م.شاحانوۆ باستاعان زيالى توپ وكىلدەرى «كونستيتۋتتسياعا قارسى ارەكەتتەر توقتاتىلسىن» دەگەن ايدارمەن قازاق حالقىنا، رەسپۋبليكانى مەكەندەيتىن وزگە ۇلت وكىلدەرىنە، ەل پرەزيدەنتىنە ارنالعان مەملەكەتتەگى ءتىل ماسەلەسىنە بايلانىستى اشىق حات جاريالادى.
بۇل اشىق حات، ارينە، - جان ايقاي، نازار اۋدارتپاي قويماس شىرىل، ەستىر قۇلاققا ەستىلمەي قويماس شىندىق.
بۇل ۇندەۋ - قازاق زيالىلارىنىڭ شاراسىزدىقتان ويلاپ تاپقان سوڭعى ءادىس-امالدارى عانا. ۇندەۋدى زەرتتەپ-زەردەلەپ وقىعان ادام ونىڭ سىرتقى فورماسىنا /سيپاتىنا، نىسانىنا/ ەمەس، «ورىس تىلىنە ارنالعان كونستيتۋتسيا نورماسىن الىپ تاستايىق» دەگەن كوزگە ۇرار ۇرانىنا ەمەس، ونىڭ ىشكى مانىنە، تۇپكى ماقساتىنا بارلاي قاراعانى دۇرىس. سوندا عانا قازاق زيالىلارىنىڭ شىن مانىندە ورىس تىلىنە، ونىڭ كونستيتۋتسيالىق مارتەبەسىنە قارسى شىقپايتىنىن، جانە بۇل حاتتى دىمدارى قۇرىعاندىقتان، «سۋعا كەتكەن تال قارمايدىنىڭ» كەبىن كيىپ، ەڭ سوڭعى شەك، ەڭ سوڭعى قارۋ-قۇرال، اقىرعى ايلا، ءادىس-ءتاسىل ەسەبىندە امالسىز پايدالانعاندارىن ۇعۋعا بولادى. «ءبىز ارقاشاندا رەسپۋبليكامىزداعى بارلىق ەتنوستار ءتىلىنىڭ، ولاردىڭ سالت-ساناسىنىڭ، رۋحاني قۇندىلىقتارىنىڭ سالتانات قۇرۋىن، وركەن جايۋىن قالايمىز. سول ىقىلاسىمىز، تالابىمىز ەشقاشان وزگەرىسكە تۇسكەن ەمەس» دەگەن ۇندەۋ سوزدەرى ءبىزدىڭ جوعارىدا ايتىلعان ويىمىزعا ايقىن دالەل.

م.شاحانوۆ باستاعان زيالى توپ وكىلدەرى «كونستيتۋتتسياعا قارسى ارەكەتتەر توقتاتىلسىن» دەگەن ايدارمەن قازاق حالقىنا، رەسپۋبليكانى مەكەندەيتىن وزگە ۇلت وكىلدەرىنە، ەل پرەزيدەنتىنە ارنالعان مەملەكەتتەگى ءتىل ماسەلەسىنە بايلانىستى اشىق حات جاريالادى.
بۇل اشىق حات، ارينە، - جان ايقاي، نازار اۋدارتپاي قويماس شىرىل، ەستىر قۇلاققا ەستىلمەي قويماس شىندىق.
بۇل ۇندەۋ - قازاق زيالىلارىنىڭ شاراسىزدىقتان ويلاپ تاپقان سوڭعى ءادىس-امالدارى عانا. ۇندەۋدى زەرتتەپ-زەردەلەپ وقىعان ادام ونىڭ سىرتقى فورماسىنا /سيپاتىنا، نىسانىنا/ ەمەس، «ورىس تىلىنە ارنالعان كونستيتۋتسيا نورماسىن الىپ تاستايىق» دەگەن كوزگە ۇرار ۇرانىنا ەمەس، ونىڭ ىشكى مانىنە، تۇپكى ماقساتىنا بارلاي قاراعانى دۇرىس. سوندا عانا قازاق زيالىلارىنىڭ شىن مانىندە ورىس تىلىنە، ونىڭ كونستيتۋتسيالىق مارتەبەسىنە قارسى شىقپايتىنىن، جانە بۇل حاتتى دىمدارى قۇرىعاندىقتان، «سۋعا كەتكەن تال قارمايدىنىڭ» كەبىن كيىپ، ەڭ سوڭعى شەك، ەڭ سوڭعى قارۋ-قۇرال، اقىرعى ايلا، ءادىس-ءتاسىل ەسەبىندە امالسىز پايدالانعاندارىن ۇعۋعا بولادى. «ءبىز ارقاشاندا رەسپۋبليكامىزداعى بارلىق ەتنوستار ءتىلىنىڭ، ولاردىڭ سالت-ساناسىنىڭ، رۋحاني قۇندىلىقتارىنىڭ سالتانات قۇرۋىن، وركەن جايۋىن قالايمىز. سول ىقىلاسىمىز، تالابىمىز ەشقاشان وزگەرىسكە تۇسكەن ەمەس» دەگەن ۇندەۋ سوزدەرى ءبىزدىڭ جوعارىدا ايتىلعان ويىمىزعا ايقىن دالەل.
بۇل حات - بۇكىل قوعام، تۇتاس مەملەكەتكە جانە «مەملەكەتتىك» قازاقستان حالقىنا بەرىلگەن «sos» بەلگىسى، مەملەكەتتىك ءتىل قاتىنىاستارى سالاسىندا ەندى توزۋگە بولمايتىن كەلەڭسىزدىڭكتەردىڭ ورىن العانىن حابارلايتىن «قىزىل جالاۋ».
قازاق زيالىلارىنىڭ بۇل حاتىن دۇرىس تۇسىنگەن ابزال. ولاردىڭ باستى جانە تۇپكى ماقساتتارى - كونستيتۋتسيانى وزگەرتۋ ەمەس، كەرىسىنشە - ونى تولىق جانە تاۋىسا ورىنداۋ، ونىڭ تىلگە بايلانىستى نورمالارىنىڭ «بۇرمالانباي»، جارتىلاي ورىندالىپ، جارتىلاي ورىندالماۋىنا جول بەرمەۋ، ءسويتىپ، كونستيتۋتسيانىڭ مەملەكەتتەگى ءتىل قاتىناستارىن رەتتەۋگە باعىتتالعان قاعيدالارى مەن باپتارىنىڭ بۇتىندەي جانە مۇلتىكسىز ىسكە اسۋىن قاماتاماسىز ەتۋ.
كەرەك دەسەڭىز، بۇل حات اۆتورلارى ورىس ءتىلىنىڭ «كونستيتۋتسيالىق» شەڭبەردە عانا قولدانىلۋىن ءسويتىپ، كونستيتۋتسيانىڭ ورىس تىلىنە بايلانىستى وسى بابىنىڭ ءدال دە ناق ورىندالۋىن عانا تالاپ ەتۋدە. حات يەلەرى كونستيتۋتسيانىڭ «ورىس ءتىلى رەسمي تۇردە قازاق تىلىمەن تەڭ قولدانىلادى» دەگەن بابىنا قارسى ەمەس، كەرىسىنشە، ونى ءدال وسىلاي جانە وسى باپ تالابىنان بۇلجىماي ورىندالۋىن تالاپ ەتىپ وتىر. ولار، قايتا بۇگىنگى كۇنى كونستيتۋتسيانىڭ وسى بابىنىڭ بۇزىلىپ وتىرعانىن، ونىڭ دۇرىس ىسكە اسپاي، بۇرمالانىپ ىسكە اسىپ وتىرعانىن، سونىڭ ناتيجەسىندە ورىس ءتىلى ءوزىنىڭ كونستيتۋتسيالىق مارتەبەسىنە ساي ورىندالماي وتىرعانىنا نازار اۋدارۋدا. بىراق وزدەرىنىڭ وسى ويلارىن جەرىنە جەتكىزە، «شىمبايعا باتىرا» ايتۋ ءۇشىن ولار وسى ويدى تۇبىنە دەيىن «ۋشىقتىرىپ»، تىپتەن ودان دا اسىرا سىلتەپ، وعان ادەيى «تەرىس ءوڭ بەرىپ» بۇركەمەلەپ، «بۇل تارماقتى الىپ تاستاۋ كەرەك» دەگەن جورتا ءارى «قارماق ۇران» دارەجەسىنە دەيىن كوتەرگەن. ولار ورىس ءتىلىنىڭ كونستيتۋتسيالىق مارتەبەسىنە ەمەس، وسى مارتەبەنىڭ بۇرمالانۋىنا جانە ورەسكەل بۇزىلۋىنا قارسى. ورىس ءتىلىنىڭ كونستيتۋتسيادا كورسەتىلگەن شەكتە ىسكە اسپاي، ول مەجەدەن «شىعىپ» كەتۋى بۇكىل مەملەكەتتىك جۇيەنىڭ دۇرىس جۇمىس ىستەمەۋىنە، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ «اقساۋىنا»، مەملەكەتتىك ورگاندار مەن مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ كونستيتۋتسيا تالابىن ورىنداماۋىنا جول بەرۋىنە، سوعان ساي «ىشتەن» جانە «سىرتتان» كەلەر ارانداتۋشىلىق ءىس-ارەكەتتەردىڭ «ءتىل» ماسەلەسىن «ۇتىمدى» پايدالانىپ، ونى «ساۋداعا» سالۋ ارقىلى ەل بىرلىگىنە سىزات تۇسىرەر ىرىتكىلەر دەڭگەيىنە دەيىن جەتىپ، ورشەلەنىپ كەتكەنىن ايتىپ، دابىل قاعۋدا.
حات يەلەرى ءتىل ماسەلەسىنە جانە ونداعى شەشىلمەي جاتقان تۇيتكىلدەر مەن تۇيىندەرگە بۇكىل قوعام نازارىن تەز جانە تۇگەل اۋدارۋ ءۇشىن وتە ءتيىمدى ءارى اسا وتكىر ءادىس ويلاپ تاپقان. ول ءادىس - «كونستيتۋتسيانىڭ ورىس تىلىنە بايلانىستى نورماسىن الىپ تاستاۋ» تۋرالى تالاپتى ويلاپ تاۋىپ، وسى تالاپتى وزدەرىنىڭ باستى ۇراندارى رەتىندە ادەيى جانە ارنايى العا شىعارۋ. بىراق، كوزى قاراقتى ويلى وقىرمان حات يەلەرىنىڭ بۇل تالاپتارىنىڭ نەگىزىنەن ەل نازارىن ەلەڭ ەتكىزۋ ءۇشىن ويلاپ تابىلعان، قازىرگى زامان تالابىنا ساي «پيار-قادام» ەكەندىگىن تەز اڭعارا الادى.
حات يەلەرىنىڭ تىلگە بايلانىستى نەگىزگى تالاپتارى بۇل ەمەس. ولار وزدەرىنىڭ شىن تالاپتارىن العا شىعارماي، كەرىسىنشە ونى كەرى ىسىرىپ، ونىڭ ورنىنا وسى شىن تالاپتىڭ بۇرمالانعان، بۇركەمەلەنگەن، ايقايعا تولى «اشۋلى» ءتۇرىن - «رەكلامالىق /جارنامالىق/ تالاپ» «جالت قاراتار ۇران - تالاپ» ءتۇرىن ويلاپ تاۋىپ، سونى بۇكىل قوعامعا ۇسىنىپ وتىر.
مۇحتار اعا ۇيىمداستىرعان حاتتىڭ نەگىزگى جانە شىن تالابى - كونستيتۋتسيانىڭ مەملەكەتتىك تىلگە دە، رەسمي تۇردە قولدانىلۋعا ءتيىستى تىلگە دە بايلانىستى نورمالارى سول نورمادا كورسەتىلگەندەي ءدال جانە دۇرىس ورىندالۋى كەرەك. كونستيتۋتسيانىڭ تىلگە بايلانىستى بابىنىڭ اياق استى بولۋىنا، ونىڭ بۇرمالانىپ ىسكە اسۋىنا جول بەرمەۋ كەرەك.
م. شاحانوۆ ورىس تىلىنە قارسى ەمەس، جانە ورىس ءتىلىنىڭ كونستيتۋتسيادا كورسەتىلگەندەي «رەسمي تۇردە» قولدانىلۋىنا دا قارسى ەمەس. كەرىسىنشە، ول كونستيتۋتسيانىڭ وسى تالابىنىڭ ءدال وسىلاي ورىندالماۋىنا قارسى. ول «كونستيتۋتسيانىڭ ورىس تىلىنە بايلانىستى ءسوزىن الىپ تاستايىق» دەگەندى نەگىزىنەن ادەيى، جورتا، ەل نازارىن اۋدارۋ ءۇشىن عانا ايتىپ وتىرعاندىعى حات ماتىنىنەن انىق كورىنىپ-اق تۇر. م. شاحانوۆ ورىس ءتىلى «رەسمي تۇردە» عانا قولدانىلادى دەگەن كونستيتۋتسيا تالابى ءىس جۇزىندە ورىندالماي جاتىر، وسى تالاپتىڭ ورىندالماۋىنا جول بەرمەيىك جانە وسى تالاپتىڭ دۇرىس ورىندالماۋ فاكتىلەرىن «ومىردەن الىپ تاستايىق» دەگەندى عانا ايتىپ وتىر.
م. شاحانوۆ «ورىس ءتىلى رەسمي تۇردە قولدانىلادى» دەگەن كونستيتۋتسيا نورماسىنىڭ ەڭ كورنەكتى، ەڭ ءبىرىنشى جانە ەڭ باتىل قورعاۋشىسى. سەبەبى، وسى تالاپ بۇرمالانباي، ءوز شەگىنەن شىقپاي جانە اسپاي ءدال وسىلاي ىسكە اسقاندا عانا قازاق ءتىلى ءوزىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل دارەجەسىنە شىن مانىندە كوتەرىلۋگە ءارى وسى مارتەبەنى ءوز دەڭگەيىندە ورىنداۋىنا مۇمكىندىك الادى. ورىس ءتىلى «رەسمي تۇردە» عانا قازاق تىلىمەن تەڭ قولدانىلسا، ياعني، كونستيتۋتسيا تالاپتارى تولىق ورىندالسا، وندا ول ءوزىنىڭ قازىرگى قازاق تىلىمەن «زاڭسىز» تايتالاسۋ جاعدايىنا بارماس ەدى، «رەسمي ءتىل»، «ەكىنشى مەملەكەتتىك ءتىل» مارتەبەلىگىنە ورىنسىز تالاسپاس ەدى. مىنەكي، مۇحتار اعامىزدىڭ اعىنان جارىلىپ ايتقىسى كەلگەن شىندىعى - وسى.
مۇنداي تۇيىنگە كەلۋ سەبەبىمىز -حات اۆتورلارى كونستيتۋتسيادان ونىڭ 7 بابىنىڭ 2-ءشى تارماعىن الىپ تاستاۋ قازاقستانداعى ءتىل ماسەلەسىن تولىق شەشەدى دەپ وتىرعان جوق، ولار وسى تارماق ءتىل سالاسىنداعى بۇرمالانۋلارعا جول اشتى دەپ وتىر. ولار 7 بابتىڭ 2 تارماعى «جۇرتتى ءالى شاتاستىرىپ ورىس ءتىلى زاڭسىز مەملەكەتتىك ءتىل ءرولىن اتقارىپ كەلە جاتىرعانىنا» باستى نازار اۋدارۋدا. سوعان ساي وسى كەلەڭسىزدىكتى جويىپ، ورىس تىلىنە بايلانىستى وسى تارماقتىڭ شاتاسۋسىز دۇرىس ءتۇسىنىلۋىن جانە ونىڭ زاڭسىز مەملەكەتتىك ءتىل ءرولىن اتقارۋىنا جول بەرمەۋىن عانا تالاپ ەتۋدە. حات يەلەرى ورىس تىلىنە بايلانىستى كونستيتۋتسيالىق نورمانى الىپ تاستاعاننان قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل ەسەبىندەگى مارتەبەسى جەدەل تۇزەلە قويادى دەپ وتىرعان جوق. جانە مۇنداي شارا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ جاعدايىن جاقسارتۋ جولىندا اتقارىلعان ءىستىڭ ەڭ العاشقىسى ەمەس ەكەندىگىن دە ولار جاقسى تۇسىنەدى. مۇنى اشىق حات يەلەرىنىڭ ورىس تىلىنە بايلانىستى كونستيتۋتسيا تارماعىن الىپ تاستاۋ تالابىن ءوز ۇسىنىستارىندا ەكىنشى كەزەككە قويعانىنان بايقاۋعا بولادى. قازىرگى جاعدايدا كونستيتۋتسيانىڭ ورىس تىلىنە بايلانىستى تارماعىن الىپ تاستاۋ مەملەكەتتىك ءتىل ماسەلەسىن تەز، وڭاي ءارى دۇرىس شەشەدى دەۋگە ەشكىمنىڭ اۋزى بارماس. جانە مۇنى اشىق حات يەلەرى دە ءتۇسىنىپ ءارى مويىنداپ تۇرعاندىعىن بايقاۋ قيىن ەمەس. ولاردىڭ «2012 جىلدان باستاپ بىرتە-بىرتە (كۋرسيۆ مەنىكى -ك.ز.) مەملەكەتتىك ورگانداردا تەك مەملەكەتتىك ءتىل پايدالانىلىپ، ءىس-قاعازدار قازاق تىلىندە جۇرگىزىلسىن» -دەگەن ۇسىنىستارى، حات اۆتورلارىنىڭ قازاق ءتىلىن مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندە ءوز دەڭگەيىنە كوتەرۋ كەشەندىلىكتى، سابىرلىلىقتى، ءازىر تاپ باسىپ ايتىلۋى مۇمكىن ەمەس ۇزاقتى-قىسقالى كەزەڭدەرى بار بەلگىلى ءبىر مەرزىمدى تالاپ ەتەتىنىن تۇسىنەتىندىكتەرىن ايعاقتايدى.
قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل ەسەبىندە ءوز كۇيىنە ەنۋىنە كەدەرگى بولىپ تۇرعان توقاۋىلداردىڭ ءبىرى - ورىس ءتىلىنىڭ «رەسمي تۇردە قازاق تىلىمەن تەڭ قولدانىلۋى» ءجايلى كونستيتۋتسيالىق تالاپتىڭ ىسكە اسپاي بۇرمالانۋى جانە ورەسكەل بۇزىلۋى. بۇل ءۇشىن ارينە، كونستيتۋتسيانى دا، ونىڭ وسى نورماسىن دا، ورىس ءتىلىن دە جازعىرىپ كىنالاۋعا بولمايدى. كىنالى - وسى نورمانىڭ ءدال وسىلاي ورىندالۋىنا كەرەكتى جاعدايلاردى تولىق جاساماي، ونىڭ كونستيتۋتسيادا بەلگىلەنگەن وسى «قالىبىنان» اسىپ كەتۋىنە قاجەتتى توسقاۋىلداردى قويماي جول بەرگەن، سونىڭ ناتيجەسىندە قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل دارەجەسىنە كوتەرلۋىنە «جاساندى» كەدەرگىلەردىڭ پايدا بولۋىنا سەبەپكەر بولعان وسى ىسكە جاۋاپتى بارلىق مەملەكەتتىك ورگاندار، مەملەكەت قىزمەتكەرلەرى، قوعامدىق ۇيىمدار، ازاماتتار، ودان قالدى وزگە دە جاۋاپتى تاراپتار. بىراق ەندى كىنالىنى ىزدەمەي، مەملەكەتتىك تىلگە بايلانىستى جانە ورىس تىلىنە بايلانىستى كونستيتۋتسيالىق تالاپتاردىڭ سول كۇيىندە بۇلجىماي ورىندالۋىنا بۇكىل قوعامدى، مەملەكەتتى جانە ازاماتتاردى جۇمىلدىرۋ كەرەك.
مەنىڭ ويىمشا، ورىس تىلىنە «تيىسپەي-اق» قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋگە بولادى، ورىس تىلىنە قاتىستى كونستيتۋتتسيا تارماعىن اتا زاڭنان الماي-اق، جانە ونىڭ كونستيتۋتتسيالىق -قۇقىقتىق مارتەبەسڭن وزگەرتپەي-اق قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندەگى مارتەبەسىن ورنىنا كەلتىرۋگە بولادى.
كەرەك دەسەڭىز، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ءوز دەڭگەيىندە جۇمىس ىستەۋىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ورىس تىلىنە كومەكتەسۋ كەرەك، ورىس ءتىلىنىڭ كونستيتۋتتسيادا كورسەتىلگەن مارتەبەسىنىڭ ءوز دەڭگەيىندە جانە ءوز قالپىندا، بۇرمالانباي ورىندالۋىنا جاردەمدەسۋىمىز كەرەك، جاعداي جاساۋىمىز كەرەك. سوندا عانا جانە وسىلاي ىستەۋ ارقىلى عانا ءبىز مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ بويىنا «قان جۇگىرتىپ»، ونىڭ قوعامداعى جانە مەملەكەتتەگى ءوز قىزمەتىن تولىق ءارى سەنىمدى ورىنداۋىنا جول اشامىز.
مۇحاتر اعامىز باستاعان قازاق زيالىلارىنىڭ نەگىزگى ايتپاق ويى دا وسى، سوندىقتان ولار جازعان حاتتى دا ءدال وسىلاي دۇرىس تۇسىنگەن ءبارىمىز ءۇشىن دە (حات اۆتورلارىنا دا جانە ونىڭ وقىرماندارىنا دا)ادىلدىك بولارى ءسوزسىز.

<!--pagebreak-->

قورىتا ايتقاندا م. شاحانوۆ اعامىز باستاعان زيالى توپ وكىلدەرىنىڭ اشىق حاتتارىن مىنا باعىتتاردا تۇسىنگەن جانە قولدانعان ابزال:
1. زيالى توپتىڭ باستى جانە نەگىزگى تالابى - كونستيتۋتسيانىڭ ءتىل تۋرالى قاعيدالارىن جانە باپتارىن سول باپتا كورسەتىلگەندەي ەتىپ ءدال جانە تولىق ورىنداۋ. قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل ەسەبىندەگى كونستيتۋتسيالىق-قۇقىقتىق مارتەبەسىن ەسكەرىپ جانە ونىڭ وسى مارتەبەگە ءىس جۇزىندە ءالى جەتە يە بولا الماي وتىرعاندىعىن مويىنداپ، كونستيتۋتسيا تالابىن الداعى ۋاقىتتا تولىق ورىنداۋعا قالاي قول جەتكىزۋ كەرەك دەگەن ماسەلەنى جان-جاقتى تالقىلاپ، سونىڭ ناتيجەسىندە ۇسىنىلعان شارالاردى مەملەكەتتىك دەڭگەيدە زاڭ رەتىندە بەكىتىپ، ىسكە اسىرۋ كەرەك. /مۇنداي شارالاردىڭ ءبىر پاراسىن زيالى توپ وكىلدەرى دە ۇسىنعان. مەن ولاردى جوعارىدا ايتىلعان وي-ورەگە ساي قايتا قاراپ، كەيبىر ۇسىنىستاردى جاڭالاپ، ال كەيبىرىنىڭ تومەندە جاڭا نۇسقالارىن بەرۋگە تىرىستىم/.
2. حات ورىس ءتىلىنىڭ قازاقستانداعى جاعدايىن «السىرەتۋ» ءۇشىن ەمەس، كەرىسىنشە، ورىس ءتىلىنىڭ كونستيتۋتسيا تالاپتارىنا سايكەس ورىس حالقىنىڭ ۇلتتىق ءتىلى ەسەبىندەگى ءوسىپ-وركەندەۋىن قاماتاماسىز ەتە وتىرىپ، سونىمەن بىرگە ونىڭ قازاق ءتىلىن مەملەكەتتىك ءتىل ەسەبىندە قالپىنا كەلتىرۋگە كومەكتەسەر جاعدايدا قىزمەت ىستەۋ مۇمكىندىكتەرىن اشۋعا، تابۋعا جانە پايدالانۋعا باعىتتالعان. سوندا عانا ورىس ءتىلى «ەكىنشى مەملەكەتتىك ءتىل» نەمەسە «رەسمي ءتىل»دەڭگەيى ءۇشىن قازاق تىلىمەن زاڭسىز تاي-تالاسقا تۇسۋدەن ارىلىپ، ءوزىنىڭ كونستيتۋتسيادا بەلگىلەنگەن مارتەبەسىنە ساي «قازاق تىلىمەن رەسمي تۇردە تەڭ قولدانىلاتىن» تىلگە اينالادى.
3. حات يەلەرىنىڭ «ورىس تىلىنە بايلانىستى كونستيتۋتسيانىڭ 7 بابىنىڭ 2 تارماعى» الىنىپ تاستالسىن دەگەن ۇسىنىستارىنىڭ بىرنەشە ماعىناسى بار ەكەندىگىن ەسكەرگەن ءجون:
ا/ بۇل تالاپتى اۆتورلار، نەگىزىنەن، ەل نازارىن وزدەرى كوتەرىپ وتىرعان ءتىل ماسەلەلەرىنە اۋدارۋ ماقساتىندا قولدانۋ ءۇشىن ويلاپ تاپقان جانە پايدالانۋعا تىرىسقان;
ب/ بۇل تالاپ ورىس تىلىنە نە ونىڭ كونستيتۋتتسيادا بەلگىلەنگەن مارتەبەسىنە قارسى تالاپ ەمەس;
ۆ/ بۇل تالاپ كونستيتۋتسيانىڭ ورىس تىلىنە بايلانىستى نورماسىنىڭ دۇرىس قولدانىلماي، بۇرمالانۋىنا جول بەرگەن رەسپۋبليكاداعى قازىرگى ءتىل قاتىناستارىنداعى تاجىريبەسىنە قارسى باعىتتالعان جانە وسى تاجىريبەنىڭ رەالدى /ناقتى/ كونستيتۋتسيالىق-قۇقىقتىق ومىردەن ءىس-جۇزىندە «الىنىپ تاستالۋىن» جانە بولاشاقتا ورىن الماۋىن كوزدەيدى;
گ/ حات يەلەرىنىڭ وسى تالابىنا نەگىز بولعان ماسەلەلەردى شەشۋدىڭ ءتيىمدى دە «كومپروميسستى» جولى بار. ول - كونستيتۋتسيا ماتىنىنە وزگەرىس ەنگىزبەي-اق، ياعني، كونستيتۋتسيانىڭ ورىس تىلىنە بايلانىستى اتالمىش تارماعىن كونستيتۋتسيا ماتىنىنەن الىپ تاستاماي-اق جانە وزگەرتپەي-اق، ونىڭ ءدال دە ناقتى ورىندالۋىنا جاعداي جاساۋ كەرەك. بۇل ماقساتتا كونستيتۋتسيالىق كەڭەستىڭ وسى تارماققا بەرگەن «ورىس ءتىلى ەكىنشى مەملەكەتتىك ءتىل بولا المايدى» جانە «رەسمي ءتىل دەگەندى بىلدىرمەيدى» دەگەن تۇسىندىرمەسىن باسشىلىققا الا وتىرىپ، جانە كونستيتۋتسيالىق كەڭەستىڭ شەشىمىمەن نە جاڭا زاڭ جۇزىندە وسى تۇسىندىرمەنى ودان ءارى ناقتىلاپ جانە تەرەڭدەتىپ، سوعان بايلانىستى مەملەكەتتىك ءتىل ءجايلى پارمەندى نورمالار قابىلداپ، ولاردى ءىس-جۇزىندە پايدالانۋ كەرەك. بۇل تۇسىندىرمە نە زاڭ نورماسى ورىس ءتىلىنىڭ قازاق تىلىمەن قاتار «ەكىنشى مەملەكەتتىك ءتىل» نەمەسە «رەسمي ءتىل» ەسەبىندە قولدانىلۋى تاجىريبەسىنە ءىس جۇزىندە جانە ناتيجەلى توسقاۋىل قويىپ، تيىم سالاتىنداي ماعىنادا جانە كۇشتە بولۋى ءتيىس. بۇل زاڭ نورماسىندا ورىس ءتىلىنىڭ ونىڭ قازىرگى كونستيتۋتسيالىق مارتەبەسىنە ساي /7 باپ، 2 تارماق/ جانە ءدال ورىندالۋىن تالاپ ەتىپ، ورىس ءتىلىنىڭ تەك قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل ەسەبىندە ءىس جۇزىندە ورنىعۋى ماقساتىندا عانا ىسكە اساتىندىعى بەكىتىلۋى ءتيىس. كونستيتۋتسيالىق كەڭەستىڭ بۇل تۇسىندىرمەسىن دامىتۋدىڭ ازىرگە جالپىلاما مىنانداي جۇمىسشى ۆاريانتىن /نۇسقاسىن/ جانە جوباسىن ۇسىنۋعا بولادى: «ورىس ءتىلى رەسمي تۇردە قازاق تىلىمەن تەڭ قولدانىلادى» دەگەنىمىز - ورىس ءتىلىنىڭ باستى ماقساتى مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ءوز مارتەبەسىن حالىقارالىق تالاپتارعا ساي ورىنداۋىن قاماتاماسىز ەتۋ دەپ تانۋ. قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل دەڭگەيىنە ءىس-جۇزىندە ءالى كوتەرىلە الماي وتىرعانى ەسكەرىلىپ، ورىس ءتىلى قازاق ءتىلىنىڭ تەك ءوز كونستيتۋتسيالىق-قۇقىقتىق مارتەبەسىن حالىقارالىق تالاپتارعا ساي ورىنداۋىنا ناقتى جول اشار جانە كومەكتەسەر نىسانداردا جانە باعىتتاردا عانا قولدانىلۋى ءتيىس.قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىن ءىس جۇزىندە حالىقارالىق تالاپتارعا ساي اتقارۋىنا ەشبىر كەدەرگى جانە توسقاۋىل كەلتىرمەي، وسى ماقساتقا جول اشار، جاعداي جاسار جانە سەپتىگىن تيگىزەر نىسانداعى ءارى دەڭگەيدەگى ورىس ءتىلىنىڭ قولدانىلۋى -ونىڭ «رەسمي تۇردە قازاق تىلىمەن تەڭ قولدانىلۋىنىڭ» باستى كورسەتكىشى دەپ ەسەپتەلسىن. ورىس ءتىلىنىڭ «ەكىنشى مەملەكەتتىك ءتىل» نەمەسە «رەسمي ءتىل» دارەجەسىندە زاڭسىز جانە ورىنسىز قىزمەت اتقارۋ تاجىريبەسىنىڭ بىرتە-بىرتە جانە «اۋىرتپالىقسىز» شەكتەلۋىنە كەرەكتى بارلىق شارالار قولدانىلسىن».
4. قازاق ءتىلىنىڭ رەسپۋبليكاداعى مەملەكەتتىك ءتىل ەسەبىندەگى كونستيتۋتسيالىق-قۇقىقتىق مارتەبەسى ءىس جۇزىندە قالپىنا كەلتىرىلىپ، ونىڭ حالىقارالىق تالاپتارعا ساي مەملەكەتتىك ءتىل دەڭگەيىنە ءىس جۇزىندە كوتەرىلۋى تولىق قاماتاماسىز ەتىلسىن. وسى ماقساتتى ورىنداۋ باعىتىندا كەرەك ءىس-شارالاردىڭ كەشەندى جانە ناقتى جوسپارى جاسالىپ، ول زاڭ جۇزىندە نە پرەزيدەنت جارلىعى ەسەبىندە بەكىتىلسىن.
5. «ورىس ءتىلى رەسمي تۇردە قازاق تىلىمەن تەڭ قولدانىلادى» دەگەن ورىس ءتىلىنىڭ كونستيتۋتسيالىق-قۇقىقتىق مارتەبەسى ءدال جانە وسى كۇيدە بۇرمالانباي ورىندالسىن. ورىس ءتىلىن «ەكىنشى مەملەكەتتىك ءتىل» نەمەسە «رەسمي ءتىل» رەتىندە ىسكە اسىرۋ تاجىريبەسىنە جول بەرىلمەسىن جانە وسىلاي ىسكە اسىرعان جانە ىسكە اسىرۋعا باعىتتالعان بارلىق قۇقىقتىق نورمالار، ءىس-شارالار، وزگە دە ءىس-ارەكەتتەر «كونستيتۋتسياعا قارسى» دەپ باعالانىپ، سوعان ساي زاڭ جانە ءىس جۇزىندە توقتاتىلسىن، جانە مۇنداي ءىس-ارەكەتتەرگە بولاشاقتا جول بەرىلمەسىن، ولاردىڭ الدىن-الۋ، ورىن الا قالعان جاعدايدا تەز ارىلۋ جولدارى قاراستىرىلسىن.
6. بارلىق بيۋدجەتتىك جانە مەملەكەتتىك ورگاندار جانە ولاردىڭ قىزمەتكەرلەرى مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ حالىقارالىق تالاپتارعا ساي قىزمەت ەتۋىن تولىق قاماتاماسىز ەتۋلەرى ءتيىس.
7. مەملەكەتتىك ءتىلدى قولداۋعا جانە دامىتۋعا ارنايى مەملەكەتتىك قارجى ءبولىنسىن. ورىس ءتىلىنىڭ رەسمي تۇردە قولدانىلۋىنا وسى ماقساتقا ساي قارجى ءبولىنسىن. اعىلشىن ءتىلىنىڭ قازاقستاندا وقىتۋلۋىنا مەملەكەت بار مۇمكىندىكتى جاسايدى، بىراق ونى ورتا ءبىلىم الۋ باعدارلاماسىنان جانە تالابىنان تىس ءارى ارتىق مولشەردە قارجىلاندىرۋعا مەملەكەتتىك قارجى بولىنبەيدى. ونى قارجىلاندىرۋ جەكە قارجى كوزدەرىنەن ىسكە اسادى. وزگە تىلدەردى مەملەكەتتىك تىلدەن جوعارى قويۋ، ارتىق ساناۋ جانە وزگە تىلدەردى ۇيرەنۋدى ماتەريالدىق تۇرعىدان مەملەكەتتىك تىلگە قاراعاندا بيۋدجەت ەسەبىنەن ارتىق قارجىلاندىرۋ - كونستيتۋتسياعا قارسى ءىس ەسەبىندە سانالىپ، ولارعا تيىم سالىنسىن.
ورىس ءتىلى - ۇلى ءتىل جانە وزگە دە انا تىلدەر سەكىلدى ۇلى تىلدەردىڭ ءبىرى. ۇلتىمىزدىڭ اباي باستاعان رۋحاني كوسەمدەرىمىزدىڭ ءبارى دەرلىك وزگە تىلدەردى، ونىڭ ىشىندە ورىس ءتىلىن دە قۇرمەتتەۋ جانە ۇيرەنۋ كەرەك ەكەندىگىن ۇرپاقتارىنا بەكەردەن-بەكەر ۋاعىزداماعان.
ورىس ءتىلى - ءبىزدىڭ قۇداي قوسقان بايىرعى كورشىمىز جانە باۋىرلاس حالقىمىز ورىس حالقىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى، دۇنيەجۇزىلىك الىپ دەرجاۆالاردىڭ ءبىرى - رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى.
ورىس ءتىلى - حالىقارالىق قاتىناستار ءتىلى جانە دۇنيەجۇزىلىك مەملەكەتارالىق، «دۇنيەجۇزىلىك مەملەكەتتىك ءتىل»، ول - دۇنيەجۇزىلىك ۇيىمداردىڭ رەسمي ءتىلى، دەمەك وسىنداي دارەجەگە ءىس جۇزىندە يە بولعان «الەمدىك رەسمي ءتىل» بولعان ورىس ءتىلى وزگە مەملەكەتتەردىڭ مەملەكەتتىك نە رەسمي ءتىلى بولۋعا مۇقتاج ەمەس جانە ونداي بولۋعا سۇرانبايدى دا. ول وزگە مەلمەكەتتەردىڭ مەملەكەتتىك نە رەسمي ءتىلى بولۋى ءۇشىن ول مەملەكەتتەردىڭ مەملەكەتتىك تىلدەرىمەن تايتالاسقا ءتۇسۋ دەڭگەيىنەن جوعارى، «پيعىلىنان» ادا. سوندىقتان، ورىس ءتىلىنىڭ وسى «الەمدىك رەسمي ءتىل» جانە ورىس مەملەكەتىنىڭ «مەملەكەتتىك ءتىلى» دارەجەلەرىن ەسكەرمەي، ونى شوۆينيستىك نەمەسە «تار ءارى ءوزىمشىل ۇلتشىلدىق» نيەتتەگى ويلاردىڭ جانە ءىس-ارەكەتتەردىڭ «قۇرالى» رەتىندە پايدالانۋعا جول بەرمەۋىمىز كەرەك.
ورىس ءتىلىنىڭ وزگە مەملەكەتتەردىڭ مەملەكەتتىك تىلدەرىنىڭ اياققا تۇرىپ كەتۋى ءۇشىن كومەككە كەلەر، جاردەم بەرەر الەۋەتى جوعارى. ورىس ءتىلىن وسى ماقساتتا كوپتەگەن تمد مەملەكەتتەرى پايدالنۋدا جانە پايدالانىپ كەلەدى. ايتا كەتۋ كەرەك اعىلشىن، نەمىس، فرانتسۋز، يسپان تىلدەرىن دە الەمنىڭ كوپتەگەن جاس مەملەكەتتەرى كەزىندە وسى ماقساتتا پايدالانعان، ال كەيىن ءوز مەملەكەتتىك تىلدەرى كەرەكتى دەڭگەيدە قىزمەت اتقارىپ كەتكەسىن ولاردىڭ كومەگى قاجەت بولماي قالعان.
قازاقستان مەملەكەتىندەگى ورىس ءتىلىنىڭ دە «قازاق تىلىمەن تەڭ رەسمي تۇردە قولدانىلۋىن» وسى ماعىنادا تۇسىنگەن دۇرىس. ورىس ءتىلى قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل ەسەبىندە اياققا تۇرىپ كەتۋىنە جاردەمدەسۋ ماقساتىندا جانە شەڭبەرىندە عانا «رەسمي تۇردە» قولدانىلادى، ونىمەن تايتالاسۋ نە ونىڭ مەملەكەتتىك ءتىل ەسەبىندەگى ورىنىن تارتىپ الۋ ءۇشىن ەمەس. كونستيتۋتسيانىڭ 7 بابىنىڭ 2 تارماعىنىڭ شىنايى كەڭ تۇردەگى قۇقىقتىق-مەملەكەتتىك جانە ارنايى كونستيتۋتسيالىق-قۇقىقتىق ماعىناداعى ءمانى مەن مازمۇنى وسى.
«ورىس ءتىلى رەسمي تۇردە قازاق تىلىمەن تەڭ قولدانىلادى» دەگەن كونستيتۋتسيانىڭ 7 بابىنىڭ 2 تارماعى، ورىس ءتىلى - قازاق تىلىنە سەرىكتەس ءتىل، قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل بولۋ جولىندا وعان كومەكتەسەتىن جاناشىر ءتىل، قازاق ءتىلىنىڭ وسى ماقساتىن ىسكە اسىرۋدا وعان باۋىرلاس جانە تىلىەكتەس ءتىل دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. قازاق تىلىنە قارسى ءتىل، وعان تايتالاس جانە باقتالاس ءتىل، مەملەكەتتىك ءتىل دارەجەسىن ونىمەن قاتار الىپ ءجۇرۋ ءۇشىن، وسىنداي قۇقىقتىق مارتەبەگە يە بولۋ ءۇشىن قازاق تىلىمەن جارىسقا تۇسەتىن، مەملەكەتتىك ءتىل قىزمەت جاسايتىن قۇقىقتىق-كونستيتۋتسيالىق اۋماقتان ونى ىسىرۋعا تىرىساتىن ءتىل ەمەس. مىنەكي، ورىس تىلىنە بايلانىستى كونستيتۋتسيانىڭ 7 بابىنىڭ 2 تارماعىنىڭ ىشكى شىنايى ءمانى، ماعىناسى جانە نەگىزگى كونستيتۋتسيالىق-قۇقىقتىق ماقساتى وسى.
سوندىقتان ورىس ءتىلىنىڭ قازىرگى كونستيتۋتسيالىق-قۇقىقتىق مارتەبەسىنىڭ وسى شىنايى ءمانى جانە ماقساتى مەملەكەتتىك تىلگە بايلانىستى قابىلدانار كەلەسى زاڭدا كورسەتىلۋى كەرەك، ءسويتىپ مەملەكەتتىك تىلگە الداعى ۋاقىتتا ەركىن تىنىس الار، ءوز مارتەبەسىن حالىقارالىق ستاندارتتار دەڭگەيىندە اتقارا الار، ورىس تىلىمەن اراداعى «زاڭسىز» تاي-تالاستىقتى قازاق ءتىلىنىڭ پايداسىنا شەشەر قۇقىقتىق جاعداي جاسالۋى كەرەك. مۇنداي زاڭ قابىلداۋ ءۇشىن جانەكونستيتۋتسيانىڭ مەمەلەكەتتىك تىلگە جانە ورىس تىلىنە بايلانىستى قاعيدالارى مەن بابىنىڭ ءبىز كورسەتكەن شىنايى ءمان-ماعىناسىن اشىپ كورسەتىپ، بەكىتۋ ءۇشىن، جانە وسى كونستيتۋتسيا تالابىن ءىس-جۇزىندە ورىنداۋ ءۇشىن ەڭ كەرەكتى نارسە - مەملەكەتتىڭ ەڭ جوعارعى بيلىك ورگاندارىنىڭ، ونىڭ ىشىندە زاڭ ورگاندارىنىڭ ساياسي جىگەرى جانە كاسىپتىك-قۇقىقتىق ورەسى. سونىمەن قاتار مەملەكەتتىك حالىق دارەجەسىنە نە قازاقستان حالقىنىڭ ءوز ەگەمەندىگىن كۇشەيتە ءتۇسۋ جولىنداعى بىرلىگى، وسى جولدا كەزدەسىپ وتىرعان كەيبىر كەدەرگىلەردى /سونىمەن قاتار ءتىل ماسەلەسىندەگى/ مويىماي جەڭە بىلەر قاجىر قايراتى، سابىرلىعى مەن شۇكىرشىلىگى، قازاقستان حالقى ازاماتتارىنىڭ ىشتەي تۇسىنىستىگى مەن ءوزارا كومەككە كەلۋ قۇلشىنىسى.
جالپى مەملەكەتتىڭ باستى ماقساتى -مەملەكەت ايماعىندا ورتاق كەلىسىمگە /زاڭعا/ نەگىزدەلگەن بەيبىت ءومىر قۇرۋ جانە ونىڭ تىرەگى بولۋ بولسا، وسى ماقساتتى ىسكە اسىرۋداعى ونىڭ باستى قۇرالى - مەملەكەتتىك ءتىل. دەمەك، مەملەكەتتىك ءتىل - بەيبىت ءومىر ءتىلى، بەيبىت ءومىردى زاڭداستىراتىن ورتاق كەلىسىم /قۇقىق جانە قۇقىقتىق ءتارتىپ/ ءتىلى دەگەن ءسوز. ەگەر ءبىز بەيبىت ءومىردىڭ باستى نىسانى جانە تىرەگى بولىپ تابىلاستىن ەگەمەن مەملەكەت قۇرۋ تۋرالى نەگىزگى زاڭىمىز - كونستيتۋتسيادا مەملەكەتتىك ءتىل - قازاق ءتىلى، ال وعان ازىرگە سەرىكتەس، جاردەمشى ءارى كومەكشى ءتىل - «رەسمي تۇردە» قولداناتىن ورىس ءتىلى دەپ بەكىتسەك، اتا زاڭنىڭ وسى تالابىن وسى كۇيىندە ورىنداۋعا مىندەتتىمىز. سوندا عانا مەملەكەتتىك ءتىل دە، رەسمي تۇردە قولداناتىن ءتىل دە «ۇرىس ءتىلى»، «قاقتىعىس ءتىلى» ارام پيعىلدى جانداردىڭ «ارانداتۋشى، نامىستى قورلاۋشى، جاۋىقتىرۋشى» تىلدەرىنە اينالماي، وزدەرىنىڭ نەگىزگى كونستيتۋتسيالىق-قۇقىقتىق ماقساتتارى مەن مىندەتتەرى اياسىندا جانە باعىتىندا - «بەيبىت ءومىر ءتىلى»، «ىنتىماق ءتىلى»، «جاسامپازدىق ءتىلى»، «ەگەمەندىك پەن تاۋەلسىزدىكتىڭ تىرەگى ءتىلى» بولىپ قىزمەت ىستەي الادى.
قازاق ءتىلى مەملەكەتتىك ءتىل تالاپتارىن حالىقارالىق ستاندارتتارعا ساي ءىس جۇزىندە ورىندار ۋاقىت كەلگەن كەزدە ورىس ءتىلىنىڭ رەسمي تۇردە قولدانىلۋى مۇمكىن كەرەك بولار، ال مۇمكىن كەرەك بولماس. ونى، ارينە، بولاشاق كورسەتەدى. بىراق وسىنداي كۇن تۋعاننىڭ وزىندە دە ورىس ءتىلىنىڭ رەسەيدىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى، حالىقارالىق قاتىناستار ءتىلى، حالىقارالىق رەسمي ءتىل مارتەبەسىن ساقتاپ قالا بەرەرى، تىپتەن وسى مارتەبەسىنىڭ كۇشەيە تۇسەرى دە حاق. ال، بۇگىنگى كۇنى قازاق ءتىلىنىڭ ءوز كونستيتۋتتسيالىق -قۇقىقتىق مارتەبەسىن لايىقتى دەڭگەيدە ورىنداۋعا ءالى دە بولسا كۇشى جەتپەي جاتقاندا، وعان ورىس ءتىلى تاراپىنان دا، ورىسشا سويلەۋشىلىر تاراپىنان دا تۇسىنىستىكپەن قاراپ، قول ۇشىن بەرەر، جارامدى جاعدايدى جاسار شىن سەرىكتەستىك كوڭىل مەن ىقىلاس جانە قاراپايىم قامقورلىق قاجەت-اق.
ءسوز سوڭىندا ايتارىمىز، ارينە، ادام ءۇشىن ەڭ باستى ءتىل - يمان ءتىلى. بۇل ءتىل بويىنا سىڭبەگەن جانە بۇل ءتىلدى يگەرمەگەن ادامنىڭ ءوز انا ءتىلىن دە، وزگە تىلدەردى دە، ونىڭ ىشىندە كوپ ءتىلدى قوعامداردا كەلىسىلگەن جانە زاڭ جۇزىندە بەكىتىلگەن ورتاق سويلەۋ ءارى جازۋ ءتىلى بولىپ كەلەتىن مەملەكەتتىك ءتىلدى دە قاجەتتى دەڭگەيدە يگەرۋى - نەعايبىل.
مەملەكەتتىك ءتىلدى يگەرۋ دەگەن ءسوز مەملەكەت ازاماتى بولىپ ءومىر ءسۇرۋدى ۇيرەنۋ دەگەن ءسوز، ءوزىڭ ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان مەملەكەتتە جانە سول مەملەكەتتى قۇرعان حالىققا «ازاماتپىن» دەپ بەرگەن ۋادەڭدى ورىنداۋ دەگەن ءسوز.
ال، مەملەكەت ازاماتى بولىپ ءومىر ءسۇرۋ - ەستى /ۆمەنياەمىي/ ءارى قۇقىق جانە ارەكەت قابىلەتتىلىگى تولىق ورناعان /دوستيگشي پولنوي پراۆو -ي دەەسپوسوبنوستي/ ادامنىڭ اللا الدىنداعى، مەملەكەت الدىنداعى جانە وزگەلەرگە بەرگەن ۋادەلەرىن ورىنداۋ دەڭگەيىندە جانە شەڭبەرىندە ءومىر ءسۇرۋ دەگەن ءسوز. ازامات بولۋ - ۋادەلى دەڭگەيدە ۋادەنى بۇزباي ۋادەلى ءومىر ءسۇرۋ دەگەن ءسوز.
اللاعا دەگەن سەنىمىڭ بويىڭا ءسىڭىپ، يمان ءتىلىن مەڭگەرسەڭ، وندا جاراتقان الدىنداعى پەندەلىك ۋادەڭدى ورىنداعانىڭ، ال انا ءتىلىڭدى مەڭگەرگەنىڭ - اتا-انا، ۇلتىڭ، تۋعان جەر - وتانىڭ، ودان قالدى ءوز وتباسىڭ، ءۇرىم-بۇتاعىڭنىڭ الدىنداعى بورىشىڭا بەرىك بولعانىڭ. مەملەكەت ءتىلىن مەڭگەرۋىڭ - وسى مەملەكەتتىڭ ازاماتى بولعان كەزدە بەرگەن ۋادەڭدى ورىنداۋىڭ. ارينە، ازاماتتاردىڭ كوبىسى وزدەرىنىڭ وسىنداي ۋادەلەرى بار ەكەندىگىن - مەملەكەت الدىندا، حالىق الدىندا، ودان قالدى وسى مەملەكەتتى /دەمەك ونىڭ مەملەكەتتىك ءتىلىن دە مويىنداعان/, جالپى حالىقارالىق قاۋىمداستىق الدىندا - انىق بىلە دە بەرمەۋى مۇمكىن، بىلسە دە تولىق مانىنە بارا بەرمەيتىندىگى جانە سوندىقتان ورىنداۋعا قۇلىقسىز كەلەتىندىگى ايقىن. بىراق بەرگەن ۋادەڭدى بىلمەۋ نە ۇمىتۋ - ونى ورىنداۋدان ەشكىمدى ازات ەتپەيدى. سوندىقتان قۇرمەتتى قازاقستان مەملەكەتىنىڭ ازاماتتارى، ۋادەنىڭ اتى ۋادە، ۋادەمىزدى ورىندايىق.

كەنجاليەۆ زايلاعي,
زاڭ عىلىمدارىنىڭ دوكتورى،
پروفەسسور

«اباي-اقپارات»