بiز ءوزiمiزدi قورشاعان ورتادان تىس ءومiر سۇرە المايمىز. ءوزiمiزدi قورشاعان الەممەن كۇندەلiكتi قارىم-قاتىناستامىز. تاڭەرتەڭ بiرiمiز ساباققا، ەندi بiرiمiز جۇمىسقا بارا جاتىپ، اۆتوبۋسقا مiنەمiز. ۇيقىسى قانباعان جۇرگiزۋشi سەرگۋ ءۇشiن بە، جاس "جۇلدىزداردىڭ" مازمۇنى ماعىناسىز، جانرى بەلگiسiز اندەرiن ايقايلاتىپ قويىپ قويادى. اۆتوبۋستا سىعىلىسىپ، ازەر تۇرعانىڭدا ماعىناسىز اندەر جۇيكەڭدi شارشاتادى. وعان ادامداردىڭ بiر-بiرiمەن باجىلداسىپ ۇرسۋى مەن ايقايى قوسىلادى. مىسالى بۇگiن اۆتوبۋستا مىنانداي ء"ان" تىڭدادىق. "مەن سەنi ءسۇيiپ ەدiم، سەن ماعان قاراماي قويدىڭ... ارتىڭنان بارىپ ەدiم، بiر جiگiتپەن وتىرسىڭ...". بۇل نە؟ ءان بە؟ جو-جوق! وتكەندە اۆتوبۋستا "سەن مەنi تاستاعان كۇنi ولەم، ولەم" دەگەن ءاندi ەستiپ شوشىپ كەتتiك. "اننەن" بiر قورىقتىق، ءان اۆتورى قىزى تاستاپ كەتكەن كۇنi وزiنە قول جۇمساپ قويار ما ەكەن" دەپ تاعى قورىقتىق. قازاق ەستراداسىندا "جاڭالىق" اشىپ جۇرگەن انشiلەردiڭ ءانiنiڭ "جاڭالىعىن" تiپتi بiر كۇن ايتىپ بiتپەسپiز. تىڭدارماندارىن تالعامسىزدىققا ۇشىراتىپ جاتقان اندەر مەن كورەرمەننiڭ جۇيكەسiن شارشاتىپ جاتقان فيلمدەر، وكiنiشكە قاراي، از بولماي تۇر.

بiز ءوزiمiزدi قورشاعان ورتادان تىس ءومiر سۇرە المايمىز. ءوزiمiزدi قورشاعان الەممەن كۇندەلiكتi قارىم-قاتىناستامىز. تاڭەرتەڭ بiرiمiز ساباققا، ەندi بiرiمiز جۇمىسقا بارا جاتىپ، اۆتوبۋسقا مiنەمiز. ۇيقىسى قانباعان جۇرگiزۋشi سەرگۋ ءۇشiن بە، جاس "جۇلدىزداردىڭ" مازمۇنى ماعىناسىز، جانرى بەلگiسiز اندەرiن ايقايلاتىپ قويىپ قويادى. اۆتوبۋستا سىعىلىسىپ، ازەر تۇرعانىڭدا ماعىناسىز اندەر جۇيكەڭدi شارشاتادى. وعان ادامداردىڭ بiر-بiرiمەن باجىلداسىپ ۇرسۋى مەن ايقايى قوسىلادى. مىسالى بۇگiن اۆتوبۋستا مىنانداي ء"ان" تىڭدادىق. "مەن سەنi ءسۇيiپ ەدiم، سەن ماعان قاراماي قويدىڭ... ارتىڭنان بارىپ ەدiم، بiر جiگiتپەن وتىرسىڭ...". بۇل نە؟ ءان بە؟ جو-جوق! وتكەندە اۆتوبۋستا "سەن مەنi تاستاعان كۇنi ولەم، ولەم" دەگەن ءاندi ەستiپ شوشىپ كەتتiك. "اننەن" بiر قورىقتىق، ءان اۆتورى قىزى تاستاپ كەتكەن كۇنi وزiنە قول جۇمساپ قويار ما ەكەن" دەپ تاعى قورىقتىق. قازاق ەستراداسىندا "جاڭالىق" اشىپ جۇرگەن انشiلەردiڭ ءانiنiڭ "جاڭالىعىن" تiپتi بiر كۇن ايتىپ بiتپەسپiز. تىڭدارماندارىن تالعامسىزدىققا ۇشىراتىپ جاتقان اندەر مەن كورەرمەننiڭ جۇيكەسiن شارشاتىپ جاتقان فيلمدەر، وكiنiشكە قاراي، از بولماي تۇر.

"جابايى ساۋدامەن" اينالىساتىن ساتۋشىلاردىڭ سوزiنە سەنسەك، "قايرات-چەمپيون" فيلمiنiڭ ديسكiسiن جاستار كوپ ساتىپ الىپتى. ارينە، ساتىپ الادى. جارناماسى جەر جاردى ەمەس پە؟ باستى رولدە ويناعان اكتەرلەر "ونەر جاساعاندارىن" ايتتى. بiزدiڭشە، ونەر ۇلتتىق بولمىس پەن مادەنيەتتi "ساۋداعا" سالىپ جاسالماسا كەرەك-تi. ۇلتتىڭ مەنتاليتەتiن "سىزىپ تاستاپ" تۇسiرiلگەن كينو  كينو ەمەس. تالعامى جوعارى ءاربiر كورەرمەن جاڭا كينودان رەجيسسەردiڭ ەشكiمگە ۇقسامايتىن قولتاڭباسىن iزدەيدi, جاڭالىق كۇتەدi. بiراق ول "جاڭالىق" "جالاڭاش الەمدi" كورسەتiپ، ۇلىنىڭ الدىندا انانى، قىزىنىڭ الدىندا اكەنi ۇيالتپاۋعا تيiس. وكiنiشتiسi, بiز ءوزiمiزدiڭ ءداستۇرلi مادەنيەتiمiزدەن، ۇلتتىق قۇندىلىعىمىزدان الىستاپ بارا جاتىرمىز.

ۇلتقا پايداسى بار جاڭاشىل شىعارماعا قازاق توسىرقاي قارامايدى. جازۋشى تولەن ابدiكتiڭ شىعارمالارىن نەگە iزدەپ ءجۇرiپ وقيمىز؟ رەجيسسەر بولات اتاباەۆتىڭ سپەكتاكلدەرiنە نەگە اعىلىپ بارامىز؟ سەبەبi تولەن ابدiكتiڭ اڭگiمە، حيكاياتتارىندا داستۇرشiلدiك پەن جاڭاشىلدىق قاتار ورiلگەن. ۇلتتىڭ بۇگiنi تۋرالى وتكiر پiكiر ايتىپ جۇرەتiن بولات اتاباەۆتىڭ سپەكتاكلدەرi ەشكiمدi قايتالامايدى. تiپتi ءوزiن-ءوزi. جاڭا فورما. تىڭ يدەيا.
بiزدiڭ ۇلتتىق قۇندىلىعىمىز ادەبيەت پەن مادەنيەتتە، كينو مەن تەاتردا، بالالار كينوسى مەن مۋلتفيلمدەردە كورiنiس تابۋعا تيiس. سەبەبi بiزدiڭ ۇلتتىق مادەنيەتiمiز بiزدەن باسقا ەشكiمگە كەرەك ەمەس. ونىڭ يەسi  بiزبiز.

ساياساتتانۋشى ەرلان سايىروۆتىڭ "تۇركiستان" گازەتiنە بەرگەن سۇحباتى قوعامدىق پiكiر تۋعىزىپ، كوپشiلiككە وي سالدى. ول: "ەۋروپا جانە تۇركيانىڭ وزiندە ءدال بiزدەگiدەي پروبلەما بار. ولار دا وزدەرiنiڭ ءداستۇرلi مادەنيەتiنەن بiرتiندەپ ايرىلىپ بارادى. ونى قالپىنا كەلتiرۋ ءۇشiن، ارنايى مەحانيزمدەر ويلاپ تابۋدا. ولاردىڭ قولعا العانى مەكتەپ باعدارلاماسىنا 1 كلاستان 11 كلاسقا دەيiن "ۇلتتىڭ ءداستۇرلi مادەنيەتi" دەگەن ساباق ەنگiزۋدە. بۇل باعدارلاما ارقىلى بالا بۇكiل ۇلتتىق مادەني قازىنانىڭ بارلىعىن بويىنا سiڭiرiپ وسەدi. بiزدiڭ دە ۇسىنارىمىز وسى  "قازاقتىڭ ءداستۇرلi مادەنيەتi" اتتى ارنايى ءپاندi بالا-باقشادان باستاپ، مەكتەپ باعدارلاماسىنا ەنگiزۋ قاجەت",  دەيدi. ەرلان سايىروۆتىڭ بۇل پiكiرiن كوپتەگەن عالىمدار قولداپ وتىر.

مادەنيەتتانۋشى اقتولقىن قۇلساريەۆا بiزدiڭ "قازاق مەكتەپتەرiنiڭ وقۋ باعدارلاماسىنا "ۇلتتىڭ ءداستۇرلi مادەنيەتi" اتتى ءپاندi ەنگiزۋ كەرەك پە؟" دەگەن ساۋالىمىزعا: "ارينە، قاجەت. مەكتەپ تۇگiلi, جوعارى وقۋ ورىندارىندا دا "قازاقتانۋ" سىندى ۇلتىمىزدىڭ سالت-ءداستۇر، يمان-ادەبi, ءجون-جورالعىسى  جالپى، مادەنيەتi جايىندا وقىلاتىن ءپاندi ەنگiزۋ  رۋحاني قاۋiپسiزدiك تۇرعىسىنان العاندا بولسىن، مەملەكەتشiلدiك رۋح قالىپتاستىرۋ تۇرعىسىنان بولسىن ماڭىزى زور ەكەنi انىق",  دەپ جاۋاپ بەردi.
ءيا، جاھاندانۋدا جۇتىلىپ كەتپەۋ ءۇشiن تۇرiكتەر سەكiلدi بiزگە دە بiر امالىن تابۋ قاجەت. جاستاردىڭ ءوز ۇلتىنا دەگەن سۇيiسپەنشiلiگiن وياتۋ ءۇشiن دە مۇنداي ءپاندi ەنگiزۋدiڭ ماڭىزى زور.

P.S. ۇلتتىق بولمىسىنان الىستاعان ادام  ءوزiن-ءوزi جوعالتادى. ۇلتتىق مادەنيەتiن جوعالتقان ۇلت  ۇلت رەتiندە جويىلادى. جاھاندانۋ عاسىرىندا ۇلتتىق مادەنيەتiمiزدi قالاي ساقتاپ قالامىز؟ مادەني ەكسپانسيادان قورعانۋدىڭ جولدارى قانداي؟ كوكەيدە ساۋال كوپ. سول ساۋالداردىڭ جاۋابىن جاڭا ءپان تاۋىپ بەرۋگە تيiس.

توتى سەرIكبايقىزى، قازۇۋ-نiڭ ماگيسترانتى
"تۇركىستان" گازەتى

22.09.2011