مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنىڭ «اباي جانە XXI عاسىرداعى قازاقستان» ماقالاسى كۇللى ادامزاتتىق اۋقىمدا ويلاۋ بيىگىنە كوتەرىلگەن دانا اباي ءىلىمىن بۇگىنگى قازاقستان حالقىنا جاڭا ۇستانىممەن، بۇل جولى ءوزىمىز ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان زامانا تالابىنا بارىنشا بەيىمدەپ جەتكىزۋدى نيەت تۇتقان جانە بۇل ماقساتقا جوعارى دەڭگەيدە قول جەتكىزىلگەن. نەگىزگى باعدارلارىنا قىسقاشا توقتالساق:

جاڭعىرۋ. وتكەننەن قول ۇزبەي جاڭا قۇندىلىقتارعا ۇمتىلۋ. دەي تۇرساق تا، وتكەننىڭ ءبارى تازا، كىرشىكسىز، ايرىلۋعا قيماستاي ارداقتى ەمەس. سوندىقتان الدىمەن ابايدىڭ ءوزىن اشىندىرعان، بۇگىنگە دەيىن قىر سوڭىمىزدان قالماي كەلە جاتقان تاپتاۋرىن، جاداعاي، ياعني جاعىمسىز ادەتتەرىمىزدەن باس تارتۋىمىزدىڭ قاجەتتىلىگى تايعا تاڭبا باسقانداي ايتىلعان.

ماقالا اۆتورىنىڭ كۇرەتامىرلى تۇجىرىمدارىنىڭ ءبىرى – ابايدى وقۋ، اقىن ولەڭىن جاتتاۋ. وسى ارادا مىناداي ءبىر ۇسىنىس سۇرانىپ-اق تۇر. قازىرگىدەي قىم-قۋىت زاماندا سيرەك ادامدار بولماسا، وزىنەن-ءوزى وتىرىپ اباي ءسوزىن جۇرت جاپپاي جاتتاي قويمايتىنى جاسىرىن ەمەس. ەندەشە بۇعان ىنتالاندىرۋ، ءتىپتى وركەنيەتتى جولدارمەن ماجبۇرلەۋ تاسىلدەرىن قولدانۋ ابزال. ونىڭ ءبىر جولى بارلىق مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ جۇمىسقا ورنالاسۋدا جانە كەيىننەن مەرزىم سايىن تاپسىراتىن تەست كەزىندەگى توم-توم زاڭداردىڭ سانىن ءسال ازايتىپ، ونىڭ ورنىنا ابايدىڭ 4-5 ولەڭىن، قارا سوزدەرىن جاتقا ءبىلۋ تالابىن ەنگىزۋ. تاجىريبە كورسەتىپ كەلە جاتقانداي، ادام ءسوز بەن سويلەمدى، ءماتىندى كوشىرىپ، ەڭ دۇرىسى جاتتاعاندا عانا ونىڭ مانىنە بويلاي الادى. مۇنداي تالاپ پرەزيدەنت ماقالاسىندا تاعدىركەشتى جايت قاتارىندا كوتەرىلگەن - قاسيەتىڭنەن اينالايىن قازاق ءتىلىن مەڭگەرۋدى ءورىستىلدى باۋىرلارىمىزعا عانا ەمەس، جانىمىزدا جۇرگەن وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ يگەرۋىنە تاپتىرماس قۇرال. دەمەك، اباي مۇراسى ارقىلى ۇلتتىڭ جاڭا ساپاسى قالىپتاسپاق. 

راس، تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ وتىز جىلدىق بەلەسىندە ءبىز عاسىرلارعا لايىق بەلەستەردەن وتە بىلدىك، دەي تۇرعانمەن، بەلگىلى سەبەپتەرگە بايلانىستى نەگىزگى كۇش-جىگەر ەكونوميكالىق، ساياسي سالالارعا ويىسىپ، تەمىرقازىعى اباي دەپ تانىلعان رۋحاني قۇندىلىقتار ەكىنشى قاتاردا قالىپ كەلدى. ىشكى ساياساتتا ۇلتتىق جاڭعىرۋدان بۇرىن ۇلتارالىق كەلىسىم جوعارى تۇردى. ولاي بولۋىنىڭ دا ومىرشەڭدىك تالاپتارى بولدى. ەل تۇرعىندارى بۇتىندەي ءبىر كەزەڭ ءوز ۇكىمەتىنىڭ ءوز تىلىندە سويلەمەۋىنە دە تولەرانتتىلىق تانىتىپ، ءۇنسىز تۇسىنىستىكپەن توسىپ كەلدى. الايدا قازاق قوعامىنىڭ، سونىڭ ىشىندە قازاق ءتىلدى قالىڭ قاۋىمنىڭ وزەكجاردى، ءتىپتى جانايقايىنىڭ ءتيىستى ورىنداردا قاجەتتى دەڭگەيدە ەستىلمەي قالا بەرۋى ۇلتتىق جاڭعىرۋعا ەمەس، اسىرەسە جاس بۋىن اراسىندا «قاڭعىرۋعا»، ياكي الدىمەن تورىعۋشىلىق كوڭىل-كۇيگە ۇشىراپ، ودان اداسۋشىلىققا، تەرىس الەۋمەتتىك ارەكەتتەرگە، سونىڭ ىشىندە شەت ەلدەردەن كەلگەن جات ءدىني اعىمدار مەن يدەولوگياعا بوي ۇرۋى ءتارىزدى بارىنشا قاتەرلى باعىتقا بەت بۇرۋىنا اكەلىپ سوقتىرۋىنىڭ الدىن الۋىمىز لازىم. 

بۇگىنگى قازاقستان دۇنيەجۇزىلىك قوعامداستىقتىڭ اجىراماس مۇشەسى دارەجەسىندە، جاھاندىق الەممەن قابىسپايتىن كەيبىر داعدىلار مەن ادەتتەردەن ارىلا وتىرىپ، ۇلتتىڭ دامۋىنا كەدەرگى جاسايتىن وتكەننىڭ كەرتارتپا تۇستارىن مانسۇقتاۋ ارقىلى سىلكىنە الادى. كەرەگەمىزدى كەرى تارتتىرىپ تۇرعان جايتتاردىڭ از ەمەستىگى ايان، ولار: جەڭ ۇشىنان جالعاسقان جەرشىلدىك، تامىر-تانىستىق، ىسىراپشىلدىق پەن استامشىلىق، داڭعويلىق پەن كەردەڭدىك، ورىنسىز سالتانات، قاناعاتسىزدىق پەن ۇنەمسىزدىك. ەندەشە، مەملەكەت باسشىسىنىڭ وسىناۋ دوكترينا دەڭگەيىندەگى ماقالا-بايانى وركەنيەتىلىككە ەمەس وزىمشىلدىككە، زيالىلىققا ەمەس زياندىققا، پاراساتتىلىق ەمەس پاسىقتىققا لاقتىراتىن مۇنداي «عۇرىپتاردان» دەرەۋ قۇتىلىپ، ناقتى ماقساتقا جەتۋگە، ءبىلىم الۋعا، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانۋ، كاسىبي ونەردى يگەرۋ، «بەس دۇشپانىڭدى ءبىلىپ، بەس اسىل ىسكە كونۋدى» كوزدەيتىن ۇلتتىق پراگماتيزمگە شاقىرادى.

وسى ارنادا مەملەكەتتىگىمىزدى نىعايتۋىمىز ءۇشىن حالىق پەن بيلىكتىڭ ءبىرىن-ءبىرى ەستىپ، ءبىرتۇتاس بولۋى قاجەتتىلىگىنىڭ جاريالانۋى جۇرەككە سونشالىق جاعادى. ال، بيلىكتىڭ حالىق الدىندا ەسەپ بەرۋىن جولعا قويۋدىڭ باستاپقى، نەگىزگى قادامى، ءبىزدىڭ ويىمىزشا، الدىمەن جەكەلەگەن ادام الدىندا ەسەپ بەرۋدى قالىپتاستىرۋ دەر ەدىك. نەگە. ويتكەنى حالىق دەگەن وتە كەڭ، جالپى ۇعىم. حالىق «بىزگە ەسەپ بەر» دەپ كۇندە الاڭعا نەمەسە كەڭسەگە جينالا بەرمەيتىنى تۇسىنىكتى. بۇگىندە قوعام ءومىرى كورسەتىپ وتىرعانىنداي، بەلگىلى ءبىر توپتى، الەۋمەتتى، ياعني حالىقتىڭ ەلەۋلى بولىگىن تولعاندىرىپ وتىرعان قانداي دا ءبىر پروبلەمالاردى جەكەلەگەن، كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ بەلسەندى ازاماتتار ورتاعا سالىپ جۇرەدى. دەمەك، الدىمەن وسىنداي ساناتتاعى ازاماتتاردىڭ ۇنىنە دەن قويۋدىڭ رەسمي تەتىگىن ورناتۋ لازىم.

ابايدىڭ اسا تەرەڭ، اۋقىمى وتە كەڭ ۇلاعاتىنىڭ ءبىرى – تولىق ادام. اقىل، قايرات، جۇرەكتى بىردەي ۇستاعان جان. مىنەكي، بۇگىنگى ءبىزدىڭ قوعامدا عانا ەمەس، انىعى بارشا الەمدە وسى ۇعىم، وسى ولشەم ازايىپ بارا جاتقانى بەلگىلى. دەسەك تە، جۇرەگى اق حالقىمىز زاماننىڭ ەڭ ءبىر قيىن كەزدەرىندە وسىناۋ ومىرلىك فيلوسوفياسىنان ايرىلماعانى قۋانتادى جانە ەل كەلەشەگىنىڭ كەمەل ەكەندىگىنە قاپىسىز سەندىرەدى. مۇنىڭ جارقىن بەلگىسى تاياۋدا عانا جۇرتشىلىققا قايعى اكەلگەن الماتىداعى ۇشاق اپاتى كەزىندە قاراپايىم قاۋىمنىڭ بىراۋىزدىلىقپەن، ەشكىمنىڭ ەشقانداي نۇسقاۋىن، كەڭەسىن كۇتپەستەن-اق پوليتسيا جاساقتارىنا، قۇتقارۋشىلارعا اقىسىز، ىزگىلىكتىڭ بيىك بەلگىسىن تانىتىپ ىستىق اس ءپىسىرىپ تاراتقانىنان كورىنىپ، كوزىمىزگە جاس الدىق. جازداعى ارىس اپاتى كەزىندە دە حالقىمىزدىڭ جومارت جۇرەكتىلىگى مەن ءبىر جۇدىرىقتاي تۇتاستىعىنا جاھان كۋا بولدى.

مەملەكەت باسشىسىنىڭ ماقالاسىنداعى كەلەسى وزەكتى دە وزىق پىكىر – اباي جىلى بارىسىندا بۇكىل حالىقتىڭ ۇلت ۇستازى الدىندا ەسەپ بەرۋى. بۇل سونشالىق تەرەڭ ماعىنالى جايت. راسىندا، بىزدەر وسى ۋاقىتقا دەيىن اباي وسيەتىنە قانشالىق قۇلاق استىق، قاي شامادا ورىندادىق، نەنى ءتۇسىنىپ، نەنى تۇسىنبەدىك، قاي كەمشىلىگىمىزدى، ءمىنىمىزدى، وسالدىعىمىزدى تۇزەي الدىق. مىنە، تۋرا سوندىقتان دا ۇلت ۇستازىنىڭ الدىندا ەسەپ بەرەتىن ءساتىمىز كەلدى. ول ءۇشىن، البەتتە اباي ءسوزىن يگەرىپ، اباي مۇراسىن ۇعىنىپ، ابىزدىڭ جانىن تۇسىنبەيىنشە باسقا تىرلىكتىڭ ءبارى زايا بولۋى ىقتيمال.  

مۇحتار كارىباي

Abai.kz