«توقسانباي، سەكسەنبايلاردى بىلاي قويىپ، بۇگىندە جەتپىسباي مەن الپىسبايدى كەزدەستىرۋ مۇمكىن بولماي قالدى. ەگەر ەرلەردىڭ ماسەلەسىنە بۇگىن نازار اۋدارماساق، ەرتەڭ-اق بۇل ۇلكەن مەملەكەتتىك ماسەلەگە اينالادى»، - دەيدى ۋرولوگ ماماندار. ويتكەنى قازاقستاندا ءاربىر ءۇشىنشى ەر-ازامات دارىگەردىڭ كومەگىنسىز ۇرپاق جالعاستىرۋعا قاۋقارسىز. بۇل تۋرالى ب. جاربوسىنوۆ اتىنداعى ۋرولوگيا ورتالىعىنىڭ باس ديرەكتورى مىرزاكەرىم الشىنباەۆ ءمالىم ەتتى. ونىڭ ايتۋىنشا، «ەر-ازاماتتاردىڭ دەنساۋلىعى كۇنى» اكتسياسى بارىسىندا تەكسەرۋدەن وتكەن 24 مىڭ ەركەكتىڭ 30 پايىزىنىڭ ۇرىقسىزدىققا شالدىققانى انىقتالعان.

دەموگرافيالىق احۋالدى ايەلدەر ەرلەرسىز-اق وڭالتاتىنداي، ايەلدەر جايى­نا باسا نازار اۋدارىپپىز دا، ەرلەر جايىن ۇمىتىپپىز. ناتيجەسىندە ەرلەر اراسىندا بەدەۋلىك بەلەڭ العان. بۇگىندە ايەلدەرمەن قاتار، بەدەۋلىك ەرلەر ارا­سىندا دا كۇرت وسكەن. ال جاستار اراسىنداعى بەدەۋلىك 20 پايىزدى قۇراپ وتىرعان كورىنەدى. بۇل - دارىگەرلەردىڭ رەسمي دەرە­گى.

وتكەن عاسىردىڭ 70-جىلدارىنداعى رەسمي دەرەكتەرگە كوز جۇگىرتسەك، بەدەۋلىك ايەلدەر اراسىندا 3-5 پايىزدى قۇراسا، ەرلەر اراسىندا 1 پايىزعا دا جەتپەگەن ەكەن.

مىرزاكەرىم الشىنباەۆ، ۋرولوگيا ورتالىعىنىڭ باس ديرەكتورى:

- ءبىز قازاقستاندا تەكسەرۋدەن وتكىزگەن، انكەتا جۇرگىزگەن 24 مىڭ ەر- ازاماتتىڭ 56-60 پايىزى ءار دارەجەدەگى ەرەكتيلدى ديس­فۋنكتسياعا شالدىقسا، 30 پايىزى - ۇرىق­سىز. ال الەم ستاتيستيكاسىندا ەرەكتيلدى ديسفۋنكتسياعا شالدىققان ەر-ازامات­تاردىڭ تەك 8 پايىزى عانا دارىگەر كومەگىنە جۇگىنەدى. ەر-ازاماتتار دارىگەرگە كورىنۋگە ۇيالادى. ايەلدەر ءجيى-ءجيى گينەكولوگكە بارىپ، ءوز دەنساۋلىعىن تەكسەرتەدى. قا­زاقستاندا ايەلدەر دەنساۋلىعىنا قاتىستى بىرنەشە مەملەكەتتىك باعدارلاما بار. ال ەر-ازاماتتاردىڭ دەنساۋلىعىنا قاتىستى قازاقستاندا ەشقانداي باعدارلاما جوق.

2020 جىلى قازاقستان حالقىنىڭ سانىن 20 ميلليونعا جەتكىزۋ ماقساتى تۇر. ەگەر ءبىز وسى ماقساتقا جەتەمىز دەسەك، ەركەكتەرگە ارنالعان باعدارلاما قابىلداپ، ەرلەر دەنساۋلىعىمەن اينالىساتىن ارنايى ورتالىقتار اشۋىمىز كەرەك.

ءلايلا احمەتوۆا، «ەر-ازامات» داع­دارىس ورتالىعىنىڭ ءتورايىمى:

- ءبىز بۇگىن اكەلەردىڭ پروبلەماسىنا باسا نازار اۋدارۋىمىز قاجەت. ەر-ازا­ماتتارعا تەك اقشا تابۋشى، سىرتقى پروب­لەمالاردى شەشۋشى رەتىندە عانا قاراۋ دۇرىس ەمەس. ءبىرىنشى كەزەكتە ول بالا تاربيەسىمەن دە اينالىسىپ، وتباسىنداعى اكەنىڭ ءرولىن كوتەرىپ، قازاقستانداعى اكەنىڭ بەت-بەينەسىن قالىپتاستىرۋىمىز قاجەت.

«رەسمي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، سوڭعى 20 جىلدا حالىق سانى وزبەكستاندا 7-8 ميلليونعا، تۇرىك ەلىندە 2 ميلليونعا وسكەن. ال قازاقستاندا مۇنداي تابيعي ءوسىم بولعان جوق. ءدال وسى قارقىنمەن كەتەر بولساق، 2020 جىلى حالىق سانى 18 ميل­ليوننان اسپايدى»، - دەيدى ۋرولوگ مامان.

ەرلەرگە ارنالعان ورتالىق اشۋ ماسەلەسى 2008 جىلى كوتەرىلگەن ەكەن. ورتالىق اشۋعا استانا قالاسىنان جەر دە ءبولىنىپتى. الايدا قۇجاتتار ءالى كۇنگە قارالۋ ۇستىندە كورىنەدى. مامانداردىڭ ايتۋىنشا، بۇل تمد-دا تەڭدەسى جوق ورتالىق بولماق. بىراق قازىرشە بۇل قاعاز بەتىندە عانا.

مامانداردى قاتتى الاڭداتىپ وتىرعانى - تەپسە تەمىر ۇزەتىن جاس جىگىت­تەردىڭ «بەدەۋلىك» دەگەن دەرت الدىندا دارمەنسىز بولۋى. تەكسەرۋدەن وتكەن، وتباسىن قۇرىپ ۇلگەرمەگەن جاستاردىڭ 52 پايىزى پەرزەنت سۇيگىزۋگە قاۋقارسىز بولىپ شىققان. قالپاقتىلاردىڭ قانىندا ەر­كەكتىك گورموندار، ياعني تەستەرون جەتىسپەيدى. ءاربىر ەكىنشى ەر-ازامات جۇرەك-قان تامىرلار اۋرۋلارى، سۋسامىر، سو­زىلمالى جىنىستىق اۋرۋلارعا شال­دىققان.

سالتانات بايقوشقاروۆا، ادام ۇرپاعىن ءوربىتۋ ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى، بيولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى:

- ءبىزدىڭ ورتالىق بەدەۋلىك ماسەلەسىمەن تىكەلەي اينالىسادى. سوڭعى 10 جىلدا ەرلەردىڭ ۇرىقتاندىرۋ قابىلەتىنىڭ تومەن­دەپ كەتكەنى بايقالىپ وتىر. قازىر قولدان ۇرىقتاندىرۋدا دونور ماسەلەسى پايدا بولدى. زەرتحانالىق تەكسەرۋ جاساعان كەزىمىزدە كوپ جاعدايدا ەرلەردىڭ ۇرىعى جارامسىز ەكەنى انىقتالىپ جاتادى. ەڭ باستى الاڭداتارلىق ماسەلە - جاستار اراسىنداعى قابىلەتسىزدىكتىڭ بەلەڭ الۋى. سالىستىرمالى تۇردە قارار بولساق، بۇگىندە 50 جاستاعى ەر-ازامات ۇرىعىنىڭ جارام­دىلىعى 25 جاستاعى جىگىتتەرگە قاراعاندا جوعارى. ياعني بۇل جاستار اراسىندا بەدەۋلىكتىڭ بەلەڭ الىپ بارا جاتقانىنىڭ كورىنىسى. دەمەك، جاستار دارىگەرلىك تەك­سەرىلۋدەن ءجيى ءوتىپ تۇرۋلارى ءتيىس. بۇل دەرت دەر كەزىندە انىقتالسا، كوپ جاعدايدا ونى ەمدەپ جازۋعا بولادى.

ماماندار جاستار اراسىندا بەدەۋلىكتىڭ جوعارىلاۋ سەبەبىن ەكولوگيامەن جانە جىنىستىق قاتىناسقا ەرتە بارۋمەن، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ساقتاماۋمەن ساباقتاستىرىپ وتىر. ولاردىڭ ايتۋىنشا، جاستار 14-15 جاستان باستاپ ماحاببات ءلاززاتىن تاتادى. تاجىريبەسىزدىكتىڭ كەسىرىنەن ءارتۇرلى سوزىلمالى جىنىستىق اۋرۋعا شالدىعىپ، سوڭىندا بەدەۋلىككە اكەلىپ سوقتىرادى.

ۋرولوگتەر بەلسىزدىككە ۇشىراعان ەر-ازاماتتاردىڭ 90 پايىزىن ەمدەپ جازۋعا بولاتىنىن ايتادى. سوندىقتان دا ولار «ءاربىر ەمحانادا دارىگەر-گينەكولوگ سياقتى ەرلەر دەنساۋلىعىن قاداعالايتىن اندرولوگتەر دە وتىرۋى قاجەت» دەيدى.

دەرەك

ءارتۇرلى جاستاعى ەر-ازاماتتاردى انكەتالىق تەكسەرۋدەن وتكىزۋ بارىسىندا ولاردىڭ 56 پايىزىنان ءارتۇرلى كەزەڭدەگى بەدەۋلىك اۋرۋى انىقتالعان. ونىڭ ىشىندە 8 پايىزى بەدەۋلىكتىڭ اۋىر فورماسىنا شالدىققاندار. جىنىستىق جولمەن جۇعاتىن اۋرۋلارمەن اۋىرۋ سالدارىنان بەدەۋلىككە بوي الدىرعاندار - 43 پايىز. ال وتباسىن قۇرىپ، پەرزەنت سۇيە الماي جۇرگەن وتباسىلار 16 پايىزدى قۇراپ وتىر. نەگىزى، بۇل كورسەتكىش 15 پايىزعا جەتكەندە قاتەرلى بولىپ سانالادى.

اۆتور: قالدار بەك

http://www.alashainasy.kz/society/28336/