وتكەن عاسىردىڭ ورتا تۇسىنا كۇندەي كۇركىرەپ وتكەن ءىى دۇنيە­جۇزىلىك سوعىستاعى ورتاق جەڭىس – ىزگىلىكتى اڭساعان بارشا ادام بالاسى بىرىكسە، ونى ەشقانداي كەدەرگى توقتاتا المايتىنىن ايگىلى ەتتى. بولاشاق مۇددەسi, ادامزات تاعدىرى، بەيبىت ءومىر جايى تالقىعا ءتۇسiپ، تارازى باسىن تەڭسەلتiپ تۇرعان «تار جول، تايعاق كەشۋ» شاعىندا بۇرىن ءبىر-ءبىرىن باق بايلار باقتالاس، ىمىراعا باس يمەس قارسىلاس ساناعان دەرجاۆالار اسپان استى، جەر ءۇستىن قارا بۇلتتاي جاپقان تۇنەك كۇشكە، اجال سەپكەن تاجالعا قارسى بىرىكتى، بىرلەستى، تۇتاستى. وسىنىڭ ارقاسىندا الپاۋىت باسقىنشى تىزە بۇكتى. الىمساقتان جاۋىزدىقپەن اراسى بىتىسپەگەن ىزگىلىك جاھاندىق دەڭگەيدە ۇستەم ءتۇستى.

75 جىل بۇرىن جەڭىستىڭ شۋاق شاش­قان نۇرلى شاپاعاتى بارشا تىرشىلىك يەسىنە شاتتىق سىيلادى. جاھان جۇرت­شىلىعى ۇلتى مەن ناسىلىنە، ءتىلى مەن دىنىنە قاراماي، ءبىر جانداي قۋاندى. قىرعىن مەن قانتوگىستى اڭساعان قانىشەر كۇش­تەردىڭ قاھارى قايتقاcىن، جوق­تىق جۇتاتقان جەر-جاھان قاي­تا تۇلەدى، دۇنيە جاڭاردى، ىزگى­لىك ءىل­گەرى ۇمسىندى. بارشا ەل تاريح­تا ەش­قاشان بولماعان بۇۇ سە­كىلدى الىپ بىرلەستىكتىڭ تۋى اس­تىندا باس قوستى. جاڭا تاۋەل­سىز مەملە­كەت­­تەردىڭ دۇنيەگە كەلۋى­نە جول اشى­ل­دى. دەمەك، ءىى دۇنيە­جۇزى­لىك سو­عىس­­تاعى جەڭىس ادامدى بولمەي­تىن بىرە­گەي مەرەكە. بۇل – جال­قىنىڭ قامىن جالپىنىڭ مۇراتىنا جىققان ورتاق قۇندىلىق. بۇل – بارلىعىمىز ارداق تۇتىپ، اسىلعا بالار مۇرا.

ۇلى جەڭىستى ءار ەل وزىنشە تاني­دى، ءار قىرىن اسپەتتەيدى، تاڭداعا­نىن، تال­عا­مىنا جاراعانىن ءتول تاري­حىنا تاڭ­بالاپ قالدىرادى. كە­ڭەس وداعى بۇل ورتاق جەڭىستى جەكە­شە­لەندىرۋگە تىرىس­قانى بەل­گىلى. سالدارىنان، كەڭەس­تىك وقۋ­لىق­تاردا، ادەبيەت پەن عىلىم­دا فاشيزم­دى كوممۋنيزم جەڭگەندەي ەتىپ ناسيحاتتالدى. جەڭىستى كسرو حالىق­تارىن ءبىرتۇتاس ەتىپ، «بەتون­داي تسەمەنتتەۋگە» جان-جاقتى پاي­دا­لان­عان يدەولوگتار ونىڭ بۇكىل حالىقارا­لىق قوعامداستىقتى توپتاس­تىرا الار قۇندى­لىعىن تارك ەتتى. قانشاما قۇربان­دىقپەن كەلگەن جەڭىسكە «وزگە ەلدەردىڭ قوسقان ۇلەسى ايتۋعا تۇرماستاي ماردىمسىز» دەگەن سوقىر سەنiم، كەلتە تۇيسiك وركەن جايدى. ۇلى جەڭىستى سوم­داۋداعى باتىس ەلدەرىنىڭ ءسۇ­بەلى ۇلەسى، قوماقتى كومەگى تۋرالى اۋىز اشۋ – باس كەتiپ، تiرسەك قيى­لاتىن تiرلiك بولاتىن. ءسويتىپ ماي­دان دالاسىندا جاۋمەن تىزە قوسا، بىرلەسە ارپالىسقان دەرجاۆا­لار اراسىنداعى بiرiكتiرۋشi ىقپالدار ارىنى كۇرت باسەڭسىدى، جاپپاي باسەكەلەستىك جەر-جاھاندا قايتا ءوربىدى. گەرمانيا، كورەيا، جالپى دۇنيە ءجۇزى ەكىگە جارىلدى. كسرو – قازاق جەرىندە، اقش – نەۆادا شتاتىندا يادرولىق پوليگون قۇرىپ، اقىرزامان قارۋىن جەتىلدىرۋگە كىرىستى. قانشاما مەم­لەكەتتىڭ ىرگەسىن سوككەن، قابى­ر­عاسىن قاقىراتقان قاتىگەز سوعىس ءبىر­­لىكتىڭ جوقتىعىنان، الا­ۋىز­­دىق­تىڭ ءورىس الۋىنان، ءھا­كىم اباي ايتقان ادامزاتتىڭ ءبا­رىن بىردەي باۋىرىم دەپ سۇيەر ۇلى گۋ­­ما­نيزمنىڭ توقىراۋىنان تۋىن­داعانى راس. ونى ادامدار تاعى ۇمىت­تى. الەمدىك دەر­­جاۆالار باق­تالاس­تىقتىڭ قاساڭ ۇس­تانى­مىن تiستەي قات­ىپ ۇستانباعاندا، كە­يىنگى زامان باسقاشا قالىپتاساتىن با ەدى؟!

جاسىراتىنى جوق، سوڭعى جىلدارى ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستى – قازاق­تىڭ ازاتتىق جولىنداعى ايقاسى دەپ مويىندامايتىن جانە ونداعى جەڭىستىڭ قۇندىلىعىنا كۇمان كەلتىرەتىن پىكىرلەر ءجيى باس كوتەرەدى. بۇل قىنجىلارلىق جايت. ويتكەنى قازاقتىڭ تۇلەۋى دە، ءبىز­دىڭ تاۋەلسىزدىگىمىز دە، ۇلتتىق قۇن­دىلىقتارىمىز دا ۇلى جەڭىسپەن بىتە قايناسىپ جاتىر. بۇل جەڭىس ارمانى ازارعا اينالىپ، قيالى قىسىر قالا جازداعان قازاق حال­قىنىڭ ەزىلگەن رۋ­حىن كوتەردى، ۇي­قى­داعى ۇلت ساناسىن سەر­پىلتتى. توتا­ليتارلىق قىسىم قۇر­ساۋىنىڭ جۇمسارۋى ارقاسىندا قوعام­دىق قۋ تىرلىكتىڭ كوكجيەگiنەن ۇلتتىق جادىگەرلەر توبە كورسەتiپ، ورتامىزعا قايتا ورالا باستادى. «باتىرلار جىرى» جانە باسقا دا ۇلتتىق جادتان وشە جاز­داعان حالىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ ءجادى­گەرلەرى زەرتتەلىپ، قايتا باسىلدى، قازاق رۋحاني قاينارلارىنان قانىپ ىشۋگە مۇمكىندىك الدى.

ءىى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس سانسىز قازاق باتىرىن جاھانعا جارقى­را­تا ايگىلەدى: ب.مومىشۇلى، ر.قوش­­قارباەۆ، ت.بيگەلدينوۆ، ت.توق­تاروۆ، م.عاب­دۋللين، ن.ءاب­دىروۆ، ق.قايسەنوۆ، ق.امان­جولوۆ، ب.بۇل­قىشەۆ، س.نۇرما­عامبەتوۆ، ءا.ءشا­رىپوۆ، ب.بەيسەكباەۆ، س.باي­­ما­عام­بەتوۆ، ق.سپاتاەۆ، ءا.مول­داعۇلوۆا، م.مامەتوۆا، ح.دوسپانوۆا...

398 دۇشپاننىڭ كوزىن جويعان مەرگەن ت.ابدىكوۆ، 287 ءفاشيستى جەر جاستان­دىرعان سنايپەر ى.ءسۇ­لەي­مەنوۆ، اتاقتى امانگەلدى يمانوۆتىڭ ۇلى، ءجانتاسىلىم ەتەر الدىندا 13 جاۋىن جايپاعان ر.امانگەلديەۆ، قار­سىلاستىڭ بىردە ءبىر تانكىن ءىل­گەرى جىبەرمەي، گراناتاسىمەن سوڭع­ى تانكتىڭ استىنا سۇڭگىگەن كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى ءا.دوس­مۇحام­بەتوۆ، قازاقتان شىق­قان ەڭ جاس كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى، 18 جاستاعى ج.ەلەۋسوۆ... تىزە بۇكسە، جۇرەكجۇتقان باتىر­لىق ۇلگى­لەرى جەتەرلىك. قۋانتار­لىعى، قاھار­مان­دارىمىزدىڭ كوبى مايدان دالاسىندا قالعان جوق، ەلگە ورالىپ وسكەلەڭ ۇرپاققا ۇلاعات بەردى، ەرجۇرەك جاس­تاردى باۋلىدى. قازاقتىڭ ەرلىك ءداس­تۇرى وسىلاي جالعاسىن تاپتى. جە­ڭىمپاز اعا بۋىننىڭ قاھار­مان ىستەرىنە قانىققان، ارىندى ايبارىنان شابىتتانعان جاس ۇرپاق 1986 جىلدىڭ ىزعارلى جەل­توق­سانىندا الاڭ­عا شىقتى، تەڭ­دىك پەن ەلدىكتى اقى­رىپ تالاپ ەتتى، ءتوتاليتاريزمنىڭ قابىر­ع­اسىن قا­قىراتتى. ىردۋ-دىردۋى تۇگە­سiل­مەس تiرلiكتiڭ جەتەگiندە ءجۇرىپ، جەڭىس­تىڭ وسى قىرىن ەلەۋسىز قالدىرىپ، ول جا­يىندا كوپ ءسوز قوزعاي بەرمەيمىز.

تاريحشى عالىمدار بايلامىن­شا، جاھاندىق مايدانداعى جەڭىس ءبىر­نەشە كەزەڭنەن قۇرالعان. بۇل رەتتە كەڭەس كەزەڭىندە ماسكەۋ، ستا­لين­گراد، لەنين­گراد ءۇشىن شاي­قاس­­تاردىڭ جەڭىس جو­لىن­داعى ءۇل­كەن بەتبۇرىس بولعانىنا ەكپىن ءتۇسى­­رىلەتىن دە، وداقتاستاردىڭ جەتىس­تىكتەرى ەلەنبەيتىن. سول الەمدىك سوعىستاعى انتيگيتلەرلىك كواليتسيا ەلدەرى العان اسۋلاردىڭ ايتۋلىسى – نورمانديا جاعالاۋىنا اسكەر ءتۇسىرۋدىڭ ستراتەگيالىق وپە­راتسياسى. تاريحتا نورماند نە­مەسە وۆەرلورد وپەراتسيا­سى دە­گەن اتپەن قالعان وسى شايقاس 1944 جىل­دىڭ 6 ماۋسىمىنىڭ تاڭ ازا­­نىندا باستالىپ، 25 تامى­زى­ندا اياق­تالدى. نەگىزىنەن، ۇلى­بري­تانيا، كاناد­ا، اقش اسكەر­لەرىنەن تۇراتىن، سونى­مەن قاتار اۋسترا­ليا، بەلگيا، چەحيا، گول­لانديا، فرانتسيا، گرەكيا، جاڭا زەلان­ديا، نورۆەگيا، رودەزيا (قازىر زيم­بابۆە), پولشا اسكەري مامان­­دا­رى مەن جاۋىنگەرلەرى دە جۇ­مىل­دىرىل­عان نورمانديا شاي­قاسى «الەم تاري­حىنداعى ەڭ ءىرى دە­سانت­تىق وپەراتسيا» بولىپ ەسەپتە­لەدى: 3 ملن-داي قالىڭ قول انگ­ليادان فرانتسياعا قاراي لا-مانش بۇعازىن كەسىپ ءوتىپ، ۇرىس سالدى.

كەڭەس اسكەرلەرى قاتىسپاعان­دىق­­تان وسى ۇلى جورىق كسرو-داعى تاريح وقۋ­لىقتارىنان ورىن الا المادى. بىراق تاۋەلسىز قازاق­ستان­نىڭ جەتكىنشەكتەرى ورتاق جەڭىس­تىڭ ۇستىنىن نىعايتقان وسى ۇلى وقيعانى بىلە جۇرگەنى اب­زال. ەل­­با­سىنىڭ «ۇلى تاريح كەمەل ك­ەلە­شەككە جەتەلەيدى» دەپ ايت­­قانى بار. وۆەرلورد وپەراتسياسى­نان سوڭ وداقتاستار ءپاريجدى ازات ەتىپ، فرانتسۋز-گەرمان شەكاراسىنا بەت الدى. 1944 جىلدىڭ كۇزىن­دە ولار گەرمانيانىڭ باتىس شەك­ارا­­سىنا اياق باستى. ۆەرماحت با­تىس ەۋروپاداعى بارلىق دەرلىك بەكىنىس­تەرىنەن ايىرىلدى. ارتىنشا 1944 جىلعى جەلتوقسان – 1945 جىلعى قاڭتار ايلارىندا جۇرگەن اردەن وپەراتسياسى، ودان كەيىنگى ەلزاس-لوتارينگيا، كولمار جانە مااس-رەين وپەراتسيالارى دا نەمىس ديۆيزيالارىن كۇيرەتتى.

تاعى ءبىر كەزەڭ: 1945 جىلدىڭ 25 ساۋىرىندە كەڭەس وداعى مەن امەريكا سولدات­تارىنىڭ تاريحي كەزدەسۋى بولدى، ولار ەلبا وزەنى ارقىلى وتە­تىن كوپىردە العاش رەت قول الىس­تى. وسى ءجۇز­دەسۋ گيتلەرشىلەر جە­ڭى­­لىسىنىڭ جار­شىسىنا اينالدى. «ەلبا رۋحى – ەلدەرىمىزدىڭ قاي­شى­لىقتاردى كەرى ىسىرىپ، ورتاق ماق­ساتتار ءۇشىن سەنىمگە دەن قويىپ، ىنتىماقتاسا الاتىنىنىڭ جارقىن ۇلگىسى بولدى»، – دەلىنگەن اقش پەن رەسەي پرەزيدەنتتەرىنىڭ 2020 جىل­عى 25 ساۋىردەگى بىرلەسكەن ءمالىم­دەمەسىندە.

ادام اتاۋلىعا قاسىرەت اكەلگەن گيتلەرشىلەردىڭ جاھاندى جاۋلاپ الۋ جوسپارىنا نۇكتە قويعان تاريحي وقيعا – بەرلين وپەراتسياسى ەكەنى ءسوز­سىز. ۇلى دالانىڭ قايسار ۇلانى راقىم­جان قوش­قارباەۆ 19 جاستاعى سەرىگى گري­گوري بۋلاتوۆپەن بىرگە وق پەن بومبا نوسەرلەتە جاۋعان كوشەلەر مەن الاڭدى ءجۇرىپ ءوتىپ، 30 ءساۋىر كۇنى كەشكى 18 سا­عات 30 مينۋتتا رەيحستاگتىڭ قاسبەت-فرون­تونىنا جەڭىستىڭ قىزىل تۋىن ءىلدى. بۇل ءفاشيزمنىڭ جەر عالامشارىندا ۇستەمدىك ەتۋىنە ەش مۇمكىندىگى قال­ماعانىنىڭ سيمۆولىنا اينالىپ، بار­لىق وداقتاستىڭ جاۋىنگەرلەرىن رۋح­تاندىردى. ءبىر عاجابى، وسىناۋ تاريحي وقيعانى دۇنيە ءجۇزى­نە ءبىرىنشى بولىپ امەريكا حابار­لاعان: The New York Times جەتەك­شى باسىلىمى 1945 جىلعى 30 ءساۋىر كۇنى قاتتالىپ، 1 مامىردا تارا­­عان سانىندا «رەيحستاگتا كەڭەس تۋى جەلبىرەپ تۇر!» دەگەن سەن­سا­تسيالىق جاڭا­لىقتى جاريا ەتتى. ماقالا: «كەشە كەڭەس اسكەر­لەرى بەرليندى باسىپ الىپ، رەيحس­تاگقا ءوز قىزىل تۋىن تىكتى» دەگەن سويلەممەن تۇيىندەلەدى. 1 مامىردا، ياعني ءۇشىنشى رەيحتىڭ بۇل «ۇياسى» تازارتىلعاننان كەيىن عي­مارات­تىڭ ءار تۇسىندا 20 شاقتى تۋ پايدا بولدى. بىراق تۇڭعىشتىڭ اتى تۇڭعىش. ايتسە دە كەڭەس وداعىنىڭ باسشىلىعى قاھارمانداردى مارا­پاتتاۋعا اسىقپادى. تەك 2 مامىر­دا رەيحستاگ توبەسىنە تۋ كوتەرۋ سالتاناتىن وتكىزۋ ءۇشىن ءاس­كەري بولىمدەردىڭ وكىلدەرى كان­تاريا مەن ەگوروۆ تاڭداپ الىنادى. كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعى دا سولارعا بەرىلدى. ال ناعىز باتىرلاردىڭ ەرلىگى ەلەنبەي قالدى.

جۋىردا 2020 جىلدىڭ مامىر ايى باسىندا رەسەي قورعانىس مينيسترلىگى بەرلينگە شابۋىلدىڭ سوڭعى كۇندەرىنە جانە رەيحستاگ­تى الۋعا قاتىستى ءبىراز قۇجاتتىڭ قۇپيا­لىلىعىن جويىپ، جاريالادى. تسيفرلاندىرىلعان تاريحي قۇجات­تار ۆەدومستۆونىڭ رەسمي سايتىن­دا ورنالاستىرىلدى. ولاردىڭ اراسىندا ستالينگە باعىتتال­عان مارشال كونەۆتىڭ بەرليننىڭ بەرىلگەنى جانە مارشال جۋكوۆتىڭ رەيحستاگتىڭ كەڭەس اسكەرلەرى قو­لى­نا كوشكەنى تۋرالى باياندامالارى بار. بىراق وندا قازاقتىڭ حاس باتىرى ر.قوشقارباەۆ جايىن­دا ءبىر اۋىز ءسوز جوق. شىنىندا، ونىڭ بۋلاتوۆپەن بىرگە رەيحستاگقا ەڭ العاش بولىپ تۋ تiككەنiن ءبارi دە بiلگەن: ستالين دە، باس شتاب تا، ماي­دانداعى ساردارلار دا. سە­بەبى، ر.قوشقارباەۆ وزىنە جۇكت­ەل­­گەن تاپسىرمانى مۇلتىكسىز ورىن­­دا­عانى انىقتالا سالىسىمەن، پول­كوۆ­نيك ە.ساركيسوۆ ەرلىك جاسا­­عان­­داردىڭ اتى-ءجونiن، ونىڭ قاي دي­ۆي­زيادان، پولكتان، روتادان، ءتىپ­تى قان­داي ۆزۆودتان ەكەنiن مار­­شال گ.جۋكوۆقا تاپتىشتەي ءمالiم­دەيدi. مارشال جۋكوۆ iلە-شالا ستا­لينمەن بايلانىسقا شى­عادى. اقىرى نەمەن تىنعانى ءمالىم.

قازاق باتىرىنىڭ ەرجۇرەك ءىسىن نەمىستەردىڭ ءوزى مويىندادى. 1967 جىلى گەرمانيادان قازاقستانعا رەسمي دەلەگاتسيا كەلىپ، راقىمجان قوشقارباەۆتى ىزدەيدى. ول كەزدە باتىر الماتىنىڭ شەتكى اۋدان­دارى­نىڭ بىرىندە قاراپايىم جۇ­مىس ىستەپ جۇرەدى. بۇل جاعدايعا تاڭ قالعان شەتەلدىك مەيماندار قوش­قارباەۆ فاشيستەر سوعىسىن توقتاتقان تۇلعانىڭ ءبىرى رەتىندە مويىن­دالعانىن، ءتىپتى گەر­مانيا­نىڭ كوپتەگەن كاسىپورنىندا وعان ارنالعان بۇرىش اشىلعانىن حابارلايدى. مۇنى ەستىگەن ءبىزدىڭ باس­شىلار دەرەۋ راقىمجانعا قۇر­مەت-قوشەمەت كورسەتىپ، جاڭادان سا­لىنعان ساۋلەتتى، سالتاناتتى سترا­تەگيالىق نىسان – ءزاۋلىم «الماتى» قوناق ءۇيىنىڭ ديرەكتورى لاۋا­­زىمىن ۇسىنادى.

وسى ماڭىزدى دەرەكتى ەستە قال­دىرۋ ماق­ساتىندا مەن اۋعان سوعىسى ارداگەر­لەرىنىڭ اتىنان «ۇلى جەڭىستىڭ 70 جىل­دىعىنا وراي «الماتى» قوناق ۇيىندە راقىم­جان قوشقارباەۆتىڭ مەمو­ريال­دىق تاقتاسىن ورناتۋ» تۋرالى باستاما كوتەرىپ، حات جازدىم. ويتكەنى داڭقتى قازاق باتىرى 1967 جىلدان باستاپ، 20 جىلدان استام ۋاقىت بويى سوندا ديرەكتور قىزمەتىن اتقاردى. اقىرى Qazaqstan Ardagerleri قاۋىم­داس­تىعىنىڭ جانە ۇلى وتان سوعىسى ار­داگەرلەرى كەڭەسىنىڭ ىق­پال ەتۋى­مەن 2015 جىلدىڭ مامى­رىندا نى­سان­نىڭ قاسبەتىندە ر.قوش­قار­باەۆ­قا ارنالعان مەموريالدى تاقتا سالتاناتتى تۇردە اشىلدى. ءبىز مۇنى «شەتەلدەن كەلگەن قوناقتار قازاقتىڭ قاس باتىرىن تانىسىن!» دەگەن نيەتپەن دە جاسادىق.

اقىرعى كەزەڭ: 1945 جىلدىڭ 2 قىر­كۇيەگى – سول كەزدە بولعان 73 مەم­لەكەتتىڭ 62-ءسى نەمەسە جەر تۇرعىندارىنىڭ 80%-ى قاتىسقان ءىى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس­تىڭ اقىرعى اككوردىنا اينالدى. ازيا، ەۋروپا، افريكا كونتينەنتتەرىن جانە بارلىق مۇحيتتى قامتىعان ۇرىس قيمىل­دارى تولىق دوعارىلدى. بۇكىل الەم ءدال وسى كۇندى اتاپ وتەدى. سەبەبى 1945-ءتىڭ مامىرىندا گيتلەرلىك گەرمانيا تال­قان­دالعانىمەن، جەر-جاھاننىڭ ءار بۇرى­شىندا سوعىس قوڭىر كۇزگە دەيىن جالعاس­قانى بەلگىلى.

قازاقستان ەسكى كەڭەستىك يدەو­لوگيا سالقىنىمەن وسى داتانى سول بويى ەلەۋسىز قالدىرىپ كەلەدى.

ارداگەرلەرگە 9 مامىردا قۇر­مەت-كوشەمەت كورسەتۋمەن شەكتەلمەي، 2 قىركۇيەكتە دە ۇلىقتاۋ شارالارىن قولعا العان ءجون. ونىڭ ۇستىنە سونىڭ نەگىزى دە قالانىپ وتىر. جاھاندىق پاندەميا سالدارىنان 9 مامىرعا جوسپارلانعان جەڭىستىڭ سالتاناتتى شارالارى وتپەي قال­دى. كوروناۆيرۋسپەن كۇرەس­تە ادام­زات جەڭىسكە جەتسە، وسى سالتانات­تى ءراسىم­دەردى بيىل­­عى 2 قىركۇيەكتە ۇيىم­داس­تىرۋ­عا بولادى. دەمەك، ۇلى جەڭىس­تى مەرە­­­كە­لەۋ تاريحىنىڭ جاڭا بەتى اشى­­­لادى. بىرىنشىدەن، بۇل فا­­شيس­­­­تىك گەر­مانياعا عانا ەمەس، يم­­پە­­ريا­­ليستىك جاپونياعا قارسى ماي­­­­دانعا قاتىسقان قازاقستان­دىق­تار­­­دىڭ ەرلىگىن ەسكەرۋگە جول اشىپ، ادىلدىكتى قالپىنا كەلتىرەر ەدى. ەكىن­شىدەن، كوپ باعدارلى سايا­سات ۇس­تاناتىن قازاقستان حالقى جەڭىس­كە جەتۋ جولىندا اقش، ۇلى­­بريتانيا جانە باسقا دا وداق­تاس­تار كورسەتكەن زور كومەكتەن حا­بار­دار بولعانى دۇرىس. 1941 جىل­دان باستاپ لەند-ليز اياسىندا جە­ت­كىزىلگەن زاماناۋي ۇشاقتار، وزىق اسكەري تەحنيكا، ازىق-تۇلىك پەن ءدارى-دارمەك جەڭىسكە جەتۋگە ايتار­لىقتاي ىقپال ەتتى. ماسەلەن، 1941 جىلعى قازاندا وداقتىڭ «جۇرەگى» – ماسكەۋدى قورعاۋعا بۇي­رىق العان 3 مايدان اسكەرىنە جالپى سانى 568 ۇشاق بەرىلەدى، ونىڭ 389-ىنان باسقاسى اقاۋلى جانە بۇزىلعان بولىپ شىعادى. ءدال وسى كەزدە، 1941 جىل­دىڭ قازان-جەلتوقسانىندا انگ­ليادان كسرو-عا 669 ۇشاق، 487 تانك كەلگەن. ال اقش مۇحيت ارقىلى 1942 جىلدىڭ 30 ماۋسىمىنا دەيىن 545 ۇشاق پەن 783 تانك جەتكىزدى. بۇدان بولەك، تەك «السيب» (الياسكا-ءسىبىر) باعىتى بويىنشا 7925 ۇشاق اۋە جولىمەن جىبەرىلدى. ۇلى­بريتانيا 1941–1945 جىلدارى كسرو-عا ميلليارد فۋنتقا باعا­لان­­عان 4 ملن توننا اسكەري جۇك، تاماق جانە ءدارى-دارمەكتى تە­گىن بەردى. امەريكا كومەگى 9,4 مل­رد دوللاردان استى، ونىڭ 41,15%-ى – اسكەري تەحنيكا، قارۋ-جا­راق. بۇگىندە رەسەي زەرتتەۋشىلەرى دە كەڭەس زامانىندا ءمان-ماڭىزى قاسا­­قانا تومەندەتىلگەن وداقتاستار كومە­گىن قايتا زەردەلەپ، شىندىقتى اشۋدا.

دامىعان ەلدەر ساپىنا ۇمتىل­عان ەلىمىز تمد كولەمىمەن شەكتەل­مەي، دۇنيە جۇزىندەگى دوستارىمەن ورتاق جەڭىس-جەتىستىكتەرىنىڭ تاريحىن دا تانۋى قاجەت. مۇنىڭ ءبارىن تانىم كەڭiستiگiندەگi اقتاڭداقتىڭ ورنىن تولتىرۋ ءۇشىن ايتىپ وتىر­مىز. كەشەگى تاريحتىڭ سىن كەزە­ڭىندە الەمدىك قوعامداستىق ورتاق جاۋعا قارسى جۇدىرىقتاي جۇمىلا ءبىلدى. ەندەشە بولاشاق قاۋىپ-قاتەرلەر الدىندا دا بارشامىز باس بىرىكتىرە الارىمىز ءسوزسىز.

ورتاق جەڭىستى ۇلىقتاۋ ارقىلى ءبىز جەڭىمپاز اتا-بابامىز­دان مي­راسقا قالعان ىزگى قۇندى­لىق­تار­دىڭ كەلەشەكتە جالعاسۋىنا جول اشامىز. الداعى بەل استىندا بەي­تانىس ۇرپاق تۇر. وعان ۇلى جەڭىس­تىڭ ادامزاتتى ارازداستىرماي اعايىنداستىراتىن، تالاستىر­ماي تابىستىراتىن ۇلى قۇندى­لى­عىن تابىستاپ ۇلگەرۋىمىز كەرەك. باتىرلاردىڭ ەرلىك جولىن، ونەگەلى ءومىرىن جاس ۇرپاق ساناسىنا بەرىك ۇيالاتۋعا، سوعان باۋلۋعا ءتيىسپىز.

تاۋەلسىز ەلىمىزدە تاۋەلسىز سانا قالىپ­­تاستىرۋدامىز. ازات ەل ەسە­بىندە بۇل ىستە دە بوگ­دەگە بو­دان بولماي، سونداي-اق سەرىك­تەس­تەرى­مىزبەن سىيلاستىعى­مىز­دى دا ساقتاي وتىرىپ، جەڭىستى مەرەكەلەۋدىڭ ۇلتتىق ءرامىز-نىشاندارىن تۇزە بەرۋىمىز قاجەت. قوعام وسىنى تالاپ ەتىپ وتىر. قازاق ەلى ءۇشىن جەڭىستىڭ ءبىر سيمۆولى «گەورگيەۆسكايا لەنتا» نەمەسە «اجالسىز پولك» شەرۋى ەمەس. ءبىزدىڭ ءوز جولاعى­مىز، ءوز جولىمىز بار. مەملەكەتتەگى ءار مەيرامنىڭ مازمۇنى قازاقى ۇعىمعا ساي بولۋى ءتيىس. بۇل – قۇران باعىشتاپ، ارۋاقتاردى ەسكە الار كۇن. وسى ىستە ازاماتتىق قوعاممەن ساناسا، زامانمەن جاراسا بىلگەنىمىز ماڭىزدى. بۇل ىرگەلى ەلدەرمەن تەرەزەمىز تەڭ بولۋى ءۇشىن كەرەك.

جانقيارلىق ەرلىك، ازاماتتىق ورلىك، تىنىمسىز ەڭبەك، ادالدىق­تان ءنار العان وتانشىلدىق ءوزارا ءۇي­­لەسىم تاۋىپ، قۇرىشتاي تۇتاس­قان­­­دا عالامات كۇش-قۋاتى بار ۇلى­­لىق تۋدىرادى. ول ۇلىلىق – جەڭىس. جەڭىس كۇنى قۇتتى بولسىن، اعايىن!

باقىتبەك سماعۇل،

Qazaqstan Ardagerleri قاۋىمداستىعىنىڭ توراعاسى.

دەرەككوزى: ەgemen.kz

Abai.kz