ە س س ە

2007 جىلدى يۋنەسكو رۋميگە  ارنادى. سۋفي اقىن، ميستيك، ۇستاز. ونىڭ ءىزباسارلارى قاستەرلەپ اتايتىن ەسىمى ماۋلانا،  موۋلەۆي - ءبىزدىڭ مىرزا، قوجامىز دەگەن ءسوز. كىتابى سۋفيزم فيلوسوفياسىنىڭ نەگىزگى  باپتارىنىڭ بەينەلى تۇسىندىرمەسى - «ماسنەۆي» - «بارلىق تىرشىلىكتىڭ ءمان-ماعىناسى تۋرالى پوەما» (13 ع.).

دجالالەددين  رۋمي (1207-1273) 800 جىل بۇرىن ءدىندار - عالىمنىڭ اۋلەتىندە  بالحتا تۋدى، تۇركيادا، كونيا قالاسىندا دۇنيەدەن وزدى.

1. نۇرلى شىراق. ءتامسىل.

ول 40 جاسقا دەيىن ءدىن ءىلىمىن تەرەڭ مەڭگەرگەن، مەدرەسەدە ساباق بەرگەن، ءال-اۋقاتتى، ەلگە سىيلى، باسىنا سالدە وراعان بەيقام ادام ەدى. بالا كەزىندە سۋفي اقىن فاريدۋددين اتتاردان كورىپكەل باتا العان، جىر كىتابىن قوسا العان دجالالەدديندى تەبريزدەن كەلگەن جۇمباق  ءدارۋىش ءۇيىرىپ، ەرتىپ اكەتتى. شامسەددين تەبريزي، «سەنىم كۇنى» دەگەن لاقاپ ەسىمدى جان وعان ءۇش جىل بويى ءوز ءىلىمىن دارىتتى.  ءدارۋىش دەگدار ساناسىندا شامعا ۇشقان كوبەلەك ءتارىزدى. ىدىرىس شاح: «ول كۇرت وزگەرىپ، ميستيكالىق ءىلىمىن ۋاعىزداي باستاعاندا وزىنە بۇركەنشىك ات رەتىندە رۋمي دەگەن ءسوزدى تاڭداپ الدى، سەبەبى بۇل ارىپتەردىڭ ساندىق بالاماسى 256-عا تەڭ، نۇر تۇبىرىنە سايكەس  كەلەدى. پارىسشا جانە ارابشا بۇل ءتۇبىر  «جارىق» (نۇر) ماعىناسىن بەرەدى» - دەپ جازادى «سۋفيزم» اتتى كىتابىندا.

ە س س ە

2007 جىلدى يۋنەسكو رۋميگە  ارنادى. سۋفي اقىن، ميستيك، ۇستاز. ونىڭ ءىزباسارلارى قاستەرلەپ اتايتىن ەسىمى ماۋلانا،  موۋلەۆي - ءبىزدىڭ مىرزا، قوجامىز دەگەن ءسوز. كىتابى سۋفيزم فيلوسوفياسىنىڭ نەگىزگى  باپتارىنىڭ بەينەلى تۇسىندىرمەسى - «ماسنەۆي» - «بارلىق تىرشىلىكتىڭ ءمان-ماعىناسى تۋرالى پوەما» (13 ع.).

دجالالەددين  رۋمي (1207-1273) 800 جىل بۇرىن ءدىندار - عالىمنىڭ اۋلەتىندە  بالحتا تۋدى، تۇركيادا، كونيا قالاسىندا دۇنيەدەن وزدى.

1. نۇرلى شىراق. ءتامسىل.

ول 40 جاسقا دەيىن ءدىن ءىلىمىن تەرەڭ مەڭگەرگەن، مەدرەسەدە ساباق بەرگەن، ءال-اۋقاتتى، ەلگە سىيلى، باسىنا سالدە وراعان بەيقام ادام ەدى. بالا كەزىندە سۋفي اقىن فاريدۋددين اتتاردان كورىپكەل باتا العان، جىر كىتابىن قوسا العان دجالالەدديندى تەبريزدەن كەلگەن جۇمباق  ءدارۋىش ءۇيىرىپ، ەرتىپ اكەتتى. شامسەددين تەبريزي، «سەنىم كۇنى» دەگەن لاقاپ ەسىمدى جان وعان ءۇش جىل بويى ءوز ءىلىمىن دارىتتى.  ءدارۋىش دەگدار ساناسىندا شامعا ۇشقان كوبەلەك ءتارىزدى. ىدىرىس شاح: «ول كۇرت وزگەرىپ، ميستيكالىق ءىلىمىن ۋاعىزداي باستاعاندا وزىنە بۇركەنشىك ات رەتىندە رۋمي دەگەن ءسوزدى تاڭداپ الدى، سەبەبى بۇل ارىپتەردىڭ ساندىق بالاماسى 256-عا تەڭ، نۇر تۇبىرىنە سايكەس  كەلەدى. پارىسشا جانە ارابشا بۇل ءتۇبىر  «جارىق» (نۇر) ماعىناسىن بەرەدى» - دەپ جازادى «سۋفيزم» اتتى كىتابىندا.

رۋمي قۇرانداعى 24 - نۇر سۇرەسىندەگى 35-36 اياتتاردان الىنعان اللەگوريانى وسيەت قىلدى: «اسىل تاستارمەن بەزەندىرىلگەن شام ىشىندە ءالى جانىپ تۇرعاندا، بىلتەنى تۇزەپ، شامعا ماي قۇيۋدى ۇمىتپا».

تاۋراتتا،  جاڭا يەرۋساليمنىڭ قابىرعالارى اسىل تاستارمەن بەزەندىرىلگەن. ول تاستار  سانى جۇلدىزناما، مۇشەل ءتارىزدى 12. ءدىني حرام قىمبات قازىناعا تۇتىپ تۇرادى. (اپوكاليپسيس. 21:19-20). قوس ماعىنالى سيمۆول.

باعزى قاۋىمنىڭ ۋىز تۇيسىگىندە  ءومىر كۇشى - وت.  پاراتسەلس ادامنىڭ استرالدى (لات. جۇلدىز) دەنەسى («جالىن مەن وتتان جارالعان»، اباي) جالىن دەۋى سونىڭ اسەرىنەن. ميفتىك كونە پەرسيا،  وتقا تابىنعان ەلدە زورواستريزمنەن كەيىن يسلامعا اۋىسقان مازداعان سۇلۋ سيمۆولدار ءالى كۇنگە ىستىق سەزىلەدى. ءرۋميدىڭ «مەسنەۆي» اتتى پوەماسى «بارلىق تىرشىلىكتىڭ ءمان-ماعىناسى تۋرالى داستان» دەپ اتالادى.  شىعارما سونبەيتىن وت-تىلسىم سۇيىسپەنشىلىكتىڭ ۇياسى، ەڭ كەرەمەتى، ول اقىل-پاراساتتان بيىك رۋحاني اڭسار. رۋمي جىرى «نۇرلى شىراق تۇرىندەگى» (قۇران، 33:46) پايعامبارلىققا ءتان وسيەت. ونىڭ «اي ساۋلەسىن كەنەپ قىلىپ قالاي ساتقانى تۋرالى اڭگىمە» اتتى مىسالىندا سۋرەت سالاتىن كەنەپ رەتىندە قۇر ەلەستى جولى بولعىش جىلپوستاردىڭ الداپ ساتقانىن تۇسپالدايدى. ولار اقىماق، اۋمەسەر جۇرتقا ايدىڭ شاعىلعان كەسكىنىن ماتا ءتارىزدى وتىرىك كەسىپ ساتادى، تەڭگەنى كوسىپ الادى. سول شۋ مەن ابىگەرگە  تولى بازارعا ءبىز كەنەپ ساتىپ الۋعا  كەلدىك. بىزگە جالعان جارىقپەن ولشەيدى، بۇل بەكەر وتكەن جىلداردىڭ بۇلدىر ەلەسى. وسى ساتكە شەيىن العان زاتىمىز قايدا،  كەنەپ تە جوق، ءاميان دا بوساعان، ەندى تۇك جوق».

بازارعا، قاراپ تۇرسام، اركىم بارار،

ىزدەگەنى نە بولسا، سول تابىلار.

«يت مارجاندى نە قىلسىن» دەگەن  ءسوز بار،

ساۋلەسى بار جىگىتتەر ءبىر ويلانار.

رۋمي مەن اباي ەكى ءتۇرلى ايتسا دا، ءبىر ويدى مەگزەيدى، «ساۋلە» ءسوزى قوس تەكستە ايقىن ايتىلعان. مىناۋ كۇيزەلىستىڭ يۋمورلىق كەيپىن رۋميدەن حانس كريستيان اندەرسەن «كورولدىڭ جاڭا كامزولى» اتتى ەرتەگىسىندە قارىزدانعان. ءدۇيىم جۇرت لاجسىز داعدارعان ساتتە  ءبىر جاس بالا عانا شىندىقتى ايتىپ، «كورول تۇتتاي جالاڭاش عوي»! دەپ ايقاي سالادى. ءسويتىپ، كورسوقىر ءتۇر  تانىتقان توبىردى تاۋبەسىنە ءتۇسىردى. جالعان قۇندىلىقتار زامانالاردى ورمەكشىنىڭ  تورىنداي تورلاماي تاعى تۇرمايدى.

كىسى باعىن دەمە باعىم، ءوز دەنەڭدى نۇرلى قىل،

اي سىقىلدى بولما جارىق، قارىزعا الىپ كۇن نۇرىن.

شاكەرىم «ناسيحات» اتتى ولەڭىندە اقيقات بولمىستى ۇلىقتايدى. ونىڭ «بوياۋلى سۋىر» اتتى مىسال ولەڭى تۇپنۇسقاسى رۋميدەن اۋدارىلعان. («قورقاۋ بوياۋى بار قاۋعا شەلەككە قايتىپ ۇرىنعانى تۋرالى اڭگىمە»).

ءوز توبىندا دارۋىشتەردىڭ دوڭگەلەنە شەڭبەر جاساپ، بي بيلەۋىن ەنگىزگەن رۋمي 800 جىلدا ادامزات ساناسىن بيلەۋدەن جاڭىلعان جوق.

ىدىرىس شاح: «رۋمي ەزوپتان 2000 جىل  كەيىن ءومىر سۇرگەن، ول اڭگىمە، ويدان قۇرالسىن ياكي قۇرالماسىن، شىندىققا ساۋلە تۇسىرەدى  دەيدى» - دەپ جازدى. گرەك، مىسال جانرىنىڭ اتاسى ەزوپتىڭ ءتىلى - عادەتتە ەزوتەريكا (گرەكشە ىشكى) ياعني - قۇپيا، جاسىرۋلى، توتەنشە سىرىن  بىلەتىندەرگە عانا ارنالعان ء(دىني سالت- جورالار، ميستيكالىق وقۋلار، ماگيالىق فورمۋلالار تۋرالى). بۇل ويدى يشارالاپ، تۇسپال ارقىلى، استارلى سوزبەن، بۇكپەلەپ، تولىق ايتپاۋ.

رۋمي  قوجاناسىرمەن تۇيدەي جاستى، ەكەۋىنە ورتاق ماتىندەر بار. قوجا ناسرەددين (1207-1281) تۇركيادا، اقشاھار دەگەن قالادا تۋىپ وسكەن. ازەربايجان زەرتتەۋشىلەرى قوجاناسىر دەپ جۇرگەنىمىز 13 ع. ءومىر سۇرگەن بەلگىلى ازەربايجان عالىمى حاجى ناسرەددين تۋسي دەيدى. ولار ونى مولدا ناسىر دەپ اتايدى، ال «مولدا» - «موۆلان»دەگەن ءسوزدىڭ وزگەرگەن ءتۇرى. موۆلان تۋسيدىڭ لاقاپ اتى بولسا كەرەك. («قوجاناسىر حيكايالارىنىڭ قازاق تىلىندەگى العىسوزىنەن). ماۋلەن، ماۋلانا، ماۋلەۆي-رۋميدىڭ قوسالقى اتى. ونىڭ ءتىلى ەزوتەريكانىڭ يت تۇمسىعى باتپاس  نۋ ورمانى. «ونىڭ ايتقىسى كەلگەن نارسەسى پوەزيادان بيىك بولاتىن» دەپ ىدىرىس شاح قاداپ ايتادى.

قوجاناسىر جۇمباق ماعىنالى (ابايشا: ناداندار ءباھرا الا الماس) سيمۆولدىق فيلوسوفيانى اڭقاۋلىقتىڭ تەپەڭدەگەن كوك ەسەگىنە وڭگەرە سالۋدىڭ قاس شەبەرى. كۇلكىنىڭ قۇدىرەتى بۇل حيكاياتتاردى ەشقاشان ولتىرمەيدى، مىڭجىلدىقتى وڭاي يگەرىپ، ۇرپاقتان  ۇرپاققا وشپەي عيبرات بولىپ قالا بەرەدى. قوجەكەڭنىڭ ءوزى عانا ەمەس، استىنداعى ەسەگى دە مۇنافيقتەردىڭ قاسىندا دانىشپان فيلوسوفتىڭ رولىنە ەنە بەرەدى. («قوجا مەن ءۇش سوپى» اتتى حيكايادا).

وزىنەن ءجۇزىم سۇراپ شۋلاعان بالالارعا قوجا «مەنىڭ بارلىق ءجۇزىمىمنىڭ ءدامى بىردەي، ءدامىن تاتساڭدار بولادى، كوپ جەگەننىڭ، از جەگەننىڭ ەش ايىرماسى جوق» دەيدى. رۋميدە ءجۇزىم اللەگورياسى  ءدىن اتاۋلىنىڭ ورتاق تابيعاتى ماعىناسىندا قولدانىلادى. («ءجۇزىم ءۇشىن ءتورت ادامنىڭ قالاي ۇرىسقانى تۋرالى مىسال»). سۋفيزمدە قاي ءدىن شىنايى، قايسىسى جالعان دەپ ەشقاشان تالاسپايدى. اركىم ءدىندى ءوز تىلىندە قابىلدايدى، تۇرىك، پارسى، اراب، گرەك ارقيلى اتاعانمەن، بىراق ءمانى ءبىر.

«پرەجدە، چەم ۆ ەتوم ميرە پوياۆيلسيا ساد، ۆينوگرادنايا لوزا ي ۆينوگراد، ناشي دۋشي ۋجە بىلي پيانى وت ۆينا بەسسمەرتيا». ءرۋميدىڭ بۇل پوەتيكالىق سۇلۋ مەتافوراسىنا جالاڭ ويمەن قيسىن ايتۋدان  قۇداي ساقتاسىن.

مۇنىڭ استارىن ون سەگىز مىڭ عالامدى جاراتقان ءبىر اللاعا  ماداق دەسەك شە! وسىناۋ بەكزات احۋالدى شاكەرىم: جەر جارالماي تۇرعانىندا «مەندە»  «عاشىقتىڭ نۇرى» بار، - دەپ جىرلادى. جەتى قات كوكتەگى قۇس جولىنداي جارقىراپ جاتقان بۇل كوركەمدىككە باسقا ەشتەڭەنى تەلۋ مۇمكىن ەمەس. دجالالەددين رۋميگە جيىرما ءتورت مىڭ پەرىشتەنىڭ شاپاعاتى ءتيىپ، اللاتاعالانىڭ راقىمى جاۋسىن! جان تەبىرەنەتىن  ۇلىق ءسوزدى  شىن سۇيەتىن بۇل فانيدە عازيز جۇرەك قانا.  مەتافيزيكالىق اقىل-وي ءيىرىمى ميستيكاعا بەيىم. رۋمي «مەسنەۆي» پوەماسىندا قۇراننان 760 رەت  ءۇزىندى الىپ، پارسى تىلىنە اۋدارعانىن زەرتتەۋشىلەر راستايدى. راسىندا، كوكتەن تۇسكەن سوڭعى كىتاپ ءبىر ساف ۇلگى. ال رۋميدەن ءجۇز جىلداي بۇرىن تۋعان قوجا احمەت ياساۋي «ديۋاني حيكمەتتەر» اتتى كىتابىن  تۇركىلەر ءۇشىن جازىلعان قۇران، ءتاپسير دەپ ءوزى جازادى.  ءسۋفيزمنىڭ كورنەكتى زەرتتەۋشىسى، ءىزباسارى، اسىل مۇراگەرى ىدىرىس شاح رۋمي  تۋرالى بىلاي دەپ مالىمدەيدى. «ونىڭ تەگى مۇحامەدتىڭ جولداسى ءابۋ باكىردەن تارايدى، ال اكەسى حورەزمشاح اۋلەتىمەن  تۋىستىعى بار بولاتىن».

نە پروروك ون،

ا كنيگا - وتكروۆەنيە ۋ نەگو يمەەتسيا.

ءجامي رۋميدىڭ پايعامبارلىقتان ەش كەمدىگى جوق جاراتىلىسىن وسىلاي سيپاتتايدى. رۋمي قۇران اياتتارىن اللەگوريالىق استارلى بەينەدە تۇسىندىرە كەلە، حاديستەرگە جۇگىنىپ، ءدىننىڭ جاسىرىن جاتقان قاسيەتتى ءمان-ماعىناسىن اشتى.

قۇداي بەرگەن بۇل دوستىق - كاننىڭ ءبىرى،

مۇڭداسقاندا قالمايدى كوڭىل كىرى.

اباي «وكىنىشتى كوپ ءومىر كەتكەن ءوتىپ» اتتى ولەڭىندە مۇمكىن ءوزى دە اڭلاماي ءسۋفيدىڭ جان دۇنيەسىندەگى قۇپيانى جاناپ وتەدى. كان (ارابشا) - كەن، كەنىش (قازىنا،  اسىل مەتالل). اۋىسپالى تۇردە مەيىرىمدىلىك باستاۋى، قايىرىمدىلىق، ىزگىلىك; نەگىزگى ماعىناسىندا قۇدايدىڭ ەپيتەتى. (1 توم، 66 بەت). يسلام كونتسەپتسياسىنداعى جۇرەكتى توت  باسقىزباي، ىشتەگى كىردى قاشىرۋ ارقىلى  تابيعاتتىڭ باۋىرىنا تىعىلىپ، جاۋعان كۇنگە ەلىگە تازارۋ سارىنىن قازاق ولەڭىندە اباي سالدى.

ادامزاتتى اق جولعا وڭ باستايتىن ۇلى  ۇستازدارىنىڭ ماقساتى ورتاق، دىتتەگەنى ءبىر. ادامي ىزگى قاسيەتتەردى ساقتاۋ ار-وجداننىڭ مارتەبەسى، يماندىلىق نۇرى. ادامنىڭ  قۇدايسىز كۇنى جوق، بىراق مۇنى شەكسىز تۇيسىنگەن ارتىق جارالعان پايعامبارلار، اۋليەلەر، عۇلامالار مەن ۇلى اقىندار.

الەم حالىقتارىنىڭ رۋحاني تۇما باستاۋى ءاۋ باستا ءبىر. «پوەتيكادا  گومەر، گومەرگە ۆەرگيلي ىلەستى، وعان گەسيود، سونان كەيىن وۆيدي ەردى.  انتيكالىق كۇللى ادەبيەتتىڭ ءمانىن جاراتىلىستىڭ قۇپيا قيمىل-ارەكەتتەرىن ءبىلۋ قۇراعانىن، بىراق دۇمشەلىك بۇل ءىلىمدى كەيىن ميفتەر مەن پۇتتارعا اينالدىرىپ جىبەرىپ، ونى تولىق ۇعىنۋدى قاقپايلاپ، بولدىرماي تاستادى»،- دەپ ميستيتسيزم مەن  وككۋلتتىق عىلىمداردىڭ زەرتتەۋشىسى، بارلىق داۋىرلەردىڭ ميستەريالارى مەن اللەگوريا، سالتتىق-داستۇرلىك عۇرىپتار مەن جورالاردىڭ استارىندا  جاسىرىنعان قۇپيا ىلىمدەر ينتەرپرەتاتسياسىنىڭ  ابىزى، سيمۆوليكالىق فيلوسوفيانىڭ  قاس بىلگىرى مەنلي پ.حولل  قۇنتتاپ  جازدى.

«مەسنەۆي» جانرى 13 عاسىردىڭ حالىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ اسا قۇندى جىلنامالار جيناعى. مەسنەۆيدىڭ العاشقى ۇلگىلەرى ماسۋدۋ مارزاۆي (9 ع.) مەن رۋداكي (10 ع.) ولەڭدەرى.

شەجىرەلىك اڭىز - اڭگىمەلەر ناقىل، وسيەت، اڭگىمە، مىسال كەيپىندە كەلەدى. اسىرەسە، ءتامسىل مىسالداردا عاسىرلار دانالىعى تۇيىندەلگەن. اڭىزداعى اڭ مەن قۇستىڭ  ءتىلىن بىلەتىن سۇلەيمەن پاتشا «ۇلىم مەنىڭ» دەپ ارناۋ ارقىلى ۇرپاققا، حالقىنا اقىلعوي ءسوزىن ايتادى. كونە ەۆرەيلەر مويسەي - مۇسا پايعامباردان  باستالاتىن  تاريحىن ۇلت بولىپ ۇيىسۋعا باعىشتايدى. سۇلەيمەن پاتشانىڭ كىتاپتارى. ءتامسىل اڭگىمەلەر.  ەككلەسياست - تازا وسيەت جانرىنا جاتادى. سۇلەيمەن پاتشا ءسوزدىڭ اسىلىن تەرىپ سويلەۋى قازاقتىڭ تەرمەسىنە ۇقساس. مىسالى، ادال ايەل العان ادام قۇدايدان ىرىس پەن راقىم تاپتى دەيدى ول. ءومىر مەن ءولىم ءتىلدىڭ ىرقىندا، ونى سۇيگەندەر جەمىسىن تاتادى. تەرەڭ افوريزمدەر. ءسويتىپ ادامنىڭ مىنەز-قۇلقى، پەيىل-پيعىلىنا ەرەكشە ءمان بەرىلىپ، ىزگىلىك پەن زۇلىمدىق وسى تۇرعىدان باعالانادى.

يسۋس حريستوس تا ءتامسىل (پريتچا) ايتا بەرەدى، سونىڭ ءبىرى حريستياندىق اڭىز-اداسقان ۇلدىڭ ورالۋى، ت.ب.

رۋميدىڭ ءىزاشارلارى يبن ادام ساناي (1070-شاماسى 1140, گازنا) ديداكتيكالىق ءدىني داستاننىڭ نەگىزىن سالۋشى، مۇندا ءدىن قاعيداسى، بايانداۋ ۇردىسىندە پريتچالار، تاريحي نەمەسە تۇرمىستىق كۇلكىلى انەكدوتتار  قوسا بەرىلەدى. سونداي-اق ف.اتتار (1119 ج. شاماسىندا تۋعان - ولگەن جىلى بەيمالىم) ولەڭدەرىندە ءدارۋىش تەوسوفياسىنىڭ مۇراتتارىن بەكىتتى. تەرەڭ ءبىلىمدى اتتار شىعىس فولكلورىنان  الىنعان كوپتەگەن قىزعىلىقتى شىعارمالاردى ءوز تۋىندىلارىندا جيناقتادى. ونىڭ اقىندىق مۇراسىنىڭ ماڭىزدىلىعى وسىمەن ايقىندالادى.

پريتچا جانرىندا ەڭ باستىسى  اللەگوريا، استارلى ءسوز. دەرەكسىز دۇنيەنىڭ ءوزىن يشارامەن ۇقتىرۋ. ءتامسىل نەسىمەن  قۇندى؟ شىعىستىڭ جارىق جۇلدىزدارىنىڭ ءبارى نەگە سۇيگەن؟ «ول قۇران بۇكىل الەمگە ءتان ۇگىت» (12:104). «ارينە پايعامبارلاردىڭ قيسسالارىندا اقىل يەلەرى ءۇشىن ونەگە بار» (12:111).

ۇگىت-ناسيحات، ۋاعىزداۋمەن دۇرىس تاربيەلەۋ پايعامبارلىقتىڭ پارىزى.

ەجەلگى ورىس ادەبيەتى سوزدىگىندە پريتچا - وقيعا، ماقال، ماتەل، استارلى ءسوز. نەگىزگى سالماق تۇسپال، اللەگورياعا تۇسەدى. جانرى بويىنشا ءتامسىل اڭگىمەلەر  جەر بەتىندەگى فانيلىك جانە «كەرەمەت» عاجايىپ، ياعني، باقيلىق اڭگىمەلەردىڭ  ارالىعىن قامتيدى. عالىم ن.ي.پروكوپەۆتىڭ ايتۋىنشا، «پريتچا» تەرمينى ەجەلگى ورىس  ادەبيەتىندە ماقال-ماتەلدەرگە سينونيم بولىپ كەلەدى، نەگىزىندە ول ۆيزانتيادان اۋىسقان جانر.

ءتىپتى 19 ع. باسىندا  ي.ا.كرىلوۆتىڭ مىسالدارى پايدا بولعاندا، كەيبىر جازۋشىلار ونى ءداستۇر بويىنشا پريتچا دەپ اتاعانىن ف.ي.بۋسلاەۆ جازعان.

ازات باسىڭ بولسىن قۇل،

قولدان كەلمەس ىسكە ۇمتىل!

اباي كرىلوۆتىڭ «قارعا مەن بۇركىت» اتتى مىسال ولەڭى  ءتۇيىنىن قارعىستىڭ اۋىرى قىلىپ اۋداردى.

ەجەلگى ورىس پريتچالارىندا، «قۇستىڭ ءتىلى تۋرالى» اڭگىمەدە ەكى جاپالاقتىڭ  قۇدانداسۋ ارقىلى ءوربيتىن ءوزارا اڭگىمەسى پاتشانىڭ قاتىگەزدىگىن نۇقىپ ايتىپ،  ءامىرشىنى جونگە سالادى. بۇل مىسال كوشپەلى سيۋجەت، نيزاميدەن ناۋايگە  اۋىستى. ەڭ كەرەمەتى، دانىشپان كەيىپكەردىڭ ەسىمى - التىن زولوتوە سلوۆو.  ونىڭ ءبىر وقيعاسىندا قازاقتىڭ فرازەلوگيالىق سوم تىركەسى اينا-قاتەسىز بەينەلى سۋرەتتەلگەن: «مىلتىقتىڭ باسۋىنا قۇلاننىڭ قاسۋى». ءسال وزگەشەلەۋ، بۇعىنىڭ (ەلەن) قاسىنۋى دەلىنەدى. تاتار ورداسىندا دەيدى، دەمەك التىن وردا داۋىرىندەگى  سلاۆياندارمەن ارالاسقان  تۇركىلىك سينتەز ادەبيەت.

مىسال دانالىقتىڭ مايەگىن تاڭدايدى. رۋمي دانالىق پەن ناداندىقتىڭ ارا سالماعىن  ءدال تانيدى. بۇل ەكەۋى كۇن مەن تۇندەي الماسىپ، ەت پەن سۇيەكتەي ءبىر-ءبىرىن تولىقتىرۋعا جارالعان، ءبىر-ءبىرىنسىز كۇنى جوق. ادام ناداندىقتان مۇلدەم ارىلسا، دانالىق ۇستەم بولسا، بۇل ونى كۇيرەتەر ەدى.  ناداندىق تىرشىلىكتىڭ ۇزىلمەي ۇدايى جالعاسىپ تۇرۋىن قامتاماسىز ەتەدى. سونىڭ ءۇشىن مىسالدا قيساپسىز قازىنا جاسىرىلعان. ول تاڭداۋلىلارعا بۇيىرادى. ءرۋميدىڭ مىنا ءسوزى سوعان كۋا:

«سەن جارىق  دۇنيەدەگى بارشاسىن ۇمىتا الاسىڭ، نەگە تۋعانىڭدى ۇمىتۋدان وزگەسىن. ءوزىڭدى ارزان ساتۋشى بولما، ويتكەنى سەنىڭ قۇنىڭا باعا جەتپەيدى. سەن ەكى دۇنيەگە - كوك جانە جەر دۇنيەسىنە تاتيسىڭ. ال ەگەر سەن ءوز قۇنىڭدى بىلمەسەڭ، نە ىستەرسىڭ؟»

جالعاسى بار

«اباي-اقپارات»