كولەمدى بولعانىنا قاراماستان، كۇنى بۇگىنگە دەيىن الەمدەگى ەڭ كوپ وقىلاتىن رومانداردىڭ ءبىرى «بوۆاري حانىمنىڭ» ءبىرىنشى بەتىندە گيۋستاۆ فلوبەردىڭ ادۆوكات ماري-انتۋان-جيۋل سەنارعا ارناپ ىستىق ءىلتيپاتىن بىلدىرگەن مىنانداي سوزدەرى ماڭگى قوناقتاپ قالعان:
«پاريج ادۆوكاتى، ۇلتتىق كەڭەستىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى مەن سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ماري-انتۋان-جيۋل سەنارعا.

قىمباتتى دا ارداقتى دوسىم!

وسى كىتاپتىڭ ءبىرىنشى بەتىنە ءسىزدىڭ ەسىمىڭىزدى جازۋعا رۇقسات ەتىڭىز، ويتكەنى، ونىڭ جارىق كورگەنى ءۇشىن مەن سىزگە قارىزدارمىن. ءسىزدىڭ شىعارمانى قورعاپ سويلەگەن تاماشا سوزدەرىڭىز مەنى ءتانتى ەتتى. بۇل ءىلتيپاتىمدى ءسىزدىڭ شەشەندىگىڭىز بەن ءوزىن-ءوزى قۇرباندىققا شالۋعا دايار ەرلىگىڭىزگە كورسەتكەن قۇرمەتىم رەتىندە قابىل الىڭىز. گيۋستاۆ فلوبەر. پاريج، 12 ءساۋىر 1857 جىل».

ارينە، شىعارمانىڭ قىزىعىن قۋعان بۇگىنگى وقىرمان ماري-انتۋان-جيۋل سەناردىڭ كىم ەكەنىنە اسا قاتتى ءمان بەرە قويمايتىنى راس. الايدا، ەگەر دە وسى اۆدوكات بولماعاندا «بوۆاري حانىم» رومانىنىڭ وقىرمانعا جول تارتۋى ونداعان جىلدارعا كەشىگىپ، گيۋستاۆ فلوبەردىڭ قاتال جازالانۋى دا ىقتيمال ەدى. ايتىپ وتىرعان اڭگىمەمىز جۇرتقا تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن، ءسال شەگىنىس جاساپ، «بوۆاري حانىم» رومانىنا بايلانىستى وقيعانى باسىنان باياندايىق.

1852 جىلى شىعىسقا جاساعان ساياحاتىنان ورالا سالىسىمەن فلوبەر تاۋەكەل ەتىپ، ۇزاق جىلدان بەرى قازان-ميىندا قورىتىپ جۇرگەن جاڭا رومانىن جازۋعا كىرىسىپ كەتتى. ويىندا ءپىسىپ-جەتىلگەندەي بولىپ كورىنگەنىمەن، ءومىر شىندىعىن بارىنشا وبەكتيۆتى ەتىپ سۋرەتتەۋدى كوزدەگەن جازۋشىعا ورنەگى وزگەشە توقىلعان ونەر تۋىندىسىن ومىرگە اكەلۋ وڭاي بولعان جوق. رومانعا قۇلشىنا كىرىسكەن سۋرەتكەر ءتورت جىلدان استام ۋاقىت بويى كۇندىز كۇلكىسىنەن، تۇندە ۇيقىسىنان ايىرىلىپ شىعارماشىلىق شەبەرحاناسىندا ماڭداي تەرىن توگىپ، تىنىم تاپپاي جۇمىس ىستەدى.

1856 جىلدىڭ 31 مامىرىندا فلوبەر قالامىنىڭ سياسى ءالى كەبە قويماعان رومانىنىڭ قولجازباسىن «رەۆيۋ دە پاريگە» جولداپ، جۋرنالدىڭ 1 قازان مەن 15 جەلتوقسان ارالىعىنداعى بىرنەشە سانىندا «بوۆاري حانىم» باسىلىپ، وقىرمانعا جول تارتتى. جازۋشىنىڭ جاڭا رومانىنا «نۋۆۆەليست دە رۋان» باسىلىمى دا قىزىعۋشىلىق تانىتىپ، العاشقى تاراۋلارىن ءوز جۋرنالدارىندا جاريالاۋدا باستاپ جىبەرىپ، كەنەتتەن كۇرت توقتاتۋعا ءماجبۇر بولدى. ۇزاق جىلدار بويى جۇرەگىندە الديلەپ، كوز مايىن تاۋىسىپ ءتورت جىلدان استام ۋاقىتىن سارپ ەتىپ، كۇنى-ءتۇنى تىنىم تاپپاي ەڭبەكتەنىپ ومىرگە اكەلگەن فلوبەردىڭ «بوۆاري حانىمى» قالىڭ ەلدىڭ نارازىلىعىن تۋعىزىپ، ولار «بوۆاري حانىمنىڭ» اۆتورى مەن ونى جاريالاعان جۋرنالدىڭ جاۋاپقا تارتىلىپ، سوت الدىندا جاۋاپ بەرۋلەرىن تالاپ ەتتى. روماندى سوڭىنا دەيىن باسىپ ۇلگەرمەگەن «نۋۆەليست دە رۋان» جاۋاپكەرشىلىكتەن قۇتىلىپ كەتتى دە، ال، «بوۆاري حانىمدى» تولىق جاريالاعان «رەۆيۋ دە ءپاريدىڭ» باسىنا قارا بۇلت ءۇيىرىلدى. ليبەرالدىق باعىتتى ۇستاناتىن «رەۆيۋ دە پاريگە» بيلىكتەگى اتقامىنەرلەر ونسىز دا قىرىن قارايتىن. ءىستىڭ ناسىرعا شاۋىپ، بيلىكتىڭ ەمەس، بۇقارانىڭ تالابىمەن تىم ەركىنسىپ كەتكەن باسىلىمدى جاپتىرۋ، ولارعا رەپرەسسيا جاساۋ ءۇشىن تابىلا كەتكەن «كەرەمەت» سىلتاۋ بولدى.

فرانتسۋز كلاسسيگى فلوبەر، شىعارمانى جاريالاعان باسىلىم مەن باسپاحانانىڭ ۇستىنەن قوزعالعان سوت 1857 جىلدىڭ 31 قاڭتارىندا باستالىپ ءبىر ايدان استام ۋاقىتقا سوزىلدى. ءىستى سوتقا دەيىن قۇلاعىنان سۇيرەلەپ جەتكىزگەندەر شىعارمانىڭ ادامگەرشىلىكتەن ادالىعىن، يدەال تۇتاتىن بىردە-ءبىر كەيىپكەردىڭ جوقتىعىن، ونداعى سيپاتتالاتىن جالاڭاش شىندىقتىڭ قوعامداعى قالىپتاسقان مورالعا قاۋىپ توندىرەتىنىن ايتىپ، اۆتوردى ايىپتادى. دەي تۇرساق تا سوت جاۋاپقا تارتىلعان اۆتوردى دا، روماندى جاريالاعان باسپاگەردى دە اقتاپ الدى. فلوبەردىڭ مۇددەسىن قورعاعان اقىلدى دا، ءبىلىمدى ادۆوكات ماري-انتۋان-جيۋل سەنار اۆتورعا تاعىلىپ وتىرعان ايىپتاۋلاردىڭ نەگىزى جوق ەكەنىن سوتتا دالەلدەپ شىقتى. جەڭىسكە جەتكەن جازۋشىنىڭ قۋانىشىندا شەك بولمادى. ەكى ايدان كەيىن رومان ەكى توم بولىپ جارىق كورىپ، وقىرمان قولىنا ءتيدى.

«قالاۋىن تاپسا قار جانادى»، دەگەندى دانا حالقىمىز بەكەر ايتپاسا كەرەك. بۇكىل فرانتسيانى دۇرلىكتىرگەن اتى-شۋلى وقيعادان كەيىن فلوبەردىڭ داڭقى كۇننەن-كۇنگە اسپانداپ، حالىقتىڭ «بوۆاري حانىمدى» وقۋعا دەگەن ىنتىزارلىعى بۇرىنعىدان دا بەتەر ارتا ءتۇستى. روماندى باسىپ شىعاراتىن كاسىپكەر دە تابىلا كەتتى. ميشەل لەۆي ەسىمدى ىسكەر باسپاگەر «بوۆاري حانىمدى» بەس جىل قاتارىنان باسۋ قۇقىعىن ساتىپ الىپ فلوبەرمەن كەلىسىم-شارتقا وتىردى. اقشانىڭ ءيىسىن الىستان سەزەتىن كاسىپكەر قاتەلەسكەن جوق. باسپادان شىققان روماننىڭ العاشقى تيراجى قۇمعا سىڭگەن سۋدان جىلدام جوق بولىپ، باسپا ءبىر جىلدىڭ ىشىندە بىرنەشە رەت كىتاپتىڭ قوسىمشا تيراجىن باسىپ شىعارىپ، مول تابىسقا كەنەلدى. ازايۋدىڭ ورنىنا، كەرىسىنشە كىتاپقا دەگەن سۇرانىستىڭ كوبەيە تۇسكەنى سونشاما، باسپاگەر 1862, 1866, 1868 جىلدارى «بوۆاري حانىمدى» قايتا-قايتا باسىپ شىعاردى. الايدا، «بوۆاري حانىمنىڭ» ارقاسىندا قىرۋار اقشانىڭ استىنا كومىلىپ قالعانىنا قاراماستان ميشەل لەۆي فرانتسۋزدىڭ اتاقتى جازۋشىسىنا قايىرشىنىڭ قولىنا ۇستاتىن ساداقاداي بولماشى تيىن-تەبەن عانا بەردى. وسى وقيعادان كەيىن دە فلوبەردىڭ كوزى ءتىرى كەزىندە «بوۆاري حانىم» فرانتسيادا ءۇش رەت قايتا باسىلدى. بىراق، كىتاپتىڭ بىرنەشە مارتە قايتا باسىلىپ شىققانىنا، قالىڭ وقىرمانداردىڭ سۇرانىسىنا يە بولعانىنا قاراماستان، سىنشىلار شىعارمانىڭ شىن مانىسىندەگى شەدەۆر ەكەنىن مويىنداعىسى كەلمەدى.

1857 جىلدىڭ 4 مامىرىندا «مونيتور» گازەتىندە جارىق كورگەن بەلگىلى فرانتسۋز سىنشىسى ش.و. سەنت-بەۆتىڭ ماقالاسىنان كەيىن «بوۆاري حانىمعا» بايلانىستى سەڭ قوزعالعانداي بولدى. ءوز تالداۋىندا سىنشى رومانعا جاقسى باعا بەردى. رايلارىنان قايتقىسى كەلمەگەن سىنشىلار بولسا، الىنىپ تاستالعانىنا قاراماستان، سوتتاعا ايتىلعان ايىپتاۋلاردى قايتالاۋدان جالىقپاي قويدى. دەگەنمەن، وسى وقيعادان سوڭ روماننىڭ ەرەكشەلىگىن ماقتاپ، ونى قولداۋشىلاردىڭ قاتارى كوبەيە ءتۇستى. ال، فلوبەرگە شىعارمانىڭ تەرەڭدىگىن ءتۇسىنىپ، ءوز ويىن بىلدىرگەن شارل بودلەردىڭ ماقالاسى قاتتى ۇنادى. بىرنەشە جىلدان كەيىن فرانتسۋزداردىڭ اتاقتى جازۋشىسى ەميل زوليا «گيۋستاۆ فلوبەردىڭ «بوۆاري حانىم» رومانىنىڭ دۇنيەگە كەلۋىمەن ادەبيەتتىڭ جاڭا ءداۋىرى باستالدى» دەپ شىعارماعا وتە جوعارى باعا بەردى. (جالعاسى بار)

امانگەلدى كەڭشىلىكۇلىنىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى جازباسىنان

Abai.kz