قولعا ۇيرەتكەن حايۋاندى مال دەيمىز. ماسەلەن، قولداعى جىلقىنى مال دەيمىز، جابايى جىلقى – قۇلاندى اڭ دەيمىز. قولداعى قويدى مال دەيمىز، جابايى قويدى – ارقاردى اڭ دەيمىز.

بۇل  ارىپتەس ءىنىسى تەلجان شونانوۆ ەكەۋى بىرىگىپ 1928 جىلى جازعان 3-4 سىنىپ وقۋشىلارىنا ارنالعان حرەستوماتيا دەگەن كىتابىنداعى اقاڭنىڭ ەكى-اق اۋىز ءسوزى. ىشىندە قانشاما اقپارات، قانشاما ءبىلىم جاتىر. وقۋشى بۇدان ادامنان باسقاسى حايۋان دەپ اتالاتىندىعىن، ونىڭ قولعا ۇيرەتىلگەندەرىن مال، ال جابايىسىن اڭ دەپ اتايتىنىمىزدى بىلەدى. ونىڭ ۇستىنە جىلقىنىڭ تەگى قۇلان، ال قويدىڭ تەگى ارقار ەكەندىگىن بىلەدى. مۇعالىم وقۋشىنى قىزىقتىرىپ، بۇل قالاي، ارقار قويعا، قۇلان جىلقىعا قاشان، قانداي جاعدايدا اينالعان دەپ ىزدەنىسكە جەتەكتەۋىنە بولادى. سىنىپتا حايۋان دەگەن ءسوزدى باسىنا جازىپ قويىپ، وسىنداي قالعان اتاۋلاردى بىرىنەن-ءبىرىن تۋىنداتىپ، سىزبا تۇزدىرۋگە بولادى جانە ت.ب. ءجا، مۇعالىمدەرگە اقىل ۇيرەتىپ كەتتىم بىلەم. نەنى وقىتۋ مەن قالاي وقىتۋدان تۇراتىن بۇگىنگى جاڭارتىلعان وقۋ ۇردىسىنە ايتار داتىم بار. ءبىر ايتارمىن...

وسى اقاڭنىڭ حرەستوماتياسىن 5 سىنىپتاعى بالام الديارعا زورلىقپەن وقىتىپ شىقتىم دا، سۇرادىم. وعان بۇنداعى ايتىلعانداردىڭ كوبى تاڭسىق بولىپ شىقتى. ماسەلەن، جاندىكتەردىڭ تارالۋىنا جەل جاردەمشى بولاتىنىن، اڭ مەن قۇستىڭ نەگە اۋاتىنىن، قۇستاردى بۇلاي توپتاۋدى وسى كىتاپتان ءبىلدىم دەيدى. سوندا 1 سىنىپتان باستاپ وقىتىلاتىن ءوزىن-ءوزى تانۋ، دۇنيەتانۋ، جاراتىلىستانۋ پاندەرى نەنى وقىتاتىنىن تۇسىنبەدىم. مۇنداي اقپاراتتار بار دا شىعار الگى تانۋلارىندا، بىراق قازىر كوپ كىتاپتىڭ ءتىلى اۋدارما عوي. ءيا، بۇرىنعى ءبىزدىڭ كەزىمىزدەگى ماسكەۋدەن بەكىتىلەتىن وقۋلىقتار دا (قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتىنەن وزگە) اۋدارما بولاتىن. الايدا، ول كەزدەگى اۋدارماشى اعا-اپالارىمىزدىڭ شەبەرلىگىنەن وقۋلىق ءماتىنى قازاقشا جازىلعانداي توگىلىپ تۇراتىن. قازىرگى وقۋلىقتىڭ ءتىلى اقاڭنىڭ مىيىڭا قۇيىپ بەرگەن جاتىق تىلىنە جەتە مە؟! ونىڭ ۇستىنە قازىرگى كەزدە بالانىڭ كەلەشەگىنە كەرەگى شامالى ءبىرىن-ءبىرى قايتالايتىن وقۋ قۇرالدار كوپ. ماسەلەن، ىشىنەن بالانىڭ الارى بولماسا باستاۋىشتا ءۇش تانۋدىڭ بىزگە كەرەگى قانشا؟ ءيا، بۇل جەردە بالانىڭ ءبىلىمىن تولىقتىرۋدى ويلاپ جۇرگەن ەشكىم جوق. بۇل جەردە بىرەۋلەردىڭ قارجىلىق مۇددەسى تۇر. ماسەلەن، ءبىر سىنىپتىڭ وقۋلىعى رەسپۋبليكا بويىنشا شامامەن 200 مىڭنان اسا دانامەن تاراتىلادى. وسىنى باسىپ شىعارعاندارعا ۇكىمەتتەن مەملەكەتتىك تاپسىرىس ارقىلى ميلليونداعان قارجى بولىنەدى. كىتاپتى تاراتسا بولدى، ال ونى وقيتىن وقۋشىعا نە بەرەتىنى ەشكىمدى قىزىقتىرمايدى. سونداي وقۋلىقتاردىڭ ءبىرى 1 سىنىپتان 11 سىنىپقا دەيىن جۇرەتىن «ءوزىن ءوزى تانۋ» ەكەندىگىن ءبارى بىلەدى. بىراق ول ميلليون ەكى ءجۇز مىڭ  دانامەن ءاربىر ءتورت جىل سايىن قايتا باسىلىپ وتىرادى... ونىڭ ورنىنا وسىنداي بالالارعا بەرەتىنى مول اقاڭداردىڭ كىتابىن وقىتسا عوي. اقاڭنىڭ ايتقاندارى ءوتتى بولدى، تاريح قويناۋىنا كەتتى ەمەس! اقاڭ قازاقتىڭ قازاق بولىپ جەر بەتىندە قالۋىنىڭ كەپىلى عوي.

بيجومارت قاپالبەك

Abai.kz