توقاەۆتىڭ «توتەنشە جاعدايى» ءھام تاعدىرشەشتى توعىز تاراۋ
القيسسا...
«... مەن ۇيگە جۇگىرىپ كىردىم دە اسۇيدە تۇسكى اس دايىنداپ جۇرگەن اناما:
- ماما، كورشى اتا قايتىس بولدى، دەدىم. مامام جۇمىسىن تاستاي سالىپ، ۇيدەن جۇگىرىپ شىعا جونەلدى...
ازدان سوڭ ورالدى. مەنىڭ جانىما كەلدى دە، قۇلاعىمنان تارتىپ تۇرىپ «ەندىگارى بۇنداي جامان ءسوز ايتقانىڭدى ەستىمەيتىن بولايىن»، دەدى.
سۇيتسەك كورشى اتا ءتىرى. بىراق، مەنىڭ قۇلاعىما بەيمالىم ءبىر داۋىس انىق ەستىلگەن ەدى.
بىراق، كەلەسى كۇنى تاڭەرتەڭ كورشى اتا ويانبادى. بۇل مەنىڭ عايىپتان بىلگەن ەڭ العاشقى نارسەم ەكەن، توعىز جاستا ەدىم.
... 2020 جىل بۇكىل جەر شارى ءۇشىن قيىن بولادى، مىڭداعان ادام ءولىمىن كورىپ تۇرمىن...»
بۇل اڭگىمەنى مەن 2019 جىلدىڭ كوكتەمىندە ەستىدىم. توك شوۋعا كەلگەن استانالىق ءبىر اپايدىڭ اۋزىنان. ءمان بەرگەم جوق، سەنبەگەن ەدىم...
اۋەل باستا...
2020 اسا كوڭىلدى باستالعان جوق، راسىندا. ورتەنگەن قۇرلىق، قۇلاعان ۇشاق، بومبىلانعان قالا، بەيمالىم ۆيرۋس...
ۋحان ۆيرۋسى 2019 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا باستالدى دا ءاپ-ساتتە الەمگە جايىلدى. 31 جەلتوقسان كۇنى قىتاي دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنا كوروناۆيرۋس ينفەكتسياسىنىڭ جاڭا ءتۇرى شىققانىن ءھام جويقىن جىلدامدىقپەن تارالىپ بارا جاتقانىن حابارلادى. ددۇ دەرەۋ تەكسەردى، سول زاماتتا مويىندادى، عالامعا جار شاشتى، الەم ءىشىن تارتىپ ءۇرپيىسىپ قالدى.
دەسەك تە، جايباراقات جۇرگەندەر دا از ەمەس ەدى. سونىڭ ناتيجەسىندە قىتايدان شىققان ىندەت كوپ ۇزاماي اقش، ودان كەيىن ەۋروپا، كەيىنىرەك كۇللى الەمگە جايىلدى. ارادا ءبىر اي وتكەندە جەر شارىنىڭ كوپ بولىگى ماسكا تاعىپ، كارانتين جاريالاپ، ۇيلەرىنە تىعىلدى.
الەمنىڭ ادام اياعى باسىلىپ كورمەگەن ەڭ شۋلى، ەڭ دۋلى نۇكتەلەرىنىڭ وزىندە ءولى تىنىشتىق ورنادى.
دۇنيەجۇزىلىك دۇرلىگىس بىزگە اقپاننىڭ سوڭىندا جەتتى. قازاقستان شەكارالاردى بىردەن «تارس» جاپپاعانمەن الىس-بەرىس پەن بارىس-كەلىستى شەكتەپ، كۇمان مەن كۇدىك تۋعىزاتىن ىستەردى تيىپ، ەلدىڭ ەتەك جەڭىن جيناي باستادى.
پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسىنا سايكەس، ۇكىمەت ناقتى قيمىلعا كوشەر كەز دە كوپ كۇتتىرگەن جوق:
26 اقپان كۇنى قازاق تارابى اۋرۋ ءورشىپ كەتكەن ەكى ەلمەن: يران جانە وڭتۇستىك كورەيامەن اۋە قاتىناسىن دوعاردى.
29 اقپان كۇنى قازاقستان قىتايمەن اۋە قاتىناسىن توقتاتتى جانە قحر ازاماتتارىنا ۆيزا بەرۋدى دوعاردى.
8 ناۋرىز كۇنى قازاقستان قىتاي، وڭتۇستىك كورەيا، يران ەلدەرىنىڭ ازاماتتارىن ەلگە كىرگىزۋدەن باس تارتتى.
11 ناۋرىز كۇنى دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى پاندەميا جاريالادى.
12 ناۋرىزدان باستاپ ەلدەگى ادام كوپ جينالاتىن شارالارعا تيىم سالىندى. وقۋشىلار مەرزىمىنەن بۇرىن دەمالىسقا كەتتى، ساۋدا ورتالىقتارىنداعى كينوتەاترلار جابىلدى.
13 ناۋرىز كۇنى قازاقستاندا ۆيرۋس جۇقتىرعان العاشقى ناۋقاس انىقتالدى.
15 ناۋرىز كۇنى ناۋقاستار سانى 8 ادامعا جەتتى. كۇن جەكسەنبى ەدى. پرەزيدەنت قاسىم جومارت توقاەۆ «ەل اۋماعىنا توتەنشە جاعداي ەنگىزۋ تۋرالى» جارلىققا قول قويدى.
16 ناۋرىز كۇنى پرەزيدەنت حالىققا تەلەديدار ارقىلى ۇندەۋ جاريالادى. توتەنشە جاعداي تۋرالى، ونىڭ مەرزىمى مەن جاۋاپكەرشىلىكتەرى، ۇكىمەت پەن ازاماتتاردىڭ ءىس-قيمىلى جايلى ەگجەي-تەگجەيلى بايان ەتتى.
سابىرلى، سالماقتى تۇرمەن ءار سوزىنە ەكپىن بەرىپ، قالت جىبەرمەي باعىپ وتىرعان حالىقتىڭ جۇرەگىنە سەنىم ۇيالاتا سويلەدى پرەزيدەنت:
«... مەنىڭ تاپسىرمام بويىنشا ۇكىمەت قورىنان ءدارى-دارمەك، تەست-جۇيەلەرىن جانە زەرتحاناعا جابدىقتار الۋ ءۇشىن قاراجات ءبولىندى. اۋرۋحانالاردا ورىن جەتكىلىكتى. بۇل شارالاردىڭ بارلىعى – ازاماتتاردىڭ دەنساۋلىعى ءۇشىن جاسالىپ وتىرعان قادامدار. ساقتانعاندى قۇداي ساقتايدى. بۇل ىندەتپەن كۇرەسۋگە تولىق مۇمكىندىگىمىز بار ەكەنىن باسا ايتقىم كەلەدى!...»
بۇل توقاەۆتىڭ قيىن كەزەڭ الدىندا حالىقتى قايراۋى، جاۋاپكەرشىلىك پەن سەنىمگە شاقىرۋى، دۇربەلەڭ الدىنداعى دۇرسىلدەگەن جۇرەكتەردى ورنىقتىرۋعا جاساعان قادامى ەدى.
ايتسە دە، كوپتىڭ كوڭىلى كۇپتى ەدى. سەنگەندەر ۇرەيدەن، سەنبەگەندەر نارازىلىقتان دىرىلدەپ ەلدە جەڭىل تولقۋ ءجۇردى. دەگەنمەن، ناقتى شەشىمدەر مەن قادامدار جاسالا باستاعاندا اقىل جەڭدى.
17 ناۋرىز كۇنى الماتى مەن ەلوردادا كارانتين ەنگىزىلدى.
«كارانتين ەنگىزىلەدى» دەگەن حابار كۇنى بۇرىن شىقتى. ەكى كۇن ىشىندە ەلوردا مەن الماتىدان مىڭداعان جاستار، ستۋدەنتتەر ەلدەرىنە كەتىپ جاتتى. مەن ۇقپادىم، ويتكەنى، ءدال وسى اۋىل جاققا اسىعىس اتتانىسىپ بارا جاتقاندار ەل ىشىنە ىندەت الا بارارداي كورىنگەن ەدى.
كەيىن بۇل كۇدىك راستالدى. شىمكەنت قالاسىندا، قىزىلوردا وبلىسىندا ءدال وسىنداي جاعدايلاردا تارالۋ وشاقتارى تىركەلدى.
نەگە؟ ماعان ءالى جۇمباق...
16 ناۋرىز كۇنى تۇندە اقتاۋدان كەلگەن مەن ەندى الداعى ەكى ايعا جۋىق ۋاقىت ۇيدەن شىقپايتىنىمدى سەزبەگەن ەدىم. مەن عانا ەمەس، بۇكىل ەل بەيحابار ەدى...
ازامات ەردىڭ بالاسى...
استانا مەن الماتىنىڭ كارانتينى بىردەن قىسا جونەلگەن جوق، دەگەنمەن، ەكى قالانىڭ حالقى دا جاۋاپكەرشىلىكتى جاقسى-اق ۇقتى. ونىڭ ۇستىنە، شەتەلدىك ۇشاقتار كوپ قوناتىن اۋەجايلار دا وسى ەكى قالاعا تيەسىلى ەدى. ۆيرۋستىڭ باسىم بولىگى شەتەلدەن كەپ جاتقانىن ەسكەرگەن بولسا كەرەك، استانالىقتار دا، الماتىلىقتار دا شەكتەۋلەرگە تەز مويىنسۇنىپ، وقشاۋلانۋدىڭ وزىق ۇلگىسىن كورسەتتى.
دەسەك تە، قوس قالاداعى مىڭداعان بيزنەس نىساندارىنىڭ ءبىر كۇندە جابىلۋى حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىنا سوققى ەدى.
ەل نازارىنىڭ ۇكىمەت جاققا بۇرىلعانى وسى ءسات ەدى.
23 ناۋرىز كۇنى توقاەۆ توتەنشە جاعداي رەجيمىن قامتاماسىز ەتۋ كوميسسياسىنىڭ وتىرىسىن وتكىزىپ، حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىنا باعىتتالعان ناقتى شارالار تۋرالى ايتتى.
«... توتەنشە جاعداي كەزىندە الەۋمەتتىڭ از قامتىلعانىن بولىگىن، ياعني، جاعدايى قۇبا توبەل جۇرتتى مەملەكەت جەرگە قاراتپايدى، ەڭ تومەنگى جالاقى مولشەرىندە كومەك بەرىلەدى...»
بۇل ايگىلى «42 500 تەڭگە» ساگاسىنىڭ باستالۋى ەدى.
«كىم الادى، قاشان الادى، قالاي الادى»، دەگەن ساۋال تۇردى قازاقستاننىڭ جۇزىندە.
توقاەۆ «بۇل كومەكتى الاتىن 1,5 ملن. ادام بار»، دەدى. بۇل سونشا ءۇمىت ۇكىمەت جاققا جاۋتاڭداپ وتىر دەگەن ءسوز ەدى.
«... توتەنشە جاعداي كەزىندە ينتەرنەتتىڭ جىلدامدىعىن كۇشەيتۋدى تاپسىرامىن. اسىرەسە، وقۋ-اعارتۋ رەسۋرستارىنا، الجەلىلەرگە، مەسسەنجەرلەرگە كىرۋ جەڭىلدەتىلسىن. بارلىق قازاقستاندىق رەسۋرستارعا كىرۋ تەگىن بولۋى كەرەك!...»، دەدى پرەزيدەنت سول جيىندا.
اقپارات مينيسترلىگى مەن مادەنيەت مينيسترلىگى بۇل اڭگىمەنى دە جەرگە تۇسىرمەي قاعىپ الىپ، ورىنداۋعا كىرىستى. ناتيجەسىندە، توقاەۆتىڭ ءوزى باستاپ، بۇكىل ەل قوستاپ «كارانتيندەگى جۇلدىز» دەگەن سەريالىق كونتسەرتتەردى كورىپ، ءبىر جاساپ قالدىق.
ءان جاقسى. دەگەنمەن، ءان تاماق بولمايدى. نان دا كەرەك.
«... قازاقستان حالقىنىڭ ۇشتەن ءبىر بولىگى كارانتيندەگى قالالاردىڭ تۇرعىندارى. حالىق اش قالمايدى، بىزدە ازىق-تۇلىك قورى جەتكىلىكتى. تەك سول ازىقتىڭ باعاسى اسپانداماي بايىرعى باعامەن ساتىلۋىن قامتاماسىز ەتۋدى تاپسىردىم. ۇكىمەت قازىر حالىققا ەڭ قاجەت 9 ازىق-تۇلىك ءتۇرىن بەكىتىپ، سول تۇرلەردىڭ باعاسىن باقىلاپ وتىر. حالىق دۇرلىكپەۋى كەرەك، ەڭ باستىسى سەنىم مەن سابىر.»
سەنىم دەمەكشى، توقاەۆ سايلانعان كەزدە «ەرتەڭىم ەكىتالاي ەمەس پە»، دەپ ەلەگزىگەن حالىقتىڭ سەنىمى ءدال وسى توتەنشە جاعداي كەزىندە بەكي ءتۇستى.
داعدارىستان بىرەۋ كۇيرەپ، بىرەۋ كوشىن ىلگەرى سۇيرەپ شىعادى عوي. ءدال وسى داعدارىس پرەزيدەنتكە دەگەن حالىق سەنىمى نىعايتىپ، توقاەۆتىڭ تەگەۋرىندى تۇلعا ەكەنىنە يلاندىردى.
اۋەلى دەنساۋلىق، سوسىن...
10 ءساۋىر كۇنى پرەزيدەنت توتەنشە جاعداي كوميسسياسىن قايتا جيناپ، جاعدايدى پىسىقتادى.
ءبىر ايعا جاريالانعان توتەنشە جاعداي اياقتالۋعا جاقىن، ال، ۆيرۋس ءورشىپ بارادى. جاعداي قيىنداي تۇسكەن ەدى.
ءار وبلىس ءوز كارتيناسىنا قاراپ، ءوز جاعدايىن باعامداپ كارانتين جاعدايىن ەنگىزىپ جاتتى.
«... ءساۋىردىڭ باسىندا جەتەرمىز دەگەن شارىقتاۋعا ءالى جەتپەگەن سىڭايىمىز بار، اعايىن. ەلدەگى توتەنشە جاعداي رەجيمىن كەم دەگەندە ءساۋىردىڭ سوڭىنا دەيىن سوزۋىم كەرەك.
تۇسىنەمىن، ەلدەگى ەكونوميكالىق احۋال دا قيىنداي بەرەدى. الايدا، حالىقتى قىرىپ الار بولساق ول ەكونوميكا كىمگە كەرەك؟»
پرەزيدەنتتىڭ بۇل جولعى ءسوزى تازا ەكونوميكالىق سيپات الدى. سەبەپ تە جوق ەمەس، قىس پەن كوكتەم استاسقان كەز عوي، ءبىر جاقتان قار ەرىپ، ءبىر جاتقان مال تولدەپ، ءبىر جاقتان ەگىن ەگۋ القىمداپ تۇرعان الماعايىپ شاق ەدى ول ءبىر.
كوكتەمگى ەگىس مەن جانارماي باعاسىن رەتتەۋگە قاراجات ءبولدىردى، جۇمىسىن توقتاتقان كاسىپكەرلەردىڭ نەسيەلەرىن كىدىرتتى، دارىگەرلەردىڭ ايلىعىنا قوسىمشا اقى قوسىلدى، ەلدەگى ونلاين قىزمەتتەردىڭ قاتارىن كوبەيتۋگە، ساپاسىن كوتەرۋگە تاپسىرما بەردى.
ۆيرۋستان ايىققانداردىڭ قاتارى كوبەيدى. حالىق تا بۇرىڭعىداي ۇرەيگە بەرىلۋدى قويىپ، ىندەتكە ەتى ۇيرەندى. ءبىر اي كارانتيندە جاتقان ادام ءومىر بويى دالاعا شىقپاعان سەكىلدى ۇيكۇشىك بوپ الادى ەكەن.
الەۋمەتتىك جەلىلەردە كينو كورۋ مەن كىتاپ وقۋدان جارىس ءوتىپ، ءتىپتى، «سۇيىكتى كىتاپ» چەلەنجىنە پرەزيدەنتتىڭ ءوزى ارالاسىپ كەتتى.
قالاي بولعاندا دا، حالىققا جاقىنداي تۇسكەن ۇلكەن ادامدى حالىق تا ءوز باۋىرىنا تارتا بەرەدى ەكەن، پرەزيدەنتتىڭ اتىنا العىس كوبەيە باستادى.
مامىر لەبى
توتەنشە جاعداي كەزىندە توقاەۆ ءار سپيچ سايىن ەلگە جاقىنداي ءتۇستى. ءتىپتى، سپيچ سايىن ەمەس-اۋ، ءار تۆيت سايىن!
تەلەۆيزيالىق ۇندەۋىندە ۆيرۋس جۇقتىرىپ، اۋرۋحانادا جاتقاندارعا: «ءبىز سىزدەرمەن بىرگەمىز، ۋايىمداۋدىڭ قاجەتى جوق، تەز ساۋىعىپ شىعىڭىزدار»، دەدى.
اۋىرىپ جاتقان ادامعا ءبىر اۋىز جىلى ءسوزدىڭ ءوزى قالاي اسەر ەتەدى دەسەڭشى؟! پرەزيدەنتتىڭ ءسوزى ءتىپتى قۋاتتاندىرىپ جىبەرەرىن ءبىلىپ تۇر عوي.
27 ءساۋىر كۇنى حالىققا جازباشا جولداۋىندا دا پرەزيدەنت كوپشىلىك كۇتكەن نارسەلەردى ايتتى.
«اۋىل شارۋاشىلىعى ەڭبەككەرلەرى قيىندىققا قاراماستان جۇمىس ىستەۋدە. شارۋالاردىڭ ەڭبەگىنە ءدان ريزامىز.»
ريزاشىلىقپەن قاتار، كوكتەمگى ەگىس ناۋقانىنا 200 ميلليارد تەڭگە بولىنگەنىن دە ايتتى. بۇل ناقتى باعىتقا جۇمسالعان وتە قوماقتى قاراجات ەدى.
«وقشاۋلانۋ كەزىندە اتا-انالارعا كىشكەنتاي بالالارىمەن ءتورت قابىرعاعا قامالىپ وتىرۋ وڭاي ەمەس. مەملەكەتتىك كوميسسيا اكىمدىكتەرمەن بىرلەسىپ، اۋلالاردى جانە ويىن الاڭدارىن اشۋ ماسەلەسىن ويلاستىرۋعا ءتيىس.»
جىلدا سوزىلىپ جاتىپ الاتىن استانانىڭ قىسى ءدال بيىل اسىعىس جينالدى. ءساۋىردىڭ ون بەسىندە-اق قالا كوگەرىپ، ۇيدە وتىرۋ ءتىپتى قيىنداپ كەتتى. ءدال وسى كەزدە پرەزيدەنتتىڭ ءبىر اۋىز ءسوزى تالاي استانالىقتىڭ جانىن جادىراتىپ جىبەرگەنى ءسوزسىز ەدى.
وسى جولداۋىندا پرەزيدەنت توقاەۆ ۆولونتەرلارعا، جۋرناليستەرگە، مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەرگە ارنايى العىس ايتتى.
ۇنەمى جانى قالماي جاڭالىق ىزدەپ جۇرەتىن ءبىزدىڭ اعايىندار ءماز بولىستى. «وراسان ەڭبەكتەرىنىڭ ءبىر ەلەنگەنى ەكەن»، دەپ مەن دە ءماز بولدىم.
«11 مامىر - توتەنشە جاعداي مەن كارانتين مەرزىمى بىتەتىن كۇن»، دەدى پرەزيدەنت.
«كوبى كەتىپ ازى قالدى، شىدايمىز»، دەدى حالىق.
مامىردىڭ ماقپال لەبى ەسكەن كۇن ەدى بۇل...
توعىز تاراۋ
اڭگىمەمىزدىڭ ءاۋ باسىندا «توقاەۆتىڭ ءىس-قيمىلىن توعىز تاراۋعا ءبولىپ تاستايمىن» دەپ ويلاعان شىعارمىز، بىراق، توعىزىم تىم از بولاتىن ءتۇرى بار. دەسەك تە، كارانتين كەزىندە كەمەلدىڭ ۇلى كەسەك تۋراعان تۇستاردىڭ ەڭ سوقتالىلارىن توپتاپ توعىزعا سىيعىزدىق.
سونىمەن:
1) دەر كەزىندە جاريالانعان توتەنشە جاعداي.
ەڭ باستى تاراۋ وسى، البەتتە، ءدال وسى توتەنشە جاعداي مەن كارانتين ءبىر اپتا كەشىككەندە بۇگىنگى كۇنگى ستاتيستيكا كوڭىلسىزدەۋ بولار ەدى...
«12 ناۋرىزدا ەڭ ءبىرىنشى ناۋقاس تىركەلگەندە ءبىز شۇعىل كارانتين شارالارىن قابىلدادىق. ەگەر 16 ناۋرىزدا كارانتين جاريالانباعاندا، 8 تاۋلىكتەن سوڭ 4,5 مىڭ ناۋقاس تىركەلەر ەدى. بۇل كورسەتكىشكە ءبىز ەكى ايدان سوڭ عانا جەتتىك. پرەزيدەنت جاريالاعان كارانتين مەن توتەنشە جاعداي وتە ماڭىزدى ءرول اتقاردى، ءبىز ىندەتتىڭ تارالۋىنا توسقاۋىل بولدىق جانە مەديتسينالىق ۇيىمدارعا جۇكتەمەنى ازايتتىق»، – دەدى مينيستر ەلجان ءبىرتانوۆ «حابار24» ارناسىنا بەرگەن سۇحباتىندا.
ءتىپتى، توقاەۆتىڭ قادامىنىڭ دۇرىستىعىن دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى دا ناقتىلادى. اتالمىش ۇيىمنىڭ رەسەيلىك ءبىر ارناعا بەرگەن سۇحباتىندا «قازاقستاننىڭ دەر كەزىندە جاريالاعان توتەنشە جاعدايى كۇللى الەم ەلدەرىنە ۇلگى» ەكەنى باسا ايتىلدى. الەۋمەتتىك جەلىلەردىڭ قازاقى سەگمەنتى بۇل جايدى دا ءبىراز تالعاجاۋ ەتتى.
2) 156 910 000 000₸
42 500 تەڭگەنى 3 692 000 (شامامەن) ازاماتقا تاراتقان كەزدە جيىنتىق سوما وسىنشا بولىپتى.
اۋەلدە، پرەزيدەنت «1,5 ميلليون ادامعا عانا بەرىلەدى»، دەگەن ەدى. الايدا، كەيىن ساناتتاردى كەڭىتىپ، جاڭا تاراۋلار قوسىپ كومەك الۋشىلار سانىن ءۇش ەسەگە جۋىق ءوسىردى.
ايتپاقشى، بۇل تەك ءبىرىنشى ايدا عانا اۋدارىلعان قاراجات كولەمى. كۇنى بۇگىن توتەنشە جاعداي سوزىلا تۇسكەن ەكىنشى اي ءۇشىن ەكىنشى رەت تاعى دا تولەنىپ جاتىر.
3) جاڭا، زاماناۋي اۋرۋحانالار
بۇل نىساندار پرەزيدەنتتىڭ تىكەلەي باقىلاۋىمەن استانا، الماتى جانە شىمكەنتتەن بوي كوتەردى. استاناداعى اۋرۋحاناعا پرەزيدەنتتىڭ ءوزى بارىپ كوردى. 7006 شارشى مەتر كولەمدى الىپ جاتقان كەشەندە 152 ارنايى پالاتا بار. قۇنى 5,5 ملرد تەڭگە. اۋرۋحانا 13 كۇندە سالىنىپ پايدالانۋعا بەرىلدى.
دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترىنىڭ ايتۋىنشا، ۆيرۋستىڭ ەكىنشى تولقىنى كۇزگە قاراي سوعۋى مۇمكىن. ونداي جاعدايدا اۋرۋحانالاردىڭ ارتىق ەتپەيتىنى تۇسىنىكتى.
4) جوعارى جالاقى
ۆيرۋسپەن الدىڭعى شەپتە كۇرەسىپ جاتقان دارىگەرلەردىڭ ايلىق جالاقىسىنا قوسىمشا اقى قوسىلدى. ءۇش اي مەرزىمگە تاعايىندالعان قوسىمشا اقى ءۇش ساناتقا ءبولىندى. ەڭبەك ەتىپ جاتقان ايماقتارىنىڭ قاۋىپتىلىك دەڭگەيىنە قاراي تيىسىنشە 850 000, 425 000, 212 000 ₸ قوسىمشا اقى تاعايىندالدى.
دەگەنمەن، پرەزيدەنت دارىگەرلەرگە قامقورلىق كورسەتۋمەن قاتار نازى بارىن دا جاسىرمادى.
«ىندەت قازاقستانداعى ءبىراز ماسەلەنىڭ بەتىن اشتى. ماسەلەن، مەديتسينا. جەتىلدىرۋ كەرەك، عىلىمي جاعىن جانداندىرىپ، كادر بىلىكتىلىگىن كوتەرۋ كەرەك. «حالىقتى قورعايدى» دەپ ءۇمىت ارتقان دارىگەرلەردىڭ وزدەرى جۇقتىرىپ الىپ جاتتى. بۇعان جول بەرىلمەۋى كەرەك ەدى...»، دەدى توقاەۆ «ەگەمەنگە» بەرگەن سۇحباتىندا.
پرەزيدەنت ايتسا، ايتىلعان جەردە قالمايدى. مەن الداعى جىلدار قازاقستان مەديتسيناسى ءۇشىن ورلەۋ مەن جاڭعىرۋ جىلدارى بولار دەپ ۇمىتتەنەم.
5) تەست ارقىلى انىقتاۋ
پرەزيدەنتتىڭ تىكەلەي تاپسىرماسىمەن دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى قولعا العان بۇل جۇمىس ءدال بۇگىن دە قارقىندى ءجۇرىپ جاتىر.
تەست نەگە كەرەك؟ ۆيرۋستىڭ ناقتى بەلگىلەرىنسىز اۋىرىپ جۇرگەندەردى انىقتاۋ ءۇشىن. ەڭ قاۋىپتى ناۋقاستار دا وسىلار، ويتكەنى، وزدەرىنە سەنىمدى ادامدار الاڭسىز ۆيرۋس تاراتۋشى رولىندە جۇرە بەرەدى.
توقاەۆ مينيسترگە جۇمىس ونىمدىلىگىن كوتەرۋدى تاپسىردى. ەڭ كەمىندە كۇنىنە 20-25 مىڭ ادامنان تەست الىنۋ كەرەك كورىنەدى.
6) اۋىل شارۋاشىلىعى
كوكتەمگى ەگىس ناۋقانىنا جانە باسقا دا قاجەتتىلىكتەرگە 200 ميلليارد تەڭگە ءبولىندى. بۇنىڭ 70 ميللياردى تۇقىم وندىرىسىنە، تىڭايتقىش الۋعا باعىتتالماق. سونىمەن قاتار، 390 مىڭ توننا ديزەل وتىنى شاعىن، ورتا شارۋالارعا جەڭىلدىكپەن ساتىلىپ جاتىر.
پرەزيدەنت قايبىر كۇنى استانا ىرگەسىندەگى ازىق-تۇلىك قويمالارىنا بارىپ جاعدايدى كوزىمەن كورگەن. كوڭىلى تولىپ قايتقان. بارلىق اكىمدەرگە تاپسىرما بەرگەن: حالىق الاڭداماسىن، ازىق-تۇلىك تاۋسىلمايدى جانە ارنايى ساناتتاعى تۇتىنۋ تاۋارلارىنىڭ باعاسى وسپەيدى.
7) سىرتقى ساياسات پەن گۋمانيتارلىق كومەك
12 ناۋرىز بەن 11 مامىر ارالىعىندا قازاقستانعا سىرتتان كوپ كومەك كەلدى. قارجىلاي دا، مەديتسينالىق قۇرال-جابدىق تا، ءتىپتى، نوۋتبۋكتار مەن وقۋ قۇرالدارىنا دەيىن جىبەرگەن مەملەكەتتەر بولدى.
قر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك، قازاقستانعا اقش، پولشا، قىتاي، وڭتۇستىك كورەيا، جاپونيا، تۇركيا جانە ءباا-نەن گۋمانيتارلىق كومەك كەلىپ تۇسكەن.
الەم ەلدەرىنىڭ قاي-قايسىسى دا ءبىر قولىن ەكى ەتە الماي جاتقان قيىنداۋ كەزەڭ عوي. دەسەك تە، ديپلوماتتان پرەزيدەنتىڭ بولعانىنىڭ پايداسى شىعار، قازاقستانعا كومەكتەسكىسى كەلگەندەردىڭ قاراسى از بولماپتى.
ءتىپتى، قىتاي تاراپى ەڭ تاڭداۋلى ون دارىگەرىن ءبىزدىڭ مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىنە كەڭەس بەرمەككە جۇمساپتى. كومەكتىڭ كوكەسى سول بولدى، راسىندا.
8) بيزنەسكە قولداۋ
ەلدەگى بارلىق بيزنەس نىساندارىنىڭ ازى ءبىر اي، كوبى اي جارىم ۇزىلىستەن سوڭ ىسكە كىرىسە باستاعانى كەشە عانا. جۇمىس ىستەمەگەن كاسىپكەردە اقشا بولا ما، ول سالىقتى قالاي تولەمەك؟
پرەزيدەنت تاپسىرماسىمەن وتاندىق بيزنەستىڭ باسىم بولىگى التى ايعا سالىقتان بوساتىلدى. نەسيە مەرزىمدەرىن شەگەرۋدى بانكتەرگە قاداپ تاپسىردى. قور قاراجاتىنان نەسيەگە ارناپ اقشا ءبولدىردى، ءسويتىپ ەكونوميكانىڭ مىڭداعان كىشى تەتىكتەرىنە قامقورلىق جاسالدى.
9) الەۋمەتتىك قامقورلىق پاكەتتەرى
توقاەۆتىڭ «توتەنشە جاعدايى» تۇسىندا ءار سويلەگەن سوزىندە، قابىلداعان شەشىمىندە الەۋمەتتىڭ از قامتىلعان تۇسىن ۇمىتقان كەزى بولمادى.
باستى قامقورلىق دەپ ايگىلى 42 500 تەڭگەنى ايتار ەدىم. ودان كەيىن كەزەكتە زەينەتاقىنىڭ ءوسۋى، ءىرى قالالارداعى كوممۋنالدىق شىعىنداردىڭ مەملەكەت تاراپىنان وتەلۋى، تەگىن ازىق-تۇلىك سەبەتىنىڭ تاراتىلۋى تۇرادى.
قارا حالىقتىڭ جاعدايىن تەك اقشا تاراتىپ بەرۋمەن تۇزەۋ مۇمكىن ەمەس. جاڭا جۇمىس ورىندارى دا اشىلماق، بۇگىننەن باستاپ قازاقستاندا ەكونوميكانىڭ جاڭا كەزەڭى باستالدى.
توقاەۆ - تاۋەلسىز قازاق مەملەكەتىنىڭ ەكىنشى باسشىسى. سايلانعانىنا جىل وتەر وتپەستە سىناقتىڭ «كوكەسىنە» كەزدەستى. كەمەلدىڭ ۇلى كەمەل ديپلومات ەدى، كوروناۆيرۋسپەن "كەلىسسوزى" قاشانعا دەيىن سوزىلماق؟
قازاققا ۋاقىت كەرەك، سابىر كەرەك، ءتوزىم كەرەك. ءدال قازىر بوساڭسۋدىڭ رەتى جوق.
ۇيتكەنى، ءبىز ەكى ايعا جۋىق ۇرەي مەن ءۇمىت، قورقىنىش پەن قاۋىپ، بەلگىسىزدىك قۇرساۋىندا بولعان حالىق رەتىندە جەكە باسىمىزدىڭ وقشاۋلىعىن كۇزگە دەيىن، ءتىپتى قىسقا دەيىن ساقتايتىن بولساق كەرەك.
P.S. ويداعى ونىنشى تاراۋ
بارشاڭ بىلەسىڭ، وزبەكتىڭ ساردوباسى تاسىپ، ءبىزدىڭ ماقتارالدى سۋ شايعان ەدى.
كىنالى - وزبەك. وزدەرى دە ءبىلىپ وتىر. قازاقتىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى مەملەكەت رەتىندە رەنىش بىلدىرمەككە «نوتا جىبەرگەلى جاتىر» دەگەن حابار شىققان. تەز باسىلدى.
ىلە-شالا توقاەۆ پەن شاپقات ميرزياەۆتىڭ تەلەفون ارقىلى سويلەسكەنى ءمالىم بولدى.
وزبەك پرەزيدەنتى: «كىنا بىزدەن، بەك قاپالىمىز، كەتكەن سۋدان كەلگەن شىعىندى كوتەرىپ الامىز»، دەپ بايەك بولىپتى. ءسىرا، قۇدايى كورشىمەن نوتالاسىپ، ءتاتتى اۋزىنىڭ ءدامىن كەتىرگىسى كەلمەسە كەرەك...
ەكى كۇن وتەر، وتپەستە وزبەكتىڭ الىشەر ۋسمانوۆ دەگەن داۋلەتتى جىگىتى ماقتارال حالقىنا دەپ 5 ملن. دوللاردى اتىپ جىبەردى.
ءمىنى، ساعان ديپلوماتيا كەرەك پە؟!
الماس التاي
Abai.kz
