Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің Сыртқы коммуникациялар басқармасы азаматтардың тұтынушылық кредиттік жүктемесіне қатысты BAQ.KZ редакциясының ресми сауалына жауап берді.

Ұлттық Банктің мәліметінше, 2025 жылғы 1 қазандағы жағдай бойынша елдегі банктердің тұтынушылық кредиттер портфелі 16,2 трлн теңгеге жеткен.

Кредит құрылымы: көпшілік кепілсіз қарыз алады

Жиынтық портфельдің 71%-ын (11,5 трлн теңге) кепілсіз тұтынушылық кредиттер құрайды. Биылғы 9 айда бұл сегменттің өсімі біршама баяулаған: өткен жылғы 22,5%-бен салыстырғанда өсім 12,7% болды.

Автокредиттер көлемі портфельдің 23%-ын немесе 3,8 трлн теңгені құрады. Бұл көрсеткіш 9 айда 35% өсім көрсеткен (өткен жылы – 35,1%).

Кепілді тұтынушылық кредиттер үлесі – 6% (967 млрд теңге). Бұл сегмент жыл басынан бері 22% артқан.

90 күннен астам мерзімі өткен қарыздар барлық портфельдің 6%-ын (971 млрд теңге) құрайды.

Ипотекалық кредиттер тұрақты өсіп жатыр

Ипотекалық кредиттер де жоғары динамика көрсетіп отыр: 2024 жылы бұл сегмент 14,5%, ал биылғы 9 айда 10,4% өсіп, көлемі 6,7 трлн теңгеге жеткен.

Азаматтар кредитті не үшін алады?

2025 жылдың алғашқы жартыжылдығының қорытындысы бойынша тауарлық кепілсіз кредиттердің мақсаттары мынадай:

• 35,1% – тұрғын үй жағдайын жақсарту (құрылыс материалдары, жиһаз т.б.);
• 10,3% – ірі тұрмыстық техника;
• 8,3% – бизнес мақсаттары;
• 8,2% – автокөлікке арналған тауарлар (жабдықтар, шиналар, бөлшектер);
• 4,3% – киім мен аяқ киім;
• 3,6% – сұлулық пен денсаулыққа арналған тауарлар (дәрі-дәрмек қоса алғанда).

Қарыз алушылардың жас құрамы

• 31–45 жас – барлық тұтынушылық кредиттердің 46%;
• 46–62 жас – 30%;
• 22–30 жас – 18%;
• 63 жастан жоғары – 4%;
• 21 жасқа дейін – 1%.

Өңірлік бөлініс

Банктердегі тұтынушылық кредиттің ең үлкен үлесі:

• Алматы қаласы – 31%,
• Астана – 11%,
• Шымкент – 8%.

Ең төмен үлес:

• Ұлытау облысы – 0,9%,
• Солтүстік Қазақстан облысы – 1,3%,
• Алматы облысы – 1,4%.

Қарыз жүктемесін төмендету үшін қандай жаңа шаралар қабылданды?

Агенттік соңғы жылдары кредиттік тәуекелдерді азайтуға бағытталған бірқатар реттеуші нормаларды енгізді.

1. Мерзімі өткен азаматтарға жаңа кредит беруге тыйым

• 90 күннен астам мерзімге қарызы бар азаматтарға кредит беруге заңмен тыйым салынды.
• 2024 жылы енгізілген нормаларға сәйкес:
  • микрокредит — мерзімді 1 күн кешіктірсе де берілмейді;
  • банктік қарыз — 30 күннен аса кешіктірсе берілмейді.

2. Кепілсіз кредит мерзімі 5 жылдан аспауы тиіс

Бұл табысы төмен азаматтардың ұзақ мерзімді кредит арқылы борыш жүктемесін «жасырып», тәуекелді арттыруының алдын алу үшін қабылданды.

Сонымен қатар, 3–5 жыл мерзімдегі кепілсіз кредиттердің тәуекел коэффициенті 350%-ға дейін көтерілді.

3. Қарызы кешірілген азаматтарға жаңа кредит беруге шектеу

Соңғы 12 айда қарызы кешірілген немесе жасанды қайта құрылымдау жасатқан адамдарға тұтынушылық кредит беруге тыйым салынды.

4. Кредит сомасының лимиті

• Банктер үшін – 8,7 млн теңге,
• Микрокредиттік ұйымдар үшін – 4,3 млн теңге шектеу енгізілді.

Осының арқасында орташа кредит мөлшері 270 мың теңгеден 216 мың теңгеге дейін, яғни 20% төмендеген.

5. Коллекторларға қарызды сатуға мораторий

Өткен жылы енгізілген 2 жылдық мораторий нәтижесінде коллекторлық агенттіктердегі қарыздар саны 27,6% қысқарып, 404 мың адамға азайған.

6. Банктерге жаңа міндеттемелер

• Тәуекелі жоғары қарыз алушыларды анықтау,
• Қайта құрылымдау тетіктерін ұсыну,
• Тұтынушылардың құқықтарын қорғау бөлімшелерін құру міндеттелді.

7. Салық саясаты арқылы шектеу

2026 жылдан бастап:

• корпоративтік кредиттер үшін КТС – 20%,
• тұтынушылық кредиттер үшін – 25% болады.

8. Макропруденциялық жаңа талаптар

2026 жылғы 1 сәуірден бастап халыққа берілетін кредиттерге 2% секторлық контрциклдық буфер енгізіледі. Бұл тұтынушылық кредиттің шектен тыс өсуін тежеуге бағытталған.

Abai.kz