تاريحقا تاعزىم وتانشىل ۇرپاققا مىندەت
قوعامنىڭ قازىرگى دامۋ كەزەڭىندە الەۋمەتتىك، ساياسي جانە جاڭا تەحنولوگيالىق وزگەرىستەر ءبىلىم مەن تاربيە جۇيەلەرىنىڭ ءىسىن جاڭا ساتىعا كوتەرۋدە. وسىعان وراي، قوعامنىڭ ۇلتتىق مادەني تۇرعىدان كەمەلدەنۋى جاس ۇرپاقتى ءوز حالقىنىڭ رۋحاني قازىناسىمەن، ۇلتتىق تاربيەنىڭ وزىق، ونەگەلى داستۇرلەرىمەن تەرەڭىرەك تانىستىرۋ، سونىڭ نەگىزىندە جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرىپ، ونىڭ شىعارماشىلىق، رۋحاني مۇمكىندىكتەرىن دامىتۋ كوزدەلەدى. ويتكەنى ەلىمىزدىڭ بولاشاعى، ونىڭ ماتەريالدىق جانە رۋحاني دامۋى جاس ۇرپاقتىڭ ءبىلىمى مەن تاربيەسىنىڭ دەڭگەيىنە بايلانىستى.
ءار ءجاسوسپىرىمنىڭ قالىپتاسىپ دامۋىنا ءوزى كۇنبە-كۇن ومىردەن سەزىنەتىن، ەستيتىن، كورەتىن زاتتارى مەن قۇبىلىستارى، وقيعالارى ۇلكەن ورىن الادى. سونىڭ ەڭ نەگىزگىسى - قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق-مادەني قۇندىلىقتارى.
قازاق حالقىنىڭ سان عاسىرلار بويى جيناقتاعان مول تاجىريبەسى، تانىمدىق مۇراسى، سالت-ءداستۇر، ادەت-عۇرىپ، اڭىز-ەرتەگىلەرى، جۇمباق، ماقال-ماتەل، ولەڭ-جىرلارى، ۇلتتىق ويىندارى ەرەكشە تاربيەلىك ءمانى بار، باعا جەتپەس اسىل قازىنا.
قوعامنىڭ قازىرگى دامۋ كەزەڭىندە الەۋمەتتىك، ساياسي جانە جاڭا تەحنولوگيالىق وزگەرىستەر ءبىلىم مەن تاربيە جۇيەلەرىنىڭ ءىسىن جاڭا ساتىعا كوتەرۋدە. وسىعان وراي، قوعامنىڭ ۇلتتىق مادەني تۇرعىدان كەمەلدەنۋى جاس ۇرپاقتى ءوز حالقىنىڭ رۋحاني قازىناسىمەن، ۇلتتىق تاربيەنىڭ وزىق، ونەگەلى داستۇرلەرىمەن تەرەڭىرەك تانىستىرۋ، سونىڭ نەگىزىندە جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرىپ، ونىڭ شىعارماشىلىق، رۋحاني مۇمكىندىكتەرىن دامىتۋ كوزدەلەدى. ويتكەنى ەلىمىزدىڭ بولاشاعى، ونىڭ ماتەريالدىق جانە رۋحاني دامۋى جاس ۇرپاقتىڭ ءبىلىمى مەن تاربيەسىنىڭ دەڭگەيىنە بايلانىستى.
ءار ءجاسوسپىرىمنىڭ قالىپتاسىپ دامۋىنا ءوزى كۇنبە-كۇن ومىردەن سەزىنەتىن، ەستيتىن، كورەتىن زاتتارى مەن قۇبىلىستارى، وقيعالارى ۇلكەن ورىن الادى. سونىڭ ەڭ نەگىزگىسى - قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق-مادەني قۇندىلىقتارى.
قازاق حالقىنىڭ سان عاسىرلار بويى جيناقتاعان مول تاجىريبەسى، تانىمدىق مۇراسى، سالت-ءداستۇر، ادەت-عۇرىپ، اڭىز-ەرتەگىلەرى، جۇمباق، ماقال-ماتەل، ولەڭ-جىرلارى، ۇلتتىق ويىندارى ەرەكشە تاربيەلىك ءمانى بار، باعا جەتپەس اسىل قازىنا.
بالانىڭ جاسىرىن، ءتىپتى تىم تەرەڭدە جاتقان قابىلەتتەرىنىڭ كورىنۋىنە مۇمكىندىك جاساۋ ءۇشىن ونى وقىتىپ، جان-جاقتى دامىتۋ كەرەك جانە ونى تەك وقىتۋ ۇدەرىسى كەزىندە ەرەسەكتەردىڭ باسشىلىق ەتۋىمەن جۇزەگە اسىرۋعا بولادى.
پەداگوگيكا عىلىمى ەش نارسەگە بەيىمى جوق، قابىلەتى جوق ادام بولمايدى دەپ دالەلدەيدى. سول سەبەپتى دە بالالاردىڭ قابىلەتىن كەڭىنەن ورىستەتە دامىتۋعا تەك مەكتەپ قانا ماقساتتى تۇردە ىقپال ەتە الادى. مەكتەپتە بىرقاتار پاندەردى وقىتۋعا بايلانىستى بۇل ماسەلە جان-جاقتى تالدانعان. كەيبىر پاندەردە اتاپ ايتساق، قازاق تiلi, ادەبيەت، ماتەماتيكا، تاريح، بيولوگيا، مۋزىكا، ەڭبەك، اسكەري دايىندىق ساباقتارىندا حالىق پەداگوگيكاسى قۇندىلىقتارى: ۇلتتىق ادەت-عۇرىپ، سالت-ءداستۇردى ءتيىمدى پايدالانىلۋدا.
جاس ۇرپاققا وقۋ-تاربيە ۇدەرiسiندە حالىق پەداگوگيكاسى قۇندىلىقتارىن پايدالانا وتىرىپ ءبىلىم بەرۋدەگى نەگىزگى ءپان - قازاق ءتىلى. ويتكەنى ءاربىر ۇلت پەرزەنتىنىڭ ءوز انا ءتىلىن تەرەڭ ءبىلىپ، وسى انا ءتىلدى كوركەيتۋگە ۇلەس قوسقان ءاربىر اقىن-جازۋشىنى تەرەڭ ءبىلۋ، ونىڭ شىعارمالارىن وقۋ - باستى پارىزى.
قازاقتىڭ كورنەكتى قايراتكەرى، ءىرى ءتىل مامانى احمەت بايتۇرسىنۇلى: «كەمشىلىك بولماس ءۇشىن ءار ۇلت بالاسىن اۋەلى ءوز تىلىندە وقىتىپ، ءوز ءتىلىنىڭ جۇيەسىن ءبىلدىرىپ، جولىن تانىتىپ، بالالار ابدەن داعدىلانعاننان كەيىن، وزگە ءتىلدى وقىتا باستايدى» - دەگەن ەدى. دەمەك، جاس ۇرپاقتىڭ ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەرىندەگى ادەت، سالت-داستۇرلەرىنەن ءتالىم-تاربيە الۋىنا نەگىز بولاتىن - انا ءتىلى.
قازاق حالقى اۋىز ادەبيەتىنىڭ باي مۇراسىندا بالانىڭ دامۋىنا، جالپى ءتالىم-تاربيەگە ىقپال جاسايتىن مول مۇمكىندىكتەر بار. بۇل باي مۇرانى مۇعالىم بالانىڭ جاس كەزەڭىنە، دارا ەرەكشەلىكتەرىنە ساي، ۇعىمىنا بايلانىستى ەرتەگى، ماقال-ماتەلدەر، شەشەندىك سوزدەر، اڭىز اڭگىمەلەر جانە الۋان ءتۇرلى سالت-داستۇرلەردى پەداگوگيكالىق تۇرعىدان ىرىكتەي الۋى كەرەك. بالاعا ۇلتتىق ءتالىم-تاربيەنى دەر كەزىندە بەرۋ، مەڭگەرتۋ - مۇعالىمنىڭ باستى مىندەتى.
حالقىمىز ءبىلىم، عىلىم جولىنىڭ قيىندىعىن «وقۋ - ينەمەن قۇدىق قازعانداي» دەپ باعالاعان. «بىلىمدىگە دۇنيە جارىق، ءبىلىمسىزدىڭ كۇنى كارىپ» دەپ ءبىلىمدى كۇننىڭ نۇرىنا بالاعان. «ونەر - بۇلاق، ءبىلىم - شىراق» دەي وتىرىپ، ونەر مەن ءبىلىمدى قاتار قويعان.
انا ءتىلىمىزدى باسقا ۇلت وقۋشىلارىنا ۇيرەتۋ وڭاي جۇمىس ەمەس. سوندىقتان باستى ماقسات - انا ءتىلىمىز وقۋشىلارعا ەرتەڭگى كۇنى ۇلكەن ومىرگە ارالاسقاندا، ونىڭ قوعامداعى قىزمەتىنە كومەگىن تيگىزەتىن، جۇمىسىندا، كۇندەلىكتى ومىرىندە قاجەتىنە جارايتىنداي ءبىلىم بەرۋ.
ايتالىق، گەوگرافيا ءپانى بويىنشا ولكەتانۋ جۇمىسى ارقىلى وقۋشىلاردى وتانسۇيگىشتىككە تاربيەلەۋدەگى ماڭىزى وتە زور. شىن مانىندە، گەوگرافيالىق ولكەتانۋ دەگەنىمىز اركىمنىڭ ءوز ءۇيىنىڭ تابالدىرىعىن اتتاپ شىققاندا تابانى ءتيىپ، قولمەن ۇستاپ، كوزىمەن كورەتىن تابيعي زاتتاردى، قۇبىلىس بولمىستى ءتۇسىنىپ ءبىلۋ دەگەن ءسوز. ونسىز ءومىردىڭ ءمانى بولمايدى. نەعۇرلىم تابيعاتپەن ەتەنە جاقىن ءجۇرىپ، تابيعي قۇبىلىستاردى زەرتتەپ بىلۋگە قۇشتار بولسا، ادامداردىڭ جان دۇنيەسى باي، كوڭىل كۇيى سەرگەك بولادى. ءارى جەر-انانىڭ قادىر-قاسيەتىن بىلگەن ادام ءوزىن ونىڭ پەرزەنتى ساناپ، وعان جاۋاپكەرشىلىك سەزىممەن قارايدى. ال مەكتەپ وقۋشىسىن، ياعني ەلدىڭ ەرتەڭگى ازاماتتارىن وقىتىپ-تاربيەلەيتىن ورىندا گەوگرافيالىق ولكەتانۋ ۇيىرمەسى جۇمىستارىن باعدارلامالىق تۇرعىدا قاراپ، بۇل باعىتتا دايەكتى ءىس جۇرگىزگەن ۇستازدىڭ مەرەيى ۇستەم بولا تۇسەرى ءسوزسىز.
مەكتەپتە وقىتىلاتىن تاريح ءپانi ءوزiنiڭ نەگiزiن تاريح عىلىمىنان الادى، ال ول عىلىمنىڭ اسا ماڭىزدى سالالارىنا جاتادى. كەز كەلگەن وركەنيەتتi, دامىعان ەلدەر ءوز مەملەكەتiنiڭ بارلىق ازماتتارىن تاريحي بiلiممەن قارۋلاندىرۋعا ۇمتىلادى جانە ونى الدىمەن ءوز حالقىنىڭ، ءوز ەلiنiڭ تاريحىن وقىتىپ ۇيرەتۋدەن باستايدى.
XX عاسىردىڭ 40-50 جىلدارى كەڭەس ەلiندە، قازاقستان مەكتەپتەرiندە تاريحتى وقىتۋدا سوعىس جىلدارىندا كسرو تاريحىنىڭ كەڭەس ءداۋiرiن وقىتۋعا، اسكەري-پاتريوتتىق، ينتەرناتسيونالدىق تاربيەگە، ەلiمiز حالىقتارىنىڭ بوستاندىق، تاۋەلسiزدiك ءۇشiن جۇرگiزگەن كۇرەسiنە، وسى جولدا حالىقتار اراسىندا قالىپتاسقان ىنتىماقتاستىق پەن دوستىقتى كورسەتۋگە ەرەكشە ءمان بەرiلدi.
جەتكىنشەكتەردى وتانسۇيگىشتىك رۋحتا تاربيەلەۋدە مۇعالiمنiڭ ءرولi كورنەكتi ورىن الىپ وتىرعانى بارشامىزعا ايان. سەبەبi كەلەشەك ۇرپاقتىڭ بiلiمدi, تاربيەلi جانە وتانسۇيگiش ازامات بولىپ شىعۋى مۇعالiمدەردiڭ ونەگەلi دە ونەرلi iسiنە بايلانىستى.
بالانىڭ دۇنيەگە كوزقاراسىن، ونىڭ سەنiمiن، ادامگەرشiلiك قاسيەتتەرiن تاربيەلەۋ ۇدەرىسiندە، بiلiم بەرۋ مەن وقىتۋ كەزدەرiندە نەگiزگi ءرولدi مۇعالiم اتقارادى. سوندىقتان دا ساباق ۇستiندە ءجۇرiپ جاتقان ساياسي-يدەولوگيالىق باعىتتى، سول ساتتە ەشكiم دە وزگەرتە المايدى، سەبەبi سول يدەيالىق باعىتتى ساباق ۇستiندە انىقتاۋشى - مۇعالiم. ساباقتىڭ بارلىق جۇيەسi عىلىمي نەگiزدە جۇرگەندiكتەن، وقۋشىنىڭ ساناسى سول تاربيە ۇدەرىسiنiڭ نەگiزiندە داميدى. بالا دۇنيەگە بەلگiلi بiر قالىپتاسقان سانا-سەزiممەن كەلمەيدi. سەبەبi سانا ەڭ الدىمەن - قوعامدىق جەمiس، سول ادامنىڭ قوعامدىق ءومiرiنiڭ بارىسىندا پايدا بولىپ داميدى. اتاپ ايتقاندا، بالانىڭ جانە ونىڭ ساناسىنىڭ قالىپتاسۋى ءوزi ءومiر ءسۇرiپ وتىرعان ورتاسى مەن تابيعاتقا قاتىناسى ارقىلى پايدا بولادى.
وقۋشىنىڭ ساناسى وزدiگiنەن پايدا بولمايدى، ول تەك قانا اتا-اناسى مەن مۇعالiمدەردiڭ تاربيەسi ارقىلى قالىپتاسادى. سوندىقتان مۇعالiم ءوز ماماندىعىنىڭ پاتريوتى، ۇيىتقىسى بولۋ كەرەك. مۇعالiم شاكىرتتى تاربيەلەپ، بiلiم بەرۋدە سول وقۋشى جانىنىڭ ينجەنەرi دە، ولارعا ادامگەرشiلiك قاسيەتتi ەندiرۋدە ءمۇسiنشi. ول ءوز iسiنiڭ شەبەرi بولا وتىرىپ، جوعارى مادەنيەتتiلiگiمەن وقۋشى مەن اتا-اناسىنىڭ سەزiمتال دوسى بولۋى كەرەك.
تاجiريبەلi جانە iسiنە شەبەر مۇعالىمدەر ءوز تاجiريبەسiنە سۇيەنە وتىرىپ، ءوزi وقىتاتىن ءپاندi بiلiپ قانا قويۋ جەتكiلiكسiز ەكەنiن مويىندايدى. سەبەبi مۇعالiمدiك ماماندىقتىڭ ەرەكشەلiگi سول - ول وقۋشىعا ءپاننiڭ مازمۇنىن بايانداۋ كەزiندە عانا تاربيەلiك ىقپال جاساپ قانا قويماي، ساباق ۇستiندە بەرiلەتiن نۇسقاۋ، اقىل-كەڭەستەرگە قوسا، ءوزiنiڭ ونەگەسi جانە iس-ارەكەتتەرi ارقىلى، جەكە باسىنىڭ قاسيەتتەرi نەگiزiندە وقۋشىعا ىقپال جاساۋى كەرەك.
مۇعالiم وقۋشى الدىندا بەدەلدi, ونەگەلi بولسا، ونداي ادام وقۋشىنىڭ ويىندا ماڭگiلiك ساقتالادى. سوندىقتان دا مۇعالiم ءوزiنiڭ سول ءپان بويىنشا بiلiمiن دامىتىپ، ساباقتىڭ ءادiس-تاسiلدەرiن ارتتىرۋمەن قاتار ءوزiنiڭ مiنەز-قۇلقىنا، سىرت پiشiنiنە دە ەرەكشە كوڭiل بولگەنi ءجون، سەبەبi ونىڭ مەكتەپتە، مەكتەپتەن تىس كەزدەردەگi ءتارتiبi مەن iس-قيمىلدارى جۇزدەگەن كوزدەردiڭ باقىلاۋىنان ءوتiپ جاتادى.
قوعامدى دەموكراتيالاندىرۋ جانە بiلiم بەرۋدەگi رەفورمالاردى تەرەڭدەتۋ جەكە ادامنىڭ شىعارماشىلىق، رۋحاني جانە دەنە مۇمكiندiكتەرiن دامىتۋدا، ادامگەرشiلiك پەن سالاۋاتتى ءومiر سالتىنىڭ بەرiك نەگiزدەرiن قالىپتاستىرۋعا، جەكە باسىنىڭ دامۋى ءۇشiن جاعداي جاساۋ ارقىلى ينتەللەكت دەڭگەيىن كوتەرۋگە سەپتiگiن تيگiزەدi.
قوعامداعى تۇبەگەيلi وزگەرiستەر - بiلiم بەرۋ جۇيەسiندە، سونىڭ iشiندە مەكتەپتە قازاقستان تاريحىنان بiلiم بەرۋدە، جاستاردى ازاماتتىق پەن ەلجاندىلىققا، ءوز وتانى - قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا سۇيiسپەنشiلiككە تاربيەلەۋ، جاڭا ادامدى قالىپتاستىرۋ، دامىتۋ جانە كاسiبي شىڭداۋعا باعىتتالعان بiلiم الۋ قاجەتتiلiگiن جۇزەگە اسىرۋدى تالاپ ەتەدi. وتان تاريحىن وقىتۋدا وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ، ولاردىڭ بiلiكتەرi مەن شەبەرلiكتەرiن (iسكەرلiگiن) قالىپتاستىرۋ، وزدiگiنشە بiلiم الۋعا دەگەن ىنتاسىن ارتتىرۋ، ونى ءوز تاجiريبەسiندە جاڭا جاعدايلارعا بايلانىستى قولدانا الۋ، وي-پiكiرiنiڭ دەربەستiگi مەن ەركiندiگiن كەڭەيتۋ - وتە ماڭىزدى ماسەلەلەر بولىپ تابىلادى. تاريحتى وقىتۋدا وقۋشىلاردىڭ بەلسەندiلiگiن، وزدiگiنشە اتقاراتىن وي-ەڭبەگiن ارتتىرۋدا وقۋشىلاردىڭ وزدiك جۇمىسى ەرەكشە ورىن الادى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتi ن.ءا.نازارباەۆ: «قازاقستان تاريحىن وقىپ ۇيرەنۋ، بۇل - تاۋەلسiز قازاقستاننىڭ ازاماتى عاسىرلار توعىسىندا ءوزiنiڭ ارعى-بەرگi تاريحي جولىن وي ەلەگiنەن وتكiزiپ، «كەشە كiم ەدiك؟ بۇگiن كiمبiز؟ ەرتەڭ كiم بولامىز؟» دەگەن توڭiرەكتە ويلانسىن» دەگەن بولاتىن.
بۇل - ءاربiر ازامات تۋعان ەلiنiڭ، تۋعان حالقىنىڭ تاريحى ەشكiمنەن دە ولقى ەمەستiگiن ءتۇسiنسiن دەگەن ءسوز.
بۇل - ءاربiر ازامات تاريح قويناۋىنا ويشا تەرەڭدەۋ ارقىلى ءوزiنiڭ اتا-بابالارى قالدىرعان وسىنداي كەڭ-بايتاق جەردiڭ لايىقتى مۇراگەرi بولۋعا ۇمتىلسىن دەگەن ءسوز.
قازاقستاندا تۇراقتى تۇراتىن ادامداردىڭ وتانى - قازاقستان رەسپۋبليكاسى. ادامنىڭ جاقسى، باقىتتى ءومiر ءسۇرۋi كوپ جاعدايدا وتانعا دەگەن سۇيiسپەنشiلiگiنە بايلانىستى. وتانىن سۇيە بiلگەن، وتانىن كوركەيتۋ ءۇشiن ايانباي ەڭبەك ەتكەن ادامدا ءبارi دە: ءۇي-جاي دا، قۇرمەت تە، قىزمەت تە، العا جەتەلەيتiن شەكسiز ارمان دا بولادى.
وتان ادامنىڭ تۋىپ-وسكەن جەرiنەن باستالادى. اركiمنiڭ تۋىپ-وسكەن اۋىلى، كەنتi, قالاسى - ونىڭ كiشi وتانى. ول - ۇلكەن وتاننىڭ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قۇرامداس بولiگi. ويتكەنi ءاربiر اۋىل، قالا بۇكiل رەسپۋبليكامەن تىعىز بايلانىستى. بۇكiل ەلدە بولىپ جاتقان تىنىس-تiرشiلiك ونىڭ تۇكپiرiندە دە جالعاسىن تابادى.
اتامەكەن - حالقىمىزدىڭ ەرتە زاماننان بەرi مەكەندەپ، سۋىن iشiپ، ءوسiپ-ءونiپ، ءومiر ءسۇرiپ كەلە جاتقان كەڭ بايتاق جەرi. اتامەكەن دەگەندە الدىمىزعا ايدىن شالقار كولدەرi مەن ءمولدiر باستاۋ قاينارلارى، سارقىراي اققان تاسقىندى وزەندەرi, الىپ تاۋلارى مەن جاسىل جەلەك جامىلعان سىڭسىعان ورمان-توعايلار، كەڭ بايتاق، ۇلان-عايىر دالالار كەلەدi. بۇل جەردiڭ تاريحى - قازاقستان تاريحى. ن.ءا.نازارباەۆ: «ءاربiر ادامزات تاريح قويناۋىنا تەرەڭدەۋ ارقىلى ءوزiنiڭ اتا-بابالارى قالدىرعان وسىنداي كەڭ-بايتاق جەردiڭ لايىقتى مۇراگەرi بولۋعا ۇمتىلسىن» دەگەن اتالى ءسوز كەلتiرگەن.
قازاق حالقىنىڭ وتكەن تاريحى - اتا-بابامىزدىڭ بوستاندىق پەن باقىتتى بولاشاق جولىنداعى ۇزاق تا اۋىر كۇرەسiنiڭ تاريحى.
بەلگiلi اقىن ساعي جيەنباەۆتىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تاۋەلسiزدiك مەرەكەسiنە ارناپ جازعان «ەلiم مەنiڭ» اتتى ولەڭiنەن الىنعان مىنا جىر جولدارى:
كۇندiز-ءتۇن شىرىلداعان قۇلىن داۋسىڭ،
قۇدايدىڭ قۇلاعىنا جەتكەن شىعار،
كول بولعان كوز جاسىڭدى كورگەن شىعار،
ەجەلدەن ەلدiگiڭە سەنگەن شىعار،
ەشكiمگە زالالىڭ جوق بەيبiت ەل ەڭ،
اق ادال پەيiلiڭە بەرگەن شىعار،
تەربەتiپ تۇرسا بولدى جەر - بەسiگiم،
داۋلەتتiڭ تiلەمەيمiن كول-كوسiرiن، - دەپ، ەلiنiڭ وتكەنi مەن قازiرگi جاعدايىن ءدال بەينەلەگەن.
قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدىڭ ەگەمەندىگىن نىعايتۋ ماقساتىندا وتان قورعاۋشىلارعا اسكەري-پاتريوتتىق تاربيە بەرۋ ەرەكشە مانگە يە بولىپ وتىر. قىسقا مەرزىم ىشىندە ءوزىنىڭ تاۋەلسىز دەموكراتيالىق وتانىنىڭ سەنىمدى قورعاۋشىسى بولۋ جانە قازىرگى زامان قارۋ-جاراقتارىن مەڭگەرۋ - وتە كۇردەلى ءىس، سوندىقتان مەكتەپ پارتاسىنان باستاپ جاس جەتكىنشىكتەردى اسكەري قىزمەتكە، ءوزىنىڭ وتانى - قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جانە ءوز حالقىنىڭ الدىنداعى ازاماتتىق بورىشىن وتەۋگە دايارلاۋ قاجەت. بۇل جەردە مەكتەپتە وقىتىلاتىن العاشقى اسكەري دايارلىق كۋرسىنىڭ اتقاراتىن قىزمەتى زور، وسى ءپاندى وقىتۋ بارىسىندا قازاقستان قارۋلى كۇشتەرىنىڭ قاتارىندا اسكەري قىزمەت وتەۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن تەوريالىق، پراكتيكالىق جانە پسيحولوگيالىق دايارلىقتىڭ نەگىزى قالانادى.
وقۋشىلارعا العاشقى اسكەري دايارلىق بەرۋ جاستاردى قازاقستاندىق پاتريوتيزم رۋحىندا تاربيەلەۋگە، ءوز وتانىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن قالىپتاستىرۋعا، قوعامدىق ىسكە جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋعا، اسكەري بورىشىن وتەۋ ءۇشىن دايارلاۋعا باعىتتالعان. وسى كۋرس بويىنشا وتەتىن ارنايى تەوريالىق، پراكتيكالىق، تاكتيكالىق جانە باقىلاۋ ساباقتارىندا وقۋشىلارعا اسكەري-پاتريوتتىق تاربيە بەرۋ نازاردا بولادى. ءاربىر ساباقتا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اتا زاڭى مەن قازاقستان قارۋلى كۇشتەرىنىڭ نەگىزگى قىزمەتى تۋرالى ماعلۇمات بەرە وتىرىپ، وقۋشىلاردىڭ نازارىن وزدەرىنىڭ وتان قورعاۋداعى كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتارىنا اۋدارۋ قاجەت. مۇنىڭ ءوزى ولاردىڭ وتان الدىنداعى بورىشىن سانالى تۇسىنۋگە جەتەلەيدى.
ساباقتا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.ءا.نازارباەۆتىڭ 2005 جىلعى 18 اقپاندا قازاقستان حالقىنا ارناعان «قازاقستان ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك جانە ساياسي جەدەل جاڭارۋ جولىندا» اتتى جولداۋىنداعى سوزدەرى ارقىلى دا اسكەري-پاتريوتتىق تاربيە بەرۋ مۇمكىندىكتەرى بار:
«ءبىز بارشاعا بارىنشا مۇمكىندىكتەر بەرەتىن قوعام: ءاربىر ادامنىڭ جەكە باسى مەن بوستاندىعىن قۇرمەتتەيتىن، وزىنە-ءوزى قىزمەت ەتۋگە جاعدايى جوق جانداردى قامقورلىققا بولەيتىن، قانداي ەڭبەكتى بولسا دا قادىرلەيتىن، انا مەن بالانى قورعايتىن، زەينەتكەرلەرگە قامقور بولاتىن، ارداگەرلەر مەن وتان قورعاۋشىلاردى ارداق تۇتاتىن قوعام قۇرۋدى اياقتاۋعا ءتيىسپىز.
ءبىز ۇلتىنا جانە ءدىني نانىم-سەنىمىنە قاراماستان، ءاربىر قازاقستاندىققا سالت-ءداستۇر، مادەنيەت پەن ءدىندى تاڭداۋعا ەرىك بەرەتىن ەركىن ءارى ەرىكتى قوعامنىڭ نەگىزدەرىن نىعايتۋعا ءتيىسپىز.
ءبىز قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى تىنىشتىق پەن ءتارتىپتى قامتاماسىز ەتەتىن، ال ىسكەر ادامدارعا ءوز ماقساتىن ىسكە اسىرۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن قوعام قۇرۋىمىز كەرەك.
ءبىز اركىمنىڭ ار-ۇجدانى، ابىرويى مەن بەدەلى قادىرلەنەتىن، مارتەبەلى مورال، ەتيكالىق نەگىزدەر مەن رۋحاني قۇندىلىقتار ىرگە تەپكەن قوعام قۇرۋعا ءتيىسپىز.
ءبىز جولىمىزدى دۇرىس تاڭداي بىلدىك. بۇعان بۇگىنگى قولىمىز جەتكەن ناتيجەلەرىمىز ايقىن دالەل بولا الادى. وسى نەگىزىندە ءوزىمىزدىڭ ىلگەرى باسقان ءجۇرىسىمىزدى ودان ءارى جەدەلدەتە تۇسۋگە تاماشا مۇمكىندىگىمىز بار. قازاقستاندى الەمنىڭ دامىعان ءارى كوركەيگەن ەلدەرىنىڭ قاتارىنا قوساتىن جول وسى» دەگەن جاسامپازدىقتى كوزدەپ وتىرعان ۇلاعاتتى سوزدەر كىمنىڭ بولسا دا سانا-سەزىمىن وياتىپ، ءوزى ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان قوعام ءۇشىن كۇرەسۋگە، ەڭبەك ەتۋگە جۇمىلدىرادى.
وتانسۇيگىشتىك - ادامنىڭ ءوزىنىڭ تۋىپ-وسكەن ولكەسىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىمەن قوسا، ۇلكەن دوستىق جانۇيا قۇرايتىن جۇزدەن استام ۇلتتار مەن ۇلىستار مەكەندەپ وتىرعان ءبىزدىڭ ۇلان-بايتاق وتانىمىزعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك. ءار ادامنىڭ وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى وسى جەردە تۇراتىن بارلىق ادامدارعا دەگەن دوستىق پەن تۋىسقاندىق سەزىمىمەن ءبىرتۇتاس بولىپ تابىلادى. وقۋشىلاردى قازاقستاندىق پاتريوتيزم رۋحىندا تاربيەلەۋ ناتيجەسىندە قانداي ۇلتتىڭ وكىلى بولماسىن ءوزىن ءبىرتۇتاس كوپ ۇلتتى مەملەكەتتىڭ - قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتىمىن دەپ سەزىنەدى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتى بولۋدى وزىنە تيگەن زور باقىت جانە ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك دەپ تۇسىنەدى. وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك ءاربىر وقۋشىنىڭ بەلسەندى ومىرلىك ۇستانىمىمەن ۇلاسسا عانا ءىس-ارەكەتكە اينالادى. سوندىقتان وقۋشىلاردىڭ العاشقى اسكەري دايارلىق كۋرسىنىڭ ءبىلىمدى جاقسى مەڭگەرۋىنىڭ ءوزى وتانعا پايدالى تالپىنۋىنىڭ بەلگىسى بولىپ تابىلادى.
ەلiمiزدiڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتi ن.ءا.نازارباەۆتىڭ ءوزi دە «قازاقستان-2030» ستراتەگيالىق باعدارلاماسىنىڭ «قازاقستان مۇراتى» بولiمiندە: «ولار ءوز ۇرپاعىنىڭ جاۋاپتى دا جىگەرلى، ءبىلىم ورەسى بيىك، دەنساۋلىعى مىقتى وكىلدەرى بولادى. ولار، بابالارىنىڭ يگى داستۇرلەرىن ساقتاي وتىرىپ، قازىرگى زامانعى نارىقتىق ەكونوميكا جاعدايىندا جۇمىس ىستەۋگە دايار بولادى». ولار بەيبىت، ابات، جىلدام وركەندەۋ ۇستىندەگى، كۇللى الەمگە ايگىلى ءارى سىيلى ءوز ەلىنىڭ پاتريوتتارى بولادى. بۇل مiندەتتەر، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «بiلiم بەرۋ جۇيەسiنiڭ مiندەتتەرi: ازاماتتىق پەن ەلجاندىلىق، سۇيiسپەنشiلiك پەن مەملەكەتتiك رامiزدەردi قۇرمەتتەۋگە، حالىقتىق داستۇرلەرiن قاستەرلەۋگە، الەمدiك جانە وتاندىق مادەنيەتتiڭ جەتiستiكتەرiنە باۋلۋ، قازاق حالقى مەن رەسپۋبليكاسىنىڭ باسقا حالىقتارىنىڭ، تاريحي ادەت-عۇرپى مەن داستۇرلەرiن زەردەلەۋ، مەملەكەتتiك تiلدi مەڭگەرۋ» دەپ ايرىقشا اتالىپ كورسەتiلگەن.
بولاشاقتا ەلiمiزدiڭ تاۋەلسiزدiگi تiلگە تiكەلەي بايلانىستى. سوندىقتان دا تiل ماسەلەسiن ءار ۋاقىتتا العا قويىپ وتىرۋىمىز كەرەك، «تiلدi قورعاۋ، ەلدi قورعاۋ» دەپ ايتقانى تەگiن ەمەس دەپ ويلايمىز.
ءاربiر مەملەكەتتiڭ بولمىسىن ايقىندايتىن، سۇيەنەتiن رۋحاني مۇراتى بولۋى تيiس. بiزدiڭ قوعامداعى بۇل مۇراتتار وزگەرمەلi, وتپەلi سيپات الۋدا. دەربەس تاۋەلسiز ەل بولىپ قالىپتاسۋدىڭ العاشقى جىلدارىندا قازاق ەكەنiمiزدi وزگەلەرگە تانىتۋ ماسەلەسi العا شىققاندىقتان ۇلتتىق يدەولوگيا قاناعاتتاندىرادى. تاۋەلسiز ەل رەتiندە وزگەلەردi مويىنداتىپ بولعان سوڭ، ۇلتتىعىمىزدىڭ وزiمiزگە قاجەتتi مولشەرiن الىپ بولعان سوڭ، قوعامنىڭ دامۋ ەرەكشەلiگiنە ساي، بۇل كۇندە اسا قاجەتتi بولىپ وتىرعان رۋحاني ازىقتى iزدەستiرۋ ۇستiندە.
بۇل كۇندە ەل بولىپ ەڭسە كوتەرگەن ەلiمiزدiڭ قاۋiپسiزدiگi, بۇتiندiگi مەن دەربەستiگi وزەكتi بولعاندىقتان وتانسۇيگiشتiك ماسەلەسi العا شىعىپ وتىر. قوعامنىڭ رۋحاني جۇگiن كوتەرۋشi ۇگiت-ناسيحات قۇرالدارى وسى باعىتتا جۇمىس جۇرگiزۋدە. وتانسۇيگiشتiك رۋح تۋرالى «بۇرىنعىلاردىڭ ەلiنە دەگەن سۇيiسپەنشiلiگi بۇگiنگiلەردەن كۇشتi ەدi» دەگەن ەل اراسىندا كەڭ تاراعان تۇسiنiك توڭiرەگiندە پىكىر-تالاس پايدا بولادى. ءيا، كەڭەس وداعىنىڭ قۋاتتىلىعىنا ماقتانىش سەزiمi كۇشتi ەدi. ويتكەنi ول قوعام بار ازاماتىن جۇمىس پەن تۇرمىسىنا قاجەتتi ماتەريالدىق قۇندىلىقتارمەن قامتاماسىز ەتە الدى. حالىق الاڭسىز ءومiر ءسۇردi. ول وزiندiك وي مەن iزدەنiستەن الىس، تۇلعا رەتiندە دامۋ دەڭگەيi مەن تiلەگi شەكتەۋلi ادامدى قاناعاتتاندىرعان ەدi. جالپى ادامدى ويلانۋدان، وزiنە دەگەن سەنiمiمەن، وزiندiك مەنiنەن ايىرىپ، تۇلعا ەمەس، سۇلبا جاساۋدى كوزدەگەن قوعام، ءوزi دە سۇلباعا اينالىپ، كوز الدىمىزدا كۇيرەدi. قوعامداعى توڭكەرiس، ساناداعى توڭكەرiسكە ۇلاسىپ، جىل وتكەن سايىن ساناداعى تۇمان سەيiلiپ كەلەدi.
وتان، وتان!
سەن بولماساڭ نە ەتەر ەم؟
ماڭگiلiككە باقىتسىز بوپ وتەر ەم
ومiردەن بۇل وكسۋمەنەن وتەر ەم.
قۇس ۇياسىز، جىرتقىش iنسiز بولمايدى،
وتانى جوق ومiرiندە وڭبايدى.
... ءوزiن-ءوزi قورلايدى دا، سورلايدى.
تiرi ادامعا - سول قايعى.
اقىن م.ماقاتاەۆتىڭ وتان تۋرالى ويلارى وسى شۋماقتاردا كەستەلەنگەن. وتانسىز تiرشiلiگiن ەلەستەتە المايتىن باقىتسىزدىعى مەن اششى وكسiگiنiڭ سەبەبi سول عانا. اكەسiز، اناسىز، جارسىز، پەرزەنتسiز ءومiر سۇرۋگە بەيiل، ال وتانسىز مۇمكiن ەمەس.
قورىتا ايتار بولساق، حالىق پەداگوگيكاسى قۇندىلىقتارىمىز ءاردايىم ۇزدىكسىز تاربيە ماسەلەسىندە ادامگەرشىلىك، باۋىرمالدىق، تۋىستىق، قايىرىمدىلىق قاعيدالارىن باسشىلىققا الا وتىرىپ ۇلكەن مەن كىشى، ۇستاز بەن شاكىرت، اتا-انا مەن بالا اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق پەداگوگيكاسىن دارىپتەگەندىكتەن، قازىرگى عىلىمي پەداگوگيكا قاعيدالارى دا حالىقتىق ءتالىم-تاربيەدەن ءنار العانىنىڭ ايقىن ايعاعى بولماق.
جاباي قاليەۆ،
قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءبىلىم
جانە عىلىم مينيسترلىگى
مەملەكەت تاريحى ينستيتۋتىنىڭ
ءبولىم باستىعى،
پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى
