قازاق حالقى دا وزگە جۇرتتاي بالانىڭ قادىرىنە جەتە ءبىلىپ، ونى قاستەرلەگەن. جاقسىلاردىڭ اۋزىنان شىققان بالالار جايىندا مىنا ءبىر سوزدەر «بالالى ءۇي بازار، بالاسىز ءۇي قۋ مازار»، «بالانىڭ ءوز ىرىسى وزىندە»، «ەر ادامنىڭ الدىندا اشىلاتىن ەسىگى بولسىن، ايەل ادامنىڭ الدىندا تەربەلەتىن بەسىگى بولسىن» دەگەن دانالىق سوزدەر تەككە ايتىلماسا كەرەك. شىنىندا دا ادام بالاسى ءۇشىن ءوزىنىڭ ءومىرىنىڭ جالعاسى بولاتىن اتا مەن انا ءسوزىن، ونىڭ ءىسى مەن مۇراتىن العا اپارۋشى — بالادان ارتىق بايلىق بار ما؟

بىراق ءبىز وسىناۋ بايلىعىمىز، باقىتىمىز بالالارىمىزدىڭ قادىرىن جەتە بىلەمىز بە؟ قاناعاتسىز ادامنىڭ كوزى تويمايتىن اقشا مەن دۇنيەنىڭ سوڭىنا ءتۇسىپ كەتكەن جوقپىز با؟ راس وسى كۇنى وتباسىنداعى بالا سانىن شەكتەۋ كەيىنگى جاستاردا كۇننەن-كۇنگە ەتەك الىپ بارادى. كەيبىر ەرلى-زايىپتىلار وتباسىندا تەك ەكى عانا بالا بولسا جەتكىلىكتى دەپ ويلايدى. بۇل، ارينە دۇرىس ەمەس.

مىنا ءبىر قاراپايىم مىسالعا نازار اۋدارايىقشى. قالامىزداعى پەرزەنتحانا اۋرۋحاناسىندا ءوزىنىڭ ءسابيىنىڭ جارىق دۇنيەگە اكەلۋىن كۇتىپ جۇرگەن جاس انا: «ەكىنشى ءسابيىمدى كۇتىپ ءجۇرمىن. ءبىرىنشى بالام قىز بالا. ەندى جولداسىمىز ەكەۋمىز ۇل بولسا ەكەن،- دەپ تىلەۋدەمىز. شىركىن-اي، ۇل بولسا ەكەن!» دەيدى.

- ەگەر دە وسىدان امان-ەسەن قول-اياعىڭىزدى باۋىرىڭىزعا العان سوڭ كەيىن تاعى دا ءسابي ءسۇيۋ ويىڭىزدا بار شىعار؟ – دەگەن ساۋالعا:
- جوعا، اتاي كورمەڭىز، وسىدان ۇل تۋسام ەندى بىزگە بالانىڭ كەرەگى جوق، - دەپ جاۋابىن شورت كەستى.

دەموگرافتاردىڭ انىقتاۋى بويىنشا، ەگەر بارلىق وتباسىندا ەكى بالادان عانا بولسا، وندا حالىق سانى ۇدايى قەمي بەرەدى. سەبەبى، ەكى بالا تەك اكەسى مەن شەشەسىنىڭ ورنىن عانا باسادى. ال ومىردە ەرتە قايتىس بولىپ كەتەتىندەر بار، ەرجەتسە دە ءبىر سەبەپتەرمەن ۇيلەنبەيتىندەر بار، ۇيلەنسە دە بالاسىز قالاتىن ازدى-كوپتى ەرلى-زايىپتىلار تاعى بار. مىنە، قوعامدا وسىلاي كەزدەسىپ وتىراتىن ولقىلىقتاردىڭ ورنىن تولتىرۋ ءۇشىن، وتباسىندا ەڭ كەم دەگەندە ءۇش بالادان بولۋ كەرەك. ءۇش بالا بولعان جاعدايدا عانا حالىقتىڭ بۇرىنعى سانى كەمىمەيدى، وسپەسە دە ءبىر دەڭگەيدە ساقتالىپ تۇرادى. سونداي-اق، تەك ءتورتىنشى بالادا عانا حالىق سانى جەدەل وسە باستايدى ەكەن.
بالالاردىڭ ازدىعى، ياكي كوپتىگى وتباسىنىڭ بەرىكتىگىنە دە ۇلكەن اسەر ەتەدى. بالاسىز نەمەسە بالاسى از وتباسى تۇراقسىز بولاتىنىن كىم بىلمەيدى؟! مۇنداي جاعداي جاستاردىڭ وتباسىنا ءاتۇستى قاراۋىنا سەبەپشى بولادى.
ال كوپ بالالى وتباسى تۇراقتى ءارى بەرەكەلى بولىپ كەلەدى. وڭداعى بالالار جاسىنان بىرەۋگە كىشى، بىرەۋگە ۇلكەن بولىپ ءبىر-ءبىرىن سۇيەپ، باۋىرمال بولىپ وسەدى. كەيىن وسكەننەڭ سوڭ دا ولاردىڭ بويىنان ۇلكەنگە-ءىلتيپات، كىشىگە-قامقورلىق سياقتى ىزگىلىك قاسيەتتەرى بايقالىپ تۇرادى. ويتكەنى ولار ءبىر-بىرىمەن ارالاس-قۇرالاس، تاي-قۇلىنداي تەبىسىپ ءوسىپ، ءبىرىن-ءبىرى جەتەكتەپ ەرجەتەدى. مىنا ءبىر مىسال ومىردەن الىنعان.

پەرزەنتحاناداڭ بەسىنشى بالاسىن الىپ شىققان انا بىلاي دەيدى:
- وسى كىشكەنتايىم دۇنيەگە كەلمەي تۇرعانىندا كەيبىر قاتار قۇربىلارىم: «ءوي، ءوزىڭ ولە الماي ءجۇرسىڭ بە؟ تاماعىڭ مەن كيىمىڭدى ازەر تاۋىپ وتىرعاندا، مىنا ىشىڭدەگىڭدى قايتەيىن دەپ ەدىڭ»، — دەپ قاعىتسا، كەيىن تولعاتىپ اۋرۋحاناعا تۇسكەندە دارىگەرلەر دە «ۇيىڭىزدە بالاڭىزعا كيگىزەتىن كيىمدەرىڭىز سىيماي بارا جاتىر ما؟»، - دەپ باس شايقاستى. ءاۋ باستا ورىنسىز اتىما ايتىلعان كەيبىر اسىعىستاۋ سوزدەردى كوڭىلىمە جىلدام الاتىن باسىم: «ءار بالانىڭ ءوز نەسىبەسى وزىڭدە. ءتورت بالا ءوسىپ جاتقان ۇيدە، بەسىنشى بالاعا دا ورىن بار» دەپ جاۋاپ بەرەتىنمىن. ىشتەي اللا تاعالانىڭ بەرگەن بايلىعى— بالالارىما شۇكىرشىلىك ەتىپ، ۇيىعان وتباسىمنىڭ باسىنداعى باقىتتى ومىرىنە ءتاۋبا ەتىپ وتىرامىن.

جاسىراتىنى جوق، العاشقى بالاسىن جاستىقپەن بولماسا ءتۇرلى سەبەپتەرمەن الدىرتىپ تاستاعان كەيبىر نازىكتىلەر كەيىن باعى جانىپ، وتباسى وشاعىن جاققان كۇندە دە بالا كوتەرە الماي، ءبىر سابيگە زار بولىپ، ىشتەي ەگىلۋدە. ءوز قولدارىن وزدەرى قالاي كەسسىن؟! ءسويتىپ، ولاردىڭ ومىردەگى ەڭ باستى باقىت — انا بولىپ، بالا ءسۇيۋ قۋانىشىنا قولدارى جەتپەي، قۇر سۇلدەرى جۇرەدى.
ءبىزدىڭ كەلەشەگىمىز - بالالار. ولاردىڭ كۇلكىسىمەن عانا تىرشىلىگىمىز ءماڭدى. وسى كۇنى بالانى اسىراۋ ماسەلەسىن تىم كۇردەلەندىرىپ جىبەردىك. اكەلەردىڭ كوتەرەتىن جۇگىن ايەلدەر ءوز موينىنا ارتىپ الدى. بۇگىندە 4-5 بالا ءسۇيىپ، شارشاعان، اشىنعان انالار الاڭعا شىعاتىن بولدى. بالاسىن تۋىپ بەرگەن جارىنا جاعداي جاسايتىن ەرلەرى ايەلدەرىن ەرەۋىلگە شىعارىپ قويۋعا ەش نامىستانبايدى. وسىندايدا ويىما ءوز انامىزدىڭ جانكەشتىلىگى، توزىمدىلىگى ورالادى. انالارىمىز جۇمىس ىستەمەي، ۇيدەگى وننان استام بالانى اسىراپ، اكەمىزدىڭ اكەلگەن تابىسىن ۇقساتىپ، جوعارى ءبىلىم بەرىپ، ومىردەن ءوز ورنىمىزدى تابۋدا تەمىرقازىق بولدى. ەشكىمگە الاقان جايعان جوق.
قازىر بيلىكتىڭ بەتى بەرى قارادى. انا مەن بالاعا قولدان كەلگەنشە جاعداي جاساۋعا تىرىسىپ جاتىر. جاس اتا-انالار ۇكىمەتتىڭ بەرگەن ازىن-اۋلاق جاردەماقىسىنا اۋزىن اشىپ وتىرا بەرمەي، قۇمىرسقاداي قىبىرلاپ قاراكەت جاساسا، ەڭبەگى ەش كەتپەگەن بولار ەدى.

ءيا، بالا - بايلىق ءارى باقىت. دانىشپان حالقىمىز: «اتادان پۇل قالعانشا، ۇل قالسىن» دەپ ءبىلىپ ايتقان ەكەن-اۋ.

جۇلدىز تويبەكتىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى جازباسىنان

Abai.kz