جاقىندا عانا «ۇلتتىق كينونى قولداۋ مەملەكەتتىك ورتالىعىندا» ەكىنشى پيتچينگ-ىرىكتەۋ جۇمىستارى اياقتالدى. قازىر قاتىسۋشىلار اقتىق شەشىمدى كۇتۋدە. بىردەن ايتايىن، مەن جاڭا اشىلىپ، قازاق كينوسىنىڭ ءورىسىن كەڭەيتىپ وتىرعان بۇل ورتالىقتى قولدايمىن. دەسەك تە، قاپەردە جۇرۋگە ءتيىس ءبىر نارسەنى ايتا كەتسەم دەيمىن.

اتى ايتىپ تۇرعانداي، «ۇلتتىق فيلمدەردى قولاۋ مەملەكەتتىك ورتالىعىندا» ۇمىتكەر فيلمدەر «ۇلتتىق كينو» مارتەبەسىنە تالاسادى. ال قاتىسىپ جاتقان كينوجوبالار سول «ۇلتتىق كينو» مارتەبەسىنە لايىق پا؟ ونى قانداي تالاپ-بەلگىلەر ارقىلى انىقتايمىز؟ ماسەلە وسى جونىندە بولماق.

ورتالىق ءتورايىمى گۇلنار بولاتقىزىنىڭ دەرەگى بويىنشا، ءوتىنىم بەرگەن 215 كينوگەردىڭ 10 پايىزعا جەتەر-جەتپەسى عانا ستسەناريلەرىن مەملەكەتتىك تىلدە – قازاق تىلىندە تاپسىرعان. العاشقى ىرىكتەۋدەن ءوتىپ، پيتچينگكە جىبەرىلگەن 88 ۇمىتكەرلەردىڭ ۇشەۋى عانا (!) تازا قازاق تىلىندە قورعادى. ويلاناتىن جايت. قاسىرەتتى جايت. مۇشكىل جايت.
ال، شىن مانىندەگى ۇلتتىق كينو دەگەنىمىز نە؟
ول – ەڭ ءبىرىنشى ۇلتتىڭ ءتىلى، ياعني، قازاق ءتىلى.
سوسىن، جانى.

«ۆ ناچالە بىلو سلوۆو»- دەيدى بيبليادا. «ونەر الدى – قىزىل ءتىل»- دەيدى حالقىمىز. ياعني، بارلىق ونەر اتاۋلىنىڭ نەگىزى – ءتىل. ۇلتتىڭ جانى دا، قاسيەتى دە، قاسىرەتى دە – تىلدە. ۇلتتىق ەرەكشەلىك اۋەلى تىلدە ۇيىپ، سوسىن جۇرەككە قۇيىلادى. ءتىلدى زەردەلەي الماساڭىز، ۇلتتىڭ جانىن دا زەرتتەي المايسىز. بۇل ايتقاندارىم دالەلەسىز بولسا، ياكي، «كينو – ول سۋرەتتەردىڭ قوزعالىسى عوي، ءتىلدىڭ نە قاتىسى بار» دەپ ءۋاج ايتاتىن ادامدار بولسا، تومەندەگى سۋرەتتەرگە نازار اۋدارۋىن سۇرار ەدىم:

ءبىرىنشى سۋرەت الەمگە اتى ايگىلى قازاق كاريكاتۋراشىسى عالىم سىماعۇلۇلىنىڭ العاشقى تۋىندىلارىنىڭ ءبىرى. ەكى ادام قاراما-قارسى تۇرىپ العان. اۋىزدارىنان «اق يت كىرىپ، كوك يت شىعىپ» جاتىر. كورىپ تۇرسىزدار، ءسوزسىز. سۋرەت. ونى تەك ۆيزۋالدىق تۇرعىدا ۇعۋىڭىز كەرەك. ال، ەندى ايتىڭىزدارشى، «اۋزىنان اق يت كىرىپ، كوك يت شىعادى» دەگەن قازاقتىڭ تۇراقتى ءسوز تىركەسىن بىلمەيتىن، ونىڭ ماعىناسىن تۇسىنبەيتىن ادام مۇنداي سۋرەت سالا الا ما؟ ارينە، سالا المايدى. بىراق، ەكى ادامنىڭ ۇرىسىپ جاتقانىن، قوعامدىق ورىندا ءبىر كەلەڭسىزدىكتىڭ بولىپ جاتقانىن كەز-كەگەن جۇرت وكىلى بەينەلىك تۇرعىدا تۇيسىنە الادى، بىراق ءوز جانىنان شىعارا المايدى. سۋرەتشى قازاقتىڭ ءتىلى ارقىلى جەتكەن پايىم-تۇسىنىك، باعاسىن ءپىشىن-فورما رەتىندە قولدانىپ تۇر. ءتىل – ۇلتتىڭ تانىم كىلتى دەگەنىمىز – وسى.

ەكىنشى كارتينا زاڭعار سۋرەتشى قاناپيا تەلجانوۆتىكى: «كوكپار» دەپ اتالادى. كوكپار – ۇلتتىق ات سپورتى ءتۇرى. كارتيناعا نازار اۋدارعان ادام ونداعى تارتىستى، ۇستانىمدى، شيرىعۋدى، قاتەردى ءسوزسىز اڭعارار ەدى. ول دا ۇلتتىق كوزقاراس – كوكپار ويىنى كەيىپىندە بەرىلگەن. وسى كارتيناداعى الاپات قۋاتتى كوكپاردى جەتە تۇسىنە الماعان، سانا سۇزگىسىنەن وتكىزە الماعان ادام بەرە الا ما؟ مىنە، ۇلتتىڭ جانى!

كينوتانۋشى، كينوسىنشى – نازيرا راحمانقىزى ءبىر سۇحباتىندا: «ۇلتتىق نىشانى ايقىن كينونى دامىتايىق دەيمىز، تانىتايىق دەيمىز، بىراق ءونىم قايدا؟»-دەپ قالعان ەدى. راس ءسوز. ءبىز تىلگە تيەك ەتىپ وتىرعان ۇلتتىق كينو نىشاندارى كەيىنگى ۋاقىت نازاردان تىس، باعاسىز، ەلەۋسىز قالعان سەبەپتى جويىلۋ الدىندا. «ۇلتىق ينونى قولداۋ مەملەكەتتىك ورتالىعى» ستسەناريلەر قورجىنىنىڭ ون-اق پايىزى قازاق تىلىندە بولۋى – سونىڭ ايقىن دالەلى. ال، قازاق ءتىلدى، قازاقى پايىمدى رەجيسسەر-ماماندار قايدا كەتتى؟ ەش قايدا كەتكەن جوق، بار! تەك، تانىپ، قولداي ءبىلۋىمىز كەرەك.

كەنجەبەك شايقاقوۆ، ەلزات ەسكەندىر، مۇرات ەسجان سەكىلدى العاشقى فيلمدەرىمەن حالقارالىق كينوفەستيۆالدەردە بايگەدەن كەلگەن، بىلايعى جۇرتتىڭ دا نازارىنا ىلىنگەن جاستاردى ايتۋعا بولادى. بەكزات سماديار، تۇرسىنبەك باشار، ەسبول نۇراحمەت جانە ت.ب. كينو الەمىنە جاڭا اياق باسقان جاستاردى دا اتاۋعا بولادى. بۇلاردىڭ ءبارى قازاق ادەبيەتىن تەرەڭ مەڭگەرگەن، الەم ادەبيەتى مەن كينو ءۇردىسىن جادىنا توقىعان ازاماتتار. بۇلاردىڭ ءبىر-ەكەۋى پيتچينگكە قاتىسقانىمەن، ءبىرازى بەتتەي الماي، ۇلى ءدۇبىردىڭ قالىڭ شاڭىنىڭ استىندا «تۇنشىعىپ» قالىپ قويدى.

بىلتىرعا دەيىن مادەنيەت مينيسترلىگىن باسقارىپ، «قيماي-قيماي» قوشتاسقان ادامنىڭ ۇلتتىق كينو جاعداياتىمەن ءىسى بولعان جوق. قازىرگى مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى اقتوتى راحمەتوللاقىزىنىڭ پاراساتىنا سەنىم ارتا وتىرىپ، مىناداي ەكى ۇسىنىس ايتار ەدىك:

1. ت.ق.جۇرگەنوۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ونەر اكادەمياسى جانىنان ارنايى ەكى جىلدىق اۆتورىق كينو رەجيسسەرىن دايىندايتىن كۋرس اشىلسا دەيمىز. ۇلتتىق كينونىڭ بويىنا ءار، دەنەسىنە جان بەرەتىن – ۇلت ادەبيەتى. ۇلت ادەبيەتىن بىلمەي، ۇلت كينوسىن جاساۋ مۇمكىن ەمەس. ۇلت ادەبيەتىن توقۋ ارقىلى تاريحي سانا قالىپتاسادى. ال تاريحي ساناسى قالىپتاسپاعان ادامنان ۇلتتىق كينو كۇتۋ مۇمكىن ەمەس. سول سەبەپتى، مۇمكىندىك بەرىپ جاتسا، جوعارى ءبىلىمى بار، كينو مەن ادەبيەتتەن ماعلۇماتى مول جاستاردى ءوزىم جيناپ بەرەر ەدىم.

2. «ۇلتتىق كينونى قولداۋ مەملەكەتتىك ورتالىعىندا» وتپەك بۇدان بىلايعى پيتچينگتەردە قازاق ءتىلدى كينوجوبالاردى بولەك قاراۋىن ۇسىنامىن.

وسى ەكى ۇسىنىس قولاۋ تاپسا، ۋنيتارلىق مەملەكەتكە ءتان مەملەكەتتىك ءتىلى ايقىن، «ۇلتتىق كينونى قولداۋ مەملەكەتتىك ورتالىعىنىڭ» ۇستانىپ وتىرعان «ۇلتتىق كينو» مارتەبەسىنە شىن لايىق فيلمدەر شەرۋى كەلۋىنە جول اشىلادى دەپ ويلايمىن.

دانيار سالاماتتىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى جازباسى

Abai.kz