الماتىنىڭ تەرىستىك-باتىسىندا ورنالاسقان قاراوي اۋىلىنا ەش قيىندىقسىز جەتتىك. ەڭ قيىنى  - قر ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنە قاراستى №2466 اسكەري دالالىق پوليگون اۋماعىنا ەنۋ بولدى. الاقانىن شەكەسىنە سارت ەتكىزىپ، ءوزىنىڭ اتى-ءجونىن تانىستىرعان قاراتورى سىرىڭكەنىڭ شىرپىسىنداي جۇقا جىگىت كولىكتى كولەڭكەگە قاڭتارىپ، باسشىلىقپەن سويلەسىپ العانشا سىم شارباقتىڭ ىشىنە وتپەۋىمىزدى ءوتىندى. باقىلاۋ بەكەتىنەن قول سوزىم جەردە قاسكەلەڭ وزەنى لايلانىپ اعىپ جاتىر. ءتۇپ-ءتۇزۋ دالا ءدال وسى جەردە تۇيەنىڭ وركەشىندەي بولىپ، تومەن قاراي ءبىر ەڭكەيىپ الادى ەكەن. ساي دەيتىندەي سايعا، جىرا دەيتىندەي جىراعا ۇقسامايدى. تابانىنىڭ ەنى - شامامەن ەكى-ءۇش شاقىرىم. كەشەگى قارۋ-جاراق قويماسىنداعى الاپات ءورت پەن جارىلىس تا وسى پوليگوندا بولىپ ەدى-اۋ...

الماتىنىڭ تەرىستىك-باتىسىندا ورنالاسقان قاراوي اۋىلىنا ەش قيىندىقسىز جەتتىك. ەڭ قيىنى  - قر ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنە قاراستى №2466 اسكەري دالالىق پوليگون اۋماعىنا ەنۋ بولدى. الاقانىن شەكەسىنە سارت ەتكىزىپ، ءوزىنىڭ اتى-ءجونىن تانىستىرعان قاراتورى سىرىڭكەنىڭ شىرپىسىنداي جۇقا جىگىت كولىكتى كولەڭكەگە قاڭتارىپ، باسشىلىقپەن سويلەسىپ العانشا سىم شارباقتىڭ ىشىنە وتپەۋىمىزدى ءوتىندى. باقىلاۋ بەكەتىنەن قول سوزىم جەردە قاسكەلەڭ وزەنى لايلانىپ اعىپ جاتىر. ءتۇپ-ءتۇزۋ دالا ءدال وسى جەردە تۇيەنىڭ وركەشىندەي بولىپ، تومەن قاراي ءبىر ەڭكەيىپ الادى ەكەن. ساي دەيتىندەي سايعا، جىرا دەيتىندەي جىراعا ۇقسامايدى. تابانىنىڭ ەنى - شامامەن ەكى-ءۇش شاقىرىم. كەشەگى قارۋ-جاراق قويماسىنداعى الاپات ءورت پەن جارىلىس تا وسى پوليگوندا بولىپ ەدى-اۋ...

- ءسىزدى پودپولكوۆنيك قۇباشەۆ تەلەفونعا شاقىرادى، - دەپ ويىمدى ءدال وسى جەردەن سىرىڭكە سەرجانت ءبولىپ جىبەردى.
پودپولكوۆنيك ءسوزدى تىم قىسقا قايىردى: «ساپەرلەر وقيعا ورنىندا جۇمىستارىن ءالى اياقتاعان جوق. جارىلعىش زاتتاردى ءالى دە جيىستىرىپ، زالالسىزداندىرىپ جاتىر. سوندىقتان بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ وكىلدەرىنە دالالىق سىناق پوليگونى اۋماعىنا كىرۋگە رۇقسات جوق. جوعارىداعى باسشىلىقتىڭ بۇيرىعى وسىنداي». امال جوق، كولىگىمىزدىڭ باسىن اۋىلعا قاراي بۇردىق. «ءسۇت سۇراي كەلىپ، شەلەگىمىزدى جاسىرعىمىز» كەلمەدى. كوشە بويىندا كەزدەسكەن ەكى كەلىنشەك كورشى اۋىلدان ەكەن. سۇمدىق جارىلىستى ولار دا ەستىپتى.
- وسى ماڭداعى كوشەلەردى ارالاپ، سۇراستىرىپ كورىڭىزشى. جارىلىس بولعاندا، اۋە تولقىنى كوپ ۇيلەردىڭ تەرەزەلەرىن شاشىپ جىبەردى. ايتەۋىر، قۇداي ساقتاپ، امان قالدىق قوي! - دەدى تولىقتاۋ كەلگەن «بالزاك» جاسىنداعى كەلىنشەك قازاقشا-ورىسشاسىن ارالاستىرىپ تۇرىپ. - ءتىپتى پرجەۆالسك كوشەسىندەگى ءبىر ءۇيدىڭ اۋلاسىنا سنارياد قۇلاپتى. سوندا بارىپ كورسەڭىزدەرشى...
پرجەۆالسكىگە جەتۋ ءۇشىن نابەرەجنايا كوشەسىمەن جۇرۋگە تۋرا كەلدى. ال بۇل كوشە قاسكەلەڭ وزەنىنە جاقىن ورنالاسقان. انىعىراق سۋرەتتەسەك، نابەرەجنايا كوشەسى الگىندە ايتقان تۇيەوركەشتىڭ قىرىندا، پوليگونمەن اراسى بار بولعانى ءبىر-ەكى شاقىرىم، قاراما-قارسى ورنالاسقان. جولاي ءۇيىن اقتاپ جاتقان جاپ-جاس ورىس كەلىنشەگى ۇشىراستى.
- تەلەديداردان ءورتتى كەشكى ساعات بەستە باستالدى دەپ ءجۇر. ول شىندىققا جاناسپايدى. پوليگون جاقتان شىققان قارا ءتۇتىندى  ءبىز تۋرا ساعات تورتتە بايقادىق. سوسىن ارتىنشا تارسىلداعان دىبىستى ەستىدىك. العاشقى كەزدە وعان پالەندەي ءمان بەرمەپپىز. سەبەبى جاۋىنگەرلەر پوليگوندا ءجيى وقۋ-جاتتىعۋ وتكىزەدى. تانكپەن اتادى. بىراق جارىلىس جيىلەگەن سايىن، شارباقتىڭ شەتىنە بارىپ، وقۋ الاڭىنا قاراپ قويامىز. ءورت تىم قويۋلانىپ بارادى، جارىلىس بولعان جەرلەردەن ۇلكەن ءۇيدىڭ شاماسىنداي «ساڭىراۋقۇلاقتار» كوتەرىلەدى. نە ىستەرىمىزدى بىلمەي، ابىر-سابىر بولىپ تۇرعاندا، اكىمشىلىك پەن پوليتسيادان كىسىلەر كەلىپ: «قۇجاتتارىڭدى دا الماي-اق، دەرەۋ ۇيدەن كەتىڭدەر!» - دەدى. بالالارىمىزدى جەتەكتەپ، تاس جولدىڭ ارعى بەتىندەگى تۋىستارىمىزعا جاياۋ-جالپىلاپ كەتە باردىق. بيلىك تاراپىنان اۆتوبۋس ۇيىمداستىرىلعانىن، قوس تىگىلىپ، ۋاقىتشا «بوسقىندارعا» ءۇش مەزگىل ىستىق تاماق بەرىلگەنىن تەلەديداردان عانا ەستىدىك. ونداي «شاپاعاتتى» مەن تۇگىل، مەنىڭ ماڭىمداعى بىردە-ءبىر كورشىم كورگەن جوق. وقۋ-جاتتىعۋ الاڭىنا تاياق تاستام جەردە تۇرعان ءبىزدىڭ كوشە عوي. اۋىل اكىمدىگى مەن توتەنشە جاعداي جونىندەگى مەكەمەنىڭ قىزمەتكەرلەرى كىمدى «جارىلقاعانىن» ءالى كۇنگە دەيىن بىلمەي دالمىز. ەڭ باستىسى، بالا-شاعامىز، ءۇيىمىز امان قالدى. سولاردى قويشى! - دەپ قولىن ءبىر سىلتەدى دە، اتى-ءجونىن ايتپاستان، قايتادان كوك قاقپاعا «سۇڭگىپ» كەتتى.

ءۇش-ءتورت كوشەنى كولىكپەن «ءسۇزىپ» شىقتىق تا، بىردە-ءبىر ءۇيدىڭ تەرەزەسى قيراماعانىن اڭعاردىق. ياعني جاپپاي شىتىناعان تەرەزەلەر جايلى ءسوزدىڭ جاي داقپىرت ەكەنىنە كوز جەتكىزدىك.
نابەرەجنايا كوشەسىنىڭ ناق ورتاسىنداعى ۇيدەن شىققان كەيۋانا كىم ەكەنىمىزدى بىلىسىمەن، بىردەن اقتارىلا جونەلدى:
- مەنىڭ اتى-ءجونىم - ەكاتەرينا شيشكو. وسى اۋىلدىڭ كەمپىرلەرى كەشكىسىن مادەنيەت ۇيىنە جينالىپ، حور ايتامىز. سول كۇنى دە حوردان كەش قايتىپ ەدىم. سايدىڭ ءىشى ورتەنىپ، الدەنە تاسىر-تۇسىر جارىلىپ جاتىر ەكەن. پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى ۇيگە ساۋ ەتىپ كىردى دە: «بالا-شاعانى الىپ، جىلدام كەتىڭدەر! پوليگونداعى زىمىران جارىلسا، اۋىلدىڭ جارتىسى جوق بولادى!» - دەدى. مەن ەڭىرەپ جىلاپ وتىرا قالدىم. وسىدان تۋرا ەلۋ ءتورت جىل بۇرىن ءدال وسىنداي وقيعانى باستان كەشىرگەم. قىرىق ەكىنشى جىلى سمولەنسك تۇبىندەگى اۋىلدى نەمىستەر شابۋىلداعاندا، اۋىل تۇرعىندارى جاياۋ-جالپى ورمانعا شۇبىردىق. تۇلىمى جەلبىرەگەن بەس جاستاعى مەنى شەشەم جەتەكتەپ العان. ون ۇشتەگى اعام كارى اجەمدى سۇيەمەلدەپ اكەتكەن. سوعىس اياقتالعان سوڭ، شەشەم ەكەۋمىز ۆولگا بويىنان سمولەنسكىگە جاياۋ تارتتىق. «ءۇي ورنىندا تۇرعان شىعار. كوپ بولسا، قابىرعاسى ورتەنەدى»، - دەپ قويادى انام مەنى دە، ءوزىن دە جۇباتىپ. ال دەرەۆنياعا كەلگەنىمىزدە، ءۇيىمىزدىڭ ورنىن دا تاپپاي قالدىق. اعام، اجەم، اكەمدى دە كورمەدىم. ۇيىمنەن تاعى ايىرىلدىم با دەپ جىلادىم. سوسىن ەسىمدى جيىپ، بالا-شاعامدى تۋىستارىما الىپ كەتتىم. تۇنگى ون ەكىدە ۇيىمە قايتىپ كەلىپ، باقشا سۋاردىم. ماعان «ۇيىڭە بارۋعا بولادى نە بولمايدى» دەگەن جان جوق. ال مىنا ىرگەمدەگى كورشىلەرىم مۇلدەم ۇيىنەن كەتكەن جوق. شارۋاسىن ىستەپ، جۇرە بەرىپتى. اكىمدىك، توتەنشە جاعداي نەمەسە اسكەري شەندىلەر تاراپىنان ەشقانداي جاقسىلىق كورمەدىك. ءتىپتى ءورت باسىلعاسىن ءۇي-ۇيگە كەلىپ، سىپايىلىق ءۇشىن بولسا دا جاعدايىمىزدى بىلگەن جوق.

اۋلاسىنا «بومبا» تۇسكەن ۇيگە كىرگىمىز كەلمەدى. سەبەبى سول كەزدەگى ءمان-جايدى بۇكىل اقپارات قۇرالدارى جالپاق جۇرتقا جار سالىپ، حابارلاپ قويىپ ەدى. بىراق ءۇي يەسىمەن سويلەسسەك، قالتارىستا قالعان تاعى ءبىر شىندىقتىڭ بەتى اشىلىپ قالار-اۋ دەگەن جۋرناليستىك تۇيسىك ءبىزدى پرجەۆالسك كوشەسىنە سۇيرەي جونەلدى.

- ءورت باستالعان ساتتەن باستاپ تەلەفونداعى تاسپاعا تۇسىرە باستادىم. بىراق ساتىر-سۇتىر جارىلىپ جاتقان بومبانىڭ ءبىرى مەنىڭ اۋلاما تۇسەدى-اۋ دەگەن وي جوق ەدى، - دەپ باستادى اڭگىمەسىن وتاعاسى بايتاس ورتاەۆ. - الدەنە ىسقىرىپ كەلىپ، ءشوپتىڭ اراسىنا بۇرق ەتتى. سىرتتا تۇرعان كورشىم: «بومبا، انا جەرگە بومبا ءتۇستى!» - دەپ شار ەتە قالدى. سول جەردەن ءتورت-بەس مەتر جەردە ءۇش بالام ويناپ جۇرگەن-ءدى. جۇگىرىپ بارىپ قاراسام، اۋزى سارىشۇناقتىڭ ىنىندەي شۇڭقىر پايدا بولىپتى. ىشىندە بومبا جاتىر. وقتۇمسىعى ءتۇسىپ قالعان. كورشىنىڭ بالالارى كەلىپ، الگىنى قولدارىنا ۇستاپ، ويناي باستادى. ءتىپتى مەنىڭ ۇلىممەن تالاسىپ قالعان بىرەۋى «مۇنى كەسىپ، ءبولىپ الايىق» دەپ ءجۇر. ويىندا تۇك جوق. سۋىق قارۋدى قولىما الىپ قارادىم دا، ىشىنەن قىزىل نۇكتەنى كوردىم. سوعان قاراپ، ءالى جارىلماعان-اۋ دەپ ويلادىم. دەرەۋ مىنا تەمىر بوشكەنىڭ ىشىنە سالىپ قويدىم. ءسويتتىم دە، پوليگونداعى ساپەرلەرگە تارتتىم. بارىپ وقيعانى حابارلادىم دا، ۇيگە كەلدىم. بىراق نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، ساپەرلەر تاجال وعىن  التى ساعاتتان سوڭ عانا الىپ كەتتى. اللا ساقتاعاندا، تانكىنى بالقىتىپ جىبەرەتىن بولىگى جارىلماي قالىپتى.

- مىنا كىشكەنتاي قىزىم سودان بەرى تارسىلداعان دىبىس ەستىسە، ۇيگە قاشىپ كەلىپ تىعىلادى. ابدەن قورقىپ قالعان، - دەپ اڭگىمەگە بايتاس­تىڭ كەلىنشەگى گۇلدار ارالاستى. ەكى جارىم-ءۇش جاستاعى قىز بالا شەشەسىنىڭ ەتەگىنە ورالىپ ءجۇر.
- كۇن سايىن ناماز وقىعاندا، «بالا-شاعامدى كولدەنەڭ كەلگەن كەساپاتتاردان، پالە-جالادان ساقتاي گور، اللا!» - دەپ دۇعا جاسايمىن. سول دۇعالاردىڭ جاردەمى ءتيدى مە دەپ قالام. ال اكىمدەر مەن اسكەريلەرگە قاتتى رەنجىدىك. تۇرعىنداردى قاۋىپسىز جەرگە كوشىرۋ ۇيىمداستىرىلعان جوق. «نە بولساڭ، و بول!» - دەگەن نەمكەتتىلىك قاتتى ءبىلىنىپ تۇردى. قايتا، قۇداي ساق­تا­عاندا، قويماداعى جارىلعىش زاتتاردىڭ دەنى باتىس باعىتتاعى يەن دالاعا اتىلدى. ەگەر بىزگە باعىتتالعاندا، جاياۋ-جالپى جۇگىرىپ جۇرگەن ەشكىم دە امان قالماس ەدى، - دەدى بايتاس تۇنجىراپ.
اڭگىمەمىز وسى تۇسقا كەلگەندە، تۇيەوركەشتىڭ قومىندا تاعى دا تارسىلداعان جارىلىستار باستالدى. بالكىم، ساپەرلەر ءبىر جۇمادان بەرى جيناعان جارىلعىش زاتتاردى زالالسىزداندىرىپ جاتسا كەرەك. بايتاستىڭ كىشكەنتاي قىزى ۇيگە «سىپ» بەردى.

ءبىز ەندى وسى ماسەلەنىڭ ءمان-جايىن اۋىل اكىمىنەن انىقتاماق بولىپ، اكىمدىكتى بەتكە الدىق. بىراق ءتۇس الەتى بولماسا دا، كەڭسەدەن جان بالاسىن تاپپادىق. ەرتەڭىنە تەلەفون ارقىلى تىلدەسكەن قاراوي اۋىلى اكىمىنىڭ ورىنباسارى گۇلنار قاتكەەۆا تۇرعىنداردى كوشىرۋ ءۇشىن ءۇش اۆتوبۋس ۇيىمداستىرىلىپ، مادەنيەت ۇيىندە قوس تىگىلگەنىن حابارلادى. ءبىز پرجەۆالسك پەن نابەرەجنايا كوشەلەرىنىڭ ەڭ قاۋىپتى اۋماقتا ورنالاسقانىن، دەگەنمەن سول كوشە تۇرعىندارىنىڭ الگىندەگىدەي جاقسىلىقتان بەيحابار ەكەنىن جانە ۇيلەرىنەن جاياۋ قاشقانىن ناقتى دالەلدەرمەن العا تارتقان ەدىك، شەنەۋنىك دەرەۋ شالت بۇرىلدى: «بىلمەيمىن، مەن ءوز باسىم تۇرعىنداردى كوشىرۋمەن اينالىسقان جوقپىن. بىراق تۇرعىنداردى ءۇش اۆتوبۋستىڭ تاسىپ، مادە­نيەت ۇيىندە قوس تىگىلگەنىن تەلەديداردان كوردىم عوي»، - دەدى ول ورىس­شالاپ. مەن دە اڭ-تاڭ، ول دا اڭ-تاڭ. ءوزى سول اۋىل­دىڭ اكىمىنىڭ ورىنباسارى، اۋىلىنداعى جاڭالىقتى تەلەديداردان كورەدى. جاي جاڭالىق بولسا ەكەن، جارىلىس بولىپ، جۇرت جاياۋ-جالپى قاشىپ جۇرەدى. مىنە، وزىق زاماننىڭ تەحنيكاسىن قويساڭشى...

قاراوي اۋىلى ارتتا كوگىلدىر ساعىمعا اينالىپ بارا جاتىر.
ۇكىمەت حالىقتىڭ مۇڭ-مۇقتاجىنا شىنداپ بەت بۇرا باستاسا، توتەنشە جاعدايلار جونىندەگى مينيستر ۆ.بوجكو دا، قورعانىس ءمينيسترى د.احمەتوۆ تا، ءتىپتى تاياق تاستام جەردە وتىرعان الماتى وبلىسىنىڭ  اكىمى دە الگى ساعىم سەكىلدى، قاراويدا اپات بولعاندا جىلاپ-سىقتاپ جۇرگەن جەرگىلىكتى حالىق اراسىنان توبە كورسەتپەدى. عالامتوردى اقتارىپ وتىرىپ، الماتى وبلىسىنىڭ اكىمى سەرىك ۇمبەتوۆتىڭ وبلىستىق قۇزىرلى مەكەمەلەردىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن وتەتىن فۋتبول تۋرنيرىندە دوپ قۋالايتىنى تۋرالى اقپاردى كوزىمىز شالدى. كەلەسى ءبىر اقپاراتتا الماتى وبلىسىنىڭ تەكەلى قالاسىندا جەر سىلكىنگەنى تۋرالى ايتىلىپتى.
ماسكەۋدە ءبىر دۇكەن ورتەنسە، قالا مەرى يۋ.لۋجكوۆ پەن توتەنشە جاعدايلار جونىندەگى مينيستر س.شويگۋ دەرەۋ سول ورىننان تابىلادى. ياپىراي، تۇمسىعىنىڭ استىندا قالا قيراپ، اۋىل جارىلىپ، ەل ابىگەرگە ءتۇسىپ جاتقاندا، ءبىزدىڭ اتقامىنەرلەردىڭ مۇنىسى نەسى ەكەن دەدىك. الدە وسىنى ىستەۋ ءۇشىن دە  «نۇر وتاننىڭ» قۇرىلتايى ءوتىپ، كوك شىبىعى ءۇيىرىلۋى كەرەك پە ەكەن؟

توقتار جاقاشوۆ

«جاس قازاق» گازەتى، №24, 19.06.2009