Қазақстан білім беру жүйесін жаңарту дәуіріне аяқ басып келеді. Ел кеңес дәуіріндегі ескірген емтихан моделінен біртіндеп бас тартуда, онда оқушылардың табысы ойлау дағдыларымен емес, жаттап алынған формулалардың көлемімен өлшенетін.

ҰБТ-дан SAT форматына көшу және ауқымды PISA зерттеулерінің басталуы басымдықтардың өзгеріп жатқанын көрсетеді. Еске сақтау енді кілт емес, талдау, пайымдау және хабардар шешімдер қабылдау қабілеті.

ҰБТ моделі көптеген жылдар бойы механикаға сүйенді: жаттау, еске түсіру және ұмыту. Бұл емтихандар интеллект емес, есте сақтау қабілетін тексерді. Бірақ тез өзгеріп жатқан әлемде «тапсыру үшін асығыс» тәсілі енді тиімді емес. Бітірушілер тек тест кітапшасын ғана емес, нақты әлемдегі мәселелерді шеше білуі керек. Қазақстан біртіндеп өтіп жатқан SAT басқаша жұмыс істейді.

Бұл логиканы, сыни ойлауды, мәтіндік өңдеуді, деректерді және білімді қолдану қабілетін бағалайтын психологиялық тұрғыдан икемді жүйе. Ол оқушының не үйренгенін емес, қалай ойлайтынын «көреді». Дәл осы дағдылар бүгінде халықаралық университеттерде және әлемдік еңбек нарығында бағаланады.

Қазақстан бір мезгілде функционалдық сауаттылықты – білімді практикалық өмірлік жағдайларға қолдану қабілетін тексеретін PISA зерттеуіне қатысуда. Алғашқы нәтижелер мектептердің өз тәсілдерін қайта құруы қажет екенін көрсетеді. Білім беру мекемелерінің шамамен үштен бірі әлі де «ереже-мысал-мәселе» парадигмасында қалып отыр, бұл олардың төмен нәтижелерінің себебі. Бірақ бағыт қазірдің өзінде белгіленген.

Үкімет қайталауды емес, түсінуді үйрететін мектептерге назар аударуда. Бұл оқу бағдарламаларын жаңартуды, мұғалімдердің біліктілігін арттыруды, жаңа әдістерді енгізуді және балалар қателік жасаудан қорықпайтын, шешім іздейтін және сұрақ қоятын орта жасауды білдіреді.

Өтпелі кезең сөзсіз мазасыздық тудырады. Жоғары сынып оқушылары өздерін екі модельдің – ескі мен жаңаның – арасында қалып қояғандай сезінеді. Бірақ реформалар жылдарға созылатындай етіп жасалған: қазіргі түлектер әлі де ҰБТ тапсыруда, ал SAT-қа толық көшу болашақ ұрпақтарға әсер етеді. Бұл мектептерге бейімделуге, ал мұғалімдерге заманауи стандарттарға сәйкес жұмыс істеуді үйренуге мүмкіндік береді.

Дегенмен, ең бастысы - қоғамдық сұраныс. Қазақстанға ойлай алатын, жасай алатын, шешім қабылдай алатын және жауапкершілікті өз мойнына ала алатын жастар қажет. Жасанды интеллект қазірдің өзінде мамандықтарды өзгертіп жатқан әлемде жаттап алу енді артықшылық емес. Болашақ сыни ойлай алатын және білімін нақты өмірде қолдана алатындарға тиесілі.

Емтихандағы өзгеріс - бұл айсбергтің ұшы ғана. Шынында да, Қазақстан жаңа білім беру ойлау жүйесіне қарай қадам басып келеді. Елге идеялар экономикасы қажет - және оны жаттап алу негізінде құру мүмкін емес.

Жаңа білім беру моделі жаһандық деңгейде үйренген фактілерінің санымен емес, ақыл-ойының күшімен, ойлауының икемділігімен және дұрыс шешім қабылдау қабілетімен бәсекеге түсе алатын ұрпақты тәрбиелеуге мүмкіндік береді.

Керімсал Жұбатқанов

Abai.kz