«قازاقتار دا ءبىز سياقتى كوپ قيىندىقتاردى باستان وتكەرگەن حالىق...»

«قازاقتار دا ءبىز سياقتى كوپ قيىندىقتاردى باستان وتكەرگەن حالىق...»

شىلدە ايىنىڭ باسىندا مەنىڭ اتىما قىتايدىڭ بەيجىڭ قالاسى مەملەكەتتىك ادەبيەت زەرتتەۋ اكادەمياسى جانىنان شىعاتىن «الەم ادەبيەتى» جۋرنالى باس رەداكتورىنىڭ ورىنباسارى گاۋ ءشيىن مىرزادان حات كەلىپ ءتۇستى. وندا «ارداق نۇرعازى مىرزا، اكادەميامىزدىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن 7-12-تامىز ارالىعىندا قىتايدىڭ تسينحاي ولكەسى سينين قالاسىندا ءۇشىنشى كەزەكتى «تسينحاي كولى حالىقارالىق پوەزيا فەستيۆالى» وتەدى. ءبىز ءسىزدىڭ وسى مەرەكەلىك شاراعا قازاقستان اقىنى رەتىندە قاتىسۋىڭىزدى سۇرايمىز...»، - دەلىنگەن ەدى. سوعان دەيىن دە مەن قىتايدا ەكى جىل سايىن اقىنداردىڭ وسىنداي ءبىر حالىقارالىق باسقوسۋى وتەتىنىن باسىلىمداردان وقىعانمىن. ۇسىنىسقا ساي، كوپ سوزباي فەستيۆالگە قاتىساتىنىم تۋرالى گاۋ مىرزاعا حابار جىبەردىم دە، ساپارعا شىعۋعا سايلاندىم. بۇل مەن ءۇشىن ءبىر جاعىنان جۋرناليستىك ساپار ەدى. ءوزىم جۇمىس اتقاراتىن «الماتى اقشامى» گازەتىنىڭ باسشىسى قالاعاڭنىڭ - قالي سارسەنباي مىرزانىڭ «اق جول بولسىن» دەگەن باتاسىن الىپ، 6-تامىز كۇنى كەشكە الماتىدان ۇرىمشىگە ۇشىپ كەتتىم. ۇرىمشىدە التى ساعاتتاي ايالداعان سوڭ ودان ارى ءشينىڭ قالاسىنا قاراي ۇشۋعا تۋرا كەلدى. 120 ادامعا لايىق ۇشاق سينين اۋەجايىنا قوناردا الدىمىزدان «پوەزيا فەستيۆالىنە كەلگەن قوناقتاردى قارسى الامىز» دەگەن جازۋ ۇستاعان ستۋدەنتتەر شىقتى. فەستيۆال قوناقتارىن سينين قالاسىنداعى 25 قاباتتان تۇراتىن بەس جۇلدىزدى «Qinghai Hotel»-گە ورنالاستىرعان ەكەن. ءۇرىمشى باعىتىنان كەلگەن ۇشاقتان تۇسكەن ءبىز دە ارنايى كولىكپەن سوندا جەتتىك. يران اقىنى پارۋەز بەيجي جانە ونىڭ حانىمىمەن مەن وسى قوناقسارايعا بارا جاتقان جولدا تانىستىم. كەيىن بىزدەر فەستيۆالگە مۇسىلمان ەلدەرىنەن كەلگەن قوناقتارعا ارنايى ازىرلەنگەن ءدامحانانىڭ تۇراقتى كەلۋشىسىنە اينالدىق. پارۋەز بەيجي يسلام توڭكەرىسىنەن كەيىن ادەبيەت مايدانىنا كەلگەن يراننىڭ بەلگىلى اقىندارىنىڭ ءبىرى. ۇزاق جىلدار اۋە اسكەرى كۇتەرىندە قىزمەت ەتىپتى، 2007 جىلى قارۋلى كۇشتەر قاتارىنان بوسانىپ، قازىر تەھراندا ءبىر باسپاعا جەتەكشىلىك ەتەدى ەكەن.

«Qinghai Hotel»-گە جەتكەن سوڭ فەستيۆالدى ۇيىمداستىرۋشىلار ءبىزدى تىركەپ، بولمەلەرگە ورنالاستىردى. تىركەۋ كۇتىپ كەزەكتە تۇرعانىمدا ءوزىن «تسينحاي اقشامى» گازەتىنىڭ ءتىلشىسىمىن دەپ تانىستىرعان ءبىر جىگىتپەن ۇشىراسىپ قالدىم. ول مەنىڭ قاي ەلدەن كەلگەنىمنەن باستاپ سۋىرتپاقتاپ، ءبىراز دۇنيە سۇرادى. باستىسى، پوەزيا، قىتاي اقىندارى تۋرالى ايتىستىق، قازاق ادەبيەتى قىتاي پوەزياسىنان كىمدەردى بىلەدى دەگەن سۇراق قويىلدى. مەن قىتايدىڭ VIII عاسىردا ءومىر سۇرگەن دۋ فۋ مەن لي باي، قازىرگى اقىنداردان بي داۋ، دۋو دۋو جانە تسينحايدان شىققان بەلگىلى اقىن چاڭ ياۋدىڭ   شىعارماشىلىعى تۋرالى ءوز ويىمدى ايتتىم. كەزىندە «شەتەل ادەبيەتى» گازەتىندە بي داۋعا قاتىستى ارنايى ءنومىر ازىرلەگەنىمدى قىستىرا كەتتىم. ءتىلشى ماعان: «ەندەشە، وسى جولى ءسىز بي داۋمەن تانىساسىز، ول كىسى الگىندە سىزدەردىڭ الدارىڭىزدا عانا كەلىپ تىركەلدى»، - دەدى. بۇل مەن ءۇشىن ۇلكەن جاڭالىق ەدى. «تسينحاي اقشامىنىڭ» ءتىلشىسى مەنىڭ دە ءوزى سياقتى كەشكى گازەتتىڭ ءتىلشىسى ەكەنىمدى بىلگەن سوڭ، ودان ارى جابىستى. «كاسىپتەس ەكەنبىز، مەنى تۇسىنۋگە ءتيىسسىڭ، ماعان شەتەل اقىندارى تۋرالى ەرتەڭگى گازەتكە ماتەريال جازۋ مىندەتى جۇكتەلدى، قىتاي ءتىلىن جاقسى بىلەدى ەكەنسىڭ، ماعان 10 مينۋتىڭدى ءبول، تاعى ءبىر-ەكى اۋىز سويلەسەيىك» دەپ تۇرىپ الدى. قىتاي اقىندارىنىڭ ءبىر شۋماق ولەڭىن قازاقشا وقىپ بەرشى دەپ سۇرادى. «مىناۋ ۇلكەن زالدا، بىرەۋ كەلىپ، بىرەۋ كەتىپ جاتقان وسى ارادا وقيمىن با؟» دەسەم، «وسى ارادا وقى» دەيدى. اقىرى كاسىپتەسىمنىڭ كوڭىلىن قيا المادىم. سودان دۋ فۋدىڭ ءبىر ولەڭىن وقۋعا تۋرا كەلدى. وعان:  «ەندەشە، «كۇز بورانى اكەتكەن قامىس لاشىقتى» وقيىن» دەدىم. «قاراشا كۇزدىڭ دولى بورانى ۇلىپ / قامىسىن لاشىعىمنىڭ كەتتى جۇلىپ. / وزەننەن ارى ۇشىرىپ، جاعاداعى /اعاشتىڭ باستارىنا جاتىر ءىلىپ. / قالقىتىپ قارا سۋدا قايىق قىلىپ...». بۇل دۋ فۋدىڭ ومىردەن وتەر شاقتا جازعان سوڭعى ولەڭدەرىنىڭ بىرىنە جاتادى، قىتايدىڭ بەسىكتەگى بالاسىنان، توردەگى داناسىنا دەيىن بىلەتىن ولەڭ ەدى. قازاق تىلىنەن دىم تۇسىنبەسە دە ارىپتەسىمنىڭ ماعان ريزا بولعانى سونشالىق، ول جۇكتەرىمدى كوتەرىسىپ، 18-قاباتتاعى مەن تۇسكەن بولمەگە دەيىن جەتكىزىپ سالدى. ەرتەڭىندە كەشكى گازەتتە: «قازاقستان اقىنى ارداق نۇرعازى ءۇشىن پوەزيا دەگەن ءداستۇردى جەتىك ءبىلۋ، وسى زامانعى پوەزيانىڭ رۋحىن تەرەڭ يگەرۋ جانە شىندىقتىڭ جۇزىنە تىكە قاراي الۋ. تاريحتا قازاقتار دا كوپ قيىندىقتاردى باستان وتكىزگەن حالىق... سوندىقتان دا ول دۋ فۋدىڭ ولەڭدەرىن جانىنا جاقىن سانايدى، «كۇز بورانىن..» ول زالدا تۇرىپ انا تىلىندە وقىدى» دەگەن سوزدەر بار ارنايى ماتەريال جارىق كوردى.

ادەبيەت - پوەزيانىڭ اسقاق رۋحىن بەتكە ۇستايدى...

«كەڭ اۋقىمدى حالىقارالىق قاتىناستار جاعدايىنداعى ۇلتتار پوەزياسى جانە ولاردى ءوزارا اۋدارۋدا ورىن الىپ وتىرعان ماسەلەلەر» دەگەن تاقىرىپپەن ۇيىمداستىرىلعان «ءۇشىنشى كەزەكتى تسينحاي كولى حالىقارالىق پوەزيا فەستيۆالىنە» الەمنىڭ 55 مەملەكەتىنەن اقىن شاقىرىلىپ، قىتايدىڭ ءىشى-سىرتىنداعى 160 اقىنعا ۇسىنىس حات جىبەرىلىپتى. فەستيۆالدىڭ باس بايگەسى - «تيبەتتىڭ التىن ەلىگى» سىيلىعىنا سوعان دەيىن اقش اقىنى گ.سنيدەر، گەرمانيا اقىنى حانس ماگۋنس ەزەنبەرگ، فرانتسۋز اقىنى ي.بونەۆوي، پولشا اقىنى ا.زاجيەۆسكي، ليتۆا اقىنى ت.ۆەنسەلوۆا، ت.ب. الەم ادەبيەتىندە كەڭىنەن تانىمال 9 اقىننىڭ كانديداتۋراسى ۇسىنىلعان. سوڭىندا حالىقارالىق سيپاتى بار تانىمال اقىن، اۋدارماشى، سىنشىلاردان قۇرالعان قازىلار القاسى وسى رەتكى فەستيۆالدىڭ باس جۇلدەسىنە ليتۆالىق اقىن، «ي.برودسكي توبىنىڭ» وكىلى - ت.ۆەنسەلوۆانىڭ (Tomas Vencilova) شىعارماشىلىعى لايىق دەپ تاپقان. فەستيۆال كەزىندە وسى سىيلىق ءوز يەسىن تاپتى.

8-تامىز كۇنى تاڭەرتەڭ جالپى جينالعان اقىنداردىڭ قاتىسۋىمەن سينحاي پەداگوگيكا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتتەر سارايىندا فەستيۆالدىڭ اشىلۋ سالتاناتى ءوتتى. العاشقى ءسوزدى فەستيۆالدى ۇيىمداستىرۋ توبىنىڭ جەتەكشىسى، قىتايدىڭ تسينحاي ولكەلىك كوممۋنيستىك پارتيا ۇيىمىنىڭ ەكىنشى حاتشىسى، بەلگىلى اقىن جەدي ماجا مىرزا الدى. ول فەستيۆالگە قاتىسىپ وتىرعان شەتەل اقىندارىنىڭ وتانىن ءبىر-بىرلەپ اتاپ ءوتىپ، اقىنداردىڭ تسينحايعا ات باسىن بۇرعاندارىنا ءوز العىسىن ءبىلدىردى. شەنەۋنىكتەردىڭ قۇتتىقتاۋ سوزىنەن سوڭ، قىتاي جازۋشىلار وداعىنىڭ توراعاسى، بەلگىلى ايەل جازۋشى تە نيڭگە ءسوز بەرىلدى. ول تاريحتان ءتۇسىپ، پوەزيانىڭ قىتايدىڭ ۇلتتىق مادەنيەتىندە الاتىن ورنىنا توقتالدى. «پوەزيا - ادەبيەت جانرلارىنىڭ ىشىندەگى ەڭ كۇردەلى، بەكزات تۇرىنە جاتادى. مەن پروزايك رەتىندە ۋ.فولكنەردىڭ «ادام رۋحتىڭ يەسى، سوندىقتان ول قيىندىقتارعا قاراماستان ءومىر سۇرە بەرەدى، جىعىلسا ورنىنان قايتا تۇرا الاتىن قاسيەتكە يە» - دەگەن ءسوزىن قايتالاپ وتكىم كەلەدى. وسىندا ايتىلعان رۋح اۋەلى سوناۋ گومەردەن بۇگىنگە دەيىن جەتكەن ادەبيەتتىڭ ءتۇپ اتاسى - پوەزيانىڭ تابيعاتىندا جاتقان اسقاق رۋحتى بەتكە ۇستاعان. سوندىقتان دا پوەزيا ادامزاتقا قاشاندا كەرەك»، - دەدى ول. شەندى جازۋشىنىڭ سوزىنەن سوڭ، فەستيۆال رەسمي باستالىپ، الەمنىڭ ءار تۇكپىرىنەن كەلگەن اقىن-اۋدارماشىلار وزدەرىنىڭ پوەزيا تۋرالى ويلارى مەن ولەڭ اۋدارۋ تۋرالى كوزقاراستارىن ورتاعا سالدى. جارىس ءسوزدى «الەم ادەبيەتى» جۋرنالى باس رەداكتورىنىڭ ورىنباسارى گاۋ شين مىرزا جۇرگىزدى. تۇستەن بۇرىن ءسوز مىنبەسىنە كوتەرىلگەن 6 بايانداماشىنىڭ ىشىندە بەلگىلى قىتاي اقىنى بي داۋ بولدى. فەستيۆال كەزىندە جانە كەيىن ءباسپاسوز بەن ينتەرنەت پاراقشاسىندا ەڭ كوپ ءسوز بولعان دا بي داۋدىڭ وسى ساحنادان كورىنۋى ەدى. وعان دا سەبەپ بار. بۇل 1989 جىلى ماۋسىمدا قىتاي بيلىگى تيانانمەن الاڭىندا دەموكراتيانى تالاپ ەتىپ ەرەۋىلدەگەن ستۋدەنتتەردى ءبىر تۇندە قانعا بوكتىرگەندە، بيلىككە اشىق قارسىلىعىن ءبىلدىرىپ، سوڭىنان قولىن ءبىر سىلتەپ، شەتەل اسىپ كەتكەن اقىننىڭ العاش رەت ەلىنە ورالىپ، مىنبەردەن كورىنۋى ەدى. رەسمي ءسوز اياقتالىپ، اقىندار ءسوز الۋدان بۇرىن جاريالانعان 15 مينۋتتىق ءۇزىلىس كەزىندە بي داۋمەن جۇزدەسىپ، تانىسۋدىڭ ورايى كەلدى. بىزدەر بىرگە سۋرەتكە ءتۇسىپ، ەستەلىك قالدىردىق. مەن اقىنعا ءوزى تۋرالى ماتەريالدار جارىق كورگەن «شەتەل ادەبيەتى» گازەتىنىڭ ءبىر سانىن ەستەلىككە ۇسىندىم. ەكى كۇن وتكەن سوڭ تسينحايدىڭ مەملەكەتتىك گەوگرافيالىق قورىق اۋماعىندا ۇيىمداستىرىلعان اقىنداردىڭ ولەڭ وقۋى كەزىندە، وڭاشا قالعان ءبىر تۇستا اقىنعا وتكەن عاسىردىڭ 80-جىلدارىندا جازعان پوەماسىنىڭ ءبىر شۋماعىن وقىپ بەردىم. «اقىرى ءبىر كۇنى / جالعان سوزگە ۇقساس / ەشتەڭەدەن جاسقانبايتىن جاندار / الىپ راديونىڭ ىشىنەن اتويلاپ شىقتى / قاسىرەتتى توبەلەرىنە كوتەرە ماداقتاپ...» دەپ كەلەتىن جولدار ۇزاق جىلدار شەتەلدە ءجۇرىپ، ءومىردىڭ نەبىر ىستىق-سۋىعىن باستان وتكەرگەن 62 جاستاعى اقىننىڭ ويىنا كوپ نارسەنى سالدى بىلەم، ءاجىم باسقان بەت الپەتىندە سوعان دەيىن كوپ نارسەگە ەلپ ەتپەيتىندەي كورىنگەن كوز جانارى جارق ەتە ءتۇستى. وسى پوەماسىمەن ول ءبىر كەزدەرى، 35 جاسىندا قىتاي اقىندارى اراسىنان دارا شىعىپ، نوبەل سىيلىعىنا ۇسىنىلىپ، «جازۋشىلار وداعىندا جوق، قاڭعىپ جۇرگەن بىرەۋ  دە وسىنداي دەڭگەيگە كوتەرىلە الا ما» دەگىزىپ قىتاي ۇكىمەتىن اڭ-تاڭ قالدىرعان ەدى.

ۇلكەن اقىندارعا ءتان تاڭداۋ

وسى كەزەكتى تسينحاي كولى حالىقارالىق پوەزيا فەستيۆالىنە قاتىستى نازار اۋدارارلىق ءبىر جاي - فەستيۆالدىڭ باس بايگەسىنە ليتۆا اقىنى ت.ۆەنسەلوۆانىڭ يە بولۋى جانە بي داۋدىڭ تسينحايدا توبە كورسەتۋى دەۋگە بولادى. ەگەر فەستيۆالدىڭ بايگەسىنە جوعارىدا اتى اتالعان وزگە اقىنداردىڭ ءبىرى يە بولسا، وندا بي داۋدىڭ بۇل باسقوسۋعا كەلەر-كەلمەسىن كەسىپ ايتۋ قيىن ەدى. سەبەبى، بۇل جەردە ۇلكەن اقىندارعا ءتان ۇلكەن تاڭداۋ تۇر. بۇگىنگى دۇنيەدە الەمنىڭ ءار تۇكپىرىندە پوەزياعا قاتىستى حالىقارالىق ءتۇرلى باسقوسۋلار ءوتىپ جاتادى. وعان الەمدىك ادەبيەتتىڭ ساحناسىندا اتى بار تۇلعالار شاقىرىلادى. بىلتىردىڭ وزىندە قىتايدا ۇكىمەتتىك ەمەس ادەبي ۇيىمداردىڭ باس بولۋىمەن ەكىنشى كەزەكتى «جۋىڭكىن پوەزيا فەستيۆالى» ءوتتى. قازىلار القاسى قىتاي جانە شەت تىلدە جازاتىن ەكى اقىنعا بايگە بەردى. شەتەل اقىنى رەتىندە سيريالىق ادىنوستىڭ، قىتاي اقىنى رەتىندە بي داۋدىڭ اتى اتالدى (بۇل ەكى اقىن 1993 جىلى نوبەل سىيلىعىنىڭ اقتىق اينالىمىندا تاعى ءبىر كەزدەسكەن ەدى، ول جولى اقىنداردىڭ جولى بولماي، اقش جازۋشىسى ت.موريسون سىيلىقتىڭ يەگەرى اتانعان - ا.ن) الايدا، بۇل باسقوسۋعا سوڭعى جىلدارى گونكوگتا تۇرىپ جاتقان بي داۋ كەلگەن جوق. ىرگەدە جاتىپ، تەك فەستيۆالدى ۇيىمداستىرۋ القاسىنا ءوزىنىڭ العىسىن بىلدىرگەن حات قانا جولداپتى. انە، سول باس بايگە بەرگەندە (12 مىڭ اقش دوللارى كولەمىندە) قىتايعا باسپاعان اقىن ەندى، مىنە، ءوز اياعىمەن كەلىپ تۇر. بۇل جەردە الەمدىك ۇلكەن ادەبيەتتىڭ وزىندىك ىشكى زاڭدىلىعى ءرول ويناعانىن بايقايمىز. وسى رەتكى فەستيۆالدىڭ باس بايگەسى ت.ۆەنسەلوۆاعا بەرىلەتىنى كۇنى بۇرىن-اق دابىرالى تۇردە جاريا ەتىلدى. ليتۆالىق بۇل اقىن الەم ادەبيەتىندە ەرەكشە ورنى بار «ي.برودسكي توبىنا» جاتاتىن اقىنداردىڭ ىشىندەگى قازىر كوزى ءتىرى جالعىز تۇلعا ەكەنى بەلگىلى. ونىڭ ۇستىنە ادەبيەتتانۋشى رەتىندە 1977 جىلدان بەرى اقش-تا تۇرىپ كەلە جاتقان ت.ۆەنسەلوۆانىڭ زەرتتەۋ ەڭبەكتەرىنىڭ دەنى «باسقاشا ەۋروپا» اتالعان ەرەكشە ادەبي قۇبىلىستى پايىمداۋعا باعىتتالعان. سودان دا ونى ي.برودسكي مەن س.ميلوسيز ىلگەرىندى-كەيىندى ومىردەن وتكەننەن سوڭ، جوعارىداعى رۋحاني قۇندىلىقتى ءبىر باسىنا سىيدىرا العان، ەسكىدەن قالعان بىردەن-ءبىر كوز دەۋگە بولادى. بي داۋ بولسا، شىعىستان شىققان جوعارىداعى اقىنداردىڭ ءىزىن باسا ادەبيەتكە كەلگەن جانە ءوزى تۇرعىسىنان جوعارىداعى رۋحتى جالعاپ كەلە جاتقان قالامگەر. ولاردىڭ اراسىندا بەرىك رۋحاني بايلانىس جاتىر. سوندىقتان ت.ۆەنسەلوۆا ماراپاتتالعان جەردە بي داۋدىڭ توبە كورسەتپەي قالمايتىنى بەلگىلى. بۇل الدىمەن بي داۋ ءۇشىن قاجەت. سوڭعى ون بەس جىل كولەمىندە قىتايدىڭ بەرىسى بەس-التى اقىنى حالىقارالىق ادەبي ورتادا ءجيى كوزگە ءتۇسىپ، شىعارمالارى ەۋروپانىڭ نەگىزگى تىلدەرىندە جارىق كورىپ، ماراپاتتالىپ، جوعارى باعالانىپ كەلەدى. دەگەنمەن، ولەڭىنىڭ حالىقارالىق ادەبي ورتاداعى ىقپالى جانە ازاماتتىق ۇستانىمى تۇرعىسىنان وسىلاردىڭ ىشىندە بي داۋدىڭ الدىن وراي العاندار نەكەن ساياق. ونداعى ءتۇپ سەبەپ - بي داۋدىڭ بيىكتە تۇرىپ، الىستى بولجاي العان، اتى زاتىنا ساي ۇستانىمى بەرىك قالامگەر بولا الۋىنان دەۋگە بولادى. ايتالىق، باسقا قىتاي اقىندارىنىڭ دەنى بۇگىندە تاسى ورگە دومالاعان قىتايدىڭ مەملەكەت قۋاتىن ارقا تۇتۋعا بار، بي داۋ بۇل ماسەلەدە باسقا كوزقاراس ۇستاندى. 2009 جىلى قىتاي زيالى قاۋىمىنا جازعان اشىق حاتىندا ول: «باتىس ەلدەرىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ تالعامىن كوزسىزدىكپەن قابىل العان بۇگىنگى جاعدايىمىز ءبىزدى باقىتتىڭ قۇشاعىنا باتىرعانداي كورىنگەنىمەن، شىندىعىندا، ەرتەڭگى كۇنىمىز ادام ايايتىن جاعدايدا. «بايىعان ۇستىنە باي ءتۇسۋ» دەگەندى بەتكە ۇستاعان بىزدەر ساليقالى قوعام قۇرۋعا قاجەتتى رۋحاني قۇندىلىقتى مۇلدەم ۇمىت قالدىردىق. ەجەلدەن زاتتىق بايلىقتى باستى ورىنعا قويعان قوعامنىڭ تۇبىندە وڭعانى جوق. قازىرگى بەتالىسىمىزبەن ءبىزدىڭ كەلەشەكتەگى ادامزات مادەنيەتىنە ۇلەس قوسقان ۇلتتاردىڭ قاتارىنان كورىنۋىمىز ەكىتالاي. بىزگە ۇلكەن رۋحاني وزگەرىس قاجەت. ونسىز اداسقانىمىز-اداسقان!» - دەگەن.

«شۆەد تىلىنە اۋدارىلماسا، نوبەل سىيلىعى بەرىلمەيدى»

فەستيۆال مىنبەرىندە اقىنداردىڭ ءجارىسسوزى كەزىندە باستى تالقىلانعان ءتۇيىننىڭ ءبىرى - پوەزيانىڭ اۋدارىلۋ ماسەلەسى بولدى. قىتاي اقىنى ي-سا: «وسىنداعى جۇرتقا بەلگىلى، ولەڭ اۋدارىلمايدى دەگەندى الدىمەن باستارىنا كوتەرە دارىپتەگەن اعىلشىن تىلىندە جازعان اقىندار. ەگەر ولەڭ اۋدارىلماسا، اعىلشىن ءتىلىن بىلمەيتىن، مىنا، بىزدەر گومەر، دانتە، شەكسپيردەن تارتىپ بۇگىنگە دەيىنگى باتىس اقىندارىن قالاي تانىپ-ءبىلىپ ءجۇرمىز؟ ءوز باسىم، ولاردى تاۋداي ات-اتاعىنا قاراپ باس يزەپ ءجۇرمىن دەپ ايتا المايمىن. الگى اقىندار راسىندا جاقسى دۇنيە جازدى.  ءبىز دە ولاردى اۋدارمادان دۇرىس قابىل الدىق. اسىلىندە، پوەزيا دەگەن ءار تىلدە جازىلعانىمەن، ءبولىپ-جارىلمايتىن ادامزاتتىق قۇندىلىق. سوندىقتان دا وندا ورتاقتىق قاسيەت بولادى. مەن پوەزيا دەگەن باسقا تىلگە اۋدارعاننان كەيىن دە ءوزىن جوعالتپايتىن ونەر تۋىندىسى دەر ەدىم. اۋدارماشى ەكى تىلگە دە جەتىك بولسا، پوەزيانىڭ تابيعاتىن تولىق يگەرسە، ەكى ۇلتتىڭ ءتىلى سوزدىك قور جاعىنان ءوز دەڭگەيىندە بولسا، پوەزيا نەگە اۋدارىلمايدى؟ اۋدارىلادى! مەن باسقا تىلگە اۋدارىلعان سوڭ، ولەڭ بولماي قالاتىن دۇنيەلەرگە سىن كوزبەن قارايمىن. ونداي ولەڭنىڭ قاندايدا ءبىر كەمىستىگى بار دەگەن ءسوز. ءبىز «مەنىڭ ولەڭىمدى قىتايلار عانا دۇرىس تۇسىنەدى، باسقا تىلگە اۋدارىلسا بۇزىلادى» دەگەن جالعان نامىسشىلدىقتان ارىلۋىمىز كەرەك. وزگەنىڭ ارتىقشىلىعىن ۇيرەنۋ نامىس ەمەس، ءوزىڭنىڭ السىزدىگىڭدى مويىنداماۋ - نامىس. اسىلىندە، اعىلشىن تىلىندە جازاتىن اقىندارعا اۋدارمانىڭ قاجەتى جوق. سوندىقتان ولار سونداي ءبىر تابالدىرىق جاسايدى دا، وزگە تىلدە جازاتىن اقىنداردى وزدەرىنەن تومەن ۇستاۋعا تىرىسادى. راس، اعىلشىن تىلىندە جازاتىندار دا ولەڭىن اۋدارتادى، بىراق جالعىز عانا تىلگە اۋدارتۋعا بار، سەبەبىن سىزدەر دە جاقسى بىلەسىزدەر، شۆەد تىلىنە اۋدارىلماسا، ولار نوبەل سىيلىعىن المايدى عوي (كۇلدى!)...» - دەگەن وي ايتتى. بۇل كۇنگى ءسوزدىڭ ءتۇيىنى - قازىرگى زاماننىڭ پوەزياسى تۇسىنۋگە قيىندادى، الايدا، اۋدارۋدان باس تارتپاۋعا ءتيىسپىز دەگەن ويمەن سابقتالدى.

«اتا-جۇرتىم - سامارحان...»

9-تامىز كۇنى فەستيۆالدى ۇيىمداستىرۋشىلار قوناقتاردى تسينحاي كولىنە قاراي باستادى. «تيبەتتىڭ تابالدىرىعى» دەپ اتالعان، تەڭىز دەڭگەيىنەن 2500 مەتر بيىكتە جاتقان سينين قالاسى ەكى جاعاسى تاز-تاقىرلانعان قۇمدى، كەرىشتىڭ ورتاسىنداعى اڭعارعا ورنالاسىپتى. قالانىڭ ورتاسىنان وزەن وتەدى. اۋا رايى قۋاڭ، اندا-ساندا باتىستان سوعاتىن قۇمدى بورانى بار قالا سوڭعى جىلدارى كۇرت قانات جايعانى بايقالادى. جاڭادان سالىنىپ جاتقان كوپ قاباتتى ۇيلەردىڭ قاراسى مول كورىندى. اڭعاردا تۇرعاندىقتان قالا قولدان تۇرعىزىلعان باۋ-باقشانىڭ ورتاسىندا تۇرعانداي سەزىلەدى ەكەن. قالادا جىل سايىن ءتۇرلى حالىقارالىق مەرەكەلەر ءوتىپ تۇرادى. سونىڭ ءبىرى 8-مارتە وتكەلى تۇرعان «حالىقارالىق تسينحاي كولى ۆەلوجارىسى». بۇدان تىس سوڭعى بىرنەشە جىلدان بەرى حالىقارالىق قۇزعا ورمەلەۋشىلەر مەرەكەسى دە وسى قالادا ءوتىپتى. قىتايدىڭ تەڭىزدەن شالعاي، ورتا تۇسىنا ورنالاسقان قالا ءوزىن وسىنداي شارالارمەن الەم حالىقتارىنا جاقىنداتىپ جاتقان ءتۇرى بار. دۇنيەنىڭ ەڭ بيىك ولكەسىن بيجىڭمەن جالعاعان تيبەت تاس جولى مەن تەمىر جولى دا وسى ارادان وتەدى. تسينحايدا 33 ۇلت ءومىر سۇرەدى. سينين قالاسىنان مۇسىلمانداردىڭ مەشىتىن دە، تيبەتتىكتەردىڭ موناسترىن دا كەزدەستىرۋگە بولادى. مۇنداعى مۇسىلمانداردىڭ ىشىندەگى سالار دەگەن حالىق وزدەرىن ورتالىق ازيادان، سامارحاننان كەلگەنبىز، اتامەكەنىمىز سول جەر دەپ قارايدى ەكەن. فەستيۆالدە ءوزىن «اتىم - مارتين، ۇلتىم - سالار، ءدىنىم - مۇسىلمان» دەپ تانىستىرعان اقىن جىگىتپەن تانىسىپ قالدىم. ول سالعان جەردەن ماعان قىتايداعى دۇڭگەن ۇلتىنان شىققان جاڭ تسينزى اتتى قالامگەردىڭ شىعارمالارى تۋرالى ايتا باستادى. ءمارتيننىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، جازۋشىنىڭ «رۋحتىڭ تاريحى»، جاڭا جارىق كورگەن «ساق دالاسى» دەگەن كىتاپتارىندا قازاقتارعا قاتىستى دۇنيەلەر بار ەكەن.

«اقىننىڭ ولەڭدەرى ەلىنىڭ قايعى-قاسىرەتكە تولى تاريحىنىڭ ەسكەرتكىشى سياقتى»

تسينحاي كولى سينين قالاسىنان باتىسقا قاراي 130 شاقىرىم جەرگە ورنالاسىپتى. كولدىڭ جاعاسىنا پوەزيا فەستيۆالىنە ارناپ ارنايى الاڭ جاسالعان. ۇزىندىعى 150 مەترلىك تاس قابىرعا ورناتىلىپ، وعان فەستيۆالدىڭ الەم اقىندارىنا ۇندەۋ حاتى اعىلشىن، قىتاي جانە تيبەت تىلىندە جازىلىپتى. تاس قابىرعانىڭ ۇستىڭگى بولەگىنە الەم ادەبيەتىنە بەلگىلى لي باي، دۋ فۋ، دانتە، شەكسپير، گەتە، يەيتس باستاعان 18 اقىننىڭ قارا ءمارمار تاسقا ويىلعان پورترەتى قويىلعان. تاس قابىرعانىڭ الدىنداعى الاڭدا اعىلشىن جانە قىتاي، تيبەت تىلىندە «تسينحاي كولى حالىقارالىق پوەزيا فەستيۆالى» دەگەن جازۋ بار ۇلكەن قوي تاس تۇر. فەستيۆالدىڭ باس مىنبەرى وسى ارا ەكەن. الاڭنىڭ ەكى جاعىنا الەم ادەبيەتىندەگى «گەلگاموش جىرى»، گومەردىڭ «يلياداسىنان» باستاپ، قىرعىز اعايىنداردىڭ «ماناسىنا» دەيىنگى 12 ەپوستىڭ سارىنىمەن سالىنعان 12 تاس ءمۇسىن تۇرعىزىلعان. بۇل مۇسىندەر پوەزياعا قاتىستى باسقوسۋدى ەرەكشە رۋحتاندىرىپ، وزگەشە كۇش بەرىپ تۇرعانداي سەزىلەدى. وسى جەردە ليتۆا اقىنى ت.ۆەنسەلوۆاعا «تيبەتتىڭ التىن ەلىگى» سىيلىعىن تاپسىرۋ شاراسى ءوتتى. فەستيۆالدى ۇيىمداستىرۋ توبىنىڭ جەتەكشىسى، بەلگىلى اقىن جەدي ماجا مىرزا ليتۆا اقىنى تۋرالى بايانداما جاسادى: «ت.ۆەنسەلوۆا شىندىقتىڭ بەتىنە تۋرا قاراي الاتىن اقىن، ول پوەزيانى باسا-كوكتەگەن قاراتۇنەككە قارۋ ەتىپ ۇستانعان قالامگەر... ت.ۆەنسەلوۆا ءوز ەلىنىڭ كۇشتىلەر جاعىنان شاپقىنشىلىققا ۇشىراپ، بولشەكتەلىپ، جۇتىلىپ كەتكەنىن كوزىمەن كوردى. تاۋەلسىزدىكتەن ايرىلعان كۇندەردە لاتىشتاردىڭ ۇلتتىق مادەنيەتى مەن رۋحاني بولمىسى ادام ايتقىسىز دارەجەدە اياقاستى ەتىلىپ، بۇرمالاندى. سوندىقتان دا ت.ۆەنسەلوۆانى قيراندى مەن قاسىرەتتىڭ ۇستىندە كوكتەگەن اقىن دەۋگە بولادى. اقىننىڭ ولەڭدەرى ەلىنىڭ قايعى-قاسىرەتكە تولى تاريحىنىڭ ەسكەرتكىشى سياقتى...» - دەدى ول ءوز سوزىندە. ت.ۆەنسەلوۆاعا ءسوز كەزەگى كەلگەندە، اقىن پوەزيانىڭ ەكىنشى ءبىر اتى - بوستاندىققا قۇشتارلىق ەكەنىن اتاپ ءوتتى. «مەنىڭ ولەڭدەرىم كوپ جاعدايدا جەكە ءوز باسىما عانا ءتان سەزىم ورنەكتەرىنەن تۇرادى، الايدا، تاريح ءوز دەگەنىن ىستەدى، مەن وعان تۋرا قاراۋعا ءتيىس بولدىم» دەپ ءتۇيدى ءوز ءسوزىن. سوڭىنان اقىننىڭ قۇرمەتىنە تسينحاي ولكەلىك مۋزىكا ۇيىرمەسى ورىس سازگەرى شوستاكوۆيچتىڭ سيمفونيالىق مارشىن ورىندادى.

جاساعان جاماندىعىڭ كوپ بولسا، قايتىپ كەلىپ ازابىن تارتاسىڭ

سالتاناتتى شارادان سوڭ، سينحاي كولىن تاماشالاۋعا مۇمكىندىك تۋدى. تەڭىز دەڭگەيىنەن 3200 مەتر بيىكتە جاتقان كولدىڭ اۋماعى ءتورت مىڭ بەس ءجۇز شارشى شاقىرىمعا تۋرا كەلەدى. مۇنداعى جەرگىلىكتى حالىقتىڭ ءوڭى توتىعىڭقى، ءبارىنىڭ دەرلىك بەتتەرىنىڭ ۇشىندا قىزعىلت داق بار. ايتۋىنشا، جەر بەدەرى بيىك بولعاندىقتان، كۇشتى ۋلتراكۇلگىن ساۋلەنىڭ اسەرىنەن بولعان. تسينحاي كولىندە بالىقتىڭ ءبىر ءتۇرى عانا ءومىر سۇرەدى. جەرگىلىكتى حالىق «قاسيەتتى سارى بالىق» دەپ اتاعان بۇل سۋ جانۋارى 30 جىلدا ارەڭ 20 سم. كولەمىندە عانا ۇلكەيەدى ەكەن. كولدى اينالا ساياحات ورىندارى بوي كوتەرگەن، تيبەتتىكتەردىڭ بۋدداعا ءتاۋاپ ەتەتىن تاساتتىق ورنى تۇر. تيبەتتىكتەردىڭ ءدىني نانىمى بويىنشا، تىرشىلىك اينالىپ تۇرادى، تىرلىكتەن وتكەن سوڭ ادام بالاسى قايتا اينالىپ تاعى كەلۋگە مۇمكىندىك بار. بۇل ومىردە جاساعان جاقسىلىعىڭ كوپ بولسا، قايتا اينالىپ كەلگەندە جاقسىلىق كورۋىڭ مۇمكىن، ال، جاساعان جاقسىلىعىڭ از بولسا نەمەسە جاماندىعىڭ كوپ بولسا، سوعان ساي قايتا اينالىپ كەلىپ تارتار ازابىڭ مول بولادى. تيبەتتىكتەردىڭ نانىمىندا سالىنعان ءتاۋاپ ورنىنىڭ باستى ەرەكشەلىگى دە وسىنى كورنەكتىلەندىرەدى. ءتاۋاپ ەتۋشى قورعاندى اينالا ورناتىلعان مىس اينالما شارباقتاردى ساعات ءتىلى بويىنشا ءبىرىن قالدىرماي ساۋساقپەن سىلاپ اينالدىرىپ وتۋگە ءتيىس. سوندا عانا تىلەگەن تىلەك قابىل بولادى-مىس.

فەستيۆالدىڭ بايگەسى بەرىلگەن كۇننىڭ كەشىنەن باستاپ اقىنداردىڭ 6 ورىندا ولەڭ وقۋ، پىكىر الىسۋ شاراسى باستالدى. قىتايداعى ەكى ۇلكەن وزەننىڭ ءبىرى - سارىوزەننىڭ باسى تسينحاي ولكەسىنەن باستالادى. وزەننىڭ تاۋدان جينالىپ ءبىر ارناعا قۇيعان جەرىندە گۋيدى دەگەن اۋدان ورنالاسىپتى. ونىمەن تسينحاي كولىنىڭ اراسىن تەڭىز دەڭگەيىنەن 3820 مەتر بيىك اسۋ ءبولىپ جاتىر. 9-تامىزدىڭ كەشىندە گۋيدى اۋدانىنىڭ ورتالىق الاڭىندا ءبىرىنشى رەت «رۋح باستاۋىندا» دەگەن، ەرتەڭىندە وسى اۋدانعا قاراستى قىتايدىڭ مەملەكەتتىك گەوگرافيالىق قورىعى اۋماعىندا ەكىنشى رەت «تابيعاتقا قۇشتارلىق» دەگەن تاقىرىپپەن اقىنداردىڭ ولەڭ وقۋ كەشى ءوتتى. ارالىق ۋاقىتتا تاريحي مۇراجايلار مەن بەلگىلى مادەنيەت وشاقتارىن ارالاپ كوردىك. 600 جىلدىق تاريحى بار ەسكى بۋددا سارايىن تاماشالاۋعا كەزەك كەلگەندە، مەن تاياۋ ماڭنان كوزىم شالعان مەشىتكە باس سۇقتىم. قىتاي ۇلگىسىندەگى قۇرىلىس ناقىشىمەن سالىنعان، تازا ۇستالعان قاسيەتتى ورىندا مەن بارعاندا جان بالاسى جوق بولىپ شىقتى. مەن مۇنى ورازا كەزى ءارى كۇننىڭ ىستىق بولۋىنان مەشىتتە ادام قالماعان بولار دەپ ءتۇيدىم...

وسى ساپاردا مەن جارتى قىتاي حالقىنا تىرشىلىك ءنارىن سىيلاپ جاتقان سارىوزەننىڭ اسىلىندە سارى ەمەس، قايتا، باسىنىڭ جاسىل ەكەنىن، قوداس دەگەن مالدىڭ ءبىزدىڭ جاقتىڭ سيىرىنا ۇقسامايتىنىن، ءجۇنى ۇزىن عانا ەمەس، جارتىلاي جابايى جانۋار ەكەنىن، تيبەتتىكتەردىڭ قازاقتار سياقتى ەركىن دالانىڭ ەركە وسكەن حالقى ەكەنىن ءوز كوزىممەن كوردىم.

قازاقستاندىق جازۋشى قىزبەن اقش -تا جولىعۋ

9-تامىز كۇنى كەشكە سينين قالاسىنا قايتىپ كەلدىك. سول كۇنى كەشكە قوناقجايدىڭ ماڭىنداعى باردىڭ بىرىندە «پوەزيا جانە شاراپ» دەگەن تاقىرىپپەن ءۇشىنشى رەت ولەڭ وقۋ كەشى ءوتتى. بۇل جولى ولەڭ وقۋعا ءتيىستى اقىنداردىڭ تىزىمدىگىندە مەنىڭ دە اتىم بار ەدى. مەنەن بۇرىن گرەك، سەرب، چەح، تۋنيس، كورەي، اعىلشىن، نەمىس جانە قىتاي اقىندارى ولەڭدەرىن وقىدى. ولاردىڭ دەنى شىعارمالارىن اعىلشىن جانە قىتاي تىلىندە جەتكىزدى. ارالىقتا بي داۋ دا ولەڭ وقىدى. ول مىنبەرگە شىققاندا ءسال تولقىدى (قالاي دەگەنمەن تۋعان توپاراعىنا اراعا 20 جىل سالىپ قايتىپ كەلىپ تۇر عوي!). ءبىر ءسات ءۇنسىز تۇرىپ بارىپ: «مەن ون بەس جىلدىڭ الدىندا جازعان ءبىر ولەڭىمدى وقىعىم كەلىپ تۇر» دەدى. ول «ۇيگە ورالۋ» دەگەن ولەڭ ەدى. كەشتى دەنيس ماري دەگەن اقش-تىق اقىن قىز بەن قىتايلىق حۋ شۋدۋڭ دەگەن اقىن جىگىت جۇرگىزدى. مەنىمەن قۇرداس، 3 ولەڭ جيناعىنىڭ، ەكى اۋدارما، ءبىر سىن ەڭبەكتىڭ اۆتورى، بەيجىڭدەگى ادەبيەتتانۋ ينيستيتۋتىنىڭ زەرتتەۋشىسى حۋ شۋدۋڭ تسينحاي كولىنە بەت العان ساپاردا مەنىمەن ءبىر كولىكتە بولعان ەدى. ساپار بارىسىندا ول ماعان اقش-تا وتكەن ادەبيەتشىلەردىڭ ءبىر حالىقارالىق فورۋمىندا ءوزىنىڭ ءبىر قازاقستاندىق جازۋشى قىزبەن كەزىككەنىن ايتتى. ول قىز ءازىربايجاننان كەلگەن جازۋشىلارعا مۇرنىن شۇيىرە قاراپتى، ۇنەمى ورىستارمەن بىرگە بولىپ، ورىس تىلىندە سويلەپتى، «قازاق تىلىندە ادەبيەت جوق» دەپتى. ءبىز ۇلتسىزدانۋ تۋرالى ايتىستىق. ول وتكەن عاسىردىڭ 30 جىلدارىندا قىتايدان شىققان ۇلت ساتقىندارىنىڭ سوڭعى تاعدىرى تۋرالى اڭگىمە قوزعادى. مەن ءبىزدىڭ تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا كوپ بولا قويعان جوق، قۇلدىقتان قۇتىلۋ وڭاي، قۇلدىق سانادان قۇتىلۋ قيىن دەگەندەي وي ايتتىم. سول حۋ شۋدۋڭ اتىمدى اتاپ شاقىرعانشا، مەن ءبىراز ۋاقىت قايسى ولەڭىمدى وقىسام بولار ەكەن دەپ ەكى-ۇشتى كوڭىل كۇيدە وتىردىم. سەربيا اقىنى س.مۋسابەكوۆيچ (Senalin Musabegovic) «اسكەردەگى ءبىر كۇن» دەگەن ولەڭىن وقىعاننان كەيىن بارىپ، مەن قىتاي تىلىندە اۋدارماسى بار «يەرۋساليم» اتتى ولەڭدى ەكى تىلدە وقۋعا بەكىدىم. ونداعى ويىم، دۇنيەنىڭ جوتاسىندا تۇرىپ، الەمنىڭ ءار تۇكپىرىنەن كەلگەن اقىنداردىڭ ورتاسىندا ءوزىمنىڭ ەسىمدە قالاتىنداي ولەڭ وقىعىم كەلدى.

ۋاقىت ساعاتتىڭ تىلىمەن ولشەنىپ

تىرشىلىك تىقىرشىعان،

مەزەتتىك ۇرەي مەن شەكسىز ساپاردىڭ ۋىسىنان

سۋسىپ،

جەر مەن كوكتىڭ اراسىندا،

جوق، ەمەس-اۋ

جۇرت ءبىر ءتۇسىپ، ءبىر شىعىپ جاتقان

كوشە اۆتوبۋسىندا،

اشتى ول جالتارا الماعان ءولىمنىڭ بەتىن.

پارا-پارا ەتىپ جىرتتى

ءبىر تامشى قاندى،

قىراۋلى قىستىڭ وعىنان ورتەندى.

ءبىر ءسابي ءولدى،

ءبىر ءسابيدىڭ بوداۋىنا.

شىڭىراۋعا دومالاعان عاسىردىڭ

وكسىگىن ەستىمەيسىڭ،

قىرشىنىنان قيىلعان جانداردىڭ

ەلەسى شيىرلاعان جولدان.

تەلەۆيزوردان

وتكەنىن شيمايلاپ تاستاعان جانداردىڭ

شىڭعىرعان ايعايى مەن

كەلەشەكتىڭ تانىلماس ءجۇزىن عانا كورەسىڭ.

كوز جاس تاسقا تامعان تامشى،

وكىنىش، قايعى -

سەن دە سول سۇمدىقتى كورىپ وتىرعان

التى ميلليارد ادامنىڭ ءۇنسىز قالعان

بىرەۋىسىڭ.

ىزىڭداپ كەلگەن شىبىن ايناعا سوعىلىپ

باعىتىن وزگەرتتى.

ءبىر ءسات تىنا قالعان دۇنيەدە

تۇسىنەن سەلت ەتتى دە

مەلشيىپ تۇرعان تاعدىرعا سۇڭگىپ كەتتى.

ولەڭدى وقىپ بولىپ ورنىما ورالعانىمدا قاسىمدا وتىرعان قىتايدىڭ بەلگىلى اۋدارماشىسى، اراب تىلىنەن سيريا اقىنى ادىنوستىڭ «مەندەگى جالعىزدىق تۇنجىراعان باق سياقتى» دەگەن ولەڭ جيناعىن اۋدارعان شۋە مىرزا قولىمدى الىپ، قۇتتىقتادى.

انا ىرگەسىن تۇرعىزعان موناستىر

11-تامىز كۇنى الدىن الا جوسپارلانعانىنداي، سينين قالاسىنان 25 شاقىرىم جەردە ورنالاسقان 700 جىلدىق تاريحقا يە تيبەتتىكتەردىڭ ەكىنشى ۇلكەن بۋدحاناسى (ەڭ ءىرىسى - تيبەتتەگى «بۋدداللا سارايى») - «تارىس» موناستىرىن كورۋگە باردىق. قۇدايعا ءتاۋاپ ەتەتىن ۇلكەندى-كىشىلى 600 سارايدان تۇراتىن ءدىن ورداسىنىڭ ىرگەتاسىن ءاۋ باستا ءدىن جولىنا تۇسكەن ۇلىن ساعىنعان انا تۇرعىزىپتى. الىستا جۇرگەن ۇلى ساعىنىشىن جولداعان اناسىنا حات جازىپ: «ارداقتى انام، ۇلىڭدى قاتتى ساعىنعانىڭدى بىلەمىن، الايدا، جاراتۋشىنىڭ نيەتى بويىنشا اۋىر مىندەت ارقالاعان مەن جاقىندا قاسىڭا بارا الاتىن ەمەسپىن. اياۋلى انام، مەنى ساعىنساڭ، «ۇلىم كەلسە، وسىنداي كولەڭكە بولار ەدى» دەگەن نەتپەن ءبىر ءتۇپ اعاش ەك. سول سەنىڭ جالعىزسىراعان جانىڭا سەرىك بولسىن» دەپ جازادى. انا ۇلىنىڭ ايتقانىن ورىنداپ ءۇيىنىڭ الدىنا ءبىر ءتۇپ اعاش ەگەدى. اعاش ماۋەلەپ وسەدى. كەيىن ادامدار تيبەتتىكتەردىڭ تۇسىنىگىندەگى «ءتىرى قۇدايدىڭ» اناسى وتىرعىزعان وسى اعاشتى اينالدىرىپ قۇداي ءۇيىن سالادى. «تارىس» موناستىرى سارايلارىنىڭ بىرىندە الگى اعاشتىڭ ورنى قازىر ءۇش جارىم توننا كۇمىسپەن بەزەندىرىلىپ، قورشالىپ قويىپتى. سەنىمنىڭ قۇدىرەتىنە تاڭقالماي تۇرا المايسىز. موناستىردىڭ ءىشى-سىرتىندا تيبەتتىكتەر وزدەرىنىڭ داعدىلى ەكى اتتاپ، ءبىر ەكبەتتەپ، كەۋدەلەرىن جەرگە تيگىزىپ قۇدايعا جالبارىناتىن داعدىلارىن جاساپ جاتىر. قاسىنان ءوتىپ جاتقاندارعا ءتىپتى نازار دا اۋدارمايدى. ولار ءۇشىن بۇل قيمىلدىڭ شەگى جوق ەكەن. قانشا كوپ جاساسا، سونشالىقتى نيەت قابىل بولادى...

سول كۇنى تۇستەن كەيىن سينين قالاسىنىڭ ورتالىق الاڭىندا جانە قالالىق كىتاپحانادا ەكى كەزەك ولەڭ وقۋ كەشى ءوتتى. بۇلارعا مەن تىڭدارمان ەرەتىندە قاتىستىم. كەش تۇسە تسينحاي تەلەۆيزياسى جالپى فەستيۆالگە جينالعان اقىنداردىڭ باسىن قوسىپ «جەر شارىنا ارنالعان جىر پاراقتارى» دەگەن تاقىرىپتاعى ارنايى مەرەكەلىك كونتسەرت ۇيىمداستىردى. وسى باسقوسۋدا ءۇشىنشى كەزەكتى تسينحاي كولى حالىقارالىق پوەزيا فەستيۆالىنىڭ سالتاناتپەن جابىلعانى جاريالاندى.

12-تامىز كۇنى بىزدەر قايتۋ ساپارىنا دايىندالدىق. ءبىر وكىنىشتىسى، فەستيۆالدى ۇيىمداستىرۋشى، بەلگىلى اقىن جەدي ماجا مىرزاعا وڭاشا كەزدەسىپ، العىس ايتىپ قويۋدىڭ رەتى بولمادى. تامىزدىڭ قاپىرىق كەشىندە ۇرىمشىگە قاراي ۇشقالى تۇرعان ۇشاققا شىعىپ بارا جاتىپ جەدي ماجا مىرزانىڭ قازاققا قاتىستى «بوستاندىق» دەگەن ولەڭىن ويىما الدىم.

ءبىر كەزدە مەن دانا اقىلدىڭ يەسىنەن،

بوستاندىق دەگەن نە؟ - دەپ سۇرادىم.

داناگوي ماعان ۇلىق كىتاپتاردان جول نۇسقادى،

مەن بوستاندىق دەگەندى سودان ءتۇسىندىم...

بىردە نارات* جايلاۋىنىڭ

سالقىن كەشى ەدى،

ءبىر جىلقى ويقاستاپ ءجۇردى،

ۇستىندە شاراپ تارتىپ العان

قازاق جىگىتىن كوردىم.

ول ەر ۇستىندە

ۇيىقتاپ كەتكەن سياقتى.

راس، داناگوي ماعان

بوستاندىق دەگەندى ءتۇسىندىردى.

الايدا، كىم ايتا الادى،

نارات جايلاۋىندا كەزىككەن

سول جىلقى مەن جىگىتتىڭ قايسىسى

ناعىز بوستاندىقتا؟

*نارات - قىتايداعى قازاقتار شوعىرلى تۇراتىن كۇنەس اۋدانىنا قاراستى جايلاۋ.

اسىلىندە، الەمنىڭ ءار تۇكپىرىنەن اقىنداردى اۋىلىنا شاقىرىپ، ناعىز پاراساتتى بوستاندىق - پوەزيا تۋرالى ساليقالى كەزدەسۋ ۇيىمداستىرعان تيبەتتىڭ اقىن ۇلى قاي تۇرعىدان بولسا دا قۇرمەتپەن قاراۋعا لايىق جان. وسى ويدىڭ قۇشاعىندا وتىرعاندا ۇشاق ءۇرىمشى اۋەجايىنا كەلىپ قوندى. مەنى الدا الماتى كۇتىپ تۇر ەدى.

سۋرەتتەردە - اۆتور، قىتاي اقىنى بي داۋ، ليتۆا اقىنى ت.ۆەنسەلوۆا جانە نەمىس ادەبيەت سىنشىسى كۋبينمەن بىرگە.

الماتى - سينين - الماتى

«اباي-اقپارات»