ارداق نۇرعازىۇلى. جاڭا ەپوس (جالعاسى)
«كۇي كىتابىن» وقىعان ادامنىڭ «مۇندا پاگانيني قايدان ءجۇر؟» دەپ ويلاپ قالۋى مۇمكىن. ەۋروپانىڭ مۋزىكا تاريحىنداعى ەڭ داڭقتى سكريپكاشىسى رەتىندە الەمگە تانىلعان پاگانينيدى اتاۋ ارقىلى اقىن مۇندا وزىنە ءتان تاسىلمەن وي تاستايدى. سيمفونيالىق مۋزىكا دامىعان ەۋروپادا سكريپكا باستاناياق ءوزىنىڭ دارالىعىن جوعالتپاي كەلەدى. باسقا اسپاپقا قاراعاندا، سكريپكانىڭ ورنى بولەك. ءبىز دومبىرانى قالاي قاستەرلەسەك، ەۋروپالىقتار سكريپكانى ءدال سولاي دارالاپ قاستەرلەيدى. بۇدان تىس اقىن پاگانيني تۋرالى جازعاندا ساحنا مەن ءجۇرىپ جاتقان كونتسەرت تۋرالى ايتادى. بۇل جەردە اقىننىڭ ساناسىندا قازاق كۇيىنىڭ وندا دا قۇرمانعازىداي داۋىلپاز كۇيشىنىڭ ا.جۇبانوۆتاي رۋحتاس-ءىزباسارلارىنىڭ تالپىنىسىمەن، ەۋروپالىق وسى زامانعى مۋزىكانىڭ دەڭگەيىندە تۇلەگەنى تۋرالى ويى ءورىس تاپقان.
مۋزىكانى سوزبەن تۇبەگەيلى جەتكىزۋدىڭ مۇمكىندىگى جوق. ويتكەنى وندا انىق مازمۇن بولمايدى. ال، سوزدە انىق ماعىنا بار. قايشىلىق تا وسى جەردە تۋادى. ج. ناجىمەدەنوۆ بۇل قايشىلىقتا باتىستىڭ مودەرنيست اقىندارى سياقتى وبرازدار شەرۋى ارقىلى شەشكەن. «كۇي كىتابىندا» وسىنداي ەكى تاماشا ولەڭ بار.
«اداي»
ەكى ىشەك: ءبىرى بوستاۋ، قاتتى ءبىرى،
بەس ساۋساق بەرەتىندەي ات ءدۇبىرىن.
كۇيشىنىڭ قاتتى ىشەككە قايراتى ءوسىپ،
ەكىنشى بوستاۋ، ىشەكتە اقتى مۇڭى.
سەكىلدى قورعاسىن-سەل بالقىپ اعىپ،
اسىعىپ، ارنا سالىپ اڭقىدى انىق...
ءتۇتىلىپ تۇبىرىنەن كەتكەن بۇتا،
«كۇي كىتابىن» وقىعان ادامنىڭ «مۇندا پاگانيني قايدان ءجۇر؟» دەپ ويلاپ قالۋى مۇمكىن. ەۋروپانىڭ مۋزىكا تاريحىنداعى ەڭ داڭقتى سكريپكاشىسى رەتىندە الەمگە تانىلعان پاگانينيدى اتاۋ ارقىلى اقىن مۇندا وزىنە ءتان تاسىلمەن وي تاستايدى. سيمفونيالىق مۋزىكا دامىعان ەۋروپادا سكريپكا باستاناياق ءوزىنىڭ دارالىعىن جوعالتپاي كەلەدى. باسقا اسپاپقا قاراعاندا، سكريپكانىڭ ورنى بولەك. ءبىز دومبىرانى قالاي قاستەرلەسەك، ەۋروپالىقتار سكريپكانى ءدال سولاي دارالاپ قاستەرلەيدى. بۇدان تىس اقىن پاگانيني تۋرالى جازعاندا ساحنا مەن ءجۇرىپ جاتقان كونتسەرت تۋرالى ايتادى. بۇل جەردە اقىننىڭ ساناسىندا قازاق كۇيىنىڭ وندا دا قۇرمانعازىداي داۋىلپاز كۇيشىنىڭ ا.جۇبانوۆتاي رۋحتاس-ءىزباسارلارىنىڭ تالپىنىسىمەن، ەۋروپالىق وسى زامانعى مۋزىكانىڭ دەڭگەيىندە تۇلەگەنى تۋرالى ويى ءورىس تاپقان.
مۋزىكانى سوزبەن تۇبەگەيلى جەتكىزۋدىڭ مۇمكىندىگى جوق. ويتكەنى وندا انىق مازمۇن بولمايدى. ال، سوزدە انىق ماعىنا بار. قايشىلىق تا وسى جەردە تۋادى. ج. ناجىمەدەنوۆ بۇل قايشىلىقتا باتىستىڭ مودەرنيست اقىندارى سياقتى وبرازدار شەرۋى ارقىلى شەشكەن. «كۇي كىتابىندا» وسىنداي ەكى تاماشا ولەڭ بار.
«اداي»
ەكى ىشەك: ءبىرى بوستاۋ، قاتتى ءبىرى،
بەس ساۋساق بەرەتىندەي ات ءدۇبىرىن.
كۇيشىنىڭ قاتتى ىشەككە قايراتى ءوسىپ،
ەكىنشى بوستاۋ، ىشەكتە اقتى مۇڭى.
سەكىلدى قورعاسىن-سەل بالقىپ اعىپ،
اسىعىپ، ارنا سالىپ اڭقىدى انىق...
ءتۇتىلىپ تۇبىرىنەن كەتكەن بۇتا،
تولقىنعا باتىپ-شىعىپ مالتىعادى.
كوگالا دۇرمەك بولىپ اعادى اعىس،
شاڭقىلداپ شىقتى بيىك شاعالا-قۇس.
ەڭ سوڭعى جارماسقاننىڭ جۇلىنعانداي
قارايسىڭ جانتالاسا جاعاعا الىس.
بۇرالاپ بار تولقىندى قولتىققا اتىپ;
مىڭ سۇلۋ ءبىر قىزىقتان ەلتىپ تاتىپ،
ءبارى دە سۋعا كەتىپ باراتقانداي
مىڭ جىبەك ورامالدى جەلپىپ باتىپ...
بەينە ءبىر توڭكەرىلگەن ءولى قايىق،
جاعادا جارتاس قانا قوڭىرايىپ.
ايتەۋىر الا-تارعىل بۇل كورىنىستى
ۇقپايسىڭ نە شاتتانىپ، نە مۇڭايىپ.
ازۋلى ءۇن اڭداعاننىڭ قاۋساتتى ءىشىن،
شانشىلىپ كەپ سەزەدى جۇرەك ساۋساق كۇشىن;
كىرسە ەگەر قۇلاعىڭا،
كۇي الەمىن
نە جەك كور، نە ءبىر زاتتى اڭساپ ءتۇسىن...
«اسەم قوڭىر»
مەنىڭ دە كەتتى بۇگىن كۇيىم جىلىپ،
كۇلشى اسەم، كوك كۇمىستى قۇيىلدىرىپ!
شاشىڭ دا اسەم ەكەن ۇيىرىلگەن،
وتكەندەي تاس توبەڭنەن قۇيىن ءجۇرىپ.
تامشىداي تۇنىپ جانسا كوز دەگەندەر،
قايتەسىڭ مولدىرلىكتى سەزبەگەندە.
شاتتىق جوق بۇ كوشەنى كەزبەگەندە،
قايعى جوق كارلىكتەن وزگە مەندە.
اينالا كۇبىر-كۇبىر، مىڭ-مىڭ عاشىق،
بال-سەزىم قۇيىلادى ىندىندى اشىپ.
ەگىز ءۇن جاراسپاي ما،
كەتكەن كەزدە
ەكى ىشەك ءبىر-بىرىمەن قىلمىڭداسىپ.
عۇمىر-اي، قارتتار سۇيگەن، جاس ۇناتىپ،
كوڭىلدى كۇلكى، نازعا اسىراتىپ.
جۇمباقتى ەشكىم كەرەك ەتپەگەن سوڭ
ءجۇر دەيدى قۇدايدىڭ دا باسى قاتىپ...
قوڭىرىم، اسەمسىڭ عوي اسەردەن دە،
تەك كۇيدىڭ كۇشى كەلەر اسەمدەۋگە.
كۇلمەسەك،
جىلىماساق بۇل شۋاققا
ۇقسارمىز ەمشەك ەمەس، تاس ەمگەنگە.
تامشىداي تۇنىپ جانسا كوز دەگەندەر،
قايتەسىڭ مولدىرلىكتى سەزبەگەندەر.
شاتتىق جوق - بۇ كوشەنى كەزبەگەندە،
قايعى جوق - كارىلىكتەن وزگە مەندە.
«كۇي كىتابى» قاي قىرىنان قاراساڭىز دا سيمفونيالىق ءتۇس الادى. شىعارما قۇرىلىمى جاعىنان جوعارىداعىداي سالا-سالا بولىپ جىكتەلسە، ىشكى وبرازى ارقىلى دا جىكتەلەدى.
بەتحوۆەننىڭ «تاعدىر» سيمفونياسىنىڭ باستالعان تۇستاعى ءيىرىمىن سىنشىلار سان-ساققا جۇگىرتەتىنى بار. سەبەبى ونىڭ تاساسىندا كومپوزيتوردىڭ ءومىر جولى، قالا بەردى، ءداۋىردىڭ كەلبەتى تۇر دەسەدى. سوعان ۇقساس تومەندەگى مىنا جولدار قاراماققا قاراپايىم تىركەستەي كورىنگەنىمەن، شىعارمانىڭ مۋزىكا تاقىرىبىندا ەكەنىن ەسىڭىزگە الساڭىز، بىردەن ايتىپ تاۋىسقىسىز ماعىناعا يە بولىپ شىعا كەلەدى.
دالا جاتىر.
جيىلماپتى-اۋ ەتەگى،
كەڭدىك جاتىر وزىنە-ءوزى كۇش بەرمەي.
قىر باستارى قاراڭ-قاراڭ ەتەدى -
اقيقاتتىڭ كولەڭكەسى سەكىلدى.
ءسوز - قازاق مۋزىكاسى، وندا دا كۇي تۋرالى بولىپ جاتىر. كۇي تۋرالى ايتقاندا دالا تۋرالى مىندەتتى تۇردە ايتىلادى. دالا - ۇلكەن كەڭىستىك. ول مادەنيەت پەن تاريحتىڭ ساحناسى. جوعارىداعى ەكەۋ بولعان جەردە كەز-كەلگەن مازمۇندى سۋىرتپاقتاپ شىعۋعا بولادى. سونىڭ ءبىرى - اقيقات تاقىرىبى. وسىلايشا ءبىر شۋماق ولەڭ گە كول-كوسىر مازمۇن سىيىپ تۇر. مۇنداي تۇيىندەر «كۇي كىتابىندا» ءجيى ۇشىرايدى. بۇل ارادا جوعارىداعىداي تىركەستەردەن قانداي ءمان-ماعىنا تاباتىنى وقىرماننىڭ تالعامى مەن زەيىن-زەردەسىنىڭ بىلىگىنە بايلانىستى بولماق.
كەيدە اقىندىق دەگەن قانداي قاسيەت دەگەن وي كەلە قالادى. كوز الدىڭنان قيلى تاعدىرلار وتەدى. اقىندىق دەگەن - ءوزىڭ مەن دۇنيەنىڭ اراسىنداعى ءبىر الەمدە ورتەنە جانىپ، سوڭىندا قاراڭعىلىققا ءسىڭىپ كەتۋ. قاراڭعىلىقتى سەزىنە الماساڭ، جانا المايسىڭ. پوەزيا دەگەن - ءسوز ەمەس، جانعان وت! سوزگە سىڭگەن ۇلى سەزىمنىڭ جارىعى، جىلۋى جانە ءۇنى. «كۇي كىتابىندا» ءبىزدىڭ ج. ناجىمەدەنوۆ تە ورتەنىپ جانعان.
«كۇي كىتابىنىڭ» بويىندا مول مۇمكىندىك بار. جول ايرىعىندا تۇرعان مۇنداي شىعارمالار ءوزىن عانا كورسەتىپ قالمايدى، بولاشاقتى دا ەلەستەتەدى. مۇمكىندىك بولسا، مەن «كۇي كىتابىنىڭ» ءۇش داناسىن ساتىپ الۋعا دايىنمىن. بىرەۋىن ۇيدە، ەندى بىرەۋىن تۇزدە وقۋ ءۇشىن، ال، ءۇشىنشىسىن «ەڭ ۇزدىك قازاق اقىنىنىڭ قايتالانبايتىن دارا تۋىندىسى»، - دەپ جات جۇرتتىقتارعا سىيلاۋ ءۇشىن الار ەدىم.
سوڭى
«اباي-اقپارات»
