قىركۇيەكتىڭ 29-ى كۇنى استانادا وتكەن Expert پىكىرتالاس كلۋبىنىڭ وتىرىسىندا «سامۇرىق-قازىنا» ۇلتتىق ءال-اۋقات قورىنىڭ پرەزيدەنتى تيمۋر قۇلىباەۆ جاڭاوزەندەگى مۇنايشىلار ەرەۋىلىنە قاتىستى ءوز كوزقاراسىن ايتتى. ت.قۇلىباەۆتىڭ ويىنشا جاڭاوزەندەگى ەرەۋىلدى ۇيىمداستىرىپ، ەلدى شۋلاتىپ جۇرگەن توپ پەن توپ باسشىلارى ورالماندار ەكەن-مىس.

«سامۇرىق-قازىنا» ۇلتتىق ءال-اۋقات قورىنىڭ باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا: «تۇركىمەنستان، قاراقالپاقستاننان تۇتاس اۋىل بولىپ كوشىپ كەلىپ جاتقان ورالماندار»-دىڭ اتالعان ەرەۋىلگە تىكەلەي قاتىسى بار ەكەن. «ەگەر ەرەۋىلشىلەردىڭ جەتەكشىلەرى تۋرالى ايتاتىن بولساق، ول جاقتا الماتىدان بارعاندار جەتەكشىلىك ەتىپ جۇرگەن جوق. ولاردا وزدەرىنىڭ قاراقالپاقستاننان بىرگە كەلگەن رەسمي ەمەس جەتەكشىلەرى بار. ول جاققا كەلەتىن ادامدار سانىن باياعىدا-اق شەكتەۋ كەرەك ەدى»، - دەيدى قۇلىباەۆ مىرزا. ەلىمىزدەگى قىرىقتان استام ۇلتتىق كومپانيانى وزىنە ەنشىلەس ەتىپ الىپ وتىرعان ءال-اۋقات قورى باسشىسى تاۋەلسىز وتانىم دەپ، ەلىم دەپ يت ارقاسى قياننان كوشىپ كەلىپ جاتاقان قانداستارىمىز جايلى تىم ۇيات ءارى مەملەكەتتىك دەڭگەيدى ۇستانىمدى ايعاقتايتىن تۇلعا رەتىندە ۇلكەن ساياسي جاڭىلىس جاسادى دەپ ايتۋعا بولدى.

قىركۇيەكتىڭ 29-ى كۇنى استانادا وتكەن Expert پىكىرتالاس كلۋبىنىڭ وتىرىسىندا «سامۇرىق-قازىنا» ۇلتتىق ءال-اۋقات قورىنىڭ پرەزيدەنتى تيمۋر قۇلىباەۆ جاڭاوزەندەگى مۇنايشىلار ەرەۋىلىنە قاتىستى ءوز كوزقاراسىن ايتتى. ت.قۇلىباەۆتىڭ ويىنشا جاڭاوزەندەگى ەرەۋىلدى ۇيىمداستىرىپ، ەلدى شۋلاتىپ جۇرگەن توپ پەن توپ باسشىلارى ورالماندار ەكەن-مىس.

«سامۇرىق-قازىنا» ۇلتتىق ءال-اۋقات قورىنىڭ باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا: «تۇركىمەنستان، قاراقالپاقستاننان تۇتاس اۋىل بولىپ كوشىپ كەلىپ جاتقان ورالماندار»-دىڭ اتالعان ەرەۋىلگە تىكەلەي قاتىسى بار ەكەن. «ەگەر ەرەۋىلشىلەردىڭ جەتەكشىلەرى تۋرالى ايتاتىن بولساق، ول جاقتا الماتىدان بارعاندار جەتەكشىلىك ەتىپ جۇرگەن جوق. ولاردا وزدەرىنىڭ قاراقالپاقستاننان بىرگە كەلگەن رەسمي ەمەس جەتەكشىلەرى بار. ول جاققا كەلەتىن ادامدار سانىن باياعىدا-اق شەكتەۋ كەرەك ەدى»، - دەيدى قۇلىباەۆ مىرزا. ەلىمىزدەگى قىرىقتان استام ۇلتتىق كومپانيانى وزىنە ەنشىلەس ەتىپ الىپ وتىرعان ءال-اۋقات قورى باسشىسى تاۋەلسىز وتانىم دەپ، ەلىم دەپ يت ارقاسى قياننان كوشىپ كەلىپ جاتاقان قانداستارىمىز جايلى تىم ۇيات ءارى مەملەكەتتىك دەڭگەيدى ۇستانىمدى ايعاقتايتىن تۇلعا رەتىندە ۇلكەن ساياسي جاڭىلىس جاسادى دەپ ايتۋعا بولدى.

شەتتەگى قازاقتىڭ تاعدىرى مەن بۇگىنگى كۇندە وتانىنا ءبىرجولا قونىس اۋدارعان قانداستارىمىز اينالاسىندا سوڭعى ۋاقىتتا كىسىنى قىنجىلتاتىن جايسىز وقيعالاردىڭ بولىپ جاتقانى بەلگىلى. قىتايداعى قازاقتىڭ ۆيزا ماسەلەسى، دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ IV قۇرىلتايى توڭىرەگىندەگى داۋ-داماي، ماماشەۆ مىرزانىڭ ورالماندار تۋرالى ايتقان ءسوزى (بۇل جالعان اقپارات بولسا دا، تالعات مىرزا ورالمانداردان كەشىرىم سۇرادى), قابىلسايات ابىشەۆتىڭ ورالمانداردى ساۋاتسىز دەپ اتاعانى، قازاق كوشى-قونىنىڭ توقتاۋى، شەتتەن كەلگەن قازاقتاردىڭ ازاماتتىق الۋى پروتسەسىنىڭ قيىنداۋى مەن تىركەۋ، كۆوتا جايى جانە ت.ب-لار.

«ءبىر اپامنان ءبىر اپام سوراقى» دەگەن قازاقتىڭ قيتۇرقى ماقالى بار. تيمۋر قۇلىباەۆ مىرزا «اۋزى قيسىق بولسا دا باي بالاسى سويلەسىننىڭ» كەرىن كەلتىردى. شەتتەن كەلگەن قانداس اعايىنعا تاعىلماعان ايىپتىڭ ەندى ەرەۋىلشى، بۇلىكشى دەگەنى قالىپ ەدى.

جانارگۇل قوجامكەي، ستۋدەنت، قىتاي قازاعى

تاياقتىڭ ەكى ۇشى بار عوي. شىنىمەندە اتالعان داۋ-جاڭجالدى شىعارىپ جۇرگەن ورالماندار بولسا، وندا ولار ابدەن اشىنعاندىقتان، جاندارىنا باتقاندىقتان وسىنداي ارەكەتكە بارىپ وتىرعان بولار دەپ ويلايمىن. ولاي بولماعان كۇندە قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالاعان مىنا زاماندا قانداستارىمىزدىڭ جانايقايى نەگە شىقسىن؟ ءبىزدىڭ بيلىك نەگە قيت ەتە قالسا قارا حالىقتى، ورالمانداردى كىنالاي بەرەدى؟! سەبەبى ولار حالىقتىڭ اۋزى بار سويلەمەسىن، كوزى بار كورمەسىن دەگەن قىلىقپەن جار سالاتىندىعىندا. وزگە تۇگىلى ءوزىن سيدىرماي جاتقان مۇنداي قىلىقتار قازاق ەلىن قايدا اپارارى بەلگىسىز. حالىق ايتسا قالت ايتپايدى دەيدى اتام قازاق. اقيقاتىنا كەلسەك ءوز ەلىنە قيىنشىلىقپەن زورعا  جەتكەن قانداستارىمىز تۋرالى بۇلاي ايتۋدىڭ ءوزى ارتىق. بۇل ءىستىڭ باسى-قاسىندا بولىپ، ۇيىمداستىرىپ جۇرگەن ازاماتتاردىڭ ارانداتۋشىلىعى ما دەپ تە ويلايسىڭ. «ورالماندار» دەپ جالپىعا توپىراق شاشپاعانى ءجون بولار ءبىزدىڭ رەسمي تۇلعالارىمىزدىڭ.

سەرىك مۇراتحان، ينجەنەر مامان، بلوگەر

مەنىڭشە  قۇلىباەۆ وسەك اقپارات تاسىپ، ورتاعا وت تاستاپ جۇرگەن  الدە بىرەۋلەردىڭ سوزىنە ەرىپ «ءبارىن شىعارىپ جاتقان ورالماندار» دەپ سونشاما وڭاي ايتا سالۋى ۇلكەن ۇيات ءىس بولدى. تيمۋر مىرزا وسىدان قىرىق جىل-ەلۋ جىل بۇرىن كەلگەن قازاقتىڭ ءبارىن ورالمانعا ساناسا قازاقستاننىڭ قازاقتارىنىڭ 60%-ى ورالماندار قۇرايدى. سەبەبى، قاي قازاق سوناۋ اشارشىلىقتا، قۋعىن-سۇرگىندە شەتكە بارىپ جان ساۋعالامادى؟ 1958-1962 جىلدارى قىتايدان كەلگەن ەكى ءجۇز مىڭنان استام قازاق قازىر ميليوننان اسىپ كەتتى. ال، سول زاماندا تۇركىمەن، قاراقالپاق، وزبەك اسىپ كەتكەن قازاقتىڭ ۇرپاعى بۇگىندە قانشاما؟

سونداي بيىك مىنبەدەن ءبىر قازاقتىڭ ءوزىن ءبولىپ-جارىپ، قازاقتىڭ اراسىندا جىك سالىپ، وت تۇتاتاتىن ءسوز ايتۋ ەلىمىزگە قانشالىقتى ءتيىمدى؟ شەتتەن كەلگەن بەس قازاقتى بولەكتەپ جاتقان بيلىكتىڭ «130 ۇلتتى تاتۋ-ءتاتتى ءوز باۋرىمىزعا باسىپ جاتىرمىز!» دەگەن سوزىنە ەرتەڭ قاي ەل سەنەدى؟ تيمۋر مىرزا ايتقان ءسوزدى حالقارالىق ادام قۇقىن قورعايتىن ۇيىمدار ەستىسە بىزدە بارلىق ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى قورعالىپ جاتىر دەگەنگە كۇلە قاراماي ما؟ سوندىقتان، قالاي بولماسىن بۇل ءسوز وتە ۇياتتى جاعدايدا قالدىرىپ وتىر. سوڭعى كەزدە ارت ارتىنان بيىك مىنبەدەن  ايتىلعان وسىنداي ساناسىز سوزدەر شەتەلدەن كەلگەن قازاقتاردىڭ جۇرەگىنە تىكەندەي قادالىپ، وتانعا دەگەن وت جۇرەگىن سۋىتىپ قانا قويماي، ەلباسىنىڭ جۇرگىزىپ وتىرعان ساياساتىنا الدە بىرەۋلەردىڭ كەدەرگى جاساپ، ورتاعا وت تاستاپ قازاقستان ەلىنىڭ ۇلتتىق مەملەكەت رەتىندە كۇشەيىپ-گۇلدەنۋىنەن كورى، وزدەرىنىڭ جەكە باسىنىڭ بايلىعى مەن تىنشتىعىن العا قوياتىنىن ءبىلدىرىپ وتىر.

شىنارگۇل ونوشباي، ستۋدەنت

قۇلىباەۆتىڭ بۇل قىلىعى قازاققا جانى اشىمايتىن، ۇلتسىزدىعىنىڭ كورىنىسى دەپ ويلايمىن. ۇلتتىق ءال-اۋقات قورىن باسقارىپ وتىرعان ادامنىڭ «ول جاقتان كەلەتىن ادامدار سانىن باياعىدا-اق شەكتەۋ كەرەك ەدى» دەۋى ءتىپتى ۇيات. ونسىز دا از ۇلتتىڭ دەموگرافيالىق قۇلدىراۋعا اكەپ سوعاتىنىن ويلاماعانى ما سوندا؟  بۇل ونىڭ قازاقتىڭ شەتتەن كەلەتىن قانداستارىمىزدى قۇشاعىنا الۋعا قارسىلىعى دەپ تۇسىنەمىن.

ءتىپتى، ورالماندار ۇيىمداستىرسا دا، تۇرعىلىقتى ادامدار بولسا دا ولار بۇلىكشى بولمايدى. ويتكەنى، ولار مەملەكەت ءۇشىن ماڭىزدى تالاپتار قويىپ، ەرەۋىلگە شىقتى. «قازمۇنايگاز» ءبو» اق باسشىلارىنا قويعان تالاپتاردىڭ ىشىندە اۋماقتىق 1,7 كوەففيتسيەنتىن تولىعىمەن تولەۋ جانە «وزەنمۇنايگاز» وندىرىستىك فيليالىن مەملەكەتتىڭ يەلىگىنە قايتارۋ سياقتى تالاپتاردى ايتىپ وتىرمىن. ءوز قۇقىقتارى ءۇشىن كۇرەستى، كۇنكورىسى ءۇشىن ارپالىستى، اشتىق تا جاريالادى. ونى كىمدەر ۇيىمداستىرىپ كىمدەر جاساسا دا ەلىمىزدىڭ يگىلىگى ءۇشىن جاسالدى.

P.S

ادامنىڭ اڭسارى اۋعان ءارى وعان قولى جەتپەي ءجۇرىپ ارمانى ورىندالعان كۇنى اڭساعان قىمباتتىسىنىڭ شىن كەسپىرىن كورىپ قۇلازيتىن كۇيىن ءدال بۇگىنگى كۇندە قازاق ەلى توپىراعىنا تاۋەلسىز ەل دەپ كەلگەن ازاماتتار ابدەن تۇسىنەدى دەپ ويلايمىز. سەبەبى، ەگەمەندىك پەن وتاننىڭ ناعىز قۇنىن شەتتە جۇرگەن اعايىن شىن سەزىنىپ، قوس قاراشىعىنا جاس تولا اڭسايتىنىن كەيدە وسىناۋ ەلدە تۋىپ-ءوسىپ، ءومىر ءسۇرىپ جۇرگەن جانداردىڭ تۇسىنە قويۋى ەكىتالاي. بۇل تەك جابۋلى كۇيىندە جاتقان مىڭ سان جارانىڭ مىڭنان ءبىر بولىگى عانا. ال، شەتتەگى اعايىننىڭ تاعدىرىن ايتپاعاننىڭ وزىندە، ولاردىڭ ءتىلى، ءدىلى، مادەنيەتى، ادەبيەتى بۇگىنگى كۇندە ارتقا سىرىلا-سىرىلا جاۋىر بولعان، ايتىلا باستاسا كىسىنى مەزى قىلارلىق بوس مىلجىڭعا اينالدى. بۇل بەيجايلىق - جاي عانا نەمقۇرايلىلىق ەمەس، بويىندا نامىسى، تەگى، قازاقى قانى جوق ماڭگۇرتتىكتەن ءونىپ شىققان تىم قورقىنىشتى ۋلى تامىر بولىپ قالىپتاستى.

مەيلى تاعدىردىڭ ماڭدايعا جازعان جازۋى ۇلىق حالىقتاردىڭ تاريحىن جاساسا دا، مەيلى قورعاسىن مەن مىرىش وقتان ىققان حالىقتىڭ اۋا كوشۋى بولسا دا زامان اعىسىنىڭ ءيىرىمى مەن جىلىمى ارتتا قالدى ءبارى. بۇگىنگى كۇننىڭ كوز الدا ءوتىپ جاتقان ۇردىستەرىن تاعدىردىڭ جازۋىنا دا، مىرىش وققا دا يتەرە الماس قاتىگەز ساتقىنداردىڭ توپاس ءارى مەيىرىمسىز قولىمەن جاسالىپ جاتقانىن بىلگەنىمىز دۇرىس.

مۇقاش جوشى

http://www.minber.kz/?p=6152