2001 жылы 15 маусымда Қазақстан, Қытай, Қырғызстан, Ресей, Тәжікстан және Өзбекстан Шанхай Ынтымақтастық Ұйымын құрды. ШЫҰ-ға мүше мемлекеттер ШЫҰ-ның декларациясына қол қойып, өзара сенім туралы және бүкіл әлемнің қауіпсіздігін нығайтуға күш салады деп айтылды. Сонымен қатар, терроризм, сепаратизм және экстремизммен күрес туралы Шанхай конвенциясы қабылданды.

2002 жылы ШЫҰ-ның институционализациясы жалғасты: екі маңызды актіге қол қойылды. Ол  ШЫҰ-ның Жарғысы,негізгі заң құжаты және ШЫҰ жабық альянс емес және ынтымақтастық үшін ашық екендігі туралы Декларация.

ШЫҰ мемлекеттерінің терроризм, сепаратизм және экстремизмге қарсы күрестегі ынтымақтастығы тұжырымдамасы Астана қаласында 2005 жылы қабылданды. 2004-2005 жылдары Моңғолия, Үндістан, Пәкістан және Иран ШЫҰ-мен бақылаушы мәртебесіне ие болды. 2007 жылы ШЫҰ-ға мүше мемлекеттер ұзақ мерзімді тату көршілік, достық және ынтымақтастық туралы шартқа қол қойылды.

2000-ші жж. Қазақстан ШЫҰ - беделді аймақтық ұйым ретінде құруға белсене атсалысты, онда ұлы еуразиялық кеңістіктің - Қытай, Ресей, Орталық Азия мемлекеттері күштері мен мүмкіндіктері бір-бірімен байланыстырып, теңдестірілді. Мәселен, тек 2004 - 2011 жж.  ШЫҰ 500 террорлық әрекеттерді бейтараптандырды.

Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы «зұлымдық үш күшімен» (терроризм, сепаратизм және экстремизм) күресті және тәуелділікті азайту үшін Жібек жолын төсеуді бастап, бірқатар мәселелер бойынша экономикалық күш-жігерін сәйкестіруге 2018 жылы маусым айында Циндао Саммитін өткезді. ШЫҰ-ның экономикалық тиімділіктің арқасында бүкіл Азия аймағы экономикалық өсу процесіне тап болды. Нәтижесінде, ШЫҰ жаңа кеңеюге дайындалуда. Шанхай ынтымақтастық ұйымына Әзербайжан, Армения, Сирия, Камбоджа, Бангладеш, Непал, Шри-Ланка бақылаушы статусқа ие болуына тырысады, ал Моңғолия, Иран, Ауғанстан, Беларусь мемлекеттері бақылаушы мәртебесіне ие болған. «ШЫҰ-ның диалогындағы серіктестік» мәртебесіне Түркия; Израиль, Украина, Египет, Катар, Мальдивтер ниет білдірген еді. 2020 жылы дейін Челябинскіде ШЫҰ мемлекет басшыларының және БРИКС біріккен саммиті жоспарланған.

Айта кету керек, Қазақстанның ШЫҰ-ға мүше ретінде басты басымдығы аймақтық және жаһандық қауіпсіздікті нығайту болып табылады. ШЫҰ шеңберіндегі ынтымақтастық Қазақстанға бірқатар даулы аумақтық мәселелерді шешуге мүмкіндік берді, ал шекаралас аумақтарда қарулы күштерді жүйелі және ашық түрде қысқарту әскери және саяси шиеленістің қалған элементтерін тоқтатты.

Қазақстан үшін ШЫҰ-мен өзара іс-қимыл геосаяси және стратегиялық жоспарларда біздің елімізге белгілі бір табыстар әкелді. ШЫҰ қызметі Қытайдың аймақтық өзара іс-қимыл құрылымына кірігуіне ықпал етті, осылайша Қазақстан Қытаймен бірқатар стратегиялық келісімдерге қол қою арқылы қауіпсіздік кепілдігін алды, соның ішінде ядролық қаруды қолданбауды қамтамасыз етті. Екі өңірлік державалардың (Қытай мен Ресей) ШЫҰ-дағы қатысуы, ең алдымен, сауда-экономикалық және әскери-саяси салаларда олардың мүдделері мен ықпалдастығын объективті түрде үйлестіреді.

ШЫҰ аясындағы Қазақстан бұдан да асқақ мақсаттар қойып отыр: ол уақыт өте келе жетекшілік етуге ұмтылады. Бұл амбициялар республика сыртқы және ішкі, ең алдымен экономикалық, саясатта өзінің жетістіктерін қолдайды. Айта кету керек, Қазақстан Үкіметі жүргізіп отырған әлеуметтік-экономикалық реформа саласындағы құзыретті саясаткерлер республиканың бұрынғы кеңестік мемлекеттер арасында экономикалық өсімнің көшбасшысы болуына мүмкіндік берді. Бірнеше жыл бұрын АҚШ Конгресі мен Еуропа Кеңесі сияқты ықпалды институттар Қазақстанды нарықтық экономика бар ел деп таныды және жетекші халықаралық рейтинг агенттіктері елге халықаралық инвестициялық рейтинг берді. Бұл фактілер экономикалық реформалардың барысы өздігінен ақталғанын көрсетеді.

Керімсал Жұбатқанов

Қазақ-Орыс Халықаралық Университетінің «Рухани жаңғыру» ғылыми-зерттеу орталығының жетекшісі

Abai.kz