ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ 15-16 ماۋسىم ارالىعىندا ەكاتەرينبۋرگ قالاسىندا شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ كەزەكتى ءسامميتى ءوتتى.
ازيا ايماعىندا ۇلكەن ساياسي ۇيىمعا اينالىپ ۇلگىرگەن شىۇ، وتكەن عاسىردىڭ سوڭىنا قاراي جۇمىس ىستەي باستاعان «شانحاي بەستىگى» دەپ اتالاتىن كورشىلەس ەلدەر اراسىنداعى كەلىسسوز مەحانيزمى نەگىزىندە قۇرىلعاندى. الەمدى سوتسياليستىك يدەياسىمەن اۋرە سارساڭعا تۇسىرگەن كەڭەس مەملەكەتى تاريح ساحناسىنان كەتىپ، باتىس پەن كەڭەستىك كەڭىستىكتە ونداعان جىلدارعا سوزىلعان «قىرعي-قاباق» سوعىسى اياقتالىسىمەن حالىقارالىق جانە ايماقتىق قارىم-قاتىناستاردا بەيبىتشىلىك پەن ەكونوميكالىق دامۋعا باعىتتالعان ۇردىستەر بەلەڭ العان بولاتىن.
جاڭا عانا تاۋەلسىزدىك العان مەملەكەتتەر ءوزىنىڭ شەكاراسىن بەلگىلەپ، ىشكى جانە سىرتقى ساياساتىن تۇزە باستاعان كەزەڭدە، قازاقستان، قىتاي، رەسەي تاجىكستان مەن قىرعىزستان بەستىگى 1996-1997 جىلدارى «شەكارالاس اۋدانداردا قارۋلى كۇشتەردىڭ سانىن قىسقارتۋ جونىندەگى كەلىسىمگە» قول قويدى. سول كەزدىڭ وزىندە كەلىسىمگە قول قويعان مەملەكەتتەر ايماقتاعى قاۋىپسىزدىكتى ساقتاۋ جانە شەكارالاس ەلدەردىڭ بەيبىتشىلىك جاعدايىندا ءومىر سۇرۋگە نيەتتى ەكەنىن كورسەتكەن ەدى. اتالعان كەلىسىمگە قول قويعان ساتتەن باستاپ، «شانحاي بەستىگى» دەپ اتالاتىن ساياسي سۇحباتتار الاڭى دۇنيەگە كەلدى. سودان بەرى كوپتەگەن كۇرمەۋى قيىن ماسەلەلەر ءوز شەشىمىن تاپقان بولاتىن. ەڭ الدىمەن، قىتاي مەن ءتورت مەملەكەت اراسىنداعى تاريحي داۋلى شەكارالار شەشىلىپ، بەلگىلەندى. لاڭكەستىك، سەپاراتيزم جانە ەكسترەميزم اتتى «ءۇش زۇلىمدىققا» توسقاۋىل قويىلدى، ايماقتا تۇراقتىلىق پەن قاۋىپسىزدىك ورناپ، سونىڭ ارقاسىندا 90-شى جىلدارداعى پوستكەڭەستىك داعدارىستان بۇل ەلدەر امان-ەسەن شىعىپ، تاۋەلسىزدىكتىڭ تۇعىرىن مىعىمداپ الدى.  
مىنە، سودان بەرى 12 جىلداي ۋاقىت وتكەن ەكەن. بۇگىن ءبىز بۇل ۇيىمنىڭ الەۋەتى قانداي، وسى اپتادا وتكەن سامميت شىۇ-نا مۇشە ەلدەرگە نە بەردى دەگەن سۇراقتار ماڭايىندا اڭگىمە قوزعاماقپىز.
ءيا، العاشقى مۇشەل جاسىن اتاپ وتكەن شىۇ وسى اپتادا الەم نازارىن وزىنە اۋداردى. ەۋرووداق ءسامميتىنىڭ قارساڭىندا وتكىزىلگەن بۇل باسقوسۋدا ەكاتەرينبۋرگ دەكلاراتسياسى قابىلدانىپ، بىرقاتار ماڭىزدى قۇجاتتارعا قول قويىلدى. قازاقستان، رەسەي، قىتاي، تاجىكستان، وزبەكستان مەن پاكىستاننىڭ مەملەكەت باسشىلارىنان بولەك بۇل ساياسي شاراعا يران پرەزيدەنتى، ءۇندىستاننىڭ پرەمەر-ءمينيسترى جانە مونعوليانىڭ ءبىرىنشى ۆيتسە-پرەمەرى قاتىستى. مۇنداي قۇرامدا وتكەن سامميت ۇيىمنىڭ ىقپالى كۇشەيىپ، اياسى جىلدان جىلعا كەڭەيە باستاعاندىعىن كورسەتسە كەرەك.
سامميتتە ۇيىمعا مۇشە ەلدەر اراسىنداعى ماسەلەلەردى تالقىلاۋدان بولەك، الەمدەگى ساياسي وقيعالار مەن جەر جاھاندى الاڭداتىپ وتىرعان جاعدايلار دا ءسوز بولدى. مىسالى، سولتۇستىك كورەيانىڭ يادرولىق باعدارلاماسىنا باعا بەرىلىپ، ايماقتاعى لاڭكەستىك ۇيىمدارمەن كۇرەس جانە ناشاقورلىقتى جويۋ سياقتى وزەكتى ماسەلەلەر كۇن تارتىبىنە شىقتى.
جوعارىدا ايتىپ وتكەن ەكاتەرينبۋرگ دەكلاراتسياسى بۇل ۇيىمنىڭ الەمدەگى الۋان ءتۇرلى ۇدەرىستەرگە ىقپال ەتۋگە تالپىنعان امبيتسياسىن كورسەتتى. قابىلدانعان قۇجاتتا قازىرگى زامانداعى حالىقارالىق احۋالعا باعا بەرىلىپ، باتىس پەن شىعىستى، سولتۇستىك پەن وڭتۇستىكتى جاھاندىق ماسەلەلەردى شەشۋگە شاقىردى. سونىمەن قاتار قۇجاتتا الپاۋىت مەملەكەتتەردى بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ ءرولىن كۇشەيتۋ ارقىلى، حالىقارالىق جانە ايماقتىق جانجالداردى قالىپتاسقان ساياسي-ديپلوماتيالىق تاجەريبەگە سۇيەنە وتىرىپ شەشۋگە ۇندەدى.
مەملەكەت باسشىلارى «يادرولىق قارۋدى تاراتپاۋ كەلىسىم-شارتىنا» قولداۋ ءبىلدىردى. ەڭ ماڭىزدىسى، شىۇ-نا مۇشە ەلدەر حالىقارالىق قارجىنى باسقارۋ مەن ايماقتاعى ەكونوميكالاردىڭ تۇراقتى دامۋىن قامتاماسسىز ەتەتىن مەملەكەتارالىق جۇمىستى جانداندىرۋعا كەلىستى.
وسى ورايدا قازاقستان باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ءوز سوزىندە: «شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى قولداعى الەۋەتتى ءتيىمدى پايدالانۋ مەن نەگىزگى ايماقتىق ۆاليۋتانىڭ سەبەتكە تاۋەلدى بىرىڭعاي ورتاق ەسەپ ايىرىسۋ بىرلىگىن ەنگىزۋ ءۇشىن بارلىق مۇمكىندىككە يە. بۇل بىرلىكتى شىۇ ەلدەرى اراسىندا ساۋدا-ەكونوميكالىق ەسەپ ايىرىسۋدا پايدالانۋعا بولار ەدى» - دەدى.
قازاق باسشىسىنىڭ  بۇل ءسوزىن رەسەي پرەزيدەنتى دميتري مەدۆەدەۆ بىلاي جالعادى: «اينالىمداعى ۆاليۋتا قورلارى مەن نەگىزگى ۆاليۋتا قورى – اقش دوللارى ءوزىنىڭ قىزمەتىن اتقارا المادى. بۇگىنگى الەمدىك ۆاليۋتالىق جۇيە ەكونوميكالىق تۇراقتىلىقتى قامتاماسسىز ەتە الماي وتىر، وسىعان بايلانىستى كوپتەگەن ەلدەردىڭ ەكونوميكاسىنا بىرقاتار قاۋىپ ءتوندىرۋى ىقتيمال». سونداي-اق، د.مەدۆەدەۆ ءوز سوزىندە رەزەرۆتىك ۆاليۋتا رەتىندە رەسەي سومى اينالىمعا تۇسكەنىن قالايتىندىعىن جاسىرا المادى. الايدا، ءبىر ەلدىڭ ۆاليۋتاسىن حالىقارالىق دەڭگەيدە اينالىمعا ءتۇسىرۋ ءۇشىن سول ەلدىڭ ەكونوميكاسىنىڭ مىقتىلىعى داۋ تۋعىزباۋى كەرەك. ال، رەسەي ەكونوميكاسى قازىرگى ۋاقىتتا قاجەتتى تالاپقا ساي ەمەستىگىن ەسكەرسەك، جاقىن ارادا د.مەدۆەدەۆتىڭ ارمانى ورىندالا قويۋ قيىن.
بۇل سامميتتە رەسەي ءوزىن ايماقتاعى كوشباسشى رەتىندە كورسەتۋگە تالپىنعانى بايقالىپ قالدى. قاي زاماندا دا كرەمل ءوزىنىڭ يمپەريالىق مىنەز-قۇلقىن بايقاتىپ وتىرۋعا داعدىلانىپ العان عوي. بىراق وسى سامميتتە قىتاي سياقتى گەوپوليتيكالىق «باسەكەلەسى» د.مەدۆەدەۆتىڭ ۇسىنىسىنا نەمقۇرايدى قارادى. بۇل دا بولسا، ىنتىماقتاستىققا مۇددەلى مەملەكەتتەردىڭ ءىشىنارا ويىندارى بولۋى كەرەك. سونىمەن قاتار، مەدۆەدەۆتىڭ حالىقارالىق دارەجەدەگى تاجەريبەسى ازداۋ ويىنشى ەكەنىن ەسەپكە الساق، ونىڭ كەيبىر مالەمدەمەلەرى رەسەي باسشىسىنىڭ البىرتتىعىن اڭعارتىپ تۇردى. 
دەگەنمەن، شىۇ-نا مۇشە ەلدەر جانە باقىلاۋشى قوناقتار شىعىس ەلدەرىنىڭ باتىستان ۇنەمى سوعىپ تۇراتىن جاھاندانۋ داۋىلىنا قارسى بىرىككەن ءىس-قيمىل جاساي الاتىندىعىن اڭعارتتى. بۇل ارينە، قۋانارلىق ءىس. اسىرەسە، قازاقستاننىڭ ايماقتاعى جەتەكشى ءرولىن ەسكەرسەك، ءبىزدىڭ ەل ءۇشىن مۇنداي ءىس بارىسى تەك وڭ اسەرىن تيگىزەدى. تاريحىمىز بەن مادەنيەتىمىزدىڭ جانە شىعىستىق دۇنيەتانىمىمىزدىڭ ساقتالىپ قالۋى ءوز الدىنا، ساياسي-ەكونوميكالىق دەربەستىگىمىز نىعايا تۇسپەك. ورتالىق ازيادا كوشباسشى مەملكەتتەردىڭ ءبىرى بولساق، بىزگە ءتونۋى مۇمكىن ءتۇرلى قاۋىپتەردەن بىرلەسە وتىرىپ امان قالۋىمىزعا جاقسى.
The Financial Times گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا ميسسۋري ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ پروفەسسورى مايكل حادسون شىۇ ەلدەرىنىڭ ءسامميتىن «اقش-قا قارسى شىعۋ» - دەپ مالەمدەدى.
مايكل حادسون ايتقان ءسوزدىڭ جانى بار. سەبەبى، اقش-تىڭ سامميتتە باقىلاۋشى رەتىندە قاتىسۋ نيەتىن شىۇ مەملەكەتتەرى قابىل المادى. بۇل ارەكەت ارقىلى شىعىس ەلدەرى باتىستىڭ، اسىرەسە، اقش-تىڭ الەمدەگى گەگەمونياسىن السىرەتۋ جولىنداعى كۇرەستى باستادى دەپ توپشىلاۋىمىز كەرەك شىعار. مۇنداي ساياسي دەمارش بالكىم باراك وبامامەن جاسالعان قۇپيا كەلىسىم دە بولۋى مۇمكىن؟...وعان قوسا اقش-تىڭ الەمدىك داعدارىستىڭ سەبەپكەرى بولعانىن قوسساڭىز، قازىرگى جاعداي امەريكانىڭ بيلەپ-توستەۋىن توقتاتۋعا تاپتىرماس ۋاقىت ەكەنىن ايتپاسا دا تۇسىنەسىز. الايدا، ءبارىن تاريحتىڭ دامۋ ەۆوليۋتسياسى مەن ساياسي كونيۋكتۋرا كورسەتەدى.
ساياسي كەڭىستىكتە ءبىر مەملەكەتتىڭ السىرەۋى كەلەسى ءبىر ەلدىڭ الدەنۋىنە الىپ كەلەتىنى اقيقات. اقش پەن باتىس ەۋروپاعا قىر كورسەتكەن شىۇ العا قىتايدى شىعاردى. قىتاي مەملەكەتىنىڭ شىۇ اليانسىنىڭ دامۋىنا 10 ملرد. دوللار ءبولۋى – ونىڭ وسى ەلدەر اراسىندا ءوز ءسوزىن جۇرگىزگىسى كەلگەندىگىن ايعاقتاماي ما؟ رەسەي قىتايدىڭ بۇل ارەكەتىنەن ابدىراپ قالدى. ەكونوميكاسى ءالسىز رەسەي ءوز بيۋدجەتىنەن قىتاي ءبولىپ وتىرعان اقشانىڭ سوماسىن شىعارا الماسى انىق. سوندىقتان الداعى ۋاقىتتا ايماقتاعى گەگەموندىق ءرولدى  قىتايلار يەلەنەدى دەپ توپشىلاۋعا بولادى.
وزبەكستان شىۇ-نىڭ توراعالىعىنا سايلاندى. الايدا، وزبەكستان قىتايدىڭ ىقپالىنا كوبىرەك ۇشىراعانىن ەسكەرەتىن بولساق، بۇل جاعداي دا قىتاي ءۇشىن ءتيىمدى. ۇلى قورعان جاعىنان ەنگىزىلەتىن قۇجاتتاردىڭ كوپ وزگەرىستكەرگە ۇشىرامايتىنىن دا بولجاۋ قيىن ەمەس.
«شىۇ كوپتەگەن ماسەلەلەردىڭ وڭ شەشىمىن تابۋعا كومەكتەسەتىن الاڭ» - دەگەن د.مەدۆەدەۆتىڭ كەزەكتى رەت وتكەن شىۇ ءسامميتىن جىلى جابا سالعىسى كەلگەندىگىن بايقاتتى.
وسىنداي ساياسي ويىنداردى ەلەمەگەن كۇندە، بۇل ءسامميتتىڭ ۇيىمعا مۇشە ەلدەردڭع بارلىعىنا بەرەرى كوپ بولعانىن ايتا كەتكەنىمىز ءجون. سەبەبى، داعدارىس زامانىندا اڭگىمەگە ارقاۋ بولعان كوپتەگەن وزەكتى ماسەلەلەر تالقىلانىپ، السىرەپ بارا جاتقان ەكونوميكالالاردىڭ جاقىن ارادا قايتا جاڭارۋ مەن تۇلەۋىنە، وسىنداي شاقتا بەلەڭ الاتىن لاڭكەستىك پەن ەسىرتكە ساۋداسىنا بىرىگە كۇرەسۋگە كەلىسكەن مەملەكەتتەرگە سامميت وڭ سەپتىگىن تيگىزدى دەپ ايتا الامىز.