يسلامبەك ءسالجانوۆ: «قايىرىمدىلىقتىڭ ەڭ ۇلكەنى–ايتپاي ىستەگەن جاقسىلىق»
- شىنى كەرەك، مەتسەنات دەسە ەسىمىزگە قازاقتىڭ اياۋلى ونەرى ايتىسقا دەمەۋشىلىك جاساپ تانىلعان اعالارىمىزدىڭ اتى-ءجونى تۇسەدى. كۇنى كەشە عانا قايىرىمدىلىق كورسەتكەن ۇجىمدار مەن جەكەلەگەن ازاماتتارعا بەرىلەتىن «التىن جۇرەك» جۇلدەسىنە يە بولدىڭىز. سوڭعى 10 جىل بويى رۋحانياتقا عانا ەمەس، الەۋمەتتىك جوبالارعا دا قوماقتى قارجى ءبولىپ، دەمەۋشىلىك جاساپ جۇرگەن وزىڭىزدى تىلشىلەر قاۋىمى جىعا تاني الماي جاتقانىمىز نەدەن دەپ ويلايسىز؟
- شىنى كەرەك، مەتسەنات دەسە ەسىمىزگە قازاقتىڭ اياۋلى ونەرى ايتىسقا دەمەۋشىلىك جاساپ تانىلعان اعالارىمىزدىڭ اتى-ءجونى تۇسەدى. كۇنى كەشە عانا قايىرىمدىلىق كورسەتكەن ۇجىمدار مەن جەكەلەگەن ازاماتتارعا بەرىلەتىن «التىن جۇرەك» جۇلدەسىنە يە بولدىڭىز. سوڭعى 10 جىل بويى رۋحانياتقا عانا ەمەس، الەۋمەتتىك جوبالارعا دا قوماقتى قارجى ءبولىپ، دەمەۋشىلىك جاساپ جۇرگەن وزىڭىزدى تىلشىلەر قاۋىمى جىعا تاني الماي جاتقانىمىز نەدەن دەپ ويلايسىز؟
- نە ايتقىڭىز كەلىپ وتىرعانىن ءتۇسىندىم. «قايىرىمدىلىق جاساعاندا ءوز اتىڭدى ەمەس، سول قايىرىمدىلىق جاساۋعا مۇمكىندىك بەرگەن اللانىڭ اتىن شىعارۋعا جۇمىس ىستە» دەگەن مەنىڭ ىشكى قاعيدام بار. مەن بىرەۋگە كومەكتى ەشۋاقىتتا جارناما ءۇشىن جاساعان ەمەسپىن. مەن ءۇشىن كومەكتىڭ ۇلكەن، كىشىسى جوق. راس، كومپانيانىڭ («التىن قىران» كومپانيالار توبى-رەد.) بارلىعىنىڭ مۇقتاجىن بىردەي قاناعاتتاندىراتىن مۇمكىندىگى شەكتەۋسىز ەمەس. دەسە دە، وسى ۋاقىتقا دەيىن الدىما كەلگەن ونەر ادامدارى، جەكەلەگەن ازاماتتار بولسىن، قولىمنان كەلگەنشە كومەكتەسۋگە تىرىستىم. قوعام يگىلىگى ءۇشىن ءتيىمدى دەيتىن جوبالار بولسا باس تارتىپ قالعان كۇنىم جوق. ارينە، ونىڭ ءبارىن تىزبەلەپ ايتىپ جاتۋ ءوز-ءوزىمدى ماقتاعان بولىپ شىعار ەدى. مەنىڭ بار ايتارىم، ءبىز ءار تيىنىمىزدى ادال ەڭبەك ماڭداي تەرىمىزبەن تاپقاندىقتان، جاساعان كومەگىمىز دە مەيلىنشە ءتيىمدى باعىتقا جۇمسالىپ، مەيلىنشە ادال يەسىن تابۋ كەرەك. بۇل تۇرعىدا قوعام يگىلىگى، ەل مارتەبەسى ءۇشىن جاسالعان بىرقانشا شارالارعا قارجىلىق قولداۋ كورسەتىپ قانا قويماي، وعان كومپانيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ تىكەلەي اتسالىسقانىن ماقتان تۇتام...
- كەشىرىڭىز، وقىرماندارىمىزعا تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن، جوق دەگەندە، سونىڭ ءبىر-ەكەۋىن ايتا وتىرىڭىزشى...
- اۋىز تولتىرىپ ايتاتىن اۋقىمدى جوبالارعا توقتالسام، البەتتە، ەڭ الدىمەن«بولاشاق» اسسوتسياتسياسىمەن بىرىگىپ جاساعان «كولىكتەر-2» انيماتسيالىق ءفيلمىن ايتار ەدىم. اۋزىن ايعا بىلەگەن «ۋولت ديسنەي» سياقتى كومپانيانىڭ ەڭ ۇزدىك دۇنيەسىن قازاقشالاۋ ءۇشىن قىرۋار قارجى عانا ەمەس، ۇلكەن قاجىر-قايرات پەن كۇشتى قارىم-قابىلەت تە قاجەت بولدى. شىنى كەرەك، وسى جوبانىڭ ارقاسىندا اۋدارما سالاسى مەن قازاق دۋبلياجىنىڭ بىرقانشا تۇيتكىلدى ماسەلەلەرى بار ەكەنىن ءبىلدىم...قاڭتار-كوكەك ايلارىندا رەسپۋبليكا كولەمىندەگى 16 بالالار ۇيىندە جان كۇيزەلىسىن جەڭىلدەتەتىن ون التى پسيحولوگيالىق كومەك (كومناتى پسيحولوگيچەسكوي رازگرۋزكي-رەد.)بولمەلەرىمەن جابدىقتاۋعا اتسالىستىق.
- راحمەت. جالپى ءسىزدىڭ تۇسىنىگىڭىزدە مەتسەناتتىق دەگەن نە؟ بۇگىنگى مەتسەناتتاردى بۇرىنعى اتىمتاي جومارتتارمەن سالىستىرۋعا كەلە مە؟
- ءوز ويىمشا، مەتسەناتتىق قازاقتىڭ قانىندا بار قاسيەت. بۇل دۇنيەدە قولىندا بارمەن ءبولىسىپ، جىلى-جۇمساعىن قوناعىنىڭ اۋزىنا توسىپ وتىراتىن قازاقتان وزگە ۇلىس بار ما ءوزى؟ باسقاسىن بىلاي قويعاندا، كەشەگى ءماشھۇر ءجۇسىپ، ءاليحان بوكەيحانوۆ سياقتى ۇلت زيالىلارى دا كوكىرەگى وياۋ قالتالى ازاماتتاردىڭ ارقاسىندا ساۋات اشقان جوق پا؟! مەنىڭ تۇسىنىگىمدە، مەتسەنات تا، اتىمتاي جومارت تا ءبىر ادام. اتى وزگەرگەنمەن، ماقساتى سول قالپىندا بارمەن ءبولىسۋ، قانداس باۋىرلارعا قارايلاسۋ، دارىندىلاردى دەمەۋ دەگەن سياقتى... جانە سونىڭ ءبارى قارىمتاسىز بولۋ كەرەك. قانداي دا ءبىر ەسەپكە قۇرىلعان «جاقسىلىق» (جاقشاعا العان ءبىز - رەد.) جاقسىلىق جاساعانعا جاتپايدى. ونىڭ ءبارى ادال جۇرەك، ىزگى نيەتتەن تۋىنداۋ كەرەك. تەك ءبىر وكىنىشتىسى، ءبىز سول ءاليحانداردى بىلگەنىمىزبەن، ولارعا كەزىندە كىمدەردىڭ كومەك بەرگەنىن ۇمىتىپ كەتە بەرەتىنىمىز. وسىنداي «اتتەگەن-اي»-لار الدىڭنان شىققان سايىن «جاقسىنىڭ جاقسىلىعىن ايت - نۇرى تاسىسىن، جاماننىڭ جاماندىعىن ايت - قۇتى قاشسىن» دەگەن ءتامسىلدى قازاقتىڭ ايتقانىنا شىنىمەن دە كۇماندانىپ قالاسىڭ.
- جاقسى. ەندى ءوزىڭىز قانداي ورتادان شىقتىڭىز، سول جايلى ايتساڭىز. ءوزىڭىز قينالعان، ءوزىڭىز بىرەۋدىڭ كومەگىنە ءزارۋ بولعان كەزدەرىڭىز ەسىڭىزدە مە؟
- البەتتە، ەشكىم دە دۇنيەگە مەتسەنات بولىپ كەلمەيدى. مەن دە الپىسىنشى جىلدىڭ اياعىندا دۇنيەگە كەلگەن بارشا ءوز زامانداستارىم سياقتى قاراپايىم سوۆحوز شوپىرىنىڭ شاڭىراعىندا ءوسىپ-جەتىلدىم. اكە-شەشەمىز ءبىزدى جاستايىمىزدان ەڭبەككە باۋلىپ ءوسىردى. ءۇي شارۋاسىنان باسقا، مەن 10 جاسىمنان سوۆحوز جۇمىسىنا ارالاستىم. جىل سايىن وقۋ جىلى اياقتالار-اياقتالماستان سوۆحوزداعى قوي شارۋاشىلىعى، پىشەن شابۋ، ەگىن جيناۋ سياقتى الۋان ءتۇرلى جۇمىستارعا ارالاسىپ، الا جازداي جۇمىس ىستەيتىنمىن. جالعىز مەن ەمەس، اعا-اپالارىم دا تامىزدىڭ 20-25-نە دەيىن بريگادا بولىمشەلەرى مەن شوپانداردىڭ كيىز ۇيلەرىندە تۇنەي ءجۇرىپ مەكتەپ فورماسى، قالام-قاعاز سياقتى ونى-مۇنى كەرەكتەرىمىزگە اقشا تاباتىنبىز. شىنى كەرەك، 1986-جىلى انامىز دۇنيە سالعاندا ءبىز قاتتى كۇيزەلىپ قالدىق. بۇل جاعداي ءبىزدىڭ ءۇي-ىشىمىزگە وتە اۋىر سوققى بولىپ ءتيدى. وسى جاعدايدان كەيىن مەن ادامداردى ەمدەپ، ولارعا كومەكتەسۋ ءۇشىن دارىگەر بولۋدى قالادىم. شەشەسى جوق التى بىردەي بالانى اسىراۋ اكەمە قايدان وڭاي بولا قويسىن؟! سونى ويلاعان مەن وقۋعا دا جالعىز اتتاندىم. قالاعا جاڭا كەلگەن باسقا قاتارلاستارىم قۇساپ ويناپ-كۇلمەي، جاتپاي-تۇرماي ەمتيحانعا دايىندالدىم. ءسويتىپ ءبىر ورىنعا جەتى ادامنان كەلەتىن مەدينستيتۋتقا وقۋعا ءتۇستىم. ەڭبەكسىز، تالاپسىز ەش ناتيجە بولمايتىنىن سول كەزدە-اق ءتۇسىندىم. مەدينستيتۋتتاعى التى جىل وقۋ مەن ءۇشىن جەڭىل بولمادى. ستيپەنديامىز - 40 سوم. ۇيدەن ەشقانداي كومەك بولماعاسىن ماعان وسى اقشاعا ءومىر سۇرۋگە تۋرا كەلدى. ءبىر «ۇشتىك» العان ستۋدەنت ستيپەنديادان قاعىلاتىن. ال ستيپەنديادان قاعىلۋ - اش قالعانمەن بىردەي. سول سەبەپتى ماعان «ءۇش» الۋعا بولمايتىن.مۇنىڭ ءبارىن ايتىپ وتىرعانىم، مەن ستۋدەنت بولعان كەزىمدە دە، ودان كەيىن دە كوپ قيىندىق كوردىم. جانە تۇتاس ءبىر فورماتسيا وزگەرىپ جاتقان تۇستاعى ول قيىندىقتى جالعىز مەن عانا كورگەم جوق، قاراپايىم حالىقتىڭ بارلىعى دا باستان كەشتى دەپ ويلايمىن.
- كەشىرىڭىز، سوندا دارىگەرلىكتەن بيزنەسكە اۋىسۋىڭىزعا نە سەبەپ بولدى؟ مەديتسينا مەن ەكونوميكا ءبىر-بىرىمەن مۇلدە قابىسپايتىن سالالار ەمەس پە؟
- قىسقاسى، مەن 1993-جىلى وقۋ ءبىتىردىم. ول كەزدەگى جاعدايدى وزدەرىڭىز دە بىلەسىزدەر: بۇرىنعى اكىمشىلىك-كوماندالىق جۇيە قيراپ، جاڭا نارىقتىق جۇيەنى ەشكىم ءالى تولىق تۇسىنبەي، حالىق سەڭدەي سوعىلىسقان الاساپىران شاق. ەكونوميكالىق بايلانىستار كۇرت ءۇزىلىپ، بانكتەر تولەۋ قابىلەتىنەن ايرىلىپ، قايدا بارساڭ بارتەر سالتانات قۇرعان، ەل-جۇرت ايلاپ-جىلداپ ايلىعىن الا الماي جۇرگەن، دۇكەندەردىڭ ءىشى جىلان جالاعانداي تاقىرلانىپ، زاڭسىزدىق پەن رەكەت كۇش الىپ تۇرعان كەز ەدى. ماعان كۇنى كەشە ساباق بەرگەن ۇستازداردىڭ ازىق-تۇلىك ساتىپ تۇرعانىن كورگەندە جۇرەگىم اۋىراتىن. قالتامدا ديپلومىم بولا تۇرا مەن دە قول قۋسىرىپ قالا بەردىم. ويتكەنى، قالادا دا، وبلىستا دا ول كەزدە جۇمىس بولعان جوق. ال، سول ۋاقىتتا شاڭىراق كوتەرىپ، اكە بولىپ ۇلگەرگەن ماعان ءۇي-ءىشىمدى اسىراۋ ءۇشىن ەندى اقشا تابۋ كەرەك بولدى. سودان مەن دە باسقا جۇرت قۇساپ قولىما تۇسكەن زاتتاردى ساۋدالاۋمەن اينالىسىپ كەتتىم. و، ول كەزدە مەن نەمەن اينالىسپادىم دەسەڭىزشى! ساۋدا جاساۋدىڭ بارلىق ساتىسىنان ءوتتىم. ودان كەيىن كوتەرمە ساۋداعا كوشتىم: اۋەلى اۆتوماشينالار، جاعار جانارماي تاسىپ، كەيىننەن ۆاگونمەن تاۋار جەتكىزۋمەن اينالىستىم. وسىلايشا العاشقى كاپيتال جيناقتالا باستادى. دەي تۇرعانمەن، مەن ەندى ەكونوميكالىق ءبىلىم الماي بولمايتىنىن جەتە ءتۇسىندىم. سودان 1993-جىلى مەن قۇجاتتارىمدى جيناستىرىپ الماتى قالاسىنداعى قازاق مەملەكەتتىك باسقارۋ اكادەمياسى جانىنداعى نارىق ينستيتۋتىنا وقۋعا ءتۇستىم. جانە 1997 جىلى سول وقۋ ورنىن ەكونوميكا جانە مەنەدجمەنت ماماندىعى بويىنشا ءبىتىرىپ شىقتىم. كەيىننەن ەكونوميكالىق ءبىلىمىمدى جەتىلدىرۋ ءۇشىن ماسكەۋدىڭ حالىق شارۋاشىلىق اكادەمياسىندا ءبىلىم الىپ، مۆا ديپلومىنا قول جەتكىزدىم.
- اڭگىمەڭىزدى تىڭداپ وتىرساق، وقۋ-توقۋدىڭ ءبارىن تەك ورىس تىلىندە العان سياقتىسىز. ۇيدە دە وسىلاي قازاقشا سويلەسەسىزدەر مە؟ بالالارىڭىزدى قاي تىلدە وقىتاسىز؟
- ونىڭىز راس. مەن اقتوبە وبلىسى يساتاي اۋدانىنا قاراستى جەرەنقوپا اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەنىممەن، نەگىزىنەن، كراسنويارسك سوۆحوزىنىڭ برۋسيلوۆكا (2 بولىمشەسى) اۋىلىندا ءوستىم. وندا قازاق مەكتەبى اتىمەن بولعان جوق. كەيىننەن اقتوبە، الماتى، ودان ماسكەۋدە دە وقۋدى ورىس تىلىندە الۋعا ءماجبۇر بولدىم. بىراق مۇنىڭ ءبارى مەنىڭ ءوز تىلىمدە سويلەمەۋىمە سىلتاۋ بولماۋ كەرەك. ءوزىن شىن پاتريوت سانايتىن ازامات قاي جەردە جۇرسە دە تۋعان ءتىلىن ۇمىتپاسا كەرەك. دەگەنمەن، اۋىزەكى تىلدە سويلەۋ بار دا، ءتىلدى تەرەڭ مەڭگەرۋ دەگەن بار. مەن قازاق ءتىلىن وقىپ-ۇيرەنۋدەن استە جالىققان ادام ەمەسپىن. راس، كەزىندە ءبىراز ۋاقىت وتكىزىپ الدىق. بىراق، اللاعا شۇكىر، قازىر ەكى ۇلىم دا ءبىر-بىرىمەن تەك قازاق تىلىندە عانا ۇعىنىسادى. تىلدىك اينالىمعا ابدەن «ءسىڭىپ» كەتكەن قايسىبىر ورىس تەرميندەرىنىڭ بوتەن ءسوز ەكەندىگىن كەيدە وسى بالالارىم تۇسىنبەي قالىپ جاتقاندا بارىپ ءبىر-اق ۇعىنام.وسى ەكەۋىنىڭ ءتىلى قازاقشا شىقسىن دەپ قازاق بالاباقشاسىنا بەردىم. ۇيدە بالالارمەن تەك قازاقشا سويلەسەمىز.
- مەتسەناتتار اتاق-ابىرويلارىن شىعارۋ ءۇشىن ءوز قامقورلىقتارىن ادەتتە كوپشىلىكتىڭ نازارىنا ىلىككەن ايتۋلى شارالارعا كورسەتىپ جاتاتىنى وتىرىك ەمەس. مىنا جەردەگى اتقارعان شارۋلارىڭىزعا قاراپ وتىرساق، ءبىر جىلدىڭ ىشىندە سىزدەر دە اجەپتاۋىر «شىعىندالىپسىزدار». وسىنشا ءىس اتقارىپ وتىرىپ، كولەڭكەدە قالۋدىڭ ءبىز بىلمەيتىن فيلوسوفياسى بار ما الدە؟
- ءسوزدىڭ رەتى كەلگەسىن ايتايىن، الدىڭا بىردە دارىگەر كەلەدى، ەندى بىردە مۇعالىم كەلەدى; بىرەۋى شەت ەلدەن ماستەر كلاسس شاقىرتادى، ەكىنشىسى ءوز-وزىنە قول سالۋ ماسەلەسىن زەرتتەگىسى كەلەدى دەيىك. سوندا مەن سولاردىڭ بارىنە "ۇيىمداستىرىپ وتىرعان جۇمىستارىڭنىڭ جارنامالىق قۋاتى" جوق نەمەسە ءالسىز دەپ وتىرسام، كوز الدىڭىزعا ەلەستەتىڭىزشى... ءبىز اتام زاماننان «توبەمىزدە كورىپ تۇرعان ءبىر اللا بار» دەگەن قاعيدامەن ءومىر ءسۇرىپ كەلگەن ەلدىڭ ۇرپاعىمىز. بايقاساڭىز، قازاقتىڭ قاي بالاسى دا قامقورلىق كورسەتكەن ادامى كەلىپ العىسىن جاۋدىرسا، «اللادان قايتسىن» دەيدى. وسىنىڭ ءبارى بەكەر مە؟! سوسىن كىم بولسا دا تانىمال جوبالارعا دەمەۋشى بولدى ەكەن دەپ ولاردى دا بەكەردەن-بەكەر جازعىرۋعا بولمايدى. باستىسى - نيەتتىڭ دۇرىستىعى. مىسالى، ءبىز دە بيىل حالىقتىڭ ءىلتيپاتىنا بولەنگەن، اتىن ايتپاي-اق قويايىن، ايگىلى مۋزىكالىق ۇجىمداردىڭ بىرىنە دەمەۋشىلىك جاساپ، كونتسەرتىنىڭ وتۋىنە مۇرىندىق بولدىق. ءبىز ءوز ۇپايمىزدى ويلاساق سول ارقىلى-اق ءوزىمىزدى جارنامالاپ جىبەرۋىمىزگە ابدەن بولاتىن ەدى. قايتالاپ ايتامىن، جاقسىلىقتىڭ ەڭ ۇلكەنى - ايتپاي ىستەگەن جاقسىلىق.
- سۇحبات بەرگەنىڭىزگە راحمەت. شاراپاتتى شارالارىڭىز جالعاسىن تابا بەرسىن.
- ايتقانىڭىز كەلسىن.
سۇحباتتاسقان ءشارىپحان قايسار.
«اباي-اقپارات»
