نۇرلان قابدايۇلى. تسيرك
الماتى دەگەن اتى زور عوي. شەشەسى قىرىق جىل بۇرىن جىرتىستان العان جارىم مەتر قىج-مىج ماتانىڭ شەتىن جىرتىپ، ءجۇز قاباتتاپ وراپ قولتىقتىڭ استىنان جورمەپ بەرگەن بەس-ون تەڭگەنى دۇنيەنىڭ بايلىعىن قولتىقتاعانداي تەرشي قىسىپ، ءبىر كويلەك، ءبىر دامبال سالعان بوقشاسىن ارقالاپ، بورساڭداي جەتكەن بوزوكپە دە، مۇندا جۇرسە، تۇكپىردە قالعاندارعا توبەدەي بولىپ كورىنەدى. ايتەۋىر، قۇدايدىڭ الدىندا ۇياتتى بولماسىن دەگەندەي، قاعبا تۇتپايتىندارىنا شۇكىر. ايتپەسە، ايتتىم عوي، الاتاۋدىڭ باشپايىنا شانشىلىپ، مۇرىن استىنداعى مىڭ جىلدىق شاھاردى اقپاراتپەن اۋىزداندىرىپ تۇرعان تەلەباشنياداي اسپانداپ كەتكەنسىڭ. جان باعام، جۇمىرشاققا جۇعىم ىزدەيمىن دەپ ءجۇرىپ، الماتىنىڭ كوك تۇتىنىنە ەمەس، الاس-قاپاس تىرلىككە وكپە قابىندىرارىڭدى قايدان ءبىلسىن ولار. ونىڭ ۇستىنە وسى نە ءبىتىرىپ ءجۇر ەكەن دەپ سىناي قاراعان سۇيەكشاتىستىڭ كوزىنە، سىرتقى ءجۇنىڭدى قامپايتىپ، سيداڭ قاعارىڭ جانە بار.
الماتى دەگەن اتى زور عوي. شەشەسى قىرىق جىل بۇرىن جىرتىستان العان جارىم مەتر قىج-مىج ماتانىڭ شەتىن جىرتىپ، ءجۇز قاباتتاپ وراپ قولتىقتىڭ استىنان جورمەپ بەرگەن بەس-ون تەڭگەنى دۇنيەنىڭ بايلىعىن قولتىقتاعانداي تەرشي قىسىپ، ءبىر كويلەك، ءبىر دامبال سالعان بوقشاسىن ارقالاپ، بورساڭداي جەتكەن بوزوكپە دە، مۇندا جۇرسە، تۇكپىردە قالعاندارعا توبەدەي بولىپ كورىنەدى. ايتەۋىر، قۇدايدىڭ الدىندا ۇياتتى بولماسىن دەگەندەي، قاعبا تۇتپايتىندارىنا شۇكىر. ايتپەسە، ايتتىم عوي، الاتاۋدىڭ باشپايىنا شانشىلىپ، مۇرىن استىنداعى مىڭ جىلدىق شاھاردى اقپاراتپەن اۋىزداندىرىپ تۇرعان تەلەباشنياداي اسپانداپ كەتكەنسىڭ. جان باعام، جۇمىرشاققا جۇعىم ىزدەيمىن دەپ ءجۇرىپ، الماتىنىڭ كوك تۇتىنىنە ەمەس، الاس-قاپاس تىرلىككە وكپە قابىندىرارىڭدى قايدان ءبىلسىن ولار. ونىڭ ۇستىنە وسى نە ءبىتىرىپ ءجۇر ەكەن دەپ سىناي قاراعان سۇيەكشاتىستىڭ كوزىنە، سىرتقى ءجۇنىڭدى قامپايتىپ، سيداڭ قاعارىڭ جانە بار.
جارىم دۇنيەنىڭ قىزىعى ديپلومى باردىڭ ديپلوماتىندا جۇرگەندەي كورىنەتىن باياعىنىڭ باي زامانى وقىرا تيگەن قۇناجىنداي قۇيرىعىن كوككە شانشىپ، بەزىپ جوعالعالى قاي زامان. وسى كۇندە قانداي دا ءبىر كاسىپ يەسى ەكەنىڭە كۋالىك بەرەر قوس بەت قاتىرما قاعازدى قوس قاباتتاپ جيناساڭ دا، جارىم پارالىق جىلپوس تانىستىڭ پىسىقايلىعىنداي سەپتىگى تيمەس-اۋ ءسىرا. ديپلوم بار، تانىس جوق. بولسا دا تامىرىن باسىپ، اڭقاسىن جىبىتەرلىك دارمەن كەم، جۇمىس سۇراي بارعان جەرلەرى وقۋ بىتىرگەنىنە ءالى اي تولماعان جاس كادردان ستاج سۇراپ ستانىن تەرلەتىپ، قادىرىن قاشىرا بەرگەن سوڭ، باۋىرىم ارتىمنان كەلىپتى. الماتىعا. ال قايت دەيسىڭ ەندەشە دەپ بوربايدى دىر-دىر قاسىپ جاتىپ اپ، جامباس ۇيىتاتىن زامان ەمەس. جۇمىس قاراستىرۋ كەرەك. قول ۇستاسىپ تەنتىرەسەك قوپارىپ-اق تاستايتىنداي تاناۋىمىز دەلديىپ كوشەگە شىقتىق. تابان استىنا شوق بولىپ ءتۇسىپ، ءتىرى ادام تۇرماق تەرمومەترىڭنىڭ ءتىلىن سالاقتاتىپ جىبەرەتىن الماتىنىڭ اپتابىنان باس ساۋعالاپ، كولەڭكەدەن كولەڭكە قۋىپ، بەزىپ وتىرىپ «قازاق ادەبيەتىنە» كەلدىك. سونداعى ەلدار ىنىشەكتىڭ قاسىنا شوشايتىپ كەتتىم، باۋرىمدى. ءوزى دە كومپيۋتەردىڭ مامانى، گازەتتىڭ ديزاينىن ۇيرەنە بەرسىن دەپ. ءبىرىنشى قاباتقا تۇسسەم تاس قابىرعانىڭ تاستاي لەبىنە ميىن جەلدەتىپ بەيبىت قۇرداسىم وتىر ەكەن. ءجون سۇراستىق. سوزدەن ءسوز شىعارماسا ىشكەن سىراسى ىشىنە جۇقپايتىن قىلجاقباس نەمە:
- سەندەر وسى نەشەۋسىڭدەر؟ - دەيدى.
- ونبىز.
- شالدارىڭ ءولىپ كەتسە دە، ءبىراز شارۋانى تىندىرىپ كەتكەن ەكەن دە. ءبىز تورتەۋ عانامىز.
- ەسەسىنە، سەندەردىڭ شالدارىڭ ءتىرى ءجۇر عوي - دەدىم. كۇلەدى. قوشتاسىپ كوشەگە شىقتىم. تاپ ءبىر تىنىشتىقتىڭ پەردەسىن دار ايىرىپ، ىستىعى ارالاس
ىزىڭىمەن-اق كىسىنى شىبجىڭ قاقتىراتىن تامۇقتىڭ قارا قازانىنا كۇمپ بەرگەندەيمىن. ءبىر جاققا اسىعىپ بارا جاتقان، ءبىر جاقتان اسىعىپ كەلە جاتقان مازاسىز ادامدار. مازاسىز ادامداردى مىقشيتا تيەپ، ءبىرىنىڭ دەمىمەن ءبىرىن شىجعىرىپ جوعالاتىن «رەزەڭكە» اۆتوبۋستار قويۋ كەپتەلىستىڭ قوينىنا تۇمسىق تىعىپ، ءبىر ءسات ءبۇيىرى سولقىلداپ، ۇيەزدەپ تۇر. اينالدىرا-اينالدىرا بوياۋى كوشكەن كينولەنتانىڭ كورە-كورە جاۋىر بولعان اقجەمتىر كادرىنداي ۇيرەنشىكتى كورىنىستەن قۇتىلعانشا اسىعاسىڭ. وندايدا اقتۇتەك بوراندا اداستىرماي اكەپ اۋىلدىڭ ۇستىنەن تۇسىرەتىن ءمىنىس اتتاي ايتەۋىر، مايتاباننىڭ مايىن سۇرامايتىن ەكى اياققا ەرىك بەرىپ، سوسىن ويىڭدى باياعى ءبىر زاماندا ءوتىپ كەتكەن باسقا ءبىر دۇنيەنىڭ ەلەسىنە جەتەكتەتىپ قويا بەرمەسەڭ، قىرشاڭقى قىلىپ تىنادى...
...تسيرك دەگەنى بيگۋديىن جاڭا تاستاعانداي بۇيرا-بۇيرا، ءوز قۇلاعىن ءوزى باسىپ كەتىپ، وماقا اساتىنداي كورىنەتىن ءبىر اق يت، ءبىر قارا يت ەرتكەن ءبىر ەركەك، ءبىر ايەل، ءبىر بالاڭ جىگىت ەكەن. ءۇش ورىس. ءۇش ورىس ءۇش ءجۇزدىڭ قازاعىن دارەگەيىنە شاق كورمەگەن كەشەگى پاڭ كۇنى كوزدەن ءبىر-ءبىر ۇشىپ، بۇگىن سول قازاققا ونەرىن ساتپاسا اشتان ولەرىنە قورلانا ما، الدە ءۇرپيىپ جولىندا تۇرعان بىزدەرگە قاراپ، وسى اۋىلدان وتىرىك تە بولسا ەزۋ تارتاتىن ءتىرى جان تابا الارىنا كۇماندانا ما، جۇزدەرى سىنىق. قۇددى كۇلكىنىڭ حابارىن ەستىرتكەلى ءتۇسىپ جاتقانداي. ەندى قايتسىن. ەلدى تورىقتىرىپ، ەردى زورىقتىرىپ بىتكەن توقسانىنشى جىلداردىڭ توقىراۋ كەزى. ارەناداعى ءار قيمىلعا مەڭىرەيە قاراپ، بىردە ىشەك-سىلەسى قاتقانشا كۇلىپ، بىردە ىشەگىن تارتا سىلتىدەي تىنا قالىپ، مايمىلدىڭ قولتىق قاسىعانىنا دا قول شاپالاقتاپ جاتاتىن قالانىڭ باياعى قالىڭ كورەرمەنى جوق. كۇنكورىستىڭ جالعىز دانەكەرى - ايلىقتىڭ اراسى اي ەمەس، ماۋسىم ارالاپ كەتكەن. قالالىقتار تۇرماق، ايتەۋىر مالى بار عوي، مالى بولعان سوڭ مايلىعى دا كەبە قويماعان شىعار دەپ اسپەنسىتەتىن اۋىل قازاعىنىڭ وزىنە ءبىرلى-جارىم ساۋىن سيىردىڭ اۋىن باقتىرىپ قويعان الماعايىپ زامان. دەگەنمەن، ءبارى ءبىر ىڭىرشاعى اينالىپ جاتىپ تا ىرىسىن كۇيتتەپ ىڭىرانىپ جاتاتىن اۋىلدىڭ اتى اۋىل. بازار مەن ەكى اراعا ۇلتانى قاجالىپ، سايقىمازاقتان ارى ساتالاق كەپكە تۇسكەن قالالىقتارعا قادىر كەمىپ، اۋىل-ءۇيدىڭ قوتانىن جاعالىپ، كوڭ ساپىرىپ كەتكەنى سودان بولسا كەرەك، كوشپەلى تسيركتىڭ. جوعارعى ەلدىڭ ءاميانىنا ءاجىم ءتۇسىرىپ، ەندى تومەنگى ەلدىڭ قالتاسىن ساۋعا شىققان بەتتەرى ەكەن. دامەتكەن كەلىنشەكتەي ومىراۋ سىزداعاندا، ءبىزدىڭ اۋىل دا اياق سۋىتىپ، اپتاتىپ الارعا جاراپ قاپتى.
ارەناعا مەكتەپتىڭ سپورتزالىن لايىق كورىپ، ارقالىپ كەلگەن اساي-مۇسەيلەرىن سوندا تاسىپ كىرگىزدى. باسقى كوشەنىڭ جەلدى اۋىزدارى اياققى كوشەنىڭ سالپى ەرىندەرىن لاكاتورشا باققان شاعىن اۋىلدىڭ ايتۋشىڭ كىم دەپ اۋىز تاڭدامايتىن تەگىن وسەگىمەن جەتەكتەسكەن جارناما شىركىن، رەسميىنەن بۇرىن تاراپ ۇلگەردى. تۇسكە دەيىن ءبىر قويىلىم، تۇستەن كەيىن ءبىر قويىلىم. باقىرى بارلار شۇبىرا كىرىپ، باتىلى بارلار قوساق اراسىنان ساڭىلاۋ ىزدەپ بوساعادا وشارىلىپ تۇر. باتىلسىز، باقىرى دا جوق ءبىز سەكىلدىلەر، ە، سوندا نە قىزىق بار دەيسىڭمەن كوڭىل جۇباتىپ، ءۇيدى-ۇيىنە قايقايىپ بارادى...
...القىن-جۇلقىن كىرىپ كەپ، بوقشاسىن بوساعادان تورگە اتقان كەنجە باۋىرىم قازان-اياقتى اداسپاي تاۋىپ، قارا ناندى قاربىتىپ-قاربىتىپ اساپ جىبەرىپ، سوسىن ۇرتى بۇلتىڭداپ قايتادان ەسىككە بەتتەگەن. جولاي بۇرىشتا تۇرعان فلياگقا ايالداپ، جارتى ءشومىش جىلىمىش سۋدى قىلق-قىلق ەتكىزىپ قوتارىپ الدى.
- ءاي، قايدا كەتتىڭ؟
- شكولعا. انشەيىندە الدىعا سالىپ ايداپ اپاراتىن سول شكولعا ەندى نەعىپ
اڭسارى اۋا قالعانىن.
- وندا نە بار؟
- تسيرك كەپتى، سوعان بارام. تسيرك تاپ ءوزىن ىزدەپ كەلگەندەي اپتىعادى.
- ونى قاي اقشاڭا كورمەكسىڭ؟
- اقشا كەرەك جوق.
- ە...
- جەتىمدەرگە تەگىن ەكەن. ءبىر ۇيدەن ءبىر بالا... مۇعالىم ءوزى ايتتى. ءبىز كۇلدىك.
شەشەم كۇرسىندى. مۇعالمنىڭ «ءبىر ۇيدەن ءبىر جەتىم...» دەگەندى ىشىنەن ايتقانىنا شۇكىر. ولگەن اكەسىنىڭ ارقاسىندا تەگىن قىزىققا قارق بولعان ءcابي نەمە، ءومىر ءالى تالاي «سىيىن» تەگىن ۇلەستىرەرىن قايدان ءبىلسىن. قۇلدىراڭداي شاۋىپ جوعالدى... سول كۇنى كەشكە ويداعىداي ويىن كورسەتكەن كوشپەلى تسيرك، باسقا اۋىلدىڭ دا «جەتىمدەرىن تۇگەندەۋ» ءۇشىن جولعا شىعىپتى.
«اباي-اقپارات»
