توسىن اۋەن (اڭگىمە)
وسى جۇرتتىڭ ۇيلەرىندە شارۋالارى جوق پا، الدە كۇن بارىندا بار تىرلىكتەرىن تىندىرىپ تاستاپ، كەشكى سەرۋەندى عانا توسىپ وتىرا ما، ايتەۋىر، التىنشى قاباتتان تومەن قاراساڭ جۇپ بولىپ ءتىزىلىپ جۇرگەن وڭشەڭ ەرلى-زايىپتىلاردى كورەسىڭ. ايدىندا جۇزگەن اققۋلار دەرسىڭ بەينەبىر. جاتتاندىلاۋ بولسا دا الگى تەڭەۋدىڭ ويعا ورالعانىنا كادىمگىدەي ءىشى جىلىدى. قارايىپ قالماعاندىعىنا شۇكىرشىلىك ايتتى. ءبىر جاعىنان كۇلكىسى دە كەلدى. مارجانكۇلدىڭ كەشكىلىك بالكونعا شىعىپ كىر جاياتىندىعىن، اششى تەرمەن ماڭدايعا جابىسقان ءبىر ۋىس شاشىن كەيىن سەرپىپ، كەۋدەسىن تولتىرا تازا اۋامەن تىنىستاعاندا عانا توڭىرەگىنە تىكتەلىپ قارايتىندىعىن بىرەۋلەر سىرتىنان اڭدىپ، باقىلاپ جۇرە مە ءتۇبىڭ تۇسكىر! اڭدىسىن، اڭدىعاندا نە تابادى. مۇنى ازسىنساڭىز انە: گاز پليتاسىنداعى قازان بۇرق-سارق قايناپ توگىلەدى; تومەنگى سىنىپتاعى قىزى مىسال ەسەپتىڭ جاۋابى دۇرىس پا، بۇرىس پا، تەكسەرىپ بەرىڭىز دەپ قيىلادى; سونىڭ ارتىنشا جارىمجان اياعىن سۇيرەتىپ كورشى كەمپىر الدەنە سۇراپ كەلەدى... تازا اۋامەن تىنىستاۋ ما ساعان! ەكى قولىن الجاپقىشىنا جولاي ءسۇرتىپ، سونىڭ بارىنە ۇلگەرۋ ءۇشىن مارجانكۇلدىڭ اياعى-اياعىنا جۇقپاي زىر قاعىپ جۇرگەنى. گۇلزار باقتاعىلارعا دەگەن قىزىعۋشىلىعى ادىرە قالادى سونان سوڭ. ءجا، جاستاردىڭ جاعدايى بەلگىلى، ولاردىڭ جىرتىڭ-جىرتىڭ كۇلكىلەرى مەن ۇزاق سونار اڭگىمەلەرى تۇگەسىلۋشى مە ەدى! ال جاسامىستار نە تاۋىپ ايتادى سوندا؟! «سولاردىڭ اراسىندا قارا كوبەيتىپ، ءبىز دە جۇرسەك، ۋاقىت وتكىزەرلىك تاقىرىپ تابىلار ەدى-داعى يت جەگىر!» باتىرحان ەكەۋىنىڭ العاش قالاي تانىسقاندارى دا تاۋسىلمايتىن جىر-داستان... سودان ۇيلەندى، ەكى-ءۇش قارا دومالاق دۇنيەگە كەلدى. الدى جەتىنشى سىنىپتا، زىڭگىتتەي جىگىت. وۋ، وسىلاردى تىزبەلەي بەرسە... ەستەلىگىڭ تۇرعانىمەن ساعىنىش جانە ول ەكى ادامعا قاتىستى. ءبىرى بايانداپ، ەكىنشىسى ۇمىتىپ قالعان تۇستاردى قايتا جاڭعىرتار. قىزىقتى جاعدايلار ەسكە تۇسكەندە بىرىنە-ءبىرى ەركەلەپ، ءبىرىن-ءبىرى قۇشاقتاپ، ءبىرىنىڭ يىعىنا ءبىرى باس قويىپ، اقىر سوڭىندا: «وۋ، بىزدىكى نە تالتاڭ، جۇمىسى جوق بەزدەلنيكتەر قۇساپ!..» دەپ كۇلكىدەن ەس جيا الماي، ۇيگە قاراي اسىعىس اياڭداماس پا؟! سەرۋەننىڭ جان سەمىرتەر كەرەمەتى دە وسى عوي. وي-حوي، داۋرەن-اي! سوڭعى رەت، سوڭعى!.. تاماعىنا الدەنە كەپتەلىپ قالعانداي ازەر جۇتىندى. سوڭعى رەت باتىرحانمەن قاشان سەرۋەن قۇرعانى ەستە قالماپتى.
كەشەلى-بەرى تورگى بولمەنىڭ ەسىگى تارس بەكىتۋلى. ەكى جەتى تاس تۇرمەنىڭ سىز ەدەنىن ارمانسىز كەزگىلەگەن، سۇيىق سورپاسىنىڭ دا ءدامىن تاتقان باتىرحان باتىرىڭ سوندا. نە ىستەپ، نە قويىپ جاتقانى جانە بەلگىسىز. قاباعى تۇسىڭكى. سەرۋەن تۇگىلى باياعىشا بالالاردى اينالىپ-تولعانۋدان دا ادا. كۇللى تىرشىلىكتەن كۇدەر ۇزگەن كىسىدەي بۇيىعى. شوپ-شولاق ەكى اۋىز ءسوزدى دە ساتىپ العاندايسىڭ.
–ىستىق ءشاي ىشەمىسىڭ، تاماققا تابەتىڭ تارتا ما؟ تەرەزەنى اشىپ تازا اۋامەن دەم الساڭشى. سوڭعى جاڭالىقتاردى ەستىگىڭ كەلسە تەلەۆيزوردى قوسىپ بەرەيىن. – مارجانكۇل تاراپىنان قويىلاتىن سۇراقتاردىڭ دەنى جاۋاپسىز.
–تاماق ىشكىم كەلسە ايتارمىن. ادام قىزىعاتىنداي نە جاڭالىق بار بۇل قوعامدا. گۇمپىلدەگەن وتىرىكتەن جالىقپايتىندارىڭ-اي وسى سەندەردىڭ!
مارجانكۇلدىڭ ءىشى ازداپ كىپ الىپ قالدى. اۋلەتىنەن تۇرمەگە ءتۇسىپ، جازاسىن وتەگەندەردى ەمگە تاپپايسىز. سول سۇرەڭسىز تاريحتىڭ كوشىن باتىرحان باستادى، مىنەكەي. ءتىفا-ءتىفا، تىسىنەن شىعارماۋىن شىعارمايدى عوي، دەسە دە... تۇرمە! ازا-بويىڭ تىك تۇراتىن اتى-زاتى قانداي ۇرەيلى! ءوز جاعدايى ەكىباستان بەلگىلى، كىمنىڭ اۋزىنا قاقپاق قويادى، ايتسىن، ايىزدارى قانعانشا ايتا بەرسىن. وپپوزيتسيونەردىڭ ايەلى ەكەندىگىن كىمنەن جاسىرادى. بۇلداعاندارى ورتا مەكتەپتىڭ ماتەماتيكا ءپانىنىڭ مۇعالىمدىگى مە؟ بىرەۋلەرگە كەرەك ەكەن، قازىر-اق ورىن بوساتۋعا دايىن. ال جەلكىلدەپ ءوسىپ كەلە جاتقان بالالارىنا كەسىرىن تيگىزبەي مە الگى اتى وشكىر تۇرمەڭىز؟! كومپيۋتەرگە تۇسكەن دەرەكتەر بالتالاساڭ وشىرىلمەس. وۋ، ەرتەڭ ولار دا زىڭگىتتەي جىگىت بولماي ما، وقۋ ءبىتىرىپ، اجەپتاۋىر قىزمەتتەردىڭ قۇلاعىن ۇستاماي ما، وزگەلەر سەكىلدى قىزمەتتىك باسپالداقتارمەن جوعارى ورلەمەي مە؟! كەنەت... انە، اكەسى باتىرحان الىمبەتوۆ سونداي دا سونداي ستاتيامەن تۇرمەگە تۇسكەن...
ححح
ءىشىنىڭ كىپ الىپ قالعانى راس. ءجا، الدىمەن ۇيدەگى بالالارىنان، قالدى كوشەدەگى تانىستارىنان جاسىرىنىپ، قۇددى ءدىن جولىنا تۇسكەن كەلىنشەكتەي اۋزى-باسىن تۇمشالاپ، قالا سىرتىنداعى تۇرمەگە اپارار اۆتوبۋس ايالداماسىندا بۇرسەڭ قاعىپ تۇرعانىن قويشى; تۇرمەنىڭ تەمىر ەسىگى جارتىلاي اشىلىسىمەن كەزەكشى جۇگىرمەكتەردىڭ: «كىمگە كەلدىڭىز، اتاقتى كومپوزيتوردىڭ سۇيىكتى جارى ەكەندىگىڭىزدى بىردەن ايتپايسىز با؟» دەپ ورىنسىز قىلجاقتايتىنىن قويشى... ونىڭ ءبارى ۇمىتىلعان. 37-ءشى جىلعى «حالىق جاۋىنىڭ» ايەلدەرى سەكىلدى تۇرمەنىڭ ويماقتاي تەرەزەسىنەن وكشەسىن كوتەرىپ-كوتەرىپ، باتىرحاننىڭ ديدارىن ءبىر كورىپ قالايىنشى دەيتىن جانتالاسۋدى مۇلدەم ويعا العىسى كەلمەيدى بۇگىندە. كۇيەۋى امان-ەسەن ۇيگە ورالعان سوڭ، اجىك-گۇجىكتى قوپسىتىپ قايتەدى. ءوتتى-كەتتى. كەرىسىنشە، ارا-تۇرا رۇقساتسىز ميتينگى ۇيىمداستىراتىنداردىڭ اراسىنان تابىلىپ، ءوزىنىڭ وسى قالاداعى ساناۋلى زيالى قاۋىم وكىلى ەكەندىگىن ەسىنەن شىعارىپ الىپ، كوپشىلىكتىڭ تالاپ-تىلەكتەرى ءمىنسىز ورىندالسىن دەپ، جۇلقىنىپ مىنبەگە شىعىپ سويلەيتىن باتىرحانعا بۇل جولعى ەسكەرتۋ ۇلكەن ساباق، ارينە. ەكىنشى مارتە قايتالانسا، مۇنان دا سوراقىسىن كورسەتپەسىنە كىم كەپىل. بۇيتكەن دەموكراتياسى بار بولسىن! وۋ، شاڭىراقتىڭ دىڭگەگى ايدىڭ-كۇننىڭ امانىندا ءارى قىلمىسى دالەلدەنبەستەن بىردەن تۇرمەگە توقىتىلسا، ونىڭ نەسى جاقسىلىق؟ تاققان ايىپتارى دا ادام كۇلەرلىك. باتىرحان وسى اۋماقتاعى «شىندىق ءۇشىن شىرىلداپ جۇرگەندەردىڭ» توبىنا قوسىلىپ، قالا ىرگەسىنەن قونىس تەبەتىن شەتەلدىك زاۋىت قۇرىلىسىنا قارسىلىق بىلدىرەدى-ءمىس; زاۋىت مۇرجاسىنان ۇشاتىن ۋلى گاز ونسىز دا كوك تۇتىنگە كومىلگەن الىپ شاھاردىڭ تىنىس-تىرشىلىگىن ابدەن تۇيىققا تىرەيدى دەپ دابىل قاعادى-مىس... بۇل نەگىزى سارعىش ءتۇستى گازەتتەردە كۇندە جازىلاتىن پروبلەما عوي. جۇرت مۇنان ابدەن مەزى بولعان. مەزى بولعاندىعى سونداي، زەيىن قويىپ تىڭداماۋعا، ەلەڭ ەتپەۋگە اينالعان. سەبەبى، ۇكىمەتتىڭ قۇرىعى ۇزىن، ول – «شىنجىر تاباندى، سوقا ءتىستى دۇلەي ماشينە» ايتقانىن ءبارىبىر ورىندايدى. ال سەن كورىنگەن قاراعا شابالاڭداپ ۇرەتىن كۇشىك سەكىلدى اقىرىندا ءتىلىڭ سالاقتاپ، ايدالادا قاڭعىپ قالاسىڭ!» بۇگىنگىنىڭ جازىلماعان ەرەجەسى وسى. ونىڭ ارجاعىنان «كومۋسىز قالاسىڭ» دەيتىن سۇمدىق ۇرەيدىن قۇلاعى جانە قىلتيادى. ايتسە دە ورتا مەكتەپتىڭ ورتاڭ قولداي مۇعالىمى مارجانكۇل ءتيىستى ساباعىن بەرىپ، تىپ-تىنىش جۇرگەنىمەن مۇنىڭ دا ارا-تۇرا جۇدىرىعىن ءتۇيىپ، الدەكىمدەرگە سىرتتاي ايبات شەگىپ قوياتىنى بار. مەيلى، قولىنان اناۋ ايتقانداي ەشنارسە كەلمەسە-داعى، الدەنەنى تۇبىرىمەن اۋدارىپ تاستاماسا-داعى سول كىجىنۋى ارقىلى-اق ءىشىن ءبىر بوساتىپ الادى. وي-حوي، سويلە، سويلە وپپوزيتسيونەردىڭ سۇيىكتى جارى! وسى تۇستان توقتايدى. ايەل ادامىنا مۇنىڭ ءوزى اجەپتاۋىر ولجا. ياعني، مارجانكۇلدىڭ دە قوعام دامۋىنىڭ بەت الىس-باعدارىن ءبىر كىسىدەي اجىراتا بىلەتىن بولعانى عوي، شىنتۋايتىنا كەلگەندە «وپپوزيتسيونەردىڭ ايەلى» دەگەنگە دە مارقايىپ قالاتىندىعى راس. سەزەدى، ءبارىن سەزەدى. مەكتەپ تابالدىرىعىنان ءارى اتتادى ما، ارىپتەستەرى مۇنىڭ قاراسى كورىنگەننەن ىشكە ديۋ كىرىپ كەلە جاتقانداي، اپىر-توپىر جان-جاققا بىتىراي قاشادى، نە سىنىپتىڭ ەسىگىنەن بىرازعا دەيىن سىعالىپ قاراپ تۇرادى. بۇرىن بۇيتپەيتىن. بۇرىن «وليمپيادالىق ەسەپتىڭ جاۋابىن بىرلەسىپ شىعارايىق» دەپ مارجانكۇلدى دالىزدە جۇرگىزبەيتىندەر بۇگىن تىم-تىرىس، مۇعالىمدەر بولمەسىندە دە ءولى تىنىشتىق. "باتىرحاننىڭ شىعارماشىلىق كەشىنە شاقىرامىسىڭ، الدە اقسۇيەكتەردىڭ ورتاسىنا تۇسكەن سوڭ، ءبىزدى ۇمىتىپ كەتەمىسىڭ؟!» دەپ قالجىڭداساتىنداردىڭ دا قارالارى سيرەكسىگەن. – اتاقتى كومپوزيتوردىڭ شاي-سۋىن ازىرلەپ بەرگەنىڭ ءوزى نەگە تۇرادى؟! سەن بارىمىزدەن وزدىڭ، جامان قاتىن!..»
مارجانكۇل وسى تاقىلەتتەس سوزدەردى ەستىگەندە انتەك كۇلەدى، كۇلەدى دە دەرەۋ اڭگىمەنى باسقا ارناعا بۇرىپ جىبەرەدى: «نەمەنە، باتىرحاننان باسقا ايتاتىندارىڭ جوق پا، توقسان اياقتالۋعا تاياۋ. ال سەندەردىڭ جۇرىستەرىڭ مىناۋ. سازگەرگە شىن عاشىق بولساڭدار، ايدىڭ سوڭىندا وتەتىن جەكە كونتسەرتىنە بيلەت الىڭدار. سەندەردىڭ قولدارىڭدى قاعاتىن كىم بار؟!» دەسە دە كومپوزيتوردىڭ حالىقشىل مىنەزى، ەرەكشە كوزقاراسى ونىڭ تۇلعا-ءبىتىمىن دە اسقاقتاتىپ جىبەرگەن ءتارىزدى-اۋ! مەكتەپكە كىرىسىمەن بويىن لەزدە تىكتەپ ۇلگىرەدى، ەندى قايتىپ ەڭسە تۇسىرمەيدى، باياعى جىلى جىميىسىن دا جوعالتپايدى.
وۋ، باتىرحاننىڭ مىنا جاتىسى نە جاتىس؟ سىرتقى الەمدى مۇلدەم ۇمىتقان. تۇرمەدەگىلەر ەس-تۇسىنەن ايىراتىن ءدارى ەگىپ جىبەرگەننەن ساۋ ما، ۇرىپ-سوقتى ما دەيىن دەسەڭ، دەنە مۇشەلەرى ساپ-ساۋ. كەشەگى جۇمباقتاۋ سوزدەرىن تاعى ءبىر ەسىنە ءتۇسىردى: «بۇل قوعامدا ادام قىزىعاتىنداي نە بار، وتىرىك گۇمپىلدەن شارشامايتىندارىڭ-اي سەندەردىڭ!» ەكى قولىن قايدا سىيعىزارىن بىلمەي، اششى تەرمەن ۇيپالانىپ، ماڭدايعا جابىسقان ءبىر ۋىس شاشىن ءبىر سىلكىپ، اۋىزعى بولمەنىڭ ارعى بۇرىشىنا بارىپ، سامسوز كۇيدە ءبۇرىسىپ وتىرا كەتتى.
ححح
تەلەفونداعى بەيتانىس داۋىس وكتەم: – ءسىز شىنىمەن باتىرحان الىمبەتوۆتىڭ ايەلىسىز بە؟
–بولساق بولارمىز،– دەدى مارجانكۇل دە قيتىعىپ.
–بولارمىڭىز قالاي؟
–سولاي...
ء–اي، قالقام، كىممەن سويلەسىپ تۇرعاندىعىڭىزدى بىلەسىز بە؟ بۇل قالالىق... ورگاننان... مەنىڭ اتى-ءجونىم...
ء–وستىپ جونگە كوشپەيسىز بە، بىردەن جاۋشاپتىلاعانشا.
–ماسەلە بىلاي، تاجىكەلەسىپ تۇرۋعا ۋاقىت تاپشى. باتىرحان قايدا؟
–قايدا بولۋشى ەدى، ۇيدە...
–شىن ايتامىسىز، ەگەر وتىرىك بولسا وزىڭىزگە وكپەلەڭىز. ءبىزدىڭ قۇرىعىمىز ۇزىن ءارى قاۋقارلى.
–بىلەمىز...
–بىلگەنىڭىز جاقسى. ءبىزدىڭ جىگىتتەر ءبىرازدان بەرى ءۇيىڭىزدىڭ توڭىرەگىن تورۋىلداپ ءجۇر. بىراق باتىرحاندى كورە الماپتى. بۇل ءبىز ءۇشىن ازداعان قۋانىشتى جاعداي. باسبۇزاردىڭ جونگە تۇسكەنى ماڭىزدى بارىنەن.
–باسبۇزارىڭىز كىم؟
–نەمەنە، ونىڭ دا بۇگە-شۇگەسىن دالەلدەپ بەرۋىمىز كەرەك پە؟ ودان قاشپايمىز. ۇرپاق تاربيەلەيتىن ۇستاز عوي دەپ، وزىڭىزگە سەنىپ جۇرسەك. الدە پاتەرىڭىزگە ادام جىبەرەيىك پە؟...
ء–تىنتۋ مە؟
–مەيلى، سولاي-اق دەڭىز، دەي بەرىڭىز... ءبىزدىڭ ادامدار باتىرحاننىڭ تۇرمەدەن سوڭعى تىرشىلىگىن ءوز كوزدەرىمەن كورسىن... سىزدەن دە قورقايىن دەدىك قوي اقىرى... نەمەن اينالىسىپ، نە ءبىتىرىپ جاتىر؟! بالكىم، بۇركەنىپ الىپ، كەلەسى ميتينگىدە سويلەيتىن جالىندى سوزدەرىن دايىنداپ جاتقان شىعار، سىبايلاستارىمەن جاسىرىن تۇردە كەزدەسەتىن شىعار، ءبىز ونى قايدان بىلەمىز.
–جو-عا. – مارجانكۇل دە ازداپ سىنايىن دەدى.
–كۇيەۋىڭىزدىڭ ەلگە سىڭىرگەن ەڭبەگىن جاقسى بىلەمىز... ايتسە دە ءتارتىپتىڭ اتى – ءتارتىپ، ءبارىمىز دە سول ءتارتىپتىڭ قۇلىمىز. – داۋىس ەكپىنى ءسال باسەڭسىگەن سىڭايلى،– بىزگە دە امان جۇرگەنى كەرەك باتىرحاننىڭ. ەستىپ تۇرسىز با، امان جۇرگەنى كەرەك اتاقتى كومپوزيتوردىڭ!
–ەستىگەندە قانداي!
–الگى سوزگە شامدانىپ قالدىڭىز، ءا؟!
–ول قانداي ءسوز؟
–باسبۇزار! عافۋ ەتىڭىز! بۇل ارينە، باتىرحان الىمبەتوۆكە باعىشتالاتىن تەڭەۋ ەمەس ەدى! ءبىزدى دە ءتۇسىنىڭىز... سىزگە ءتۇن جارىمىندا قوڭىراۋ شالىپ، نە باسىمىزدىڭ ىسكەنى. «باتىرحاننىڭ كونتسەرتىنە ءبىر-ەكى بيلەتتى قايدان تابۋعا بولادى؟» دەپ حابارلاسقان قانداي جاراسىمدى! الداعى ۋاقىتتا ءوستىپ حابارلاسۋدى جازسىن ماڭدايىمىزعا! كىم بىلەدى، كەيىن باتەكەڭمەن دە دوس-جاران بوپ كەتەرمىز. پاگون تاققانداردى سەزىمنەن جۇرداي، وڭشەڭ توپاستار دەپ ويلاماڭىز... جاقسى ءاندى ەستىگەندە جۇرەگىمىز جارىلىلا جازدايدى. سۇلۋلىق ورتاق بارىمىزگە... ەستىپ تۇرسىز با؟
–ايتا بەرىڭىز.
–ايتاتىن دا تۇك قالعان جوق. ءسىز تۇگىلى ءبىزدىڭ دە قابىرعامىز سوگىلىپ، جانىمىز اشيدى باتەكەڭە! سول شۋىلداقتاردىڭ ورتاسىنان نە جوعالتقاندىعىن قايدام. ولاردىكى باياعى بايبالام: «دۇنيە قىزىل وتتىڭ كومەيىنە ءتۇسىپ، ورتەنىپ جاتىر. العا جۇرەتىن جول تۇيىقتالعان. ەندى قانداي امال بار؟!» ءسىز دە وقىعان-توقىعانى مول، كوزى اشىق ادامسىز عوي. ال ايتىڭىزشى، قاي تۇسىمىزدى توپان سۋ باسىپ جاتىر!؟ ەستىپ تۇرسىز با؟.. ول كىسىگە بىزدەن گورى ءسىز جاقىنسىز. جاڭا شىعارماسىنىڭ جاناشىرى دا، سىنشىسى دا ءوزىڭىز. سوندىقتان سىزگە ايتىپ جاتقان بۇيىمتايىمىز. ءجۇر عوي باتەكەڭنىڭ بالتىرىنا جەتپەيتىن كومپوزيتور سىماقتار دۇنيەنى شايقاپ-توگىپ. ءبىر تويعا بارعانى ءبىز بايعۇستىڭ ەكى-ءۇش ايلىق جالاقىمىزدى جولدا قالدىرادى... زاۋىت سالىنا ما، ءاۋىت قازىلا ما، مىنا قالانى باسقا جاققا كوشىرىپ اكەتە مە... كيبەنەماتري، وعان كومپوزيتور نەسىنە باسىن اۋىرتادى؟!.. ال-لو، ال-لو، ەستىپ تۇرسىز با؟.. تەلەفون ءۇزىلىپ كەتكەننەن ساۋ ما؟.. مەنىڭ سوندا مانادان بەرى دالاعا سويلەپ تۇرعانىم با؟.. نە قۇپتامايسىز، نە قارسى كەلمەيسىز... بۇل نە ويىن، ا، بۇل نە ويىن سىزدىكى!؟..
بىرەۋ جەلكەدەن ءتۇيىپ جىبەرگەندەي، تورگى بولمەدەن سۇرىنە-قابىنا اتىپ شىققان باتىرحاندى كورگەندە مارجانكۇل تەلەفون تۇتقاسىن تاستاي سالىپ، كوزى جىپىلىقتاپ ۇشىپ تۇرەگەلدى. سامايىنان بۇرق ەتە تۇسكەن سۋىق تەردى ساۋساق ۇشىمەن سىلىپ تاستاعانىن بىلەدى; كوپتەن بەرى تىسقا شىقپاعان كۇيەۋىنە نە دەپ ءتىل قاتۋدىڭ رەتىن تاپپاي قولدارى دىرىلدەپ، جەيدەسىنىڭ ءوڭىرىن قاۋسىرمالاي بەرگەنىن بىلەدى. قۋانعانى ما، قورىققانى ما، و جاعىن اجىراتۋعا شاما قايدا. ايتەۋىر، ءتىرى جاننىڭ الدەنەدەن راقىم كۇتەتىنى راس قوي. بالالارىن كەش باتىسىمەن كىتاپ وقىپ، ەرتەگى ايتىپ، باستارىنان سىيپاپ، ۇيىقتاتىپ تاستاعانى مۇنداي جاقسى بولار ما؟!.. «اكەلەرىنىڭ تاياۋدا دۇرىلدەگەن شىعارماشىلىق كەشى وتەدى، كەشكە قالانىڭ زيالى قاۋىم وكىلدەرى تۇگەل جينالادى، تاۋ بوپ ۇيىلگەن سىي-سياپاتتى سۇراماڭىز. وتباسى مۇشەلەرىنە الدىڭعى قاتاردان ورىن تيەدى، كەشتىڭ سوڭىندا ۇيىمداستىرىلاتىن استا-توك داستارحان باسىنا تاعى دا باتىرحاننىڭ بالالارى جايعاسادى ءتىزىلىپ... سوندىقتان الدەكىم قىزىعۋشىلىق تانىتىپ، اكەلەرى جايلى سۇراي قالسا، ءمىردىڭ وعىنداي جاۋاپتىڭ جۇتىنىپ تۇرعانى ماڭىزدى. كەشىكپەي كونتسەرتكە كيەتىن كيىمدەرگە تاپسىرىس بەرىلەدى. مارجانكۇلدىڭ قانداي كويلەك تىكتىرەتىنى ازىرگە بەلگىسىز...»
ويپىر-اي، وسىنداي وتىرىككە اقىر اياعىندا شەبەرلەنىپ الماسا قايتسىن! ارنارسەنىڭ وزىنە لايىق شەك-شەكاراسى بولادى. وۋ، شالعايىنا شالىنىسىپ، ايدىڭ-كۇننىڭ امانىندا كورىنگەن قارادان ۇركەكتەپ، اقىر سوڭىندا تۋعان بالالارىنا وتىرىكشى بوپ، كىم ءۇشىن «ازىپ-توزىپ» ءجۇر دەسەڭشى! باتىرحان ءۇشىن، ارينە. ال سويتكەن باتىرحاننىڭ ۇيقاماقتا جاتىپ، جىلقىنىڭ ءسۇر ەتىنە كەرەلەپ شىققانداي، ۇلكەن وجاۋداعى مۇزداي سۋدى دەمالماستان باسىنا ءبىر-اق كوتەرىپ، تالتايىپ تۇرعان تۇرىسى مىناۋ! ارتىنشا بالكونعا جۇگىردى، تىستاعى ءولى تىنىشتىققا كوڭىلى تولماعانداي، اۋىزعى بولمەگە قايتا كىردى. قايتا شىقتى، كوكىرەگىن تولتىرىپ تازا اۋا جۇتتى.
سوسىن... سوسىنعىسى ادام سەنبەيتىن توسىن ارەكەت. ءما، بەزگەلدەك! مارجانكۇل تۇلا بويىنان جان كەتىپ قالعانداي، سول ورىندا سوستيىپ ءالى تۇر. نە ىلگەرى، نە كەيىن قوزعالۋعا دارمەنى جوق. بىرەۋ ءتۇرتىپ قالسا ۇشىپ تۇسەتىندەي. سول عوي، سول... ودان باسقا ويىنا نە ءتۇسۋى مۇمكىن. ادام بالاسىنىڭ السىزدىگىن قويساڭشى، جاقسىلىقتان بۇرىن جاماناتتى حاباردى بىردەن قابىلداۋعا بەيىم تۇراتىنى نەسى ەكەن، ا؟! الگىلەردىڭ وقىستان تەلەفون سوعۋى – كوڭىل اۋلاۋ ءۇشىن ويلاستىرىلعان ءىس-شارا. ءتارتىپ ساقشىلارىنىڭ دا وزدەرىنە جۇكتەلگەن مىندەتتەرى بار. باتىرحان ۇيىندە. تىم-تىرىس. ءتىرى پەندەمەن بايلانىس جاساماعان. مۇنىڭ تەگىن ۇنسىزدىك ەمەستىگى بەسەنەدەن بەلگىلى. ياعني، بۇلىكشىل-باسبۇزاردىڭ كەزەكتى ميتينگىدە جۇرتقا بومبا جارىلعانداي اسەر ەتەتىن جالىندى ءسوزىن قاعازعا ءتۇسىرىپ جاتقانى. ودان باسقا سەبەپ جوق. باتىرحان تەك ءان جازىپ ءجۇر مە دەسە، ەلدى لەزدە اۋزىنا قاراتاتىنداي شەشەندىگىمەن دە ەرەكشەلەنەدى ەكەن عوي. ءاربىر تالداۋى قۇيما قورعاسىن، دالەلدەرى ادام جاڭىلدىرادى، وندىققا ءدوپ تيگىزەدى. ءارى جينالعانداردى لەپتى سوزدەرىمەن بايلاپ-ماتاپ، بىرازعا دەيىن تىپىر ەتكىزبەيدى. باتىرحان مىنبەگە كوتەرىلدى دەگەنشە، توڭىرەك لەزدە تىنىشتىق قۇشاعىنا جۇتىلادى. مۇنىڭ نە قۇدىرەتى بار شىراعىم-اۋ، بۇل نەتكەن قۇدىرەت؟! ال ءبىزدىڭ «اۋىزبىرلىكتىڭ ارقاسىندا ايرانداي ۇيىپ وتىرعان قوعامعا» مۇنداي «جالاڭ قىلىشتىڭ» كەرەگى شامالى. بۇل – ءبىر، ەكىنشىسى، ونداي «قىزىل كوزدى» ۇياسىندا تۇنشىقتىرعان. تىستا تورۋىلداپ جۇرگەندەر باتىرحاندى قازىر اكەتەدى...
مارجانكۇل تىلدەن قالعان. كوڭىلگە مەدەۋ تۇتاتىنى – باتىرحاندى كورىپ تۇر. ال ءومىرى ءوتىپ بارا جاتقانداي، ونىڭ ءبىر ورىندا بايىز تاۋىپ تۇرعىسى جوق، بولمەلەردى دە ءبىر مارتە ارالاپ شىقتى. تاعى دا بالكونعا جۇگىردى. اسپانداعى جۇلدىزدارعا قاراپ، الدەنە دەپ كۇبىرلەيدى. العاش رەت قىزبەن قىدىرعان بوزبالا سەكىلدى ساۋساعىن بۇگىپ، جۇلدىز سانايدى. جۇزىنە جىلى شىراي شۋاق جۇگىرگەن.
–تاماق، تاماق ىشەسىڭ بە؟ – دەدى مارجانكۇل اقىرى ۇيرەنشىكتى تىرلىكتىڭ ىڭعايىنا جۇگىنىپ.
–تاماق، تاماق ەشقايدا قاشپاس. – داۋىسىندا ءبىرتۇرلى ءدىرىل بار. –بالالار قاشان ۇيىقتاپ ەدى؟
ء–بىراز بولدى...
–ەندەشە سەن بىلاي ىستە، بولمەلەردىڭ ەسىگىن مىقتاپ بەكىت.
«ا...ا، قۇداي-اي، تاعى... تۇرمە مە؟!» – دەگەنشە باتىرحان كۇرەكتەي الاقانىمەن مارجانكۇلدىڭ اۋزىن باسا قويدى. جۇرەگى اتقاقتاي سوقتى. ەرتەڭ اكەلەرىنىڭ ورنىن سىيپاپ قالاتىن بالالارىنا تاعى قانداي وتىرىك ايتادى. كومپوزيتورلار وداعىنداعى شۇعىل جينالىسقا كەتتى دەي مە، ونەر اكادەمياسىنا بارىپ لەكتسيا وقۋشى ەدى دەي مە. باتىرحاننىڭ بۇگىنگى ءجۇرىس-تۇرىسى جىگەرلى ءارى جىلدام. ەسىك-تەرەزەنى ءوزى بارىپ قىمتادى اقىرى. ۇركەك قويانداي كوزى شاراسىنان شىعىپ، باتىرحاننىڭ مىنا تىرلىگىنەن مۇلدەم بەيحابار، سىرتتان الدەكىمدەر اكىرەڭدەپ كىرىپ كەلە مە دەپ، ءاربىر دىبىسقا ءجىتى قۇلاق تۇرگەن مارجانكۇلدى كەنەت قارۋلى قولداردىڭ جەردەن تىك كوتەرىپ اكەتكەنى!.. باتىرحان، مىناۋ شىنىمەن باتىرحان با؟ جىن-پەرى ەلەستەگەننەن امان با؟ باتىرحاننىڭ ءرولىن ويناعان الدەكىم جان الەمىن سيقىرلاپ تاستاعاننان ساۋ ما؟ ويباي-اۋ، مىنا قۇبىلىستى ارا-كىدىك تۇسىندە كورمەسە وڭىندە ۇمىتقالى قاش-شان. ءيا-ءيا، باياعىدا... مۇنان بالكىم ون، جيىرما جىل بۇرىن با... جاقسى شىعارما تۋدىرعاندا باتىرحاننىڭ قۇددى بالا سەكىلدى رياسىز كۇلىپ، توڭىرەگىندە وزىنەن باسقا باقىتتى ادام جوقتاي، مارجانكۇلدىڭ تولىسا باستاعان دەنەسىن ءوستىپ جەردەن تىك كوتەرىپ الىپ، قارى تالعانشا دوڭگەلەنە بيلەۋشى ەدى-اۋ! مىناۋ سول، اينا-قاتەسىز قايتالانعان سول كورىنىس! اشقۇرساق ادامدى اياماي، قاشانعى تۇرادى اسپاندا تەربەتىلىپ. ارينە، ءوستىپ باتىرحاننىڭ قولىندا اق قاعازداي ما، الدە اق ماقتاداي ما، جەپ-جەڭىل بوپ تۇرا بەرگەنگە نە جەتسىن!
كۇيساندىق تۇرعان بولمەگە باردى دا، باتىرحان بەينەبىر جەمتىگىنە تىرناق باتىرعان بۇركىتتەي قونجيا كەتىپ، پەرنە ۇستىندە ويناق سالعان ساۋساقتارىنا شىنىمەن يە بولا المادى. جان جادىراتار ادەمى اۋەننىڭ ىرعاعى قۇلاعىنا كوكتەم جەلىندەي جۇپار بۇركىپ، الدەبىر تىلسىم الەم بەسىگىندە تەربەتكەنىمەن مارجانكۇل دە مۇنىڭ قانداي توسىن شىعارما ەكەندىگىن تۇسىنبەدى. تۇسىنۋگە دە مۇرشاسى جوق-تى. تاعدىردىڭ ويدا-جوقتا اقى-پۇلسىز ۇسىنا سالعان وسى ءبىر كوپ-كورىم ولجاسىن بۇگىنشە بويعا ءسىڭىرىپ السا دا جارار. قاس-قاعىمدا دۇنيە كەمپىرقوساقتاي قۇلپىرىپ، اينالا تاڭعى شىقپەن قاۋىز جارعان راۋشان گۇلىندەي جايناپ، جاسارىپ سالا بەردى. مۇنان ءبىر ساعات بۇرىنعى الاي-دۇلەي ىشكى سەزىمىمەن ارپالىسىپ، كەلەر كۇندەردەن ءۇمىتى ۇزىلمەگەنىمەن تابان تىرەر تەمىرقازىعى شامالى، جۇدەپ-جاداعان مارجانكۇل قانداي; كۇيەۋىنىڭ يىعىنا قولىن اسىپ، قايراتتى شاشىنان ءبىر سيپاپ، وزىنە بەيمالىم اۋەندى ۇيىپ تىڭداپ تۇرعان مىنا مارجانكۇل قانداي!
–تۇرمەگە دەيىن دە، تۇرمەدەن كەيىن دە جانىمدى كوزىمە كورسەتكەن اۋىر تولعاق ەدى. اقىرى شەشىمى تابىلدى، ءتۇيىن شەشىلدى. ەندى ەشنارسەدەن قينالمايمىن... ءۇيدىڭ اۋاسى تىنىس تارىلتتى. ءجۇر، ءجۇرشى، دالاعا شىعايىقشى، اياۋلىم!
مارجانكۇل ءوڭ مەن ءتۇستىڭ ورتاسىندا قالقىپ ءجۇر. وڭشەڭ ەرلى-زايىپتىلار سەرۋەن قۇراتىن گۇلزار باق تىپ-تىنىش. باتىرحان بىردە ادىمداپ العا جىلجيدى، بىردە ءجۇرىسىن باياۋلاتىپ كەيىن شەگىنەدى. بەيتانىس اۋەندى ءبىر ۋاق ىشىنەن ىڭىلدايدى، كەزى كەلگەندە داۋىسىن كوتەرىپ ايقايعا باسادى. ءتۇن جارىمىنان اۋدى، ەلدىڭ تىنىشتىعىن بۇزام-اۋ، مازاسىن الام-اۋ دەيتىن وي دا، تۇيسىك تە جوق...
قۋانىش جيەنباي
Abai.kz
