پرەزيدەنت  ق.ك. توقاەۆ  مىرزاعا!

                                                ا ش ى ق   ح ا ت

قۇرمەتتى قاسىم-جومارت!

اكەڭ كەمەل اعامەن جازۋشىلار وداعىمىزدا ءۇشجارىم جىل قىزمەتتەس بولدىم. جاس ايىرماشىلىعىمىزعا قاراماي اڭگىمەلەسىپ تە جۇردىك. بىردە بۇرىنىراقتا شىققان «تۇندە اتىلعان وق» حيكاياتىنىنىڭ جازىلۋى، باسىلۋى، تارالىمى تۋرالى «قىزىق-شىجىقتى» ايتىپ بەرگەنى بار. حيكاياتى جايىندا ەستىگەن ارقيلى ءسوزدىڭ انىعىن وزىنەن ەستۋدى قالاعانمىن. «ءوتتى، كەتتى، قايتەسىڭ سونى»، دەي سالمادى. ادەتىنشە ءسال-ءپال جىميا وتىرىپ، ىقىلاستانا ايتتى.

كەمەڭدى كورە قالعانىم، اعا تۇتقانىم سەبەپ شىعار، مىنا حاتىمدى «سەن» دەپ باستادىم، تۇسىنەرسىڭ، رەنجىمەسسىڭ. اتامىز قازاق  بي-بولىسپەن دە،  اعاسۇلتان-حانمەن دە «سەن» دەپ سويلەسكەن عوي.

ءوزىڭ وسكەن سوۆەتتىك كەزدە الدىنا حات كەلگەن ۇلكەن-كىشى باسشىلار    يەسىنە ءبىر اپتادان كەشىكتىرمەي جاۋاپ قايتارۋعا مىندەتتى بولدى. ال «سوۆەتتىك سولاقايلىقتاردان قۇتىلعانىمىزدان» كەيىن بىزدە ول ءتارتىپ جايىنا قالدى. بۇل جايتكە ءوز باسىمنان عانا مىسال كەلتىرسەم: نۇرسۇلتان نازارباەۆتى پرەزيدەنت بولۋىمەن قۇتتىقتاعاننان باستاپ، جىلىنا 1-2 حات جولداپ ءجۇردىم. وزىمە ەشتەڭە سۇراعان ەمەسپىن. ونىڭ كەيبىر قادامدارىنىڭ، قوعامداعى، ەڭبەككەر قاراپايىم حالىق تىرلىگىندەگى  وزگەرىستەردىڭ كوكەيىمە قونباعانىن جازدىم. مەملەكەتتىك حاتشى قانات ساۋداباەۆتىڭ تۇسىندا عانا ونىڭ  قولىمەن  ەكى عانا جاۋاپ كەلدى. «الاي عوي، بىلاي عوي» دەگەن الاۋلايمەن. ەكىنشى جاۋاپتى جازدىرعان  «كەشىرىمنىڭ كىناسى نە؟» دەگەن ساۋالمەن 2009-جىلى شىلدەنىڭ 19-ى كۇنى جولداعان حاتىم بولدى. «سەمەي اتوم پوليگونىنا قارسى كۇرەستى رەسمي اشىق، جانپيدالىقپەن باستاعان، پوليگوندى جابۋعا بىردەن-ءبىر سەبەپشى بولعان، كسرو ۇكىمەتىنەن 40 جىل بويى پوليگوننان زارداپ شەگۋشى سەمەيلىكتەرگە  ماتەريالدىق كومەك كورسەتۋدى تالاپ ەتكەن، ول تالابىن ورىنداتقان  ازامات كەشىرىم بوزتاەۆ ەمەس پە ەدى؟ كەشىرىمنىڭ جاسى 60-قا تولعاندا قۇتتىقتاعان جەدەل حاتىڭىزدا، نۇرسۇلتان ءابىشۇلى، سول ەڭبەگىن   اتاپ، العىس ايتتىڭىز. ال ەندى، كەشىرىم قايتىس بولعاننان بەرىدە، مارقۇمنىڭ  ەڭبەگىن ادەيى ەسكەرمەي، ارۋاعىنان اتتاپ كەتىپ جۇرگەن، قايدا، قاشان بولسىن پوليگونعا قاتىستى ءسوز بولا قالسا، ونى ءوزى، وزدەرى جاپقان ەتىپ ايتىپ تا، جازىپ تا جۇرگەن دوسىڭىز ولجاس سۇلەيمەنوۆكە ءبىر ۋاق نەگە: «ونىڭ نە؟ ۇيات قوي؟!» دەمەيسىز، نەمەسە پوليگون جايىن ەڭ جاقسى بىلەتىن ءوزىڭىز كەشىرىمدى نەگە ۇمىتتىڭىز؟» دەگەنمىن.

وسىمەن العىسوزىمدى اياقتاپ، وسى سايتتا جاسالعان باستامانى قۇپتاپ،   مەن دە وزىڭە پوشتا ارقىلى جەتۋى ەكىتالاي پىكىرلەرىمدى اشىق حاتپەن ايتايىن (بۇلاردىڭ ءبىرازى كەزىندە ن.نازارباەۆقا جولدانعان بولاتىن).

العاشقى «رەفورمامىز» اۋىل شارۋاشىلىعىمىزدى جەكەشەلەندىرىپ، بەرەكەسىن كەتىرۋدەن باستالعانىن بىلەسىڭ. قازاقتىڭ تۇراعى، ازىق-تۇلىك قويماسى عانا ەمەس، التىن بەسىگى بولعان اۋىل ازدى-توزدى. كوبىنەسە اۋىل، اۋدان اكىمدەرى باستاعان پىسىقايلار جەردى نە رەسمي، نە بەيرەسمي جولمەن ءوزارا بولىسكە سالىپ، مالىمەن جاق ساقتاۋشى قاراپايىم ەڭبەكشى جۇرت ولاردان قىمباتقا ءشوپ ساتىپ الۋعا ءماجبۇر بولدى. جۇمىسسىز جاستارى قالالاردى جاعالاپ  كەتىپ، زەينەتكەرلەر مەكەنىن اينالعان اۋىلعا مالىن ساتۋدان وزگە جول قالمادى. بۇگىندە قولىندا، تىم بولماسا، ءبىر جىلقىسى، ءبىر سيىرى، بەس-التى قوي-ەشكىسى بار اۋىل تۇرعىنىن تابۋ قيىن. قىلاياعى اۋىزسۋعا  جارىماي وتىرعان اۋىل نەشەۋ ەكەنىن بىلەسىڭ بە؟

«قولىندا تىم بولماسا...» دەگەنگە قايىرىلىپ ايتسام: 1988-1989 جىلدارى مال شارۋاشىلىعىمىزدا بار 33 ميلليون قويدىڭ سانىن الداعى     ون جىلدا 50 ميلليونعا جەتكىزۋ جايىندا رەسمي شەشىم، ۇران بولدى. سول 33 ميلليون قوي قايدا كەتتى؟

سوڭعى ون شاقتى جىلدا ۇكىمەتتە اۋىل شارۋاشىلىعىن قالپىنا كەلتىرۋ ماسەلەسى ءۇش مارتە كوتەرىلىپ، ونى پارلامەنت قۇپتاپ، پرەزيدەنت بەكىتىپ، مەملەكەت بيۋدجەتىنەن جۇزدەگەن ميلليارد تەڭگە ءبولىندى. وڭ ناتيجەسى كانە؟

ونەركاسىبىمىز دە، قۇرىلىسىمىز دا جەكەشەلەندىرىلىپ، پالەن جىلدان سوڭ ونى دا كوتەرۋ ءسوز بولدى. «ولاردى وڭداۋ قارجىسى بارلاردىڭ عانا قولىنان كەلەدىمەن» شەت ەلدەردەن بايلار شاقىرىلدى. ولارعا وزىمىزدە پايدا بولا باستاعان «ىسكەرلەر» قوسىلىپ، قازان-ءشومىشتى يەلەنىپ، ىشتەرى مايلانىپ، ميلليونەر-ميللياردەر بولىپ شىعا كەلدى. بۇگىندە ولاردىڭ    سانى 60 شامالى. سولاردىڭ  قولاستارىنداعى جۇمىسشىلارىمىز اندا-ساندا: «جالاقىمىزدى كوبەيتۋدى تالاپ ەتەمىز!» دەپ ايقايلاپ  قويىپ، الدانىپ ءجۇر. ەستىگەن قۇلاق جوق.

بىزدە: «ەكونوميكالىق دامۋىمىز الەمدى تاڭداندىرۋدا!.. كاپيتاليستىك باي پالەن ەلدى، تۇگلەن ەلدى باسىپ وزىپ، ەڭ باي وندىقتىڭ قاتارىنا قوسىلۋعا جاقىنداپ قالدىق!» دەگەندەي ءمانسىز ماقتان كوپىرشىگەلى قاشان؟!.

ەكونوميكالىق دامۋ، مەنىڭشە، ەڭ اۋەلى حالىقتىڭ الدىنداعى اسى، ۇستىندەگى كيىمى ارزانداۋدان كورىنسە كەرەك. سولاي بولدى ما؟ جوق. نەمەسە پاتەراقىمىز، كوممۋنالدىق قىزمەتكە تولەمىمىز تومەندەپ كوردى مە؟ جوق. «ارزاندادى» دەگەن ءسوزدى ەستۋدەن كۇدەر ۇزدىك  پە؟ ۇزدىك.

ەكونوميكامىزدى نوقتالاۋشى «كۇش» - جەمقورلىق، پاراقورلىق. ءاۋ باستا مۇناي مەن گاز، ءتۇستى مەتالل مەن ەلەكتر... ماسەلەلەرىمىزدى شەشىپ      بەرۋگە كىرىسكەن امەريكاندىقتار ءبىزدىڭ بيلىك باسىنداعىلارعا 82 ميلليون دوللار اساتىپ، ول  كەيىن «قازاقگەيت» ىسىندە دالەلدەنگەنى ەسىڭدە شىعار؟ بىراق اقشامەن جاسالعان قىلمىس اقشامەن جابىلاتىنىن سول جولى جانە ودان بەرىدە دە سان كوردىك ەمەس پە؟

بىزدەگى اشىق تا، استىرتىن دا ميلليونەر-ميللياردەرلەردىڭ كەيبىرەۋى شەت ەلدەردىڭ حان سارايىنداي عيماراتتارىن، كوپقاباتتى ۇيلەرىن، ۆيللالارىن ونداعان ميلليون دوللارعا ساتىپ الىپ،  دەمالىستارىن، تويلارىن سوندا وتكىزىپ  جۇرگەنى  بەكەر مە؟ ولار سونشاما قىرۋار قارجىنى قانداي ادال ەڭبەگىمەن تاپتى؟ الدە اتا-بابالارىنان ارقايسىنا ات باسىنداي التىن مۇرا قالىپ  پا؟ ءوزىمىزدىڭ تاۋەلسىز گازەتتەر،  تىپتى شەت ەلدەردىڭ ءباسپاسوزى ايقايلاتا جازسا دا، ول ماسقاراعا رەسپۋبليكانىڭ نە زاڭ ورىندارى، نە پارلامەنتى نازار اۋدارمادى.  ال سول «كيەلى» توپتىڭ  تويىپ سەكىرۋى قاشانعى ۇدەي بەرەدى؟

توڭىپ سەكىرۋشى، تۇرمىستىڭ قىمباتشىلىعىنان تاۋقىمەت تارتۋشى كوپشىلىكتەن،  مىسالى،  مۇعالىمدەر مەن دارىگەرلەردى  ءبولىپ ايتۋعا ءتيىسپىن. كۇنى ەرتەڭ حالقىنا قىزمەت ەتەتىن ۇرپاقتى ادالدىققا، ادىلدىككە تاربيەلەپ ءوسىرۋشى مۇعالىمدەردىڭ  ول ۇلاعاتتى ىسكە  بىلىمىنە قوسا قانشاما جۇيكەسىن جۇمساپ جۇرگەندەرىن ەسكەرگەن بيلىك بىزدە بولدى ما، بار ما؟ ال ول ۇرپاقتىڭ دەنساۋلىعىن قورعاۋشى، ساقتاۋشى دارىگەرلەردىڭ شە؟ اۋىلدىڭ مۇعالىمى مەن دارىگەرىنىڭ ايلىق ەڭبەكاقىسى 50-60 مىڭ تەڭگەنىڭ، قالانىڭ جوعارى وقۋ ورنىنداعى وقىتۋشىلاردىڭ ايلىعى 90-100 مىڭ تەڭگەنىڭ توڭىرەگىندە. ولارشا جۇيكەسى توزبايتىن پارلامەنت دەپۋتاتتارىنىڭ ايلىعى 700-800 مىڭ تەڭگە ەكەن. ياعني 1 دەپۋتات 70-80 مۇعالىمنىڭ،  دارىگەردىڭ ايلىعىن الىپ وتىر. سوراقىلىق پا، جوق پا؟ بۇل سۇراقتى بيلىك باسىنداعىلارعا مەن دە ماقالام ارقىلى بىرنەشە رەت قويعانمىن. ن.نازارباەۆقا دا، پارلامەنتكە دە جازعانمىن. ءلام-ءميمسىز كەتە باردى.

بىلتىر كوپتەن تانىس دەپۋتاتقا بىردە: «سەندەر جىلىنا جۇزدەگەن زاڭ شىعارعاندارىڭدى ايتىپ شوقتىقتاناسىڭدار. ءبىلىم-عىلىم، مەديتسينا جايىندا دا شىعارعان بولارسىڭدار. مۇعالىم مەن دارىگەرگە قامقورلىق جاساۋ، ءدارى-دارمەكتىڭ ساۋداعا تۇسۋىنە تيىم سالۋ  مىندەتتەلدى مە؟ جالپى زاڭدارىڭنىڭ قايسىسى قالاي ورىندالىپ جاتقانىن قاداعالايسىڭدار ما؟» دەگەنىمدە ول: «ءبىزدىڭ مىندەتىمىز - كەرەك زاڭدى شىعارۋ، ونىڭ ورىندالۋىن ۇكىمەت قاداعالايدى» دەدى. «سوندا سەندەردە زاڭدارىڭنىڭ وزدەرىڭنەن ارعى جولىن باقىلايتىن نە كوميتەت، نە كوميسسيا جوق پا؟»  دەسەم، قالاۋلىمىز: «ونىڭ بىزگە كەرەگى  نە، باقىلايتىن ورگان بارىن ايتتىم عوي؟» دەدى. ءوز جۇمىسىنىڭ  ناتيجەسىنە  وزى نازار اۋدارمايتىن پارلامەنتتەن نە قايىر؟

مەنىڭشە، پارلامەنتتى «ونىڭ بىزگە كەرەگى نەشىل» سالتاناتشىلدىققا باۋىر باسقان ساياساتشى، اقىن، سازگەر، ءانشى-بيشىلەر انسامبلىنەن ارىلتىپ، دەپۋتات سانىن شەكتەپ، قۇرامىن ەكونوميكا، زاڭ ءىسى ماماندارىنىڭ ەسەبىنەن جاڭارتىپ، ايلىقاقىسىن  دۇرىس مولشەرلەۋ، ءتىپتى ەكى شاتىردىڭ (پالاتانىڭ) بىرەۋىن عانا ۇستاۋ   جون بولماق.

بۇعان جالعاستىرار  ءسوزىم بىزدەگى حالىقتار اسسامبلەياسىنا قاتىستى. ول ۇلت پەن ۇلىستاردىڭ اراسىندا نارازىلىق،  شيەلەنىس  بولماۋىن الدىن الا  قاداعالاۋ مىندەتىن اتقارادى ەكەن.  «ءجا»، دەلىك. ونداي وقيعالار وقتا-تەكتە بولا قالعاندا دەڭگەيىنە قاراي: اۋىلدىق، اۋداندىق، قالالىق، وبلىستىق اكىمشىلىكتەر دۇرىس رەتتەپ وتىردى. ولاردان اسىپ، ۋشىعىپ، ءتيىستى مينيسترلىكتىڭ، ۇكىمەتتىڭ، پارلامەنتتىڭ، پرەزيدەنتتىڭ الدىنا بارعانى بولعان جوق. بولعانى – بىلتىرعى قازاق-دۇڭگەن قاقتىعىسى. ەگەر اسسامبلەيا مىندەتىن تىڭعىلىقتى اتقارىپ كەلە جاتسا، ول قاقتىعىس بولمايتىن ەدى، بولا قالعاننىڭ وزىندە ءدۇيىم جۇرتتى دۇرلىكتىرگەن وقيعاعا ۇلاسپاس ەدى. ياعني ەكىنشى پارلامەنتكە ۇقساس اسسامبلەيا حالىققا شىنىمەن وتە قاجەت پە؟ مەملەكەتتىك بيۋدجەتكە سالماق سالماي وتىر ما؟..

حالىقارالىق دەڭگەيدە قالىپتاسقان قاعيدالاردىڭ ءبىرى: ءبىلىم بەرۋ مەن دەنساۋلىق ساقتاۋ قىزمەتى اقىلى مەملەكەت حالىقتىق مەملەكەت ەمەس دەلىنگەن. راس قوي؟ بىزدە تاۋەلسىزدىك بۇيىرعاننان بەرىدە  بۇل سالالاردا تەگىن ەشتەڭە جوق. بوساپ تۇرعان ءتىستى جۇلىپ تاستاۋدىڭ ەمحانالىق نارقى 2,5 - 3 مىڭ تەڭگە بولىپ تۇر.

ال ەكىنشى قاعيداسى: مەملەكەت، ۇكىمەت باسشىلارى مەملەكەتتىك تىلىندە سويلەمەيتىن ەل ۇلتتىق مەملەكەت ەمەس دەيدى. راس قوي؟  بىز شە؟ شەت ەلدەرگە شىققانداعىسى بىلاي تۇرسىن، شەت ەلدەردەن رەسمي ساپارمەن كەلگەن باسشىلاردى قابىلداعاندا دا ن.نازارباەۆ  تەك ورىس تىلىندە سويلەدى. قۇددى رەسەيدىڭ گۋبەرنياسى سياقتىمىز. وزىمىزدەگى مەجەلى ۇلكەن-كىشى جيىن-جينالىستاردا دا ورىس تىلىندە سويلەۋ «داستۇرگە» اينالدى. سول «ءداستۇر» بۇگىن دە ساقتالۋدا. مۇنى تيۋ كەرەك جانە كونستيتۋتسيامىزدا بولعان: «ورىس – ءتىلى ۇلتارالىق قارىم-قاتناس ءتىلى» دەگەن باپتى ورنىنا ورالتىپ، ورىس تىلىنە  رەسمي ءتىل دارەجەسىن بەرگەن باپتى الىپ تاستاۋ شارت. مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ – قازاق ءتىلىنىڭ 28 جىلعى «جىرى» ەندى نەشە جىلعا سوزىلماق؟

مادەنيەتىمىز دە ءماز ەمەس. توق ەتەرى دەسەك: ساحنالارىمىز بەن تەلەەكراندارىمىز ەلىكتەۋ مەن سولىقتاۋدىڭ، جەلوكپەلىكتىڭ جايلاۋىنا  اينالدى. ءانشى-ءبيشى قىز-كەلىنشەكتەر اۋەلدە بىرتيىپ-تىرتيىپ كيىنىپ، بەت-اۋىزدى باتتيتىپ بوياپ، ودان سوڭ شاشتى جايىپ جىبەرىپ، ەندى ول شاشىن سابان تۇسكە بوياپ بۇراڭداپ ءجۇر. شەت ەلدەردەگى ونەر بايقاۋلارىنا بارۋعا جولى تۇسكەندەرى «قازاقستاننان كەلدى» دەگىزەر ۇلتتىق نىشاننان جۇرداي.

ساحنانىڭ كوركەمدەلۋىنە قاراساق، ولاردىڭ  باسىم كوپشىلىگىندە  ايباق-سايباق، اعىل-تەگىل الامىشتى وپاي-توپاي، استاڭ-كەستەڭ  قۇبىلىستار الماسىپ، ساحنانى دا، زالدى دا «ەلەكتر مىلتىقپەن اتقىلاۋ» جارىسى ءجۇرىپ جاتادى. داڭعازا مۋزىكا دا قارقىندى. ءان-كۇي تىڭداپ جادىراپ شىعۋدىڭ ورنىنا كوبىنەسە اڭكى-تاڭكى باسىمىزدى شايقاپ قايتامىز.

راديوارنالارىمىزدا دا بەرەكە شامالى. ءان دەگەنى قۇراق كورپەدەي «سازگەرلەر»، كونە اندەرىمىزدى، بەرتىنگى قازاق كومپوزيتورلارىنىڭ، ءتىپتى ابايدىڭ اندەرىن بۇرمالاپ ايتاتىن «انشىلەر» كوبەيىپ بارادى. بۇرمالايتىندار – «ءان وڭدەۋمەن» مال تابۋشىلار. ال ءاندى مۋزىكالىق اسپاپتارمەن سۇيەمەلدەۋگە دومبىرا مەن قوبىزىمىز، سىبىزعى مەن سىرنايىمىز  قاجەت بولماي قالدى. ەستىپ جۇرگەنىمىز جۇيكەنى شاباقتايتىن: تاڭق-تۇڭق، شاڭق-شۇڭق، دۇڭك-دۇڭك، توڭق-توڭق ەتكەن ەسىرىك دىبىستار. وسى ورەسكەلدىكتى توقتاتۋدى ۇسىنا «جاس قازاق»، «جاس الاش» گازەتتەرى ارقىلى مادەنيەت مينيسترلىگىمىزە اشىق حات جازدىم، «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىندە  بيىل ماقالام شىقتى. كەڭەس داۋىرىندە مادەنيەت مينيسترلىگىندە «كوركەمدىك كەڭەس» بولعانىن، ونىڭ ۇيعارىمىنسىز ساحناعا ەشكىمنىڭ شىعا الماعانىن، ول ونەردىڭ ۇلتتىق ساپاسىن ساقتاۋ، شىن دارىندى انىقتاۋ بولعانىن ايتىپ، سول كەڭەستى قايتادان قۇرۋ ءجون بولار دەدىم.  بيلىك جاقتان وقىعان، ەستىگەن ءتىرى جان تابىلسايشى! ءال-فاربي بابامىز: «سەن جاۋىڭنان قورىقپا، قاپىڭدى تاپسا ولتىرەر; سەن دوسىڭنان سەزىكتەنبە، - قاتتى بولسا ساتىپ كەتەر; سەن نەمكەتتىلىكتەن قورىق، تۇبىڭە سول جەتەر» دەگەن ەكەن.

ۇلت رۋحىن قۋاتتاندىراتىن كوركەم ادەبيەت اۋىلىمىزعا ءبىر ءسات قاراساق، ودان دا كورەتىنىمىز – قاناعاتتانعىسىز جايتتەر. 1994-جىلى بيلىك باسىنداعى مىرزالار «شەت ەلدەردە تۆورچەستۆولىق وداق دەگەننىڭ  جوعى» جايىندا «عاسىر جاڭالىعىن» اشىپ، بارشا شىعارماشىلىق وداقتارىمىز مەملەكەتتىك بيۋدجەتتەن تىس قالدىرىلىپ: «ءوز كۇنىڭدى ءوز كور!» دەگەن قيسىنسىز امىرگە جەم بولدى. بۇرىندا ۇكىمەتتىڭ وڭ نيەتىمەن 2-3 جىلدا كىتابىمىز شىعىپ تۇراتىن ەدى، ەندى كىتابىمىزعا جارىق كورسەتۋدىڭ جولىن ىزدەۋ كەرەك بولدى. تابۋعا بەيىمدىلەر تاپتى، بەيىمسىزدەر شەت قالدى. سونداي-اق، قالاماقىدان كوز جازدىق. مىسالى، جازۋشىلار وداعى قۇزىرىنداعى ءبىر گازەت پەن ەكى جۋرنال     ول جاعىنا «ۇياتتى».

...پارلامەنتتىك وپپوزيتسيا بولۋى كەرەك» دەگەندى ەستي باستادىق. ارينە، كەرەك. الايدا جاڭالىق ەمەس. تاۋەلسىز رەسپۋبليكامىزدىڭ جوعارعى كەڭەسىنىڭ سەرىكبولسىن ءابدىلدين توراعا بولعان العاشقى قۇرامى «حالىقتىڭ تالابى بويىنشا» دەلىنگەن دالباسا سەبەپپەن تاراتىلدى. ويتكەنى وندا دەموكراتتار، وپپوزيالىق نيەتتى دەپۋتاتتار باسىم ەدى. ول، ارينە، جەكەبيلىكشىلدەرگە ۇنامادى.

پارلامەنتكە سايلانا العان، سول سەرىكبولسىن ءابدىلدين  باستاعان كوممۋنيست  دەپۋتاتتار  وپپوزيتسيالىق ۇستانىمدارىنان اينىماي، حالىقتىڭ كوكەيىندەگىنى  اشىق  ايتتى، قويىلۋعا   تيىس تالاپتاردى باتىل قويدى. سول ءۇشىن پارلامەنتتىڭ  كەلەسى سايلاۋىندا ولار «حالىقتان جەتكىلىكتى داۋىس الا المادى».

وپپوزيتسيانىڭ بيلىك ءۇشىن كۇرەسۋشىلەردىڭ توبى ەمەسىن، بيلىكتىڭ ىشكى-سىرتقى ساياساتىنداعى اعاتتىقتارىن ۋاقتىلى ايتىپ، تۇزەتۋىنە كەڭەس بەرەتىن، كومەكتەسەتىن حالىقتىق كۇش بىرلەستىگى ەكەنىن  بىلەسىڭ. بىزدە  سوزىنە ەمەس،  ءىس-قيمىلىنا حالىق سەنگەن، قۇرمەتتەگەن وپپوزيتسيالىق پارتيا بولعانىن، بىراق ونىڭ مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى دارەجەسىندەگى باسشىلارىنىڭ قاشان، قالاي، قايدا كەتىرىلگەنىن، پارتيانىڭ جابىلعانىن، وپپوزيانىڭ سولايشا السىرەتىلگەنىن  بەك جاقسى بىلەسىڭ، تاپتىشتەپ ايتپاي-اق قويايىن جانە جۇرتشىلىققا ءمالىم. ەندى «پارلامەنتتىك وپپوزيتسيا» بولا قالسا، وعان، ەگەر پارمەنىڭ جەتسە، الدىڭعىلاردىڭ اياعىن قۇشتىرماعىن. تاۋەلسىز باسپاسوزگە جول اشقىن.

قۇرمەتتى قاسىم-جومارت، ءسوزسوڭى بىلايشا: سوناۋ ءبىر جىلدارى كسرو جازۋشىلار وداعىنا رەسمي جۇمىس جايىمەن بارىپ جۇرگەنىمدە بىردە ءانۋار ءالىمجانوۆ جايىندا باستالعان اڭگىمەگە ويدا جوقتا قاتىستىم. 5 جازۋشى وتىر ەكەن. ەكەۋىن عانا بىلەمىن. ءبىزدىڭ جازۋشىلار وداعىمىزدىڭ باسشىسى انەكەڭ ول كۇندەرى اقش-تا ءىسساپاردا ەدى. مەن العاش كورگەن جازۋشىلاردىڭ ءبىرى،  كىم ەكەنى ەسىمدە ساقتالماپتى، تانىسقان ماعان جىميا قاراپ: «ءانۋاردى ۇيدەگى سىزدەردەن گورى ماسكەۋدەگى دوستارى - ءبىز جيىرەك كورەمىز-اۋ دەيمىن؟» دەدى. سەرىكتەرى كوڭىلدەنە قۇپتاپ  كۇلدى. تانىس اقىن روبەرت روجدەستۆەنسكي تاماعىن كەنەي گۇر  ەتىپ: «دۇنيە ءجۇزىنىڭ گەوگرافيالىق كارتاسىنان ءانۋار بولعان ەلدەردى ىزدەپ تابۋدان ول بولماعان ەلدەردى تابۋ وڭاي»، دەپ دۋ كۇلدىردى. سول ەسىمە  تۇسكەندە   بىزدە كوزى ءتىرى نۇرسۇلتان نازارباەۆ اتىندا نە بارىنا  دەن قويامىن.

ءبىرىنشى پرەزيدەنتتىڭ، ۇلت ليدەرىنىڭ، ەلباسىنىڭ اتى قويىلعان:  مەكتەپ، كىتاپحانا، گيمنازيا، ينستيتۋت، ۋنيۆەرسيتەت، اكادەميا، مۇراجاي، اۋەجاي، پارك، گۇل... ونداپ سانالادى. وبلىستىق مۇراجايلاردا ارناۋلى بولمەلەر بار. ەسكەرتكىشتەرى – ءوز الدىنا.

2018-جىلى الماتىداعى «د.فۋرمانوۆ كوشەسى» «نۇرسۇلتان نازارباەۆ داڭعىلى» بولدى. فۋرمانوۆتىڭ كىناسى «بۇلىك» رومانىندا قازاقتاردىڭ مۇددەسىن جاقتاعانى ما؟

بىلتىر پرەزيدەنتتىك 1-ءنشى جارلىعىڭمەن ن.نازارباەۆتىڭ اتىن 14 كوشە-داڭعىلعا قويۋدى مىندەتتەدىڭ. ونداي «تاپقىرلىق» دۇنيە ءجۇزىنىڭ    بىردە-ءبىر ەلىندە بولعان ەمەس، بولامايدى دا! ال اناۋ «قوي اۋزىنان ءشوپ الماس» پارلامەنت پەن اسسامبلەيا جاقتان ساعان: «مۇنىڭ قالاي؟!» دەگەن تاڭدانىستى سۇراق قويىلمادى. باياعى شۇلعۋيزم، مۇلگۋيزم.

اقمولا قالاسىنىڭ اتى «استانا» دەلىنگەندە ءتۇبى «نۇرسۇلتان قالاسى» بولارى سەزىلگەن. ال سول تۇستاعى جوعارعى كەڭەستىڭ توراعاسى ءابىش كەكىلباەۆ جاريا ەتكەندەي: «رەسپۋبليكا استاناسىن الماتىدان شىلدە ايىنىڭ 6-سىندا كوشىرۋ  تۋرالى  قاۋلى قابىلداعانىمىز، قۇرمەتتى نۇرەكە، ءسىزدىڭ تۋعان كۇنىڭىزگە سيلىعىمىز بولدى».

مەنىڭ ويىم ايتادى:  ات قويۋ ناۋقانى جىلدارىنداعى قاۋلى، جارلىق قايتادان قارالۋعا، شەكتەلۋگە ءتيىس. قايسىبىرىنىڭ كۇشى جويىلۋى كەرەك، ءبىرىنشى كەزەكتە: ءوزىڭنىڭ №1- جارلىعىڭ.

ەسەن-ساۋىندا وزىنە مۇنشاما «جاقسىلىق» جاسالعانىنا ن. نازارباەۆ ويلانباستان قاشانعى بەيتاراپ جۇرە بەرەر ەكەن؟ وتە ورەسكەل جاعداياتتان ارىلۋعا، «ەشتەن كەش جاقسىعا» جۇگىنۋگە باتىلدىعى جەتەر مە ەكەن؟

جاڭا زامانعى ەلىمىزدىڭ العاشقى استاناسى بولعان كونە قالامىزدىڭ  «اقمولا» اتىن قالپىنا كەلتىرۋ قاجەت، ول تاريحىمىزدى سيلاۋ بولادى دەپ بىلەم. الاقۇيىن حرۋشەۆ «تسەلينوگراد» دەپ وزگەرتتى، ال ودان  قايتادان اقمولا دەگەنىمىزدى:  - ماسكەۋدە ورىس جولداستار: «ول قايداعى، قانداي مولا؟» دەپ مازاق ەتتى، - دەگەن سىلدىر سەبەپپەن «استانا» دەي سالدىق ء(يا، كەيىن «جاڭارتا سالۋ» ءۇشىن).

ازدى-كوپتى بۇل ايتقاندارىما ءوزىڭ تورەشى بولعايسىڭ!

وسىمەن ءتامام. لاۋازىم-قىزمەتىڭ ەلدىڭ ماقسات-مۇددەسىنە ساي بولۋىنا تىلەكتەسپىن!

عابباس قابىشۇلى 

Abai.kz