1991 جىلدىڭ 1 جەلتوقسان كۇنى قازاقستاندا بۇكىلحالىقتىق پرەزيدەنت سايلاۋى ءوتتى. حالىق تۇڭعىش رەت دەموكراتيالىق جولمەن ءوز ەركىن ءبىلدىرۋى ارقاسىندا ن.ءا.نازارباەۆ پرەزيدەنت بولىپ سايلاندى.

وسىدان كەيىن رەسپۋبليكادا كوپتەگەن وزگەرىستەر بولدى. ەڭ اۋەلى قازاق كسر-ى اتاۋى قازاقستان رەسپۋبلي­كاسى بولىپ وزگەرتىلدى. 1991 ج. 16 جەلتوقساندا قازاقستان رەسپۋبلي­كاسى جوعارعى كەڭەسىنىڭ جەتىنشى سەسسياسىندا پارلامەنت دەپۋتاتتا­رى "قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگى تۋرالى" زاڭ قابىلدادى. زاڭنىڭ ءبىرىنشى بابىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى تاۋەلسىز مەملەكەت دەپ جاريالاندى. ول ءوزىنىڭ جەرىنە، ۇلتتىق تابىسىنا جوعارى يەلىك ەتۋ قۇقى بار، تاۋەلسىز سىرتقى جانە ىشكى ساياسا­تىن جۇرگىزەدى، باسقا شەت مەملەكەتتەرمەن حالىقارالىق قۇقىقتىق پرينتسيپتەرى نەگىزىندە ءوزارا بايلانىس جاسايدى دەپ كورسەتىلدى. رەسپۋبليكانىڭ بارلىق ۇلتتارىنىڭ ازاماتتارى قازاقستاننىڭ ءبىرتۇتاس حالقىن قۇرايدى، ولار رەسپۋبليكاداعى ەگەمەندىكتىڭ بىردەن-ءبىر يەسى جانە مەملەكەتتىك بيلىكتىڭ قاينار كوزى بولىپ تابىلادى. رەسپۋبليكا ازاماتتارى وزدەرىنىڭ ۇلتىنا، ۇستايتىن دىنىنە، قانداي قوعامدىق بىرلەستىككە جاتاتىنىنا، تەگىنە، ەلەۋمەتتىك جانە مۇلىكتىك جاعدايىنا، شۇعىلداناتىن قىزمەتىنە، تۇرعىلىقتى ورنى­نا قاراماستان بىردەي قۇقىقتار يەلەنىپ، بىردەي مىندەتكەرلىكتە بو­لادى دەلىنگەن. زاڭدا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءوز تاۋەلسىزدىگى مەن اۋماقتىق تۇتاستىعىن قورعاۋ ماقساتىندا ءوزىنىڭ قارۋلى كۇشتەرىن قۇرۋعا حاقىلى ەكەندىگى، رەسپۋبليكا ازاماتتارىنىڭ اسكەري مىندەتىن وتەۋ، ونىڭ تارتىپتەرى مەن تالاپتارى جونىندە ايتىلعان. ءسويتىپ، 1991 جىلعى 16 جەلتوقسان رەسپۋبليكانىڭ تاۋەلسىز كۇنى رەتىندە بۇكىل الەمگە تانىلدى.

وسىدان كەيىن قازاقستان تاۋەلسىز، ەگەمەن مەملەكەت رەتىندە دامي باستادى.قازاقستاندىق قوعامنىڭ الەۋمەتتىك-مادەني ومىرىندە تاريحي سانانى جاڭعىرتىپ قالىپتاستىرۋ ءتارىزدى ماڭىزدى مىندەتتى ىسكە اسىرۋدا ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىز بىرقاتار ماڭىزدى ءىس-شارالاردى اتقاردى. قىزىل قىرعىن مەن جاپپاي قۋعىن-سۇرگىننىڭ الپىس جىلدىعىنا ورايلاستىرا وتىرىپ، 1997 جىلدىڭ «قوعامدىق كەلىسىم جانە ساياسي قۋعىن سۇرگىن قۇرباندارىن ەسكە الۋ جىلى» بولىپ جاريالانۋى، كەلەسى 1998 جىلدىڭ «حالىق بىرلىگى مەن ۇلتتىق تاريح جىلى» دەپ اتالۋى، عاسىرلار توعىسىنداعى 2000 جىلدىڭ «مادەنيەتتى قولداۋ جىلى» دەپ جاريالانۋى، 2004 جىلدان باستاپ «مادەني مۇرا» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنىڭ جۇزەگە اسىرىلۋى ناتيجەسىندە تاريحي ادىلەت ۇستەمدىك الىپ، زەردە جاڭارىپ، سانا ساۋىققانداي بولدى. ءتول تاريحىمىزدى، ەلدىك ءداستۇر، حالىقتىق تاعدىر-تالايىمىزدى تانىپ بىلۋدە، ەسكەرتكىش مۇراعاتتارىمىزدى جيناستىرۋ مەن ساراپتاۋدا ءبىراز جەتىستىكتەرگە قول جەتتى. جيناقتالعان مادەني مۇرا مەن رۋحاني قازىنانىڭ ءدانىن تاۋىپ، ءسولىن ءسۇزىپ ۇلتتىڭ كادەسىنە جاراتۋ زيالى قاۋىم مەن عىلىمدارعا جۇكتەلەتىن شارۋا.

وسىدان كەيىن تاريحي سانانى جاڭعىرتۋ ماقساتىندا «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلامالىق ماقالاسى جارىققا شىقتى. بۇل ماقالادا سانانى جاڭعىرتۋ، ۇلتتىق بولمىستان، ۇلتتىق كودتان ايىرىلىپ قالماي، ونى الەمدىك قۇندىلىقتارمەن ۇيلەستىرىپ، قازاقستاننىڭ يگىلىگىنە جاراتۋ جولىنداعى ماقسات-مۇددەلەر تۋرالى وزەكتى ماسەلە كوتەرىلدى. سونىمەن قاتار، «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىنىڭ جالعاسى رەتىندە، “ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى” اتتى ماقالا جاريالاندى. زيالى قاۋىم وكىلدەرىنەن قولداۋ تاۋىپ، تالقىعا تۇسكەن بۇل ماقالانىڭ دا نەگىزى – تاريحي سانانى جاڭعىرتۋعا باعىتتالعان. ۇلى دالانىڭ جەتى قىرىنىڭ كەز كەلگەنى قازاق ەلىنىڭ ومىرىندەگى ەرەكشە مۇرا. اتقا ءمىنۋ مادەنيەتى، ەجەلگى مەتالل ءوندىرۋ مەن وڭدەۋ تەحنولوگياسى، ءوز جازۋى مەن ميفولوگياسى بار وزىق مادەنيەتتى قازاق ەلىنىڭ رۋحاني بايلىعىنىڭ ايشىقتى بەلگىسى سانالادى.

كەز كەلگەن حالىقتىڭ تاريحي وزىندىك ساناسىنداعى قاتپارلى اقيقاتتاردا تۋعان جەردى، اتا مەكەندى نەمەسە وتاندى جاتجەرلىكتەردەن قورعاپ، ەركىندىكتى ساقتاپ قالۋعا قاتىستى تاريحي ۋاقيعالار ماڭگىگە ورىن الىپ قالادى. تاۋەلسىزدىك تۇسىنىگى ءاربىر حالىق ءۇشىن مەيلىنشە قاستەرلى ۇعىم بولىپ تابىلادى. ونىڭ تاعلىمى تەرەڭ استارلارىن تاريحتىڭ قويناۋىنان، اتا-بابامىزدىڭ وتكەنىنەن، ونىڭ سان عاسىرلىق ارمانىنان ىزدەگەن ءجون. سوناۋ ساق زامانىنان نەمەسە الىمساقتان بەرى اتا قونىستى پارسىلاردان، تۇركىلەردىڭ جۋجانداردان قورعاۋدان، بەرتىندە قازاق حاندىعىنىڭ تۇتاستىعىن ساقتاۋدان، ونىڭ ىشىندە جوڭعارلارمەن، قوقاندىقتارمەن، رەسەيلىكتەرمەن بولعان شايقاستاردان وسى تاۋەلسىزدىككە دەگەن ۇمتىلىستى بايقايمىز. ۇلت-ازاتتىق كۇرەس تاريحىنان ءبىر رەسەي وتارشىلدىعىنىڭ وزىنە قارسى 300-گە جۋىق كوتەرىلىستەر بەلگىلى. اقىرىندا «اقتابان شۇبىرىندىدان» اسىپ تۇسكەن «قىزىل قىرعىندى» باستان كەشىپ بارىپ، اتا-بابامىزدىڭ اڭساعان ارمانى حح عاسىردىڭ سوڭىندا جۇزەگە استى.

تاۋەلسىزدىك - حالقىمىزدىڭ باعا جەتپەس بايلىعى! ەگەمەندىكتىڭ ەل تۋىن بيىك ۇستاۋ ماقساتىندا كوپتەگەن شاراۋلار اتقارىلۋدا. بيىل قىركۇيەك ايىندا جاريالانعان پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ جولداۋىندا ەل تۇراقتىلىعىن ساقتاۋدىڭ ماڭىزدىلىعى ايتىلدى. مەملەكەت باسشىسى قوعامدىق ديالوگ مەملەكەت تۇراقتىلىعى مەن وركەندەۋىنىڭ نەگىزى ەكەنىن ايتتى.

مەملەكەت باسشىسى تاۋەلسىزدىك مەرەكەسى قارساڭىندا سويلەگەن سوزىندە:

«بۇكىل ەلىمىز ءۇشىن مۇنان اسقان ايتۋلى كۇن، ماڭىزدى مەرەكە جوق. تاۋەلسىزدىك ۇلتىمىزدىڭ باعا جەتپەس بايلىعى. ءبىزدىڭ بۋىن ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ سارابدال ساياساتىنىڭ ارقاسىندا حالقىمىزدىڭ اسقاق ارمانىن اقيقاتقا اينالدىردى. بايراقتى بابالارمىز بىزگە ۇلان-بايتاق جەردى مۇرا ەتىپ قالدىردى. ولاردىڭ اماناتىنا ادال بولۋ – بارشامىزدىڭ كيەلى پارىزىمىز. ازاتتىق ءۇشىن الىسىپ، ەل ءۇشىن جان پيدا ەتكەن باتىرلاردىڭ ەرلىگى ەشقاشان ۇمىتىلمايدى», - دەدى.

Abai.kz