ولەگ بۇل تاڭدى ۇزاق كۇتتى. كىرپىك قاقپاي تاڭدى قارسى الۋ – ۇزاق جىلداردى وتكىزگەنمەن بىردەي ەكەن. انشەيىندە قامشى تيگەن سايگۇلىكتەي زۋلايتىن ۋاقىت قازىر مەڭىرەۋ xالگە تۇسكەندەي باياۋ قوزعالادى. قارنى شۇرىلداپ بارادى. ۇيدە تىسكە باسار تۇك جوق. بايعۇس شەشەسى باقيلىق بولعالى ۇيدەن بەرەكە كەتتى... «تىم بولماسا ءبىر كەسە ىستىق سۋ بولعاندا عوي بوي جىلىتاتىن»، – دەپ گاز جاققا مويىن بۇردى. جۋىلماعان ىدىس-اياق پەن قوقىستان گاز ءۇستى تاۋ توبە بولىپ تۇر. ءۇي-ءىشى ازىناپ كەتكەن. ول دىرىلدەگەن كۇيى ورنىنان تۇرىپ، تەرەزەدەن سىعالادى. كوشەدەن ءتىرى جان وتسە – تيىن-تەبەن سۇراماق ويى. بىراق بۇل ۋاقىتتا ەسى دۇرىس ادام كورپە استىندا ءتاتتى ءتۇس كورىپ جاتادى عوي، ەلدىڭ ءبارى ولەگ دەيسىز بە؟

شەشەسى مارقۇم ءىزىن باساتىن جالعىزىنىڭ ماڭدايىنا شاڭ تيگىزبەي ءوسىردى. بۇل ون جاسقا تولعاندا اكەسى اۋىر دەرتكە ۇشىراپ، كەلمەستىڭ كەمەسىنە ءمىنىپ كەتە باردى. سۇلۋ جەسىر قالسا، اينالاسىنداعى ايەلدەرگە قاۋىپ تونەدى ەمەس پە؟ ونىڭ ۇستىنە اناسى كوپ ەركەكتىڭ كوز قۇرتى ەدى. ءمۇسىنى مەن كەلبەتىندە عانا ەمەس، مىنەزىندە دە ءمىن جوق. مارقۇم اقكوڭىل، سابىرلى ايەل ەدى. اكەسىنىڭ جىلىنان سوڭ كوشەنىڭ ارعى بەتىندە تۇراتىن سەرگەي اعاسىمەن «دوس» بولدى. سەرگەي اعاسى قىسىلتاياڭ شاقتا وتباسىنىڭ تاۋقىمەتىن يىعىنا ارقالاعان اناسىنىڭ تىرەگىنە اينالدى. ءوز وتباسىن دا، بۇلاردى دا قامقورلىعىنا الدى. ەكەۋىنىڭ «دوستىعىن» ولەگ تە تەرىس كورمەدى. سەرگەي اعاسى ارتىق ءسوزى جوق، بىربەتكەي ازامات. بىراق زايىبى ۆاليا كۇيەۋىن اناسىنان ولەردەي قىزعانىپ، اۋزىنان اق يت كىرىپ، كوك يت شىعاتىن. سەرگەيدەن قانشا تاياق جەسە دە، ءتىلىن تارتقان ەمەس. مۇنى كورگەن سايىن: «قۋ جەتىم! سايقالدىڭ ساپالاعى، جولىڭ بولماسىن!»، – دەپ مازا بەرمەيتىن. ۆاليا تاتەسىنىڭ سوزىنە ىزالانعان ولەگ بىردە اناسىنا: «ماما، ۆاليا تاتەيگە ايتىڭىزشى، مەنى قارعاماسىن»، – دەدى. اناسى مۇنىڭ الدىندا ءوزىن كىنالى سەزىندى مە، الدە شۋ شىعىپ كەتپەسىن دەدى مە، ايتەۋىر، سابىرلى تۇردە: «قايتەسىڭ ونىڭ ءسوزىن؟! «جۇيەلى قارعىس جۇيەسىن، جۇيەسىز قارعىس يەسىن تابادى»، – دەدى.

اناسى قاتەلەسىپتى. قارعىس يەسىن ەمەس، اداسپاي ولەگتى تاپتى. ۆاليانىڭ تىلەگى ورىندالدى. ارادا 3-4 جىل وتكەندە سەرگەي كەنەتتەن اراقتان ۋلانىپ قالىپ، فانيدەن باقيعا اتتاندى. اياداي اۋىلدا ءتۇتىنى ءتۇزۋ شىققان ەكى شاڭىراق وسىلاي «ازاماتسىز» قالدى. ۆاليانىڭ اشۋى ءتىپتى كۇشەيدى. سەرگەيدىڭ جامباسى جەرگە تيگەن كۇنى مۇنىڭ ۇيىنە كەلىپ، اناسىنا: «ءوشىمدى وزىڭنەن، نە انا سۇمەلەگىڭنەن الامىن»، – دەدى. اناسى اشۋعا بۋلىققان كۇيى ءتىس جارمادى. ۆاليا كەتكەن سوڭ عانا ەكى كوزىنە ەرىك بەردى... ال، ۆاليا ايتقانىندا تۇردى.

***

ۋاقىت – اساۋ اتتان دا جۇيرىك. كوزدى-اشىپ جۇمعانشا كەشەگى جاستار بوي تۇزەدى، ال، ەرەسەكتەردىڭ ءجۇزىن ءاجىم تورلاپ، شاشتارىن اق شالدى. ولەگ مەكتەپ ءبىتىردى. اناسىنا قولقابىس ەتەم دەپ، اۋىلداعى تەمىرجول مەكەمەسىنە قىزمەتكە ورنالاستى.

«بالام ازامات بولدى» دەپ مارقايىپ، جانى جادىراپ جۇرگەن اناسىنىڭ قۋانىشى ۇزاققا بارمادى. ۆاليانىڭ قوراسىنا ۇرى ءتۇسىپ، قارا سيىرىن قولدى قىلىپتى. شاعىن اۋىل وسىلاي اياق استى اپىر-توپىر بولىپ، پوليتسەيلەر جينالىپ، ءىستى تەرگەۋگە كوشتى. قارا سيىر ۇشتى-كۇيلى جوق. ءۇش كۇننەن كەيىن تەرگەۋ توبى تۇقىمىنا قاراسان كەلگىر قارا سيىردىڭ باس-سيراعىن ولەگتىڭ ءۇيىنىڭ دارەتxاناسىنىڭ جانىنان تاپپاسى بار ما؟ ءسىرا، بىرەۋلەر مالدى سويىپ، باس-سيراعىن وسى ءۇيدىڭ جانىنا كومىپ كەتسە كەرەك. ونسىز دا ءتىس قايراپ جۇرگەن ۆاليا: «وسى پالەنى ۇناتپاۋشى ەدىم. تۇبىندە ماعان كەسىرى تيەتىنىن بىلگەنمىن»، – دەپ ارىزدى قارشا بوراتتى. اناسى ەكەۋى قانشا اقتالعانىمەن، شىندىققا قۇلاق اسار ءتىرى جان بولمادى. زاڭ قىزمەتكەرلەرى ارىز يەسىنىڭ سوزىنە ءمان بەردى. سولاي بولۋى دا ءتيىس. ايعاق بار – جوعالعان مال كۇدىكتىنىڭ ءۇي ماڭىنان تابىلدى. بۇدان ءارى ءىستى تەرگەۋدىڭ قاجەتى دە جوق. پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى ولەگتى ماشيناعا سالىپ، اۋدان ورتالىعىنا الىپ كەتتى. اڭىراپ اناسى قالدى اۋىلدا. «تاعدىر» دەستى جۇرت. بىراق، جۇرت نە دەمەيدى؟! ءبىرى تىلدەدى، ءبىرى جاناشىرلىق تانىتتى. ال، قارا سيىردى قولدى قىلعان ناعىز ۇرى اقىرى تابىلمادى. ولەگ جازىقسىز جابىلعان جالانى ارقالاپ، 2 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلدى...

ولەگ تەرەزە جاپقىشىن سىرعىتىپ، اينالانى تاعى ءبىر شولىپ شىقتى. مىنە، اناسىنىڭ ءجۇزىن توپىراق جاپقانىنا دا ءۇش ايدان اسىپتى. كوزىنە ىركىلگەن جاستى ءسۇرتتى. اناسىنان اجىراعالى ۆاليا كەمپىردەن كەك العىسى كەلەدى دە تۇرادى. بىراق بۇل ارەكەتىن اناسى كەشىرمەسى انىق. ويتكەنى اقتىق ساپارعا اتتانار الدىندا مارقۇمنىڭ سوڭعى تىلەگى: «تىنىش ءجۇر! مەنىڭ جانىمنىڭ جايلى بولعانىن قالاساڭ، وتكەندى ۇمىت، بۇگىنگىنى ويلاپ، كەلەشەككە جوسپار جاسا!» بولدى. انا تىلەگىن ورىنداۋعا بۇل ۋادە ەتتى. «ۋادە – قۇدايدىڭ ءسوزى» دەگەن. الايدا ۆاليا كەمپىرگە ءوزىنىڭ جازىقسىز ەكەنىن قالاي دالەلدەمەك؟!

توڭعانىنا قاراماي، كراننان سۋىق سۋ ءىشىپ الدى. «ۇيقىاشار بولسىن» دەپ ءوزىن-ءوزى زورلاپ جىميعانداي بولدى. گازدىڭ استىڭعى سۋىرماسىنان قايراق الىپ، ۇستەل ۇستىندەگى پىشاقتى دۇرىستاپ قايرادى. بۇل پىشاقتىڭ كەرەگىنە جارارى حاق! ەسىك تىقىلدادى. بەيمەزگىل شاقتا بۇل ۇيگە كىم كەلۋى مۇمكىن؟ قايراپ وتىرعان پىشاعىن قولىنا قىسا ۇستاپ ولەگ ەسىك اشتى. قوناققا كەلگەن ديما ەكەن. وزىنەن جاسى كىشى بولسا دا، از كۇن ىشىندە ەكەۋىنىڭ اڭگىمەسى جاراسىپ، دوس بوپ كەتتى. ديما — ۆاليانىڭ كورشىسى. جاقىندا تۇرمەدەن شىقتى. تاعدىرى ۇقساس بولعان سوڭ، ولەگ ونىڭ مۇڭىن جاقسى تۇسىنەدى.

تۇندەلەتىپ نەعىپ ءجۇرسىڭ؟ — دەدى ولەگ ديماعا تاڭىرقاي قاراپ.

ۇيقى كەلمەدى. دالادا بوي جازىپ ءجۇرىپ، سەنىڭ وياۋ ەكەنىڭدى سەزدىم. ديما جىميا كۇلىپ، قوينىنان اراق شىعاردى.

باس جازارعا قالايسىڭ؟

قارسى ەمەسپىن، تەك ۇيدە تىسكە باسار تۇك جوق.

سۋ بولسا بولدى، ­- دەدى ديما تاعى جىميىپ.

قىرلى ستاكان بىرنەشە مارتە تۇيىستىرىلگەننەن كەيىن ىشتەگى شەر تارقاتىلدى. ولەگ ءوزىنىڭ جانىن جەگىدەي جەگەن قينالىسىنىڭ سىرىن اشتى. سويتسە، ديما دا ۆالياعا ءتىس قايراپ ءجۇر ەكەن. بۇل بالا كەزىندە وسى كەمپىردىڭ كەسىرىنەن ۇلكەن اعاسى باقيلىق بولىپتى. ول ۆاليانىڭ ۇلكەن قىزىمەن ءسوز بايلاسسا كەرەك، بىراق ەكى جاستىڭ قوسىلۋىنا وسى كەمپىر كەدەرگى كەلتىرىپتى. سۇيگەنىنە قوسىلا الماعان اعاسى ءوز-وزىنە قول جۇمساعان. بالاسىنان ايىرىلعاننان كەيىن ديمانىڭ شەشەسى سال اۋرۋىنا شالدىعىپتى. قىزىعى، ۆاليانىڭ سول قىزىنان تۋعان جيەنى نينانى قازىر ءوزى ۇناتىپ ءجۇر ەكەن. بىراق ۆاليا نەمەرەسىن ولسە دە ديماعا قوسپاسى انىق؟!

«نينا دەگەن ناعىز حاس سۇلۋدىڭ ءوزى! كوزدىڭ قۇرتى عوي، قۇرتى»، — دەدى تارقىلداي كۇلىپ...

اعاڭنىڭ كەبىن كيىپ جۇرمە! قىز كوپ قوي، سول وتباسىنان اۋلاق جۇرسەڭ قايتەدى؟

«جووو-وق!» ديما سۇق ساۋساعىمەن مۇرنىن باسىپ، باسىن ۇزاق شايقادى. «مەن وتباسىمنىڭ كەگىن الۋىم كەرەك. ەگەر مەنىمەن بىرىگەم دەسەڭ، قارسى ەمەسپىن!»

ءسال ۇنسىزدىكتەن سوڭ ەكى جىگىت قول الىسىپ، ەرتەڭ تاڭ سارىدە وسى ۇيدە جولىعۋعا ۋادە ەتىستى...

***

اش قارىنعا اششى سۋ ىشكەننەن كەيىن ولەگ تەز ماسايىپ قالدى. ول ۇيىقتاعان كەزدە ديما ءۇي-ءىشىن تىنتۋگە كىرىستى. شكاف ىشىنەن ولەگتىڭ قوڭىر كويلەگىن الىپ، قوينىنا تىقتى. ۇستەل ۇستىنەن الگىندە ولەگ قايراپ وتىرعان سابى بىلعارى قوڭىر پىشاقتى الدى. بۇل پىشاقتى ولەگ قولدان جاساعان ەدى. بىلعارى سىرتىندا «ولەگ س» دەپ جازىلعان تاڭباسى دا بار. ۇيدەن وزگە قۇندى دۇنيە تاپپاعان سوڭ ديما جونىنە كەتتى...

***

تاڭ اتا ۆاليا كەمپىر تۇزگە شىعادى. كەك الۋشى ەكى جىگىت ءۇشىن بۇل ەڭ وڭتايلى ءسات. مۇنى ەكەۋى الدىن الا باقىلاعان بولاتىن. سوندىقتان ولار تاڭ قىلاڭ بەرە باستاعان شاقتا ۆاليا كەمپىردىڭ ءۇيىنىڭ قاقپاسىنان قارعىپ كىرىپ، بىرنەشە ۋاقىت جەمتىگىن اڭدىعان جولبارىستاي ساقتىقپەن كۇتىپ وتىردى. جوسپار ەكەۋى ويلاعانداي-اق باستالدى. دەگەنمەن، ۆاليا ساق ەكەن. ەندى ىسكە كىرىسەمىز دەگەندە كەمپىر اۋلادا ءوزىن اڭدىعان بىرەۋلەردىڭ بارىن سەزگەندەي، جالما-جان جان ۇشىرا ايقايعا باستى.

– بۇل كىم ەي؟ قايسىسىڭ؟ كىم بار مۇندا؟

جان دەگەنىڭ مۇنشا ءتاتتى بولار ما؟ كەمپىر داۋسىنان كورشى يتتەرى «انگە» سالىپ، ۇيدەن جارىق جاندى. جيەنى نينا جۇگىرە شىققاندا جىگىتتەر بوي تاسالاپ ۇلگەرگەن ەدى.

– نينا، ءاي، نينا، قايداسىڭ؟

– نە بولدى، اجە؟

– اۋلادا بىرەۋلەر ءجۇر.

نينا تىڭ تىڭدادى. سوسىن اۋلادان شىعىپ، سىرتتى قارادى.

– اجە، ءوزىڭىز «قورىققانعا قوس كورىنەدى» دەيسىز دە، ءار نارسەدەن ۇركىپ جۇرەسىز.

– شىن ايتام، اۋلادا بىرەۋلەر مەنى اڭدىپ تۇردى.

– ءتۇ-ۋي، اجە-اي، ءسىزدى كىم اڭديدى؟ قورقاسىز دا جۇرەسىز...

– مەن انا قانىشەر ولەگتەن قورقامىن. باياعى قارا سيىردىڭ كەگى دەپ ...

– اجە-اي، ءبىر نارسەنى ايتا بەرەسىز، ايتا بەرەسىز...

– قاراعىم، مەنىڭ اجالىم سول الگى...

– ءتۇۋي، اجە، مەن ءسال تىنىعايىنشى. بۇگىن قالاعا كەتۋىم كەرەك. قازىر اۆتوبۋسقا مىنەمىن عوي.

قىز كەمپىردى جەتەكتەگەن كۇيى ۇيىنە الىپ كىردى. ولەگ شاپكاسىن شەشىپ، تەرىن ءسۇرتتى. «ۇيىندە ادامدار بار ەكەن»، — دەدى. ديما ءمىز باعار ەمەس. سازارىپ تۇرىپ العان. «بۇل ءىس بۇگىن بىتپەدى، ەڭسەڭدى تۇسىرمە، ەرتەڭ دە كۇن بار»، - دەدى ديما مۇنى جۇباتىپ.

ولەگ جەلكە تۇسىن قاسىپ، ءبىراز ءۇنسىز تۇردى دا: «ديما، ءبىزدىڭ بۇل ارەكەتىمىز دۇرىس ەمەس. وتكەن ءىس ءوتتى. كىسى قانىن موينىمىزعا جۇكتەمەيىك!»، — دەدى. ديما مۇنىڭ بەتىنە باقشيا قاراپ تۇردى دا: «جاسىقسىڭ! ەركەك ءبىرسوزدى بولۋى كەرەك! كەمپىردەن كەگىڭدى الا الماساڭ، نەسىنە جەر باسىپ ءجۇرسىڭ؟!»، — دەدى. ولەگ سەرىگىنەن مۇنداي ءسوز كۇتپەدى. دەم اراسىندا نە ايتارىن بىلمەي ابدىراپ قالدى.

مەن ەرتەڭىمىزدى ويلاپ تۇرمىن. ونىڭ ۇستىنە شەشەمنىڭ ارۋاعى تىنىش جاتسىن دەپ...

ولگەن ادام ءولدى... ال سەن ارۋاق دەپ بىلجىرايسىڭ. ەندەشە ءوزىمنىڭ جانە سەنىڭ كەگىڭدى مەن-اق الايىن!..

ولەگ دوسىنىڭ مىنا سوزىنە شامدانىپ، القىمىنا جارماسىپ ەدى، ديمانىڭ قارۋلى قولدارى ونى قاعىپ تاستادى.

كەتشى ءارى! سەندەي ادامنىڭ جانىندا جۇرمەك تۇگىلى، بەتىنە دە قاراعىم كەلمەيدى.

ديما اشۋلى كۇيى قاراڭعى قۋىسقا قاراي سۇڭگىپ، كوزدەن تاسا بولدى. ولەگ باسى سالبىراپ ۇيىنە كەلىپ، توسەگىنە جاتتى.

***

ولەگ قورقىنىشتى ءتۇس كوردى. تۇسىندە ءبىر سۇلۋ قىز مۇنان جانۇشىرا كومەك سۇرايدى. قىز قولىندا ءوزىنىڭ سابى بىلعارى قوڭىر پىشاعى تۇر. پىشاق قانعا بويالعان. قىزدىڭ باسىنان اققان قان مۇنىڭ بەتىن جۋىپ كەتتى. ول باستىرىلىپ قالىپتى. ۇيىعان اياق-قولىن ۋقالاپ وتىرىپ، ەسىنە پىشاعى ءتۇستى. ءۇيدى ون اقتارسا دا تاپپادى. جۇرەك تۇسى سىزدادى. پىشاق سول ءتۇنى ۆاليانىڭ اۋلاسىندا ءتۇسىپ قالماسا يگى...

تىسقا شىققاندا ۆاليانىڭ ءۇيىنىڭ الدىندا جيىلعان جۇرتتى كورىپ، دەگبىرى قاشتى. جىلاعان، كۇڭىرەنگەن داۋىس مۇنىڭ جۇرەگىن ودان بەتەر سىزداتا ءتۇستى. ءبىر شيكىلىكتىڭ بولعانىن سەزدى. جالما-جان ديمانىڭ ۇيىنە كەلدى. ەسىك الدىندا اكەسى نيكولاي ءجۇر ەكەن. ەسەن-ساۋلىقتان سوڭ ءجون سۇراستى.

ەستىمەگەن ەكەنسىڭ عوي. ۆاليانىڭ جيەنىن بىرەۋلەر ايۋاندىقپەن ءولتىرىپ كەتىپتى. ولار، ءسىرا، ادام ەمەس شىعار. بويىندا مەيىرىمى بار ادام كىسى قانىن توكپەس ەدى عوي.

نيكولاي اۋىر كۇرسىندى. ال ولەگ مەلشيىپ تۇرىپ قالدى.

ءتۇرىڭ بۇزىلىپ كەتتى عوي. ءجۇر، ۇيگە كىر، شاي ىشەيىك.

ديما... ديما قايدا، اكەي؟

سول جۇگىرمەكتىڭ قايدا ەكەنىن كىم ءبىلسىن؟ بۇگىن ۇيگە قونباپتى عوي...

ولەگ  اۋلادان جۇگىرە شىقتى. بۇل كەزدە اۋىلعا پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى جينالعان ەدى. ولار تەرگەۋ جۇمىسىنا كىرىسكەن. ولەگ ۇيىنە كەلىپ، جول سومكەسىنە كيىمدەرى مەن قۇجاتتارىن سالىپ، ەندى تىسقا شىقپاق بولعاندا، پوليتسەيلەر ساۋ ەتە قالدى...

***

ولەگپەن رەنجىسكەن ديما ۇيىنە  قايتپاي، نينانىڭ جولىن توستى. الگىندە قىزدىڭ اجەسىنە: «بۇگىن قالاعا كەتۋىم كەرەك. سالدەن سوڭ اۆتوبۋسقا مىنەمىن عوي» دەگەن ءسوزىن ەسىنە الىپ، كەمپىردەن كەكتى باسقاشا الۋدى كوزدەدى. ول ەل ءتاتتى ۇيقىدا جاتقاندا ايالداماعا قاراي اياق باسقان نينانىڭ ىزىنەن ەردى. قىز قوقىس سالىنعان كونتەينەرگە جەتكەن شاقتا ءجۇرىسىن جەدەلدەتىپ،  تارپا باس سالدى. پىشاعىن كورسەتە قورقىتىپ، تاماعىنان سىعىمداي بۋىندىردى. قارۋلى قولعا شاماسى كەلمەگەن قىز تالىقسىپ كەتتى. قاڭباقتاي سالماعى جوق قىزدى ارقاسىنا سالعان ديما اۋىل سىرتىنداعى يەسىز ەسكى ۇيلەردىڭ بىرىنە اكەلىپ، اۋرەلەدى. قۇمارىن باسقاننان كەيىن قىزدىڭ جالىنعانىنا، جىلاپ، جالبارىنعانىنا قاراماي، باسىن قۇبىلاعا بۇرىپ، ولەگتەن العان سابى بىلعارى قوڭىر پىشاقپەن تاماعىنان ورىپ جىبەردى. پىشاقتاعى قاندى ولەگتەن العان قوڭىر كويلەككە ءسۇرتىپ، تازالاپ، قىزدىڭ باس-سيراعىن كەسىپ، سول قوڭىر جەمپىرگە ورادى. قىز دەنەسىن ءۇي ىرگەسىنە كومىپ، جەمپىرگە ورالعان باس-سيراقتى ۆاليا كەمپىردىڭ ەسىگىنىڭ الدىنا قويىپ كەتە باردى.

«اعامنىڭ، انامنىڭ كەگىن الدىم! ال كىناسىن بايعۇس ولەگ كوتەرەدى. اكەسىز وسكەن جاسىق نەمە مەن قولدى قىلعان قارا سيىر ءۇشىن دە جابىلعان جالانى موينىنا الىپ، جازاسىن وتەپ كەلدى ەمەس پە؟»، - دەدى مىسقىلداي كۇلىپ. سودان سوڭ تازا اۋادا ءبىراز تىنىعىپ، قالاعا قاراي جول تارتتى.

***

ۆاليا ادەتتەگىدەن ەرتە وياندى. جۇرەگى اۋزىنا تىعىلىپ، ءوزىن جايسىز سەزىندى. قارا تەلەفوننىڭ تۇتقاسىن قۇلاعىنا جابىستىرىپ، جان-جاقتاعى بالالارى مەن تۋىستارىنىڭ اماندىعىن ءبىلدى. سوندا دا جۇرەگى قۇرعىر تىنشىمادى. نينانىڭ ۇيىنە بارماعانىنا الاڭداپ، بايىز تاۋىپ وتىرا المادى. دالاعا شىعىپ، تازا اۋادا سەرگۋدى ءجون سانادى.

تاياعىنا سۇيەنىپ، تىسقا شىققانى سول ەدى باسپالداق ۇستىنەن ماتاعا ورالعان تۇيىنشەكتى كوردى. جاقىندا عانا اسىراعان كۇشىگى ىر-ىر ەتىپ، الگى زاتتى تارتقىشتاپ الەك. الدىمەن كۇشىگى اكەلگەن شىعار دەپ ويلادى. بىراق مۇنداي اۋقىمدى زاتتى كۇشىكتىڭ باسپالداق ارقىلى ءۇي الدىنا الىپ كەلۋى اقىلعا قونىمسىز. ۆاليا تاڭدانعان كۇيى تۇيىنشەكتىڭ جانىنا كەلدى. بالكىم كەشە بىرەۋ ۇمىتىپ كەتتى مە ەكەن؟ ول كەشەگى كۇندى ەسكە ءتۇسىردى. بىراق ۇيگە سىرتتان بوگدە ادام كەلمەگەن. تۇيىنشەك زاتتى قولىنا العاندا ماتانىڭ سىرتى قان ەكەنىن سەزدى. بويىن ۇرەي بيلەدى. باسى سولقىلداپ، جۇرەگى اۋزىنا تىعىلدى. قانعا بويالعان تۇيىنشەكتى اشىپ قالعاندا جيەن قىزىنىڭ باسىن كورىپ، مەلشيىپ وتىرىپ قالدى. كەمپىر سول وتىرعان كۇيى جيەنىنىڭ باسىن قۇشاقتاپ،  و دۇنيەگە اتتاندى.

كۇشىك شاۋىلدەي بەردى، شاۋىلدەي بەردى...

***

تەرگەۋگە دەيىنگى انىقتاۋشى تاراپ سابى بىلعارى قوڭىر پىشاقتىڭ جانە قوڭىر كويلەكتىڭ يەسىن قاماۋعا الىپ، ءىستى تەرگەۋشىگە تاپسىردى. قانشا ساۋالدىڭ استىنا العانىمەن ولەگتىڭ جاۋابى — «ۆاليادان كەگىمدى العىم كەلگەنى راس. الايدا انامنىڭ اماناتىنا قيانات جاساي المادىم. قىز قانىن توككەن مەن ەمەس!» بولدى. كۇدىكتىنىڭ كوزىندە اۋىر مۇڭ بار ەدى. ول ءار ساۋالعا جاۋاپ بەرگەن سايىن زاڭ قىزمەتكەرلەرىنە جاۋتاڭداي قاراپ: «قىلمىستى جاساعان ادام تابىلسا ەكەن، بايعۇس قىزعا وبال بولدى»، - دەي بەردى. ال وڭاشادا ءوز-وزىنەن كۇبىرلەپ:  «اپىر-اي، بۇل قالاي بولعانى؟! قارا سيىردىڭ قانىن موينىما العانىممەن، نينانىڭ كىناسىن قالاي كوتەرەم؟ كەشىر، انا!» دەي بەردى كۇبىرلەپ. قىزمەت سالاسىندا 20 جىلعا جۋىق تاجىريبەسى بار، ءبىلىمدى، كوزى قىراعى تەرگەۋشى جولداس يسكاكوۆ وسىنى اڭداي ءبىلدى. ول ءىستى تەرگەۋ بارىسىندا ولەگتەن كىمدەرمەن ارالاساتىندىعىن جانە سوڭعى رەت كىممەن كەزدەسكەنىن سۇرادى.

ولەگ اۋىلدا ديمامەن ەرەكشە ارالاساتىندىعىن، ونىمەن ستاقانداس ەكەندىگىن جانە ۆاليادان بىرىگىپ ءوش الماقشى بولعاندىعىن ايتتى. «ديمانىڭ بۇل ىسكە قاتىسى بار دەي المايمىن. ويتكەنى ول نيناعا عاشىق. ال عاشىق ادام مۇنداي ايۋاندىققا جول بەرمەس بولار؟»، - دەپ دوسىنا شاڭ جۋىتقىسى كەلمەدى. ولەگتىڭ جاۋابىنان-اق زاڭ ماماندارى ونىڭ ىشكى تازالىعى مەن ادالدىعىن اڭعاردى. ءىستى تەرگەۋ بارىسىندا كۇدىكتى رەتىندە قولعا تۇسكەن ولەگتىڭ جازىقسىز ەكەنىن بىلگەن تەرگەۋشى يسكاكوۆ: «مىنا جاس جىگىت ولەگتىڭ تاعدىرى قىل ۇستىندە تۇر. ءىستى قايتا تەكسەرگەنىمىز ابزال. ديمادان جاۋاپ الۋىمىز كەرەك»، - دەدى. يسكاكوۆتىڭ ءسوزىن تەرگەۋگە دەيىنگى انىقتاۋشى تاراپ تا قۇپتادى. وسىلايشا  قىلمىستىق ىزدەستىرۋ توبىنىڭ ماماندارى ديمانىڭ ءىزىن كەسۋ كەرەك دەپ شەشتى.

***

نينا مەن ۆاليا اجەيدىڭ مۇردەسى جەر قوينىنا تاپسىرىلعان كۇنى اۋىلدا اۋا رايى دا كۇرت وزگەرىپ، ارتى قالىڭ جاۋىنعا اينالدى. تابيعات انا دا قاندىقول قاراقشىنىڭ ارەكەتىنە نالىعانداي...

قاندى وقيعادان كەيىن اۋىل تۇرعىندارى كوپكە دەيىن ۇرەيدەن ارىلا المادى. اياداي اۋىلدىڭ تىنىشتىعى بۇزىلىپ، جانتۇرشىگەرلىك وقيعانىڭ بولۋى كىم-كىمدى دە الاڭداتپاي قويمادى. ءبىرى ولەگتى قانىشەر دەدى، ءبىرى ۆاليانىڭ قاتەلىگى دەستى. ال نيكيتا ۇلى ديمانىڭ ۇيىنە قونباي جۇرگەنىنە الاڭدادى. ۇلى ولەگپەن ارالاساتىندىقتان كوڭىلىن جايسىزدىق باستى. جان سىرىن كىمگە ايتارىن بىلمەي سارى ۋايىمعا سالىندى. ال ديما قالادا دوستارىمەن باس قوسىپ، ءوزىنىڭ ىستەگەن قىلمىسىن وزگەنىڭ موينىنا ىلگەنىنە ريزا بولىپ ءجۇردى. «بۇل جەڭىستى اتاپ ءوتۋ كەرەك» دەگەن ۇيعارىمعا كەلىپ، دوستارىمەن تويلاۋعا كىرىستى.

مەن بۇگىن وزىمە ەكىنشى رەت ريزا بولىپ وتىرمىن، - دەپ ءسوز باستادى ديما.

دوستارى ەلەڭ ەتىستى. اششى سۋ بويعا جايىلىپ، قىزعىنداپ العان ديما دوستارىنا ىشىندەگى سىرىن جايىپ سالدى. «اۋىلدا ولەگ دەگەن جىگىت بار. اتى ەركەك بولعانىمەن، ءوزى - ەز. ءوزىن-ءوزى قورعاي المايدى»، - دەپ اڭگىمەسىن باستاعان ديما ءسوز سوڭىن: «ول - قورقاق. قارا سيىردى باۋىزداعان، نينانى دا ولتىرگەن ول ەمەس. ناعىز قانىشەر، مىنە، الدارىڭىزدا! مەن قان اعىزامىن، ول جازاسىن وتەيدى»، - قۋانىپ ستاقان ءتۇيىستىرۋ ءۇشىن ورنىنان تۇردى. اراققا ماسايعانىمەن، دوستارىنىڭ اراسىندا ونىڭ قاتەلىگىن ايتۋشىلار تابىلدى. «سەنىكى ەركەكتىككە جاتپايدى! جازاڭدى مويىندا»، - دەدى ءبىرى.«ساتقىن، ارامزاسىڭ!» ەندى ەندى ءبىر دوسى وسىلاي قارالادى. «ءبىز كىممەن جولداس بولىپ ءجۇرمىز، ناعىز قانىشەر ەكەنسىڭ»، - دەدى قالعاندارى.

ەشكىمنەن ارتىق ءسوز ەستىپ كورمەگەن ديماعا بۇل اۋىر ءتيدى. ول قارسى الدىنداعى دوسىنا تارپا باس سالىپ، ۇرماقشى بولعاندا وزگەلەرى قاراپ قالمادى. ادىلەتسىزدىككە شىداي الماعان ستاقانداستارى ديمانى اياۋسىز تەپكىنىڭ استىنا الدى. دالاعا سۇيرەپ الىپ شىعىپ، كافە جانىنداعى قوقىس سالىنعان كونتەينەردىڭ جانىنا تاستاپ كەتتى...

...ديما تاڭ اتا ەسىن جيدى. دەنەسىن كوتەرە الماي، ىڭىرسىپ ءبىراز جاتتى. پوليتسيانىڭ قولىنا ءتۇسىپ قالماس ءۇشىن سۇيرەتىلە ورنىنان تۇرىپ، اپكەسىنىڭ ۇيىنە جەتىپ الۋعا تىرىستى. الايدا جەدەل قىلمىستىق ىزدەستىرۋ توبى ونى قولعا ءتۇسىردى.

***

يسكاكوۆتىڭ الدىنا كەلگەن ديما نينانىڭ ولىمىنە ەش قاتىسى جوق ەكەنىن ايتىپ جالتاردى. «پىشاق پەن كيىم ولەگتىكى بولسا، مەنىڭ بۇل ىسكە قاتىسىم قانشا؟»، - دەپ ساۋال قويدى تەرگەۋشىگە. ال ولەگ ەكەۋىنىڭ دوستىعى تۋرالى سۇراققا: «مەن ولەگپەن مۇلدەم ارالاسقان ەمەسپىن. جاسى ۇلكەن بولعان سوڭ اعا رەتىندە سىيلايمىن. ال مىنا وقيعادان سوڭ ونى سىيلاعىم دا كەلمەيدى»، - دەپ اشۋلانعان سىڭاي تانىتتى. الايدا 20 جىل بويى تالاي ءىستىڭ بەتىن اشقان تەرگەۋشى ديمانىڭ دا قىلمىسىن مويىنداتتى. قىزدىڭ مۇردەسىن ساراپتاماعا جىبەرگەن كەزدەگى العان انىقتامانىڭ جاۋابىن، پىشاقتاعى قولتاڭبانىڭ ديماعا سايكەس كەلەتىندىگىن دالەلدەپ بەردى.

ءىس جان-جاقتى زەرتتەلىپ، كۇدىكتى قىلمىسىن مويىنداعاننان كەيىن سوت وتىرىسى ءوتتى. ولەگتىڭ جازىقسىز ەكەنىن بىلگەندە ۆاليانىڭ وتباسى تۇرماق، اۋىل ادامدارى جاعالارىن ۇستادى. سوت ۇكىمى بويىنشا ديما 25 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلدى.

***

ولەگ بوستاندىق الىپ، تۋعان ۇيىنە ورالعاننان كەيىن ءوزىن كەڭ دۇنيەنىڭ قوجايىنىنداي سەزىندى. الدىمەن اناسىنىڭ، سەرگەي اعاسى مەن ۆاليانىڭ، نينانىڭ بەيىتىنىڭ باسىنا بارىپ، گۇل شوقتارىن قويىپ، كەشىرىم سۇرادى. ال ۇيىنە قايتار جولدا قىر باسىنا شىقتى. كۇن ساۋلەسى قىردان تومەن ءتۇسىپ، ۇياسىنا باتىپ بارادى ەكەن. بۇعان كۇلىمدەي قاراپ، قوشتاسقانداي. ول ەكى قولىن جوعارى كوتەرىپ، «مەن قانىشەر ەمەسپىن!»، - دەپ بار داۋسىمەن ايقاي سالدى. مۇنىڭ داۋسىن تابيعات-انا انىق ەستىدى...

ايگۇل جۇبانىش

Abai.kz