حالىقتىڭ مامىراجاي تىرشىلىك كەشۋى، ايلىعى قوماقتى بولىپ، تارشىلىق كورمەۋى نەگىزىنەن ەلىمىزدىڭ بيۋدجەتىنىڭ قانشالىقتى ادىلەتتى دە تۇراقتى تۇردە قالىپتاسۋىنا تىكەلەي بايلانىستى. بيۋدجەتىڭە كوپ نارسە تۇسپەي، ۇنەمى قوڭىلتاقسىپ تۇرسا، ەلىڭنىڭ بەرەكەسىنىڭ كەتكەنى. جۇمىس ىستەيتىندەردى بىلاي قويعاندا، كەدەي-كەپشىكتەردىڭ ءحالى مۇلدەم قۇلدىراپ، اركىمگە قول جايىپ قالۋى بەك مۇمكىن. 

مىنە سوندىقتان دا دامىعان ەلدەردە ەل بيۋدجەتىنە اركىم تاپقان تابىسىنا وراي ءوز ۇلەسىن قوسىپ وتىرۋى قاتاڭ قاداعالانىپ، ونى الەۋمەتتىك ادىلەتتىك سەكىلدى پرينتسيپكە اينالدارىپ، قاشاندا نازاردا ۇستاپ وتىرعان. ياعني، ايلىعى شايلىعىنا جەتپەيتىن جۇمىسكەرلەر تابىس سالىعىن از عانا مولشەردە، ءتىپتى تولەمەگەن دە. ال جالاقىلارى ولاردى ون وراپ الاتىن، تابىستارى ميلليونداپ سانالاتىن مىقتىلارعا سالىناتىن سالىق تابىسىنىڭ وسۋىنە سايكەس، ول دا ءوسىپ وتىرعان. 

ماسەلەن، فرانتسيا سەكىلد ەلدە تابىسى وتە جوعارى جانداردعا سالىناتىن سالىق كەيدە سول ايلىعىنىڭ جارتىسىنا دەيىن جەتىپ قالادى. ولاردا: «ويباي، ءبىزدى سالىقپەن جانىشتاپ، كۇن كورسەتپەي جاتىر»، - دەپ بىزدەگىدەي وتىرىك بايبالام سالىپ جۇرگەن بايلاردى ەستىمەيىسىڭ. جالپى، مۇنداي ادىلەتتىلىك تۋرالى ءبىز بۇل پورتالدا بىرنەشە رەت جازدىق تا. 80 مىڭ تەڭگە الاتىن جۇمىسشى دا، ميلليوننان استام ايلىق الاتىن مينيسترلەر مەن دەپۋتاتتار، بانك مەنەدجەرلەرى مەن الىپ ۇلتتىق كومپانيا باسىشىلارىنىڭ دا بۇل سالىقتى تەك 10 پايىز توڭىرەگىندە عانا تولەيتىنى سەكىلدى بايلارعا عانا ىڭعايلى ءتاسىلدىڭ تەك بىزدە عانا قولدانىلاتىندىعىن تالداپ كورسەتتىك. مۇنداي «تەڭگەرمەشىلدىك» ءتۇپتىڭ-تۇبىندە بۇقارا حالىقتىڭ نارازىلىعىن تۋعىزاتىندىعىن، باي مەن كەدەيدىڭ اراسى الشاقتاپ، سونىڭ سالدارىنان ۇلكەن داۋ-دامايعا سوقتىراتىندىعىن دا تۋرا ايتتىق.

ال ەگەر وسى ميلليونعا جۋىق جالاقى الاتىن مينيسترلەر مەن دەپۋتتارعا ەڭ بولماسا ون پايىزدىڭ ورنىنا 20 پايىزعا كوتەرسە، ولاردىڭ شىبىن شاققانداي كورمەيتىندىگى بەلگىلى. ءبىر ميلليوننىڭ ورنىنا بۇرىنعىداي 900 مىڭ ەمەس، 800 مىڭ تەڭگە السا، تىم كەدەيلەنە قويماسى انىق. ال بيۋدجەتكە ازداپ بولسا دا تابىس تۇسەدى. ەندى مۇنى 20 پايىز ەمەس، 30-40 پايىزعا كوتەرسەك شە؟ اناۋ مۇناي كومپانيالارىنداعى 3-5 ميلليون تەڭگە الاتىنداردىڭ ءبىر ميليونىن بيۋدجەتكە اۋدارساق شە؟ قانشا كەدەي-كەپشىك مەن جەتىم-جەسىرلەردىڭ ساۋابىن الار ەدىك. زەينەتكەرلەر دە ءبىر جاساپ قالار ەدى. شىندىعىندا دا، مۇنداي ماقالاردان كەيىن ايتقاندارىمىزدىڭ ءبارى «باياعى جارتاس، ءبىر جارتاس» كۇيىندە قالا بەرە مە دەگەن ويدىڭ سانامىزدى سان وراپ العاندىعى ءسوزسىز. 

الايدا بۇل ۇسىنىسىمىز جوعارىداعىلاردىڭ دا قۇلاعىنا جەتكەن سىڭايلى. جاقىندا، ءتىپتى كۇنى كەشە عانا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ توتەنشە جاعداي رەجيمىن قامتاماسىز ەتۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميسسيانىڭ قورىتىندى وتىرىسىندا سويلەگەن سوزىندە تاعدىرشەشەتى توعىز تاراۋىنىڭ ءتورتىنشىسى ەسەبىندە ۇسىنىپ:

«چەتۆەرتوە. سچيتايۋ، چتو ۆو يميا سوتسيالنوي سپراۆەدليۆوستي پريشلو ۆرەميا پرورابوتات ۆوپروس ۆۆەدەنيا پروگرەسسيۆنوي شكالى ينديۆيدۋالنوگو پودوحودنوگو نالوگا ۆ وتنوشەني زارابوتنىح پلات ي درۋگيح ۆيدوۆ دوحودا.

سمىسل پروگرەسسيۆنوي شكالى ۆ توم، چتو گراجدانە س نەۆىسوكيمي زارپلاتامي بۋدۋت پلاتيت مەنشە، چەم سەگودنيا، ا دليا ۆىسوكووپلاچيۆاەمىح رابوتنيكوۆ سۋمما ۋپلاچيۆاەموگو نالوگا ۆوزراستەت.

ناشا وسنوۆنايا تسەل – ۆىۆەستي يز «تەني» نايبولەە ماسسوۆىي، نەپروزراچنىي نيجني سەگمەنت زارابوتنىح پلات. ەسلي ستاۆكا پو نيم سوكراتيتسيا، بۋدەت مەنشە ستيمۋلوۆ پلاتيت ۆ كونۆەرتە» - دەپ قاداپ ايتاقان بولاتىن

(اقوردا سايتىندا بۇل سوزدەردىڭ قازاقشا اۋدارىلماي، ورىس تىلىندە بەرىلگەندىگىنەن، ءبىز دە ونىڭ مازمۇنى وزگەرمەسىن دەگەن نيەتپەن سول قالپىندا بەرىپ وتىرمىز).

ەندى  كوپتەن بەرى ءسوز بولىپ كەلە جاتقان وسى ءبىر تۇيتكىلدى دۇنيە شەشىمىن تابار دەگەن نيەتتەمىز. ءبىر وكىنىشتىسى، وسىنى پرەزيدەنتىمىزدىڭ ايتقانىن كۇتىپ وتىرماي-اق، وسىدان بىرەر جىل بۇرىن دەپۋتتارىمىزدىڭ وزدەرى-اق وسىنداي شەشىم قابىلداعاندا، قانشاما حالىقتىڭ العىسىن الار ما ەدى. ءتىپتى، ەكونونيكانىڭ جاقسارۋىنا، ياعني بيۋدجەتتىڭ وسۋىنە تىكەلەي جاۋاپتى ۇكىمەتىمىزدىڭ دە وسىنداي باستاما كوتەرۋىنە كىم كەدەرگى بولىپتى. سوعان قاراعاندا بيلىك باسىنداعىلار ءۇشىن حالىقتىڭ مۇددەسىنەن گورى قوماقتى ايلىقتارى جانىنا جاقىن، ۋايىم-قايعىسىز ومىرلەرى وزدەرىن اسا قولايلى سەكىلدى.

مىنە، وسى ورايدا كوڭىلدى ءبىراز كۇماندى ويلار شىرمايدى. بىزدە، ادەتتە، جاقسى باستالعان، اسا وزەكتى ماسەلەنىڭ بىردەن شەشىلۋى وڭايعا سوقپايدى. شەنەۋنىكتەر حالىقتان ابدەن اجىراعان، سونىسىمەن دە وزدەرىنە وتە قولايلى تىرشىلىگىنەن اجىراعىسى جوق. سوندىقتان دا ولار قانداي دا باستامانى اۋەلى سوزبۇيداعا سالىپ، سوسىن فورمالدىلىككە اينالدىرىپ، اقىرى سيىرقۇيىرشاقتاندىرىپ بىتىتىرەدى.   

بىرەر مىسال. ءبىر كەزدە بىزدە: «ويباي ماشينالارعا سابيلەر وتىراتىن ورىندىقتار قويۋ كەرەك. ويتپەسەك، ماشينا اپاتىنان اسىرەسە جاس بالالار قاتتى زارداپ شەگەدى»، - دەپ جۇرگىزۋشىلەردىڭ ەكى اياعىن ءبىر ەتىككە تىقتى. سوسىن ولار امالسىزدان بۇل دۇنيەنى قىمباتتىلىعىنا قاراماستان جاپپاي ساتىپ الا باستادى. ال اۆتوينسەكتورار بولسا، ولاردى قاتتى قاداعالاپ، ەرەجەگە باعىنباعاندارعا اياماي ايىپ سالىپ جاتتى. ال، ەندى قازىر وسى كىمنىڭ ەسىندە قالدى؟ ىشىندە مىندەتتى تۇردە بالالار ورىندىعى بار قاي ماشينانى كەزدەستىردىڭىز؟ ءسىرا، وسىنداي ورىندىقتار شىعاراتىن بەلگىلى ءبىر مىقتىنىڭ فيرماسى ءوز ونىمدەرىن مولىنان ساتىپ، تابىسقا قارق بولدى دا، قابىلدانعان قاۋلى دا ۇمىت بولدى. 

مۇنى ءبىر دەڭىز. ال وسىدان بىرەر جىل بۇرىن بيلىكتەگىلەر: «ءبىز ەندى مەملەكەتتىك قىزمەتشىلدەردى، اسىرەسە، لاۋازىمدى جانداردى قاتاڭ قاداعالايمىز. بۇل ءۇشىن ولاردى جىل سايىن تابىس دەكلاراتسياسىن تاپسىرۋعا ءماجبۇر ەتەمىز»، - دەپ ءبىراز ازان-قازان بولدى. اۋەلى مۇنى 2018 جىلى، سوسىن 2019 جىلى، ودان كەيىن 2020 جىلى ەنگىزەمىز دەپ انت-سۋ ءىشتى. ەندى مۇنىڭ اياعى نە بولدى؟ جوعارىداعى ورىندىقتاردىڭ كەبىن قۇشتى.

«باقساق، باقا ەكەن» دەگەندەي باقساق، ءبىزدىڭ ەلدىڭ ەلدى-مەكەندەرىنىڭ ءبارى دە عالامتورمەن قامتىلماعان كورىنەدى. ەندى وسى دا جاڭالىق بولىپ پا؟ الدە مۇنى بيلىكتەگىلەر جاڭا عانا ءبىلدى مە؟ جارايدى، ءتىپتى سولاي بولسىن-اق. الايدا نەگە وسى دەكلاراتسيا تاپسىرۋدى دەپۋتاتتار مەن مينيسترلەردەن، وبلىس پەن اۋدان جانە قالا اكىمدەرىنەن، ۇلتتىق كومپانيا باسشىلدارىنان باستاماسقا؟ ءدال وسى جەردە عالامتور جوق دەپ كىم ايتا الادى؟ ءسىرا، ماسەلە ءبىر مىقتىلداردىڭ تاپقان تابىسى تىم قوماقتى كورىنىپ قالا ما دەگەن قاۋىپ بۇل باستامانى دا جىلى جاۋىپ قويۋعا اكەلىپ سوقتى ما دەگەن كۇمان تۋادى.

ال ەندى پرەزيدەنتىمىزدىڭ وسى جولعى باستاماسىنىڭ دا جوعارىدا ءبىز ءسوز قىلعان دۇنيەلەردىڭ اياعىن قۇشپاسا دەگەن قاۋپىمىزدى دە جاسىرا المايمىز. سىلدىر ءسوز بەن وتىرىك ۋادە بەرۋگە كەلگەندە الدىنا جان سالمايتىن شەنەۋنىكتەرىمىز مۇنى جۇزەگە اسىرماۋعا نەشە ءتۇرلى، سان-ساپالاق قۋلىق ويلاپ تاپپاسىنا كىم كەپىل؟ دەگەنمەن، جاڭا پرەزيدەنتىمىز مۇنداي «اپپاراتتىق ويىننىڭ» جولىن كەسىپ، ويىنا العان دۇنيەنى جۇزەگە اسىرۋعا تاباندى تۇردە كىرىسەدى دەگەن سەنىمدەمىز. مۇنى ءتىپتى مىنا كورونوۆيرۋستىڭ سالدارىنان قوڭىلتاقسىپ قالعان بيۋدجەتىمىزدى تولتىرۋدىڭ بىردەن-ءبىر ءتيىمدى ءتاسىلى ەكەندىگى ەكەندىگىن ايتىپ جاتۋدىڭ ءوزى ارتىق.

جايبەرگەن بولاتوۆ

Abai.kz