Ақ үйге Трамптың қайта келуімен АҚШ пен Еуропаның арасы алшақтай бастады. Трамптың Еуроодаққа кедендік салық салу саясатын айтпағанда, қазіргі соғыс жағдайында, Кремльдің империялық қара ниеті қабынған шақта, Трамптың НАТО-дағы әріптестеріне ендігәрі әскери жақта қауіпсіздікке кепіл болмайтынын неше мәрте мәлімдеуі – екінші дүниежүзілік соғыстан бері қарай беймарал күн кешіп келе жатқан Еуропа басшыларын өз алдына қам жасауға итермеледі.

Бұдан 3 жыл бұрын Ресей түскен жолға – соғыс экономикасына көшуге мәжбүр болды. Әлеуметтік экономикадан бірден соғыс экономикасына көшудің оңай шаруа емес екені анық. Бұл барыс бәрін диктатордың бір өзі шешетін автократиялық елдер үшін жеңіл шаруа болғанымен, халық ауанымен санасатын демократиялы ел басшылары үшін қиынға соғары даусыз.

Екінші дүниежүзілік соғыста Гитлердің ішкі есебі болып, соғысқа астыртын дайындалғандықтан әскери қару-жарағы жеткілікті болып, жеңілместей көрінді. Ал Англия, Франция, Америкада ондай алдын ала дайындық болған жоқ.

Сарапшылар қазіргі Ресей мен Украинаның жағдайын сол кезеңге ұқсатады.

Ресей ертеден-ақ қорғаныс бюджетін еселеп, әскери өндірісті кеңейтіп, ақша айналымын қатаң қадағалаған.

Ал Украина шабуылға ұшырағаннан кейін ғана қамдана бастаған. Қазір ел бюджетінің 58 пайызы соғыс қажетіне жұмсалуда екен.

Жоғарыдағы мысалдардан соғыс экономикасына көшудің екінші тарап үшін мәжбүрлі қадам екенін көреміз. Елдің барлық экономикалық, ғылым-техникалық, ақпараттық әлеуетін әскери салаға жұмылдырудың кері салдарының да ауыр болатыны айдай ақиқат. Үкіметтің шығыстары көбейіп, зат бағасы аспандап, түрлі салықтар көбейіп, әлеуметтік жеңілдіктердің қысқаратыны белгілі.

Қазір соғысып жатқан Украина мен Ресейден бөлек, ішкі соғыс жүріп жатқан, соғыс экономикасына бейімделген Мянма, Судан, Иемен, Танзания, Сириялардың экономикасының оңғаны жоқ. Халықтың тұрмыс халі мүшкіл күйде.

Айналасындағы Араб елдерін бомбалап, айбатты көрінген Израильде де Нетанияху үкіметі әскери шығындардың орынын жабу үшін, төк пен судың төлем ақысын, қосымша құн салығы мен баспана мен жер салығын еселеп көбейткен.

НАТО-ға мүше елдердің оның ішінде 23 мемлекеттің қорғаныс бюджеті елдің Ішкі жалпы өнімінің 2 пайызына да жетейтіні жария болған еді. Бұл көрсеткіш Ресеймен, Украинамен салыстырғанда тым мардымсыз.

Трамптың Украинаға салқын қарап, Путинді халықаралық сахнаға қайта тартуға ұмтылуы, қауіпсіздік кепілдігінен бас тартуы – Еуропаны батыл шешім жасауға, қайтадан қарулануға жедел кірісуге итермеледі.

Еуроодақ таяуда құны 850 миллиард еуро тұратын әскери қорғаныс жоспарын жариялады. Әскери шығынға шектеу қоятын заң нормаларын алып тастады.

Қазір соғыс экономикасына көшуде Украинаның іргесіндегі Польша мен Ресей мен шекарасы ең ұзақ еуропа елі саналатын Финландия көш бастап тұр. Фин елі орыс пен шекарасын дауалмен қоршап, мина көмуге кірісіп кетті. Әскер саны мен қару-жарақ қорын еселеп арттыруға көшті.

Германия наурыздың 21-күні жаңа бюджет жобасын қабылдады. Онда әскери шығындарды шектейтін норманы алып тастады. Бұл шешім өзге елдерде де қолдау табуда.

Сарапшылар «саяси тұрғыдан алғанда соғыс экономикасына көшу әлі талқы үстінде, алғашқы басқышта. Десе де Еуропаның экономикалық және өндіріс әлеуеті жоғары деңгейде болғандықтан, мақсатты межеге жету көз алдыда тұрған шаруа» дейді.

Кремль Украинаның НАТО-ға кіруге ұмтылуын соғыстың басты сылтауы етіп, енді келіп оны соғысты тоқтатудың басты шарты етіп, мың құбылып жүргенде, Еуропаны оятып алатынын ойлады ма екен?!

Есбол Үсенұлы

Abai.kz