قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا حالىقتى تۇرعىن ۇيمەن قامتۋ ماقساتىندا جۇرگىزىلىپ جاتقان شارالار از ەمەس. ازاماتتاردىڭ باسپانا الۋىنا قولايى بولۋ ءۇشىن كوپتەگەن مەملەكەتتىك باعدارلامالار قولعا الىنعان. بۇل قاتارعا ەلدىڭ ءبارى بىلەتىن «7-20-25»، «نۇرلى جەر» سىندى بىرقاتار ءىرى مەملەكەتتىك تۇرعىن ءۇي باعدارلامالارىن اتاۋعا بولادى. بۇل باعدارلامالار حالىقتىڭ ەرتەرەك باسپانالى بولسام دەگەن اسىل ارمانىنا قانات ءبىتىرىپ وتىر.

تۇرعىن ءۇي العىسى كەلگەن ازاماتقا جوعارىدا اتالعان مەملەكەتتىك باعدارلامالار نە ءۇشىن قاجەت؟ مۇنىڭ باستى ارتىقشىلىعى قولىنا باسپانا الۋعا قاراجاتى جەتكىلىكسىز وتانداستارمىز وسى باعدارلامالار اياسىندا ءبولىپ تولەۋ ارقىلى باسپانا ساتىپ الا الادى. ءۇي العىسى كەلگەن ازامات اتالعان باعدارلاما بويىنشا كەلىسىمشارت نەگىزىندە اي سايىن قاجەتتى تولەمدەرىن جاساپ وتىرادى. وسى ارقىلى تۇرعىن ءۇيدىڭ اقشاسىن ون، ون بەس، ءتىپتى جيىرما جىلدا تولەۋگە بولادى.

2019 جىلى ەكىنشى قىركۇيەكتە جولداعان «سىندارلى قوعامدىق دياتلوگ - قازاقستاننىڭ تۇراقتىلىعى مەن وركەندەۋىنىڭ نەگىزى» اتتى قازاقستان حالقىنا ارناعان جولداۋىندا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ ءبىرتۇتاس تۇرعىن ءۇي ساياساتىن جۇزەگە اسىرىپ، وسى باعىتتا جۇمىس نىسانىن بەلگىلەگەن بولاتىن.

مەملەكەت باسشىسى اتالعان جولداۋىندا:

-ءىرى قالالاردىڭ تۇرعىندارى كوبەيىپ كەلە جاتقانى بايقالادى. سونىمەن قاتار، جاڭا تۇرعىندارعا قولايلى جاعداي جاسالعان پاۆلودار جانە پەتروپاۆل سىندى قالالاردا ادامدار مەن ەڭبەك رەسۋرستارىنىڭ تاپشىلىعى بار.

ۇكىمەت كوشى-قون ۇدەرىسىن باسقارۋ ءۇشىن پارمەندى شارالار قابىلداۋى ءتيىس.

مەن سايلاۋ الدىنداعى باعدارلامامدا بىرىڭعاي تۇرعىن ءۇي ساياساتىن ازىرلەۋ قاجەتتىگىن ايتقان بولاتىنمىن.

نەگىزگى قاعيدات – تۇرعىندار، اسىرەسە، الەۋمەتتىك تۇرعىدان ءالسىز توپتار ءۇشىن باسپانانىڭ قولجەتىمدىلىگىن ارتتىرۋ.

ۇكىمەت جۇيەسىز باعدارلامالار قابىلداۋ تاجىريبەسىن توقتاتىپ، تۇرعىن ءۇي ساياساتىن جەتىلدىرۋدىڭ بىرىڭعاي مودەلىن ازىرلەۋى قاجەت.

ماسەلەن، باستاپقىدا الەۋمەتتىك مۇددەگە ورايلاستىرىلعان «7-20-25» باعدارلاماسى اياسىندا قارىز الۋشىنىڭ وتباسىلىق تابىسى ورتاشا ەسەپپەن ايىنا 320 مىڭ تەڭگەنى قۇراۋى ءتيىس. تابىسى از ادامدار  بۇعان قاتىسا الماي وتىر، - دەگەن بولاتىن.

ەل پرەزيدەنتىنىڭ تاپسىرماسىنا ساي، ەلدە تۇرعىن ءۇي باعدارلامالارى تۇراقتى جۇمىس ىستەپ، ازاماتتاردىڭ باسپانالى بولۋىنا بارىنشا جاعداي جاسالىپ وتىر. ءبىز بۇگىنگى ماتەريالىمىزدا «نۇرلى جەر» مەملەكەتتىك تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق دامۋ باعدارلاماسى اياسىندا ىستەلگەن جۇمىستار جايلى ءسوز ەتەمىز. اتالعان مەملەكەتتىك باعدارلاما تۇرعىندار ءۇشىن باسپانانىڭ قولجەتىمدىلىگىن ارتتىرۋ ماقساتىندا 2017 جىلدان بەرى جۇمىس ىستەپ كەلەدى.

«نۇرلى جەر» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنىڭ ەڭ باستى ەرەكشەلىگى جانە ماقساتى رەتىندە ەل بيۋدجەتىنىڭ تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنا بارىنشا از جۇماسالۋىن قامتاماسىز ەتۋ ەكەنىن اتاۋعا بولادى. تۇسىنكتى سوزبەن ايتار بولساق، «نۇرلى جەر» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى ەلدەگى نارىقتىق مەحانيزم دامۋىن ەڭ نەگىزگى نازاردا ۇستايدى. بۇل باعدارلاما اياسىندا تۇرعىن ءۇي قۇرلىسى نەگىزىنەن جەكە ينۆەستيتسيالار جانە حالىقتىڭ جيناقتارىن تارتۋ ارقىلى جۇرگىزىلەدى.

«نۇرلى جەر» مەملەكەتتىك تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق دامۋ باعدارلاماسى اياسىندا سالىناتىن تۇرعىن ۇيلەر ورتا ەسەپپەن مەملەكەتتىك ينۆەستيتسيالاردان ءبىر تەڭگە، ال جەكە ينۆەستيتسيالاردى تارتىلۋ قىزمەتى بويىنشا بەس تەڭگەنى قۇرايدى. وسىدان-اق، بۇل باعدارلامانىڭ ەكونوميكالىق تيىمدىلىگىن اڭعارۋعا بولادى. سونىمەن قاتار،«نۇرلى جەر» باعدارلاماسى مەملەكەتتىك قولداۋ ارقىلى قامتاماسىز ەتىلەدى.

بيىل ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان «نۇرلى جەر» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى اياسىندا اتىراۋ وبلىسىندا قارجىلاندىرۋ كوزدەرى بويىنشا 800 مىڭ شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي سالىنۋ جوسپارلانىپ وتىر. بۇل دەگەنىڭىز 6,5 مىڭ تۇرعىن ءۇيدى قۇرايدى. بيىلعى جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىندا اتالعان سالاعا 8,1 ميلليارد تەڭگە ينۆەستيتسيا باعىتتالعان. بۇل بويىنشا، جالپى مولشەرى 149,6 مىڭ شارشى مەتردى قۇرايتىن 1287 تۇرعىن ءۇي قولدانىسقا بەرىلدى.

سونىمەن قاتار، ينجەنەرلىك-كوممۋنيكاتسيالىق ينفراقۇرىلىمدار مەن تۇرعىن ۇيگە 20,3 ميلليارد تەڭگە جۇمسالىپ، توقسان بەس جوبا جۇزەگە اسىرىلدى. وسىنىڭ ارقاسىندا وڭىردە 925 ادام جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتىلدى.

- وتكەن جىلى ءبىز «نۇرلى جەر» باعدارلاماسى بويىنشا 246 پاتەر، بيىلعى جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىندا 252 پاتەردىڭ كىلتىن تاپسىردىق. ءوز كەزەگىڭىزدى ەلەكتروندىق ۇكىمەت پورتالىنان باقىلاۋعا بولادى، - دەيدى اتىراۋ قالالىق تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق ءبولىمىنىڭ تۇرعىن ءۇي سەكتورىنىڭ مەڭگەرۋشىسى رافحات جولديەۆ.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى يندۋستريا جانە ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ مينيسترلىگى ءباسپاسوز قىزمەتىنىڭ حابارلاۋىنشا، كرەديتتىك نەمەسە ۇزاق مەرزىمگە جالعا بەرىلەتىن 620 تۇرعىن ءۇيدى قولدانىسقا ءتۇسىرۋ جوسپارلانىپ وتىر ەكەن. مۇنىڭ ىشىندە جالعا بەرىلەتىن (ساتىپ الۋ قۇقىعى قامتىلماعان) تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنا ون ءۇش جوبانى ىسكە قوسۋ كوزدەلگەن. ول ءۇشىن بەس ميلليارد تەڭگە ءبولۋ جوسپارلانعان.

بيىلعى جىلدىڭ العاشقى توقسانىنىڭ قورىتىندىسىندا ايماقتىق اكىمدىككە 1,1 ميلليارد تەڭگە كولەمىندە قارجى اۋدارىلىپ، بۇل قاراجات تولىق يگەرىلدى. بيىل جىل اياعىنا دەيىن جالپى كولەمى 10,2 مىڭ شارشى مەتردى قۇرايتىن 157 جالعا بەرىلەتىن پاتەر قولدانىسقا بەرىلەتىن بولادى.

وبلىس حالىقىنىڭ كەيبىر از قامتىلعان الەۋمەتتىك توپتارىنا، كوپبالالى وتباسىلارعا بەرىلەتىن تۇرعىن ۇيلەردىڭ جالپى قۇرىلىسىنا 480 ادام جۇمىسقا الىندى. ال سالىنىپ جاتقان كرەديتتىك تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنا جالپى قىرىق ءۇش جوبانى ىسكە اسىرۋ ساقساتىندا بەس ميلليارد تەڭگە كولەمىندە قارجى قاراستىرىلىپ وتىر. بۇل قارجىعا 27,8 مىڭ شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي سالىنادى. بۇل دەگەنىڭىز 463 پاتەر پايدالانۋعا بەرىلەدى دەگەن ءسوز.

سونىمەن بىرگە «نۇرلى جەر» مەملەكەتتىك تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق دامۋ باعدارلاماسى شەڭبەرىندە ەكى پايىزدىق نەسيە بەرەتىن «باقىتتى وتباسى» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى جۇزەگە اسىرىلادى. سول ءۇشىن بيىل رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن اتىراۋ وبلىسىنىڭ اكىمدىگىنە 239 تۇرعىن ءۇي سالۋعا 2,4 ميلليارد تەڭگە مولشەرىندە قارىز بەرۋ جوسپارلانىپ وتىر.

اتىراۋ وبلىسىندا تۇرعىن ءۇي سالۋ قۇرىلىسى ينجەنەرلىك-كوممۋنيكاتسيالىق ينفراقۇرىلىم جۇمىستارىن جۇرگىزۋگە وتىز توعىز جوبا جۇزەگە اسىرىلادى. وسى ماقساتقا ارنايى 10,3 ميلليارد تەڭگە قاراستىرىلىپ وتىر. بيىلعى جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىندا اتالعان قاراجاتتىڭ 2,8 ميلليارد تەڭگەسى وبلىستىق بيۋدجەتكە اۋدارىلىپ، 2,2 ميلليارد تەڭگەسى قازىردىڭ وزىندە يگەرىلدى. ءبىز ايتىپ وتىرعان بۇل جوبالار اياسىندا 445 ادام جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتىلدى.

اتىراۋ قالاسىندا قازىرگى تاڭدا تۇرعىن ءۇي الۋ كەزەگىندە 21 مىڭ 532 ادام تۇر.  بۇل اقپاراتتى اتىراۋ قالالىق تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق ءبولىمىنىڭ تۇرعىن ءۇي سەكتورىنىڭ مەڭگەرۋشىسى رافحات جولديەۆ مالىمدەگەن.

بۇل تۇرىعنداردىڭ اراسىندا ەكى مىڭ ەلۋ ءبىر كوپبالالى وتباسى، ون ەكى مىڭ ەلۋ توعىز مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر مەن بيۋدجەت قىزمەتكەرلەرى، ءبىر مىڭ قىرىق ءبىر جەتىمدەر ءۇيىنىڭ تاربيەلەنۋشىلەرى بار. بۇدان بولەك اپاتتى ۇيلەردە تۇراتىن ءجۇز الپىس ادام، سونىمەن قاتار الەۋمەتتىك تۇرعىدا از قامتىلعان وتباسى ساناتىنا جاتاتىن 6 مىڭ 121 وتباسى بار.

ال جوعارىدا ءبىز ايتقان «باقىتتى وتباسى» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى اياسىندا 2019 جىلى جەتپىس ەكى وتباسى تۇرعىن ۇيگە قول جەتكىزگەن بولاتىن. بيىل بۇل باعدارلاما بويىنشا باسپانا الۋعا 118 ادام ءوتىنىش بەردى. بىراق تۇتاس ەلدە توتەنشە جاعداي رەجيمىنىڭ ەنگىزىلۋى سەبەپتى اتالعان وتىنىشتەر ءالى قارالعان جوق، ۋاقىتشا توقتاتىلىپ تۇر.

قازىرگى تاڭدا اتىراۋ قالاسىندا اپاتتى دەپ تانىلعان 79 تۇرعىن ءۇي تىركەلگەن. ونىڭ اراسىندا ون جاتاقحانا بار. مەملەكەتتىك-جەكە مەنشىك ارىپتەستىك اياسىندا اپاتتى دەپ تابىلعان تۇرعىن ءۇيدىڭ ورنىنا جاڭادان ءۇي سالۋ كوزدەلگەن. وعان ءۇي كەزەگىندە تۇرعان اتالعان ەسكى ءۇيدىڭ تۇرعىندارىنا پاتەر ءبولۋ قاراستىرىلىپ وتىر.

جولديەۆتىڭ ايتۋىنشا، «نۇرلى جەر» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى اياسىندا جالعا بەرىلەتىن تۇرعىن ۇيلەردى جەكە مەنشككە ساتىپ الۋعا زاڭ بويىنشا تىيىم سالىنعان. بيىل 2013-2014 جىلداردان بەرى تۇرعىن ءۇي كەزەگىندە تۇرعان كوپبالالى وتباسىلارعا پاتەر بولىنەدى ەكەن. سونىمەن قاتار، 2009 جىلدان باسپانا كۇتىپ جۇرگەن بيۋدجەت قىزمەتكەرلەرىنىڭ دە كەزەگى بيىل كەلگەنىن مالىمدەدى.

Abai.kz