге түседі.

Қытайдың өршіл «Белдеу және жол» бастамасы Бейжің моделінің уәдесін әлемнің көп бөлігіне экспорттады. Бірақ Бейжің әлсіз дамушы елдермен мәмілелер жасағаннан кейін, оларды түбі жоқ қарызға батырып, нәтижесінде бұл елдердің ұлттық байлығы шын мәнінде Бейжіңнің бақылауына өтті. Қытайға тиесілі порттар, темір жолдар, зауыттар мен фермалар қазір барлық континентте, олардың көпшілігі өте стратегиялық орындарда салынған. Қытайдың күші мен ықпалы қазір бүкіл әлемде сезіліп жатыр.

Оның үстіне Қытай Коммунистік партиясы (ҚКП) ондаған жылдар бойы көптеген елдердің саяси, мәдени, бұқаралық ақпарат құралдары, академиялық және қаржылық институттарына ынта-шынтасымен еніп келеді. Қазір Қытай ең беделді университеттерде, ақпараттық агенттіктерде, ойын-сауық ақпараттарда және технологиялық инновация орталықтарында ықпалға ие.

Нәтижесінде Қытайдың өнеркәсіптік секторы ҚКП-ның кеңеюін пайдаланып, жасанды интеллект, робототехника, биоинженерия және басқа да көптеген жоғары технологиялық салаларда әлемдегі жетекші орындарға ие болды. Оның негізгі аспектілеріндегі әскери қуаты жоғары деңгейдегі жауынгерлік күшке айналды.

Қытайдың әскери-теңіз флоты –  дүние жүзі бойынша, ең алдымен, ашық мұхиттардың терең сулары арқылы әрекет етуге қабілетті әскери-теңіз күштері болып саналады. Қытай әскери-теңіз күштері қазір бүкіл Азия-Тынық мұхиты аймағына және одан тысқары жерлерге өз қуатын көрсете алатын әлемнің жетекші елдерінің әскери-теңіз күштерімен бәсекелеседі.

Сонымен қатар, Қытай, кейбір бағалаулар бойынша, гиперсоникалық зымыран технологиясы бойынша әлемде жетекші орын алады, оған қарсы тиімді қорғаныс жоқ. Қытайдың көптеген жетістіктерін ескере отырып, «Оның несі ұнамайды?» деген сұрақ туындайды.

Технологиялық және тіпті геосаяси жетістіктер өтпелі болып келеді. Олар Қытай қоғамының нақты жағдайынан, елдің жері мен ресурстарынан маңызды емес. Осы уақытқа дейін Қытай елді тұрақсыздандыратын бірқатар күрделі экологиялық және гуманитарлық дағдарыстарға тап болды. Қытай өмірінің барлық салаларындағы абсолютті билік ретінде партия басшылығы елдің ішкі саяси сәтсіздіктері үшін толық жауапкершілікті көтереді, оның мысалдары көп.

«Нөлдік ковид» саясаты өндірушілердің белсенділігін айтарлықтай төмендетті, Шанхай және Шэньчжэнь сияқты ірі қаржылық және өндірістік орталықтарды бұғаттады. Ондаған миллион адам аяқ астынан бірнеше ай бойы жұмыссыз қалды. Бұл Қытайдағы өнімділікке әсер етіп қана қоймай, сонымен қатар жеткізу тізбегін үзіп, шетелдік компанияларды өз активтерін Қытайдан шығаруға итермеледі.

Ұзаққа созылған ковид уақыты партияның халыққа бақылауын күшейтуге ықпал етті. Бұл Қытайда ұзақ мерзімді демографиялық және экономикалық зардаптармен қоса рухани  зиян келтірді. Кезінде партияның «бір бала» саясатына қатысты көрегендік әрекеттері қазір ғана байқала бастаған үлкен әлеуметтік дағдарысқа әкелді. Қытайда бала тапшылығы қатты сезілуде.

Жас қытайлықтар үйленуге немесе балалы болуға асықпайтындықтан, бала туу көрсеткіші ең төмен деңгейде. Бейжің 2016 жылдан бастап бір отбасына екі баладан рұқсат беріп, былтырдан бастап «үшінші бала» саясатын енгізсе де, туу деңгейінің тез төмендеуі мен еңбекке жарамды халық санының қысқару үрдісі өзгеріссіз қалды. Жасы 60-қа таяп қалған халық үшін мемлекеттен зейнетақы төлеуге қаражат жеткіліксіз. Жүйе алдағы бес жылда 1,4 триллион долларға дейін тапшылыққа тап болады.

Нәтижесінде Қытай билігі 2025 жылға дейін әлеуметтік-экономикалық дамудың 14-ші бесжылдығы аясында зейнет жасын кезең-кезеңімен ұлғайтуды жоспарлап отыр. Бірақ бұл тек проблемаларды күшейтеді, өйткені зейнетке шығуды кейінге қалдыру жас мамандарды жұмысқа орналастыруда қосымша қиындықтар тудырады.

Жалпы алғанда, Қытай туу деңгейінің төмендеуінен, халықтың қартаюынан және зейнетақы қорларының триллион долларлық тапшылығынан туындаған демографиялық дағдарыспен күресуде. Қазіргі уақытта өзінің өндірістік қуаты шегінде тұрған экономиканы қолдау үшін елде жұмыс істейтін адамдар тым аз.

Экономикалық көрініс бұлыңғыр болған сайын, адамдардың болашаққа деген көзқарасы да өзгереді. Кіші және аға буын өкілдері болып жатқан оқиғаларға деген көзқарасын әр түрлі жолмен сезінеді және көрсетеді. Біріншілері өз көңіл-күйлерін бұқаралық ақпарат құралдарында және мәдениетте білдірсе, екіншісі өмірін тек жұмысқа арнайды. Одан да іргелі деңгейде – Қытайдың экологиялық проблемалары ауыр салдары бар дағдарысқа әкеледі . ҚКП-ның экологиялық саясатына байланысты елдегі жер асты суларының 90 %-ы өнеркәсіптік, ауылшаруашылық және адам қалдықтарымен ластанған. Сондықтан Қытайдағы өзендердің шамамен 70 %-ы адам үшін улы болып табылады. Суды ластаудың жылдық экономикалық шығыны 1,15 триллион долларға бағаланады.

Оның үстіне Қытайдың ауылшаруашылық жерлері өнеркәсіптік ластанудан зардап шегеді. Бейжіңнің импорттық азық-түлікке тәуелділігі Қытайдың партиялық басшылығы 1,5 миллиардқа жуық халқы бар елін күйреткен сайын күшейе түседі.

ҚКП-ның тосқауыл қою саясаты сияқты, ҚКП ластану дағдарысын халықты одан әрі бақылау және қудалау үшін себеп ретінде тез пайдалана бастады. Бұл Қытай басшылығының темір жұдырығы астындағы тағы бір қайғылы, жойқын кезеңі деп толық айтуға болады.

Abai.kz