(اڭگىمە)

العاش كەلگەن كەزىندەگىمەن سالىستىرعاندا، لوندونننىڭ شۋلى كوشەلەرى گۇلجامال ءۇشىن تىم وعاش سەزىلمەيتىن بولىپ كەتىپتى. ء“ۇش كۇننەن كەيىن كورگە دە ۇيرەنەسىڭ” دەمەي مە. ءبىر جىلدان استام ۋاقىت وتكەندە، اينالاسىنا اجەپتاۋىر بەيىمدەلىپ، قازىر مەجەلەگەن جەرىنە اداسپاي جەتەتىن جانە قايدا بارسا دا ءۇيىن تاۋىپ كەلە الاتىن بولدى. العاشقىداي ەمەس، ءبىرشاما ءتىل سىندىرىپ، اعىلشىنشا ەركىن سويلەي دە الاتىن دەڭگەيگە جەتكەن. 

ەل جاقتان جاڭادان كەلگەن العاشقى ايدىڭ ءبىر اپتاسىندا گۇلجامال ەكى قىزىنان اداسىپ قالىپ قىزىق بولعان. سول وقيعانى ەسكە السا، ەكى قىزى ءالى كۇنگە دەيىن ىشەك-سىلەسى قاتىپ كۇلەدى. قىزدارى “وسىندا قوزعالماي تۇر” دەپ قالدىرىپ كەتكەن جەردە تۇراقتاماي وزىندە دە بار. اناندايتىن جەردەگى ءبىر دۇكەنگە كىرىپ شىعا قويماقشى بولعان. قىرسىق قىلعاندا، تەلەفونىن تاعى ۇيدە ۇمىتىپ كەتىپتى. دۇكەنگە كىرىپ ارالاپ الگى ورنىنا كەلسە قىزدارى جوق. ولار شەشەلەرىن ىزدەپ كەتسە كەرەك. 

جان-جاعىنا قاراپ، ۇيىنە باراتىن كوشەنى نوبايلاپ، تاكسي ۇستايتىن باعىتىن انىقتاعىسى كەلدى. بىراق، ءدال قاي تۇستان قالاي كەلگەنىن ءوزى دە اڭعارماي قالىپتى. وسى جاققا قاراي تاكسيمەن كەلە جاتقاندا بيگ بەن مۇناراسىنىڭ قاسىنان وتكەن سەكىلدى بولعان. كىمنەن سۇرارىن بىلمەي داعدارىپ تۇرعاندا، جول بويىمەن ءوتىپ بارا جاتقان پوليتسەيدى كورە سالا:

-سەر، ديۋ سپيك ينگليش؟ - دەپتى عوي، ساسقانىنان. پوليتسەي تاڭدانا جالت قاراعاندا، ءدال ارتىندا قوسارلانا كۇلگەن ەكەۋدىڭ ءۇنى ەستىلەدى. بۇرىلىپ قاراسا، قىزدارى تۇر ەكەن. سودان بەرى ولار گۇلجامالدى “انامىز انگليا ساقشىسىنىڭ اعىلشىنشاسىن تەكسەرگەن الەمدەگى العاشقى ادام” دەپ اتاپ، كۇنى بۇگىنگە دەيىن ءجيى ازىلدەيدى.     

كارى ەۋروپا تورىندەگى وسىناۋ كونە قالانىڭ گۇلجامالدىڭ تۋىپ-وسكەن سارىارقاداعى استاناسىنا مۇلدە ۇقسامايتىن تۇستارى تىم كوپ. ەڭ بەرگىسىن ايتقاندا، قىس ورتاسىندا داڭعىل بويىندا گۇلزارى جايناپ، كوك مايساسى كوز تارتىپ تۇراتىنى قىزىق. 

الاڭدارى تىم شۋلى جانە وعان كوشە مۋزىكانتتارى مەن انشىلەرىنىڭ بار ونەرىن سالىپ ورىنداپ جاتاتىن اۋەسقوي كونتسەرتتەرىن قوسىپ قويىڭىز. قاي جاعىنا قاراساڭ دا، كوشە بويىنداعى “look left, look right” دەگەن جول بەلگىلەرى كوزگە تۇسە بەرەدى. بۇل ءتىپتى، قالانىڭ باستى رامىزىنە اينالىپ كەتكەندەي مە، قالاي، ءوزى. 

 اعىلشىن ۇلگىسىندەگى بيازىلىق دەيتىن نارسەنىڭ دە لوندون كوشەسىندە بىردەن اڭعارىلاتىن تاعى ءبىر قىزىق ءۇردىس. ءيىن تىرەسكەن كوپ ادام ىعى-جىعى ارالاسىپ، ەرسىلى-قارسىلى اعىلىپ جاتقاندا، بىرەۋلەردى بولماشى سۇيكەپ ءوتۋ، كەيدە سوعىپ قالا جازداۋ دەگەندەر ءجيى بولىپ تۇرادى. ونداي كەزدىڭ اربىرىندە “Sorry” دەگەن ءسوزدى ءبارى تالاسىپ-تارماسىپ، ءتىپتى، جارىسىپ  ايتاتىنداي كورىنەدى. جالپى، بۇل الىپ قالادا ءدال وسى ءسوزدىڭ قايتالانا بەرۋى تىم ءجيى. “اعىلشىندار نە بولسا، سوعان كەشىرىم سۇراۋدان جالىقپايدى ەكەن” دەپ گۇلجامال العاشىندا زىعىردانى قاينايتىن. قازىر وعان ۇيرەنىپ كەتىپتى. مۇنداي سىپايگەرشىلىك ۆيكتوريا پاتشايىم تۇسىندا “جەنتەلمەندىك ادەپ” دەگەن مورالدىق تاربيە مەن كوزقاراستىڭ ناتيجەسىندە پايدا بولىپ قالىپتاسقان دەيدى عوي. ونى لوندون ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ماگيستراتۋراسىندا وقىپ جاتقان تۇڭعىش قىزى ايتقان. 

قىزى دەمەكشى، گۇلجامالدىڭ مۇندا ات ارىلتىپ كەلىپ، جات ەلدەگى  بوتەن قالا تۇرعىنى بولۋىنىڭ باستى سەبەبىنىڭ ءوزى “بالا وقىتۋ” دەپ اتالاتىن سوڭعى جىلدارى پايدا بولعان تىڭ ءۇردىس. بۇل ارينە، قازىرگى قازاق قوعامىنداعى ساياسي ەليتاعا عانا ءتان قۇبىلىس.  

گۇلجامالدىڭ ەكى قىزى بار. كەنجەسى بىلتىر باكالاۆر بويىنشا ءبىرىنشى كۋرسقا تۇسكەن. ۇلكەنى ماگيسترلىك ءبىلىم الۋعا كەلگەن. ولاردى ء“تۇستى” دەگەننەن گورى وتاعاسى كەمەلباي ەكى قىزىن الەمنىڭ ەڭ قىمبات تولەماقىلى وقۋ ورنى سانالاتىن وسى ۋنيۆەرسيتەتكە ء“تۇسىردى” دەۋ شىندىققا سايادى. 

ال، گۇلجامال لوندوننىڭ قاق تورىنەن بايى ساتىپ اپەرگەن جايلى پاتەردە تۇرىپ، ەكى قىزىنىڭ اس-سۋىن ازىرلەيدى. وقۋلارى مەن ءتالىم-تاربيەسىنە كەمەلبايدىڭ الدىندا جاۋاپ بەرەدى. 

قازاق وكىمەتىندە جوعارى لاۋازىمدىق قىزمەتتەردىڭ ءبىرىن اتقاراتىن وتاعاسى قالاسا ءار اپتانىڭ سوڭىندا، شارۋالارى قاربالاس بولىپ جاتسا، ايىنا ءبىر-ەكى رەت استانادان كەلە سالادى. ال، قازاقستاندا بولاتىن مەيرام كۇندەرىندەگى دەمالىستارىن وتاعاسى كوبىنەسە، لوندونداعى قاتىن، بالا-شاعاسىمەن بىرگە وتكىزەدى. ال، قىزدارى جازعى دەمالىسقا شىققاندا استاناداعى ۇيلەرىنە ورالۋلارىنا مۇمكىندىك تابادى. ءاۋ باستاعى وتباسىلىق كەلىسىم مەن وتاعاسىنىڭ پارمەنى سولاي. 

ءسويتىپ، گۇلجامال حانىم لوندون كوشەسىمەن ۇيىنە قاراي كەلە جاتتى. قولىنداعى تەلەفونىن سومكەسىنە سالىپ، العا ءبىر قادام اتتاعانى سول ەدى، قارسى كەلە جاتقان الدە بىرەۋمەن سوقتىعىسىپ قالدى. سومكەسى قولىنان ءتۇسىپ كەتتى. “I`m sorry” دەگەن سىپايى ءۇن شىقتى دا، جەردەگى سومكەسىن الىپ ۇسىندى. ىزىنشە، الگى نازىك داۋىس:

-ءسىز قازاقسىز با، اپاي؟ - دەدى، كوپتەن بەرى كوشەدە ەستىلمەگەن ءوزىنىڭ انا تىلىندە. 

سومكەسىن الىپ جاتىپ، جۇزىنە قاراسا، جاس شاماسى ءالى وتىزعا دە جەتە قويماعان جاس كەلىنشەك تۇر. الدە، قىز با، نەسى بولسا دا، قازاق ەكەنى انىق كورىنىپ تۇر. ءساندى كيىنگەن، ءجۇزى كورىكتى، قوس جانارى مولدىرەگەن، ءاپ-ادەمى قازاق قىزى.  

-ءيا، قازاقپىن.

-كەشىرىڭىز، اپاي! ىڭعايسىز بولدى، بايقاماي قالدىم. 

-وقاسى جوق، اينالايىن! قۇجىناعان كوپتىڭ ورتاسىندا، مىنا ءىرى قالادا اپالى-ءسىڭىلى ەكى قازاق سوقتىعىسىپ قالعانىمىز قىزىق بولدى عوي - دەپ، ەكەۋى دە كۇلىسىپ الدى دا تانىسۋعا كوشتى. 

سويتسە، ول ەكەۋىنىڭ اۋدانى، اۋىلى ءبىر ءارى رۋلاس، اتالاس جاندار ەكەن. قارعا تامىرلى قازاق دەگەن وسى. اۋىلداعى ءبىر-ءبىرىنىڭ كەيبىر تۋىس-تۋعاندارىن ەكەۋى دە بىلەتىن بولىپ شىقتى. 

-ءسىڭىلىم-اۋ، بۇل قالادا قايدان ءجۇرسىڭ؟ - دەگەن گۇلجامال جاڭىل ەسىمدى الگى قىزعا جىك-جاپار بولىپ:

-قانە، ءبىزدىڭ ۇيگە ءجۇر! مۇندا جاپ-جاقىن جەردە تۇرامىز. جايلانىپ ءشاي ءىشىپ وتىرىپ، اڭگىمەلەسەيىك! - دەدى. جاڭىل دا كەلىسە كەتتى.

ەكەۋى كوپ وتىرىپ، ۇزاق اڭگىمەلەستى. ساباقتان كەلگەن ەكى قىزىمەن دە تانىستىرىپ قويدى. جاڭىل ۇشەۋىنە دە قاتتى ۇنادى. اسىرەسە، اشىق-جارقىن مىنەزى گۇلجامالدى ءتىپتى ءتانتى ەتكەندەي بولدى. ونىڭ ۇستىنە جات جەردە ءوز اۋىلىنىڭ تۋماسى، ارعى ءتۇبىن قۋسا، جەتى اتاعا دا جەتپەيتىن باۋىرى بولىپ شىقسا، قالاي قۋانباسقا. 

جاڭىل ءوزىنىڭ جاي-كۇيى تۋرالى دا ەش بۇكپەسىز ايتىپ بەردى. لوندونعا كەلىپ قونىستانعانىنا ون جىل بولىپتى. قۇندى قاعازدار بيۋروسىندا بروكەر بولىپ قىزمەت ەتەدى. قازىر وتىز ءۇش جاستا. توعىز جاسار ۇلى بار. بىراق، كۇيەۋگە تيمەگەن. ول بالانى قايدان، قالاي تاپقانىن دا گۇلجامالدان جاسىرمادى. بار سىرىن اقتاردى دەۋگە دە بولادى.

-جاسىم جيىرمادان ەندى عانا اسىپ، ۋنيۆەرسيتەتتىڭ سوڭعى كۋرسىن ءبىتىرىپ، ديپلوم جۇمىسىن قورعاعان كەزىم. بىزگە مەملەكەتتىك ەمتيحان كوميسسياسىنىڭ توراعاسى بولىپ ۇكىمەت كابينەتىندە ءبىرشاما جوعارى قىزمەت اتقاراتىن ءبىر اعاي كەلدى. ەمتيحان تاپسىرعاندا دا، ديپلوم قورعاعان كەزىمدە دە الگى كىسى مەنەن كوز الماي وتىرادى دا قويادى. ادەتتە سىرتتان كەلىپ قاتىساتىن ونداي توراعالار ەمتيحان باستالعاندا ازعانا ۋاقىت وتىرىپ كەتىپ قالادى عوي. سوسىن، ديپلوم تاپسىراردا عانا ءبىر كورىنىپ جوق بولادى. ونى ءبىز اعا كۋرستاردا وقيتىنداردىڭ تاجىريبەسىنەن جاقسى بىلەمىز. ال، ءبىزدىڭ توراعا ەمتيحان باستالاردان بۇرىن كەلىپ،ءبارىن ءبىتىرىپ ەڭ سوڭىندا قايتادى. بىردەمەلەردى سىلتاۋىراتىپ مەنىمەن سويلەسۋگە تىرىسادى. ونىڭ ۇستىنە مەن ستاروستامىن عوي. ماعان دەگەن كوزقاراسىن وزگەلەر دە اڭعارعان سەكىلدى. قۇربىلارىم “توراعانى  سىندىردىڭ. سەنىڭ ارقاڭدا ول بۇكىل كۋرسقا وڭ كوزىمەن قارايتىن بولدى” دەسىپ قالجىڭدايدى. شىنى كەرەك، كۋرستا عانا ەمەس، ول تۇستا ۋنيۆەرسيتەتتەگى ماڭداي الدى سۇلۋلاردىڭ ءبىرى ەدىم. 

-وي، قازىر دە سۇلۋسىڭ عوي؟ العاش كورگەندە، ەركەك تۇرماق ايەل زاتى مەنىڭ ءوزىم سىنىپ قالدىم - دەپ، گۇلجامال كۇلدى. ونى ەكى قىزى دا جارىسا قۇپتاپ، اۋىزدارىنىڭ سۋى قۇرىعانشا، اجارىنىڭ اشىقتىعىن ايتىپ، ماقتاسىپ قويدى. 

  -قازاقتا ءبىر دورەكىلەۋ ماقال بار عوي، “بەتتىڭ قىزىلى ك*تتىڭ سورى” دەگەن. ەلۋدى ەڭسەرگەن الگى توراعا ديپلوم تاپسىراردا مەنىڭ ماقتاۋىمدى جەتكىزىپ، ءبىراز كوسىلدى دە، قىزمەتكە شاقىرعان جولدامانى دا قوسا بەرىپ، اياق استىنان جارىلقاپ تاستاعانى. بىراق، جينالىس سوڭىنان ول كىسىمەن وڭاشا سويلەستىم. ۇسىنىسىن قابىلداي المايتىنىمدى ايتىپ، مەملەكەتتىك قىزمەتكە تاجىريبەم جوقتىعىن العا تارتتىم. جاس بولسام دا، ىشتەي بىردەمەنى سەزەتىن سەكىلدىمىن. “الماقتىڭ دا سالماعى بار” دەگەندەي مۇنداي توسىن سىيدان اۋلاق جۇرەيىن دەگەن ويدا ەدىم. الايدا، الگى كوكەم دە قادالعان جەردەن قان الاتىن پالە ەكەن، قويمادى عوي، قويمادى. “قىزمەتكە قابىلدانعان كۇننەن باستاپ، ءوز قامقورلىعىما الامىن، سەندەي وسەتىن جاستاردى قولداي الماسام، نەسىنە ەر ازامات بولىپ ءجۇرمىن” دەي مە، قايداعى-جايداعىنى ايتىپ بولماعان سوڭ “اۋىلداعى اكە-شەشەممەن اقىلداسايىن” دەپ ءبىر ءسات قۇتىلعانداي بولدىم. 

ونشاقتى كۇن بويى كۋرستاس قۇربى-قۇرداستار باس قوسىپ، ديپلوم جۋدىق، قىدىردىق، ويناپ-كۇلدىك دەگەندەي وقۋ بىتىرگەن جاستاردىڭ تىرلىگى بەلگىلى عوي. استانادان ەلۋ-اق شاقىرىم شاعىن اۋىلدا تۇراتىن ۇيىمە باردىم. اكە-شەشەم دە قۋانىشتارى قويىندارىنا سىيماي توي-تومالاق جاسادى. مەنىڭ ۇكىمەتتىڭ ماڭىزدى ءبىر بۋىنىنا قىزمەتكە شاقىرىلعانىمدى اۋىلعا بىرگە كەلگەن قۇربىلارىمنان ەستىگەندە اكەم بايعۇستىڭ جۇرەگى جارىلارداي-اق قاتتى قۋاندى. مەن ءبىر وتباسىنداعى بەس قىزدىڭ كەنجەسىمىن. ەركە ءوستىم، تەنتەكتىگىم دە، تىكباقايلىعىم دا بار. وكىمەتتىك قىزمەتكە بارمايمىن، اۋىلداعى كوپەراتيۆكە بۋحگالتەر بولامىن دەپ ءبىراز قيعىلىق سالدىم. الگى توراعاسى تۇسكىر كۇندە تەلەفون سوعىپ، قىزمەتكە شاقىرادى. اكە-شەشەم دە، اپا-جەزدەلەرىم دە “مۇنداي مۇمكىندىكتى جىبەرمە، وسەسىڭ. كارەرا دا كەرەك قوي” دەپ جان-جاعىمنان ۇگىتتەپ قويمايدى. 

اقىرى نە كەرەك، الگى توراعانىڭ ۇسىنىسىن قابىلداپ قىزمەتىنە كىرىستىم. ۇكىمەت ورنى دەگەن اتى دارداي بولعانىمەن جۇمىسىندا سونشالىقتى كۇردەلى ەشتەڭە جوق سەكىلدى. الدە، مەنىڭ قابىلەت-قارىمىم مەن بىلىكتىلىگىم كەرەمەت بولدى ما، قايدان بىلەيىن. جۇمىستى ۇرشىقشا ءيىرىپ اكەتتىم دەسەم، ماقتانعان بولماسپىن. ءۇش ايدان كەيىن ەكى بولمەلى پاتەر الدىم. التى ايدان كەيىن ءبولىم باسشىسى بولىپ قىزمەتىم ءوستى. بىلاي ءوز كۇشىممەن دە مۇنىڭ بارىنە قول جەتكىزەر ەدىم، ەرتە مە كەش پە. بىراق، الگى قولى ۇزىن، لاۋازىمى ۇلكەن توراعانىڭ تىكەلەي ارالاسۋىمەن ماعان دەگەن قولداۋ-قولپاشتاۋدىڭ استىرتىن جاسالىپ جاتقانىن ءىشىم سەزەتىن. مۇنداي شەكتەن شىققان قامقورلىقتىڭ وتەۋى قيىن بولاتىنىن دا ءبىلدىم. سول ءۇشىن قىزمەتتەن كەتۋگە بىرنەشە رەت وقتالدىم. 

بىراق، اۋىلداعىلارعا مەنى ماقتانىش ەتىپ جۇرگەن، اكە-شەشە، تۋىس-تۋعاندارىمنىڭ كوڭىلىن تاعى قيمادىم. “پالەنشەنىڭ قىزى اياق استىنان ۇلكەن قىزمەتكە بارا قالىپ ەدى. قولىنان ەشتەڭە كەلمەي قۋىلىپ قالىپتى عوي” دەپ تابالايتىنداردىڭ دا تابىلارىن ءبىلدىم. ەگەر شىنىمەن قولىمنان ءىس كەلمەيتىن بىرەۋ بولسام، ەشتەڭەگە قاراماستان شىعىپ كەتە بەرەر ەدىم. قولدان كەلگەن سوڭ تاعى نامىستاناسىڭ. 

ءسويتىپ جۇرگەندە، ءوزىم كۇدىكتەنگەنىمدەي-اق الگى توراعا مەنەن جيىرما سەگىز جاس ۇلكەندىگىنە قاراماي قىرىندايتىندى شىعاردى. شەتەلگە ىسساپارلارعا شىققاندا مەنى مىندەتتى تۇردە تىزىمگە ەنگىزىپ قوياتىن بولدى. بارعان جەرلەردىڭ بارىندە وڭاشا بولمەسىنە شاقىرىپ الادى. سونداي ساپارلاردىڭ بىرىندە ول دا دەگەنىنە جەتتى. اياعىم اۋىرلاپ قالدى. مەن كەلىسسەم، ول بايبىشەسىنەن اجىراسىپ ۇيلەنۋگە دايىن كورىنەدى. ونىسىنا مەن ءۇزىلدى-كەسىلدى قارسى بولدىم. بىرەۋدىڭ شاڭىراعىن ويرانداپ، قاتىن-بالاسىنىڭ كوز جاسىنا قالىپ، قالاي باقىتتى بولامىن؟ ونىڭ ۇستىنە وزىمنەن ەكى مۇشەلدەن استام ۇلكەن جاسامىس بايعا تيگەنىمدى اۋىلىم ەستىگەندە اكە-شەشەم جۇرتتىڭ بەتىنە قالاي قارايدى؟ ال، وڭ جاقتا وتىرىپ بالا تاپسام، ودان اسقان قاسىرەت تاعى جوق. سوندىقتان، كوز كورمەس، قۇلاق ەستىمەس جاققا كەتىپ جوعالايىن دەپ شەشتىم دە وسى لوندوندى تاڭدادىم. 

توراعانىڭ قولى ۇزىن عوي، بۇل جەردەن دە مەنى باسپانالى ەتتى. استاناداعى ءۇيىمنىڭ كىلتىن كىشى جەزدەمە تاپسىردىم دا، سول ساتتە قارامدى باتىردىم. وسىندا بوسانىپ ۇل تاپتىم. توراعانىڭ قۋانىشىندا شەك بولمادى. استانادان ات ارىلتىپ، سول ساتتە ۇشىپ كەلدى. ول ءوزى بىرەۋدىڭ جالعىز ۇلى ەكەن. وسى جاسقا دەيىن ەكى پەرزەنت كورگەن، ەكەۋى دە قىز كورىنەدى. نارەستەنى العاش كەلىپ كورگەندە كوز جاسىنا ەرىك بەردى، بەيشارا. “اكە-شەشەم وسى نەمەرەسىن كورە الماي ومىردەن ءوتتى.-” دەپ، كەمسەڭدەپ تۇرىپ جىلادى دەرسىڭ. اياپ كەتتىم. نەگىزى، ونى ماڭىما جولاتپايىن دەپ ويلاعانمىن. قالاي بولعاندا دا، ۇلىمنىڭ اكەسى عوي دەپ جانىم اشىپ، كەلىپ كورىپ تۇرۋىنا جانە وسكەن كەزدە اكەسى ەكەندىگىن جاسىرماۋعا ۋادە بەردىم. بىراق، مەنىمەن جاقىنداسۋ جايىندا ويىڭا دا المايسىڭ دەپ قاتاڭ ەسكەرتتىم. سولاي بولدى دا. كۇنى بۇگىنگە دەيىن ول ۇلىنا كەلىپ تۇرادى. قازىر مەكتەپتە وقيتىن ۇلىم ءالى ون جاسقا تولماسا دا ەرەسەك ادام سەكىلدى اقىلدى. بالكىم، تىم ەرتە ەسەيگەن بولار. مەنى جازعىراسىزدار ما، جەر-جەبىرىمە جەتىپ جاماندايسىزدار ما، وزدەرىڭىز بىلىڭىزدەر. شىندىعىم وسى! - دەپ، جاڭىل ءسوزىن اياقتاپ، كوزىنە جاس الدى. 

گۇلجامالدىڭ دا كوڭىلى بوساپ، جاس كەلىنشەكتى قاتتى اياپ كەتتى: 

-ءاي، دۇنيە-اي! قىز بالانىڭ تاعدىرى قيىن عوي. ۇلىڭنىڭ اتى كىم؟ 

-دانيار. 

-جاڭىل جان! ۇلىڭدى ەرتىپ، ۇيگە كەلىپ تۇر. مەنىڭ قىزدارىممەن تانىسسىن. بۇلار دا ەلدى ساعىنىپ ءجۇر. بالانىڭ دا ءىشى پىساتىن شىعار. ءبىر مەزگىل ءوزىڭ دە كەلىپ، ەكەۋىمىز اڭگىمە-دۇكەن قۇرىپ ءبىر سەرپىلىپ تۇرايىق! - دەدى، گۇلجامال شىن كوڭىلمەن. 

-گۇلەكە، نيەتىڭىزگە راقمەت! ارينە، ارالاسىپ تۇرايىق! وسىندا تۇراتىن ءبىر توپ قازاق ايەل بار. ءبىرازى مەنىمەن تاعدىرلاس قىزدار، ءىشىنارا ءسىز سەكىلدى بالا وقىتىپ جاتقان اپالار دا بار. ەكى اپتادان كەيىن كەزەكتى ءبىر كەزدەسۋىمىز وتەدى. جاڭا جىل قارساڭىندا بولاتىن باس قوسۋىمىز عوي. مەن ءسىزدى ەرتىپ بارىپ بارىمەن تانىستىرايىن - دەدى، جاڭىل. 

-ونىڭ تابىلعان اقىل عوي، جاڭىل جان! شىنىن ايتسام، كەيدە ۇيگە سىيماي الاسۇرىپ كەتەمىن. سوڭعى كەزدە وتاعاسى دا شارۋاسى قاربالاس بولىپ، كەلە الماي جاتىر. ءبارى ءوز قانداستارىمىز بولسا، ارينە، نەگە تانىسپاسقا - دەپ، گۇلجامال قۋانا-قۋانا كەلىستى. 

اپتانىڭ سوڭىندا جاڭىل ۇلىن ەرتىپ كەلدى. سۇيكىمدى بالاقاي گۇلجامال مەن ونىڭ قىزدارىن بىردەن باۋراپ الدى. العاش كورگەن ساتتە گۇلجامالعا ول بالانىڭ ءتۇرى تانىس سەكىلدى ءبىرتۇرلى جىلى ۇشىراپ كەتتى دە، باس سالىپ قۇشاقتاپ “مىنا ۇلدىڭ ءتاتتىسىن-اي” دەپ، ءسۇيىپ-ءسۇيىپ الدى. قىزدارى دا تۋعان ىنىسىندەي كورىپ، بىردەن باۋىر باستى. ولاردى دانيار دا ەش جاتىرقاعان ەمەس، وتە جاقسى كورىپ كەتتى. گۇلجامالدى “اجەلەپ”، ەكى قىزدى “اپكەلەپ” ءىشى-باۋىرلارىنا كىرىپ تۇرعانى. جاڭىلدى دا ولار بىرگە تۋىسقاندارىنان ارتىق سۇيەتىندەي. وسىلايشا، جات جەردە تانىسقان بەسەۋ ازعانا ۋاقىتتىڭ ىشىندە ارالارىنان قىل وتپەيتىندەي جاقىن جاندارعا اينالىپ كەتتى.

بىردە جاڭىل گۇلجامال اپكەسىن لوندوندا تۇراتىن قازاق ايەلدەردىڭ كەزەكتى كەزدەۋىنە ەرتىپ بارىپ، جاس-كارىسى ارالاس جيىرماداي جانمەن تانىستىردى. 

شاعىن زالدى شۆەدتىك داستارحان ۇلگىسىمەن جاساپ، قوس-قوستان وتىرۋعا لايىقتالعان ۇستەلدەر دە قويىلىپتى. جيىرما شاقتى ايەلدىڭ ءبارى دە “بارىن كيىپ، باقانىن قولعا الدى” دەگەننىڭ كەرىن كەلتىرىپ-اق تۇر. تاعامدارىن الدارىنا قويىپ، ءبىر ۇستەلدىڭ باسىنا جايعاسقان سوڭ جاڭىل گۇلجامالعا الگىلەردىڭ ءبارى تۋرالى جەكە-جەكە مالىمەتتەر ايتا باستادى. 

-گۇل اپكە، انەۋ ءبىر تولىقشا كەلگەن ەگدە اپايدى كوردىڭىز بە؟ 

-ءيا، ءوزىن جاۋھار حانىم دەپ تانىستىرعان قاتىن عوي. 

-ءدال ءوزى. ونىڭ كۇيەۋى كوپ جىل ۆيتسە-مينيستر بولعان. قازىر اكىم. بۇل ايەلدىڭ لوندوندا تۇرىپ جاتقانىنا جيىرما جىلدان اسىپ كەتتى. بالالارى الدە قاشان وقۋلارىن ءبىتىرىپ العان. بىراق، ەلگە قايتقىلارى جوق. وسىندا ءجۇر. ەشقايدا جۇمىس ىستەمەيدى. ءبىر ۇلى ەسىرتكىگە اۋەستەنىپ كەتتى. قىزى تۇنگى كلۋبتاردىڭ جۇلدىزىنا اينالعان. وزىنشە ءان ايتا ما، بىردەڭە. بىراق، ەلدەن اقشا-قاراجات دەگەن اعىلىپ كەلىپ جاتادى. ىشكەندەرى الدىندا، ىشپەگەندەرى ارتىندا دەگەندەي. ال، اكىم شالى باياعىدا جاس توقال الىپ العان. قازىر ءۇش بالالى. سوڭعى جىلدارى لوندونعا ات ءىزىن سالۋدى ءبىرجولاتا قويدى. بىراق، مىنا بايبىشەسى مەن بالالارىن اقشادان تارىقتىرمايدى. بۇل ايەل سونىسىنا ءماز.

-انا ءبىر جاس كەلىنشەك ۆيسكيدى سۋشا قىلعىتىپ وتىر عوي. ول كىم؟ - دەپ، گۇلجامال شەتتە ءبىر ۇستەلدە وڭاشا وتىرعان بىرەۋىن نۇسقادى. 

-ول وسىدان بەس-التى جىل بۇرىن سۇلۋلار بايقاۋىندا توپ جارىپ ميسس بولعان ەدى. تاعى ءبىر مىقتىنىڭ توقالى. ءسىز تانيسىز ونى. قانە، بەرى جاقىنداڭىزشى، قۇلاعىڭىزعا ايتايىن - دەدى دە، بەس ساۋساعىنىڭ اراسىن  قوسىپ اۋزىنا تاقادى دا ونىڭ قۇلاعىنا بىردەمەنى سىبىرلادى. 

گۇلجامال كوزىن باقىرايتا تاڭىرقاپ: 

-قوي-ەي، راس پا؟ 

-شىن ايتامىن. استانادا ول ەكەۋىنىڭ حيكاياسى اينالاعا كەڭ تاراپ كەتىپ، ءبىر كۇنى بايبىشەنىڭ قۇلاعىنا جەتكەن عوي. مىنەزى شاتاق بايبىشە ءبىر كۇنى جۇمىسىنا كەلىپ تۇرىپ مىنا ميسس بەيشارانىڭ شاشىن جۇلىپ، بىت-شىتىن شىعارعان. قىسقاسى، كوگالا قويداي عىپ سويعان عوي. سوسىن، بايىنا بارىپ تەپسىنىپ، “انا سايتانننىڭ كوزىن قۇرت” دەپ قيعىلىق سالعان. شالى وسىندا اكەلىپ، ورنالاستىرىپ كەتكەن. اندا-ساندا كەلىپ تۇرادى. بىراق، بۇل ميسس ىشىكىلىككە ابدەن سالىنىپ كەتكەن. ءتاپ-ءتاۋىر ءبىلىمدى قىز ەدى. قۇرىپ بارا جاتىر. وبال-اق! 

-و، اللا-اي! انا كىسىنى مۇنداي دەپ ويلاماپپىن عوي. ءبىزدىڭ ۇيدەگى جەزدەڭ ەكەۋى كوپ جىل قىزمەتتەس بولدى. وتباسىمىزبەن ارالاسىپ تۇرامىز. ءوزى تاۋ قوزعالسا دا بىلق ەتپەس بىرتوعا موماقان كىسى سەكىلدى ەدى. ال، بايبىشەسىنىڭ مىنەزى ادۋىن، ونىڭ راس. بىراق، اق كوڭىل ايەل. ءاي، قۋلار-اي! تالاي جىل ارالاسقاندا جىمىن بىلدىرمەدى عوي. سەن قىزدىڭ دا بىلمەيتىن پالەڭ جوق ەكەن. مەنىڭ كوزىمدى اشىپ جاتىرسىڭ! - دەپ، گۇلجامال جاعاسىن ۇستاپ قويادى.  

-وي، اپكە! بىرتوعا دەپ قوياسىز-اۋ! مەن دە وكىمەت كەڭسەسىندە ىستەدىم عوي. ونداعىلاردىڭ اراسىندا ەتەگىنە ناماز وقىپ جۇرگەندەرى ساۋساقپەن عانا سانارلىق شىعار. 

ەكەۋىنىڭ جانىنا ءتورت ايەل كەلىپ قوسىلعان سوڭ گۇلجامال مەن جاڭىل  اڭگىمەلەرى سول جەردەن ءۇزىلدى. ءوزارا قاۋقىلداسىپ، ءسوز اۋانى باسقا جاققا بۇرىلىپ كەتتى. ءبارى اينالا وتىرا قالىپ، ءان ايتتى. ەل-جەرىن ساعىنا ەسكە الىستى. قايسى ءبىرى قىسقا ءازىل اڭگىمەلەر ايتىپ، قىران توپان كۇلكىگە كەنەلىپ، كوڭىل كوتەرىستى. اراسىندا ماسايىپ كەتكەن، جايدان جاي جىلاپ وتىرعاندار دا بارشىلىق.  

ءسويتىپ دۋمانداتىپ وتىرعان توپتىڭ ارتتارىندا كەنەتتەن  گۇرس ەتكەن قاتتى دىبىس شىقتى دا، شارق ەتىپ اينەك سىڭعانداي بولدى. ءبارى شۋلاپ بۇرىلىپ قاراسا، كەلگەننەن بەرى ءۇن-ءتۇنسىز وڭاشا وتىرىپ الىپ، ۆيسكيدى ءسىمىرىپ وتىرعان ميسس ورىندىقتان قۇلاپ ءتۇسىپ جەردە جاتىر ەكەن. قولىنداعى ۆوكالى ەدەنگە سوعىلىپ كۇل-تالقانى شىعىپتى. 

ەكى كەلىنشەك ورىندارىنان قاتار كوتەرىلىپ، ونى تۇرعىزىپ شەتتەگى ديۆانعا اپارماق بولىپ ەدى. ميسس اياعىن باسا الماي تاعى دا گۇرس ەتىپ جىعىلدى. 

-قاتىندار، كەلىپ كومەكتەسسەڭدەرشى! - دەپ، ەكەۋدىڭ ءبىرى داۋىستاپ ەدى، جاڭىل باستاعان بەس-التاۋى بارىپ ونى جەردەن كوتەرىپ، شەتتە تۇرعان ديۆانعا اپارىپ جاتقىزدى دا: 

-قىز اۋىر ما، تۇز اۋىر ما دەگەندەي ءوزى اپ-ارىق بولعانىمەن، سالماعى  ءزىل باتپان عوي - دەسىپ ورىندارىنا كەلىپ جايعاستى. 

ارى قاراي گۋىلدەسىپ ءبىراز وتىرعان سوڭ ءبارى كەتۋگە ىڭعايلانعاندا ميسس تە ويانىپ: 

-ويباي-اي، باسىم شاعىپ بارادى. لەيليا، مەنى ۇيگە جەتكىزىپ سالىپ، بىزدىكىنە قونا سالشى! - دەپ ءبىر تولىقشا كەلگەن قارا ايەلگە جاتا-جابىسىپ جالىندى. 

-ءاي، بايعۇس-اي! سەنىڭ مەنەن وزگە كىمىڭ بار؟ البەتتە، ءوزىم جەتكىزەمىن! - دەپ، الگى سەمىز قارا ونىڭ  قولتىعىنان دەمەپ الىپ كەتتى. 

گۇلجامال مەن جاڭىل ۇيگە كەلگەندە، دانيار الدە قاشان ۇيىقتاپ قالىپتى. جاڭىل ونى وياتىپ الىپ كەتپەك بولىپ ەدى: 

-تيمە، بالاعا، ءتاتتى ۇيقىسىن بۇزىپ نەڭ بار ەدى؟ ەرتەڭ دەمالىس قوي، ءوزىڭ دە وسىندا قونا كەت! - دەپ، گۇلجامال توقتاتتى.

تاڭەرتەڭ بەسەۋى بىرگە ەمەن-جارقىن اڭگىمەلەسە وتىرىپ تاماقتاندى. دانياردىڭ قىلىعىنا ءبارى ءماز بولىسىپ، ەرەكشە كوڭىلدى وتىردى. ءسوز اراسىندا گۇلجامالدىڭ قىزدارى: 

-جاڭىل اپكە، ءسىز دەمالىس كۇندەرى دانيارمەن بىرگە ءبىزدىڭ ۇيگە كەلىپ قونىپ تۇرىڭىزشى! بەسەۋىمىز بىرگە وتىرعان سونداي كوڭىلدى - دەستى. ولاردىڭ ءسوزىن گۇلجامال دا قۇپتاپ: 

-ايتپاقشى، جاڭىل-اۋ، كەشىكپەي وتاعاسى كەلەدى. 31-ءى كۇنى كەشكە ەكەۋىڭ مىندەتتى تۇردە كەلىڭدەر! جاڭا جىلدى ءبىزدىڭ ۇيدە ءبارىمىز بىرگە قارسى الايىق. دانيار ەكەۋىڭدى جەزدەلەرىڭمەن تانىستىرايىن. جىلدى قالاي قارسى الساق، الداعى ءومىرىمىز دە سولاي بولادى. ەكەۋدەن ەكەۋ ۇيلەرىڭدە وتىرعانشا بىزگە كەلىڭدەر! وتاعاسى باتا بەرەدى سەندەرگە! ول كىسىنىڭ باتاسى قاتە كەتپەيدى، ءاردايىم قابىل بولادى. اۋزى داۋالى تەكتى اتانىڭ تۇقىمى عوي، ءبىزدىڭ وتاعاسى - دەدى. 

-ەكى ءسىڭىلىم مەن ءبىر التىن اپكەم بار دەپ سىزدەرمەن تانىسقالى ءوزىمدى باقىتتى سەزىنىپ ءجۇرمىن. سىزدەرمەن بىرگە بولعاندا ءوزىمدى جان-جاقتى قورعالعانداي، ءتورت قۇبىلام تۇگەندەلگەندەي كوڭىلىم تولىپ قالادى - دەپ، جاڭىل دا اعىنان جارىلدى. گۇلجامالدىڭ كەنجە قىزى: 

-انا جولى دانيار ەكەۋىمىز بىرگە تۇسكەن فوتومدى “ۆك”-عا قويعانمىن. دوستارىمنىڭ ءبارى ء“ىنىڭ وزىڭنەن اۋمايدى عوي، وتە قاتتى ۇقسايدى ەكەن” دەيدى. مەن “تۋعان ءىنىم ەمەس، تاتەمنىڭ ۇلى عوي” دەسەم، ەشقايسى سەنبەيدى - دەدى. 

وتىرعانداردىڭ كوزدەرى قاتار وتىرعان ەكەۋىنە تۇسكەندە: 

-شىنىندا، بۇرىن بايقاماپپىز عوي. قالاي ۇقسايدى-ەي! - دەسىپ تاڭعالىستى...  

جىل اياقتالۋعا تاياۋ. جەلتوقساننىڭ 29-ى كۇنى استانادان توراعا كەلىپ جەتتى. ونىڭ كەلگەنى دانيار ءۇشىن كەرەمەت قۋانىش بولدى. ءىز-ءتۇسسىز كەتكەنىنە كوپ بولعان ەدى. ەكەۋىنە دە تارتۋ-تارالعىنى مولىنان قامداپتى. وعان پىسقىرىپ تا قاراعان جاڭىل جوق. ادەتتەگىسىنشە:

-قاشان كەتەسىڭ؟ - دەپ سۇرادى. 

-ارعى كۇنى تاڭعى رەيسپەن قازاقستانعا قايتامىن - دەدى، توراعا. 

-جاقسى. دانياردىڭ قىسقى دەمالىسى باستالعان. ەكى كۇن قىدىرت! ۇلىڭدى قوينىڭا الىپ جاتىپ، ماۋقىڭدى باس تا، تابانىڭدى جالتىرات! جاڭا جىلدى ءبىز وسىنداعى تۋىستارىمىزبەن بىرگە قارسى الامىز. سەن ولاردىڭ كوزىنە تۇسپەي-اق قوي.   

-قۇپ بولادى، جاڭىل حانىم! - دەپ، توراعا اسكەرلەرشە وڭ قولىنىڭ جازىلعان ساۋساقتارىن شەكەسىنە تاقادى. مۇنداعى قانداي، قايداعى تۋىس ونىڭ ءمان-جايىن سۇراعان دا جوق. تابان استىندا قۋىپ شىقپاي دانيارمەن بىرگە ەكى كۇن قونىپ جاتۋعا مۇمكىندىك بەرگەنىنە شۇكىرشىلىك ەتتى.  

-مەنىڭ انام ساعان گەنەرال ما، اكە؟ - دەپ سۇرادى، دانيار ەركەلەپ. 

-جوعا، قايداعى گەنەرال؟ مارشال عوي! - دەپ، ىرجيىپ كۇلدى. 

-ەندەشە، گەنەرال مەن بولامىن، اكە! ال، جاۋىنگەر اكە، كەتتىك! - دەپ، ەكەۋى دانياردىڭ بولمەسىنە كىرىپ كەتتى. 

ال، جاڭىل جۇمىسىنداعى ازىن-اۋلاق شارۋالارىن ءبىتىرىپ، قازاقستان جاققا تاپسىراتىن ەسەپ-قيسابىن رەتتەۋگە بيرجاعا قاراي اسىعىس شىعىپ كەتتى. جول-جونەكەي جاڭىلعا توسىن وي كەلدى. “وسى توراعانىڭ قاتىن، بالا-شاعاسى قانداي ادامدار ەكەن؟ ەلدە تۇراتىن سەكىلدى. دانيار دەسە ىشكەن اسىن جەرگە قويادى. كەيىنگى تىرلىگىمىز قالاي بولار ەكەن؟” - دەپ، اۋىر كۇرسىندى. شىنى كەرەك، بالا تاپقاننان كەيىن ول توراعانى توسەگىنىڭ ماڭىنا دا جولاتپاعان ەدى. دەگەنمەن، زاتى ايەل عوي، وزىمەن قۇرداس ءبىرلى-جارىم كوڭىلدەستەرى بولدى. جان بالاسىنان جاسىرعانىڭدى جاراتۋشىدان جاسىرا المايسىڭ. بىراق، ەشبىرىنەن ءتان ءلاززاتىن العان جوق. توسەك راقاتى اۋلاق كەتسىن، جاقىنداسقاننان كەيىن قاتتى قورلانىپ، جانى جارالانعانداي تۇنىمەن ءۇنسىز جىلاپ، جاستىعىن سۋلايدى. سوڭعى كەزدە ەركەك بىتكەنگە كەكتەنە قارايتىن ءبىر يت مىنەز پايدا بولعانىنا كەيدە ءوزى دە تاڭعالادى. 

ەكى كۇن دە وتە شىقتى. جەلتوقساننىڭ وتىزى كۇنى جاڭىل تىم كەش كەلدى. ەسىگىن اشىپ كىرىپ ەدى، جىم-جىرت. دانياردىڭ بولمەسىنىڭ جارتىلاي اشىق ەسىگىنەن توراعانىڭ قورىلداعان ءۇنى انىق ەستىلەدى. ۇنەمى وسىلاي. ۇلى ونىڭ قولتىعىنىڭ استىنا مۇرنىن تىعىپ الادى دا، اياعىن قارنىنىڭ ۇستىنە اسىپ قويىپ ۇيىقتاپ جاتادى. جاڭىل ونى كورمەسە دە سولاي ەلەستەتتى. 

تاڭەرتەڭ توراعانى ولار ۇيىنەن شىعارىپ سالدى. 

-اكە، كەلەسى دەمالىستا دا كەلشى! - دەدى، دانيار توراعانىڭ مويىنان قۇشاقتاپ تۇرىپ. 

-جول بولسىن! - دەدى، جاڭىل سالقىن عانا. وسىمەن توراعا ۇيدەن شىعىپ كەتتى. 

جاڭىل گۇلجامال مەن ونىڭ قىزدارىنا دايىنداعان سىيلىقتارىن بۋىپ-ءتۇيىپ ازىرلەدى. تۇنگى ساعات ون ەكىدەن ءسال عانا بۇرىن بارىپ، جاڭا جىلمەن قۇتتىقتاماقشى. ءالى تانىسىپ ۇلگەرمەگەن جەزدەسىنە دە سىيلىق دايىنداعان. دانيار دا اسىقتىرىپ الەك، تەزىرەك بارايىقشى دەيدى. 

تۇنگى ساعات 23.45-تە جاڭىل مەن دانيار ەسىك قاقتى. گۇلجامال مەن ەكى قىزى جارىسا كەلىپ ەسىك اشتى دا: 

-و، مەنىڭ التىن ءسىڭىلىم مەن باۋىرىم كەلدى! وتاعاسى-اۋ، ءاي، كەمەلباي، بەرى قاراي كەلسەڭشى! - دەپ داۋىستادى.

تورگى بولمەدەن اسىقپاي شىعىپ كەلە جاتقان توراعانى كورگەندە، جاڭىلدىڭ ەكى كوزى شاراسىنان شىعا جازداپ باقىرايدى دا، اشىلعان اۋزى جابىلماي قالدى. ال، دانيار:

-اكە! سەن كەتپەپسىڭ عوي... - دەپ، قۋانا ايعاي سالدى. گۇلجامالدىڭ اۋزىنا “نە، نە” دەگەننەن وزگە ءسوز تۇسپەي قالدى. 

وسى ساتتە تۇنگى ساعات 12-ءنى سوعىپ، جاڭا جىل دا كەلىپ جەتتى...

قۋاندىق شاماحايۇلى

Abai.kz