ەجەلدەن جاسى ۇلكەن ادامدى سىيلاۋ، قاريالارعا قۇرمەتپەن قاراۋ قاستەرلى اتا ءداستۇرىمىز بولىپ جالعاسىپ كەلە جاتقان ەلىمىزدە، اسىرەسە، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا قاتىسىپ، قان مايداننان امان ورالعان ارداگەرلەرگە بارىنشا الەۋمەتتىك قولداۋ كورسەتىلۋدە.

ۇلى وتان سوعىسىنىڭ قاتىسۋشىسى جانە مۇگەدەگى مارتەبەلەرىنە يە مايدانگەرلەردىڭ بارلىق ماسەلەسى «ارداگەرلەر تۋرالى» زاڭدى قابىلداماي-اق وڭىنان شەشىلگەن دەپ ايتۋعا بولادى. ويتكەنى، تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز – ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ فاشيستىك باسقىنشىلاردان ەل بوستاندىعىن قورعاپ قالعان جەڭىمپاز ۇرپاقتىڭ وشپەس ەرلىگىن ەشقاشان ۇمىتۋعا بولمايتىندىعىن ءاردايىم قاداي ايتىپ، سوعىس ارداگەرلەرىنە قولدان كەلگەنىنشە قامقورلىق جاساۋ مىندەتىن قويعانى ءمالىم. وسى ماقساتپەن «ۇلى وتان سوعىسىنىڭ قاتىسۋشىلارى مەن مۇگەدەكتەرiنە جانە سولارعا تەڭەستiرiلگەن ادامدارعا بەرiلەتiن جەڭiلدiكتەر مەن ولاردى الەۋمەتتiك قورعاۋ تۋرالى» زاڭ قابىلدانعان.

بۇگىنگى مەملەكەت باسشىسى، مايدانگەر جازۋشىنىڭ ۇلى قاسىم-جومارت توقاەۆ تا ارداگەرلەر قاۋىمىن ايرىقشا ارداق تۇتاتىندىعى انىق. سونىڭ ايعاعىنداي، ەل پرەزيدەنتى بىلتىر كۇزدە پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى، "ارداگەرلەر ۇيىمى" رەسپۋبليكالىق قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى باقتىقوجا ىزمۇحامبەتوۆتى قابىلداپ، ۇلى وتان سوعىسىنداعى جەڭىستىڭ 75-جىلدىق مەرەكەسىنە ازىرلىك بارىسىمەن تانىسىپ، اعا ۇرپاق وكىلدەرى كوپتەن كۇتىپ جۇرگەن "ارداگەرلەر تۋرالى" زاڭدى تياناقتى دايىنداۋدى تاپسىرعان بولاتىن.

«ارداگەرلەر تۋرالى» زاڭنىڭ العاشقى جوباسىن پارلامەنتتىڭ ءبىر توپ دەپۋتاتى وسىدان 14 جىل بۇرىن ازىرلەگەن ەدى. الايدا، ەلدەگى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعدايعا بايلانىستى بۇل زاڭ جوباسى كەيىنگە قالدىرىلىپ كەلگەن بولاتىن. ەندى، مىنە، پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسىنا سايكەس ۇكىمەت دەپۋتاتتارمەن بىرلەسىپ ازىرلەگەن زاڭ جوباسىن پارلامەنتتىڭ قوس پالاتاسى دا قولداپ، مەملەكەت باسشىسىنىڭ قول قويۋىنا ۇسىنىپ وتىر.

بۇل زاڭ جوباسىنىڭ ماقساتى – قوسىمشا الەۋمەتتىك قولداۋ شارالارىمەن قامتىلاتىن ارداگەرلەر ساناتىن ايقىنداۋ، سونىڭ ىشىندە قاي زاماندا بولسىن اسكەري انتىنا ادالدىق تانىتىپ، باسقا مەملەكەتتەردىڭ اۋماعىندا بولعان ۇرىس قيمىلدارىنا قاتىسىپ، باستارىن بايگەگە تىككەن ارداگەرلەرىمىزگە قولداۋ كورسەتۋ، سونداي-اق قولدانىستاعى زاڭناماداعى كەيبىر ولقى تۇستاردى تۇزەتۋ.

زاڭ جوباسى ارقىلى ارداگەرلەردىڭ الەۋمەتتىك تۇرعىدان قورعالاتىن 5 ساناتى ايقىندالىپ وتىر. ولار – ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ارداگەرلەرى، باسقا مەملەكەتتەردiڭ اۋماعىندا بولعان ۇرىس قيمىلدارىنىڭ ارداگەرلەرى، جەڭىلدىكتەر مەن كەپىلدىكتەر بويىنشا ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ارداگەرلەرىنە تەڭەستىرىلگەن ارداگەرلەر، ەڭبەك ارداگەرلەرى جانە وسى زاڭنىڭ كۇشى قولدانىلاتىن ادامداردىڭ باسقا ساناتتارى.

اۋعانستانداعى جانە باسقا دا مەملەكەتتەردىڭ اۋماعىنداعى ۇرىس قيمىلدارىنا قاتىسقان اسكەري قىزمەتشىلەر ۇرىس قيمىلدارىنىڭ ارداگەرلەرى ساناتىنا جاتقىزىلادى. وسىلايشا 1986 جىلى تاۋلى قاراباقتاعى ەتنوسارالىق جانجالدى رەتتەۋگە قاتىسقان 255 اسكەري قىزمەتشى، 1992 جىلدان 2001 جىلعا دەيىنگى كەزەڭدە تاۋەلسىز مەملەكەتتەر دوستاستىعىنىڭ سىرتقى شەكاراسىنىڭ تاجىك-اۋعان ۋچاسكەسىن كۇزەتۋدە جاۋىنگەرلىك مىندەت اتقارعان 9635 اسكەري قىزمەتشى، 2003 جىلى يراكتاعى حالىقارالىق بىتىمگەرشىلىك وپەراتسيالارىنا بىتىمگەرشى رەتىندە قاتىسقان 294 اسكەري قىزمەتشى العاش رەت الەۋمەتتىك جەڭىلدىكتەرمەن قامتاماسىز ەتىلەدى. ولاردىڭ جالپى سانى – 10248 ادام.

اتاپ ايتساق، الداعى ۋاقىتتا ۇلى وتان سوعىسىنا قاتىسۋشىلار مەن ولارعا تەڭەستىرىلگەن ادامدارمەن قاتار، باسقا مەملەكەتتەردىڭ اۋماقتارىنداعى ۇرىس قيمىلدارىنىڭ ارداگەرلەرىن دە كولىك جانە مۇلىك سالىعىنان، سوتتاردا مەملەكەتتىك باج تولەۋدەن، ازاماتتىق حال اكتىلەرىن تىركەۋ كەزىندەگى تولەمنەن، نوتارياتتىق ءىس-ارەكەتتەر جاساۋ جانە وزگە دە ارەكەتتەر جاساعان كەزدە مەملەكەتتىك باج تولەۋدەن بوساتۋ كوزدەلىپ وتىر. سونداي-اق ولارعا كۇنتىزبەلىك جىل ءۇشىن 882 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش مولشەرىندەگى ستاندارتتى سالىقتىق شەگەرىم قولدانىلاتىن بولادى.

باسقا مەملەكەتتەردiڭ اۋماعىنداعى ۇرىس قيمىلدارى ارداگەرلەرىنىڭ جاڭادان ەنگىزىلگەن 4 ساناتىنا اي سايىن 4,8 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش مولشەرىندە، ياعني 13 335 تەڭگە جاردەماقى تولەنەتىن بولادى.
بۇدان بولەك، 1988 – 1989 جىلدارى چەرنوبىل اتوم ەلەكتر ستانتسياسىنداعى اپاتتىڭ زارداپتارىن جويۋعا قاتىسۋشىلارعا اي سايىنعى مەملەكەتتىك جاردەماقى ەكى ەسە كوبەيتىلىپ، 4,8 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش مولشەرىندە، ياعني 13 335 تەڭگە بولىپ بەلگىلەنبەكشى.

سونداي-اق «سوتسياليستىك ەڭبەك ەرى» اتاعىنا جانە ءۇش دارەجەلى «ەڭبەك داڭقى» وردەندەرىنە يە بولعان ادامدارعا بەرىلەتىن ارناۋلى مەملەكەتتىك جاردەماقى مولشەرى «كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى»، «حالىق قاھارمانى» «قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى» اتاقتارىن العان ادامداردىكىمەن تەڭەستىرىلىپ، 138,63 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش، ياعني 385 115 تەڭگە بولىپ بەلگىلەنبەكشى. بۇل ءادىل شەشىم دەپ ويلايمىز. سەبەبى بۇعان دەيىن سوتسياليستىك ەڭبەك ەرلەرى مەن ءۇش دارەجەلى ەڭبەك داڭقى وردەندەرىنىڭ تولىق يەگەرلەرى 9,60 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش، نەمەسە 26668 تەڭگە مولشەرىندە عانا ارناۋلى مەملەكەتتىك جاردەماقى الىپ كەلدى. «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىندە جازىلعانىنداي، ەردەن ەردىڭ نەسى كەم؟!

ارينە، زاڭ جوباسىندا ارداگەرلەردىڭ بارلىق توبىنىڭ مۇددەلەرى تولىق قامتىلدى دەۋ قيىن. بۇل رەتتە ۇكىمەت ونى، «كورپەسىنە قاراي كوسىلىپ» دەگەندەي، قازىرگى دۇنيەجۇزى مەن ءوز ەلىمىزدىڭ باسىنداعى قيىن-قىستاۋ كەزدەگى قولدا بار قارجى مۇمكىندىگىنە قاراي قابىلداعاندىعىن ايتقان ءجون. ماسەلەن، زاڭ جوباسىندا ەڭبەك ارداگەرلەرى ساناتىنا سوتسياليستىك ەڭبەك ەرلەرى، ءۇش دارەجەلى ەڭبەك داڭقى وردەندەرىنىڭ يەگەرلەرى، «قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى» اتاعىنا يە بولعان ادامدار، ۇلى وتان سوعىسى جىلدارىندا تىلداعى قاجىرلى ەڭبەگى مەن ءمىنسىز اسكەري قىزمەتى ءۇشىن بۇرىنعى كسر وداعىنىڭ وردەندەرىمەن جانە مەدالدارىمەن ناگرادتالعان ادامدار، 1941 جىلعى 22 ماۋسىم – 1945 جىلعى 9 مامىر ارالىعىندا كەمiندە التى اي جۇمىس iستەگەن جانە ۇلى وتان سوعىسى جىلدارىندا تىلداعى قاجىرلى ەڭبەگi مەن مiنسiز اسكەري قىزمەتى ءۇشىن بۇرىنعى كسر وداعىنىڭ وردەندەرiمەن جانە مەدالدارىمەن ناگرادتالماعان ادامدار جاتقىزىلىپ وتىر. ال وزگە ەڭبەك ارداگەرلەرىنىڭ جانە تىلداعى قيىندىق پەن اۋىر ەڭبەكتىڭ ازابىن تارتقان «سوعىس بالالارىنىڭ» مارتەبەلەرىن ايقىنداۋ جونىندەگى كوپتەگەن وتىنىشتەردى قاراۋ ەرتەڭگى كۇننىڭ ەنشىسىنە قالدىرىلعان. بۇل جونىندە ءماجىلىس پەن سەنات دەپۋتاتتارى تاراپىنان دا زاڭ جوباسىن ازىرلەگەن ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ اتىنا ورىندى سىني ەسكەرتپەلەر ايتىلدى.

وسىعان وراي، اتالعان مينيسترلىك باسشىلارى الداعى ۋاقىتتا ءتيىستى ساراپتامالىق-تالداۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ، زاڭنامانى ودان ءارى جەتىلدىرۋ شارالارىن قابىلداۋعا ۋادە بەردى.

كارىباي مۇسىرماننىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى جازباسى

Abai.kz