ترامپ پرەزيدەنت قىزمەتىنە كىرىسە سالىسىمەن بۇكىل الەمنىڭ ۇكىمەتتەرىنە دەموكراتيالىق رەفورمالاردى جۇرگىزىپ، بوستاندىق، ادىلەتتىلىك، تەڭدىك قۇندىلىقتارىن ورىستەتۋ قاجەتتىگىن انىق بايقاتتى. ونىڭ پرەزيدەنتتىك ۇگىت-ناسيحات ناۋقانىنداعى باپتاردىڭ ءبىرى - سىرتقى ساياسات باعىتىنا بايلانىستى وقشاۋلانۋ پوزيتسياسى بولدى. بۇل رەتتە ول ۇكىمەتتىڭ شەت ەلدەردىڭ ىسىنە ارالاسا وتىرىپ، كوپ مولشەردە جۇمساعان ادامي جانە قارجىلىق رەسۋرستارىن تىلگە تيەك ەتتى. «ۇلت قۇرىلىسى» - بۋش ءداۋىرىنىڭ مانتراسى، تاپ وسىنداي جاعداي شەت ەلدەردە دەموكراتيانى ىلگەرىلەتۋدىڭ جالعىز مۇمكىندىگى رەتىندە قاراستىرىلعان كەزەڭ وتكەن ۋاقىتتىڭ ەنشىسىندە قالدى.

ول ەلدەر مەن ولاردىڭ ليدەرلەرىنىڭ ءوز مەملەكەتتىك ورگاندارى مەن جۇيەلەرىن دەموكراتيالاندىرۋ جونىندەگى ءىس-شارالاردى دەربەس قابىلدايتىن جۇيەنى قالىپتاستىردى. مۇنداي ارەكەتتەردى ىنتالاندىرۋ مۇمكىندىگى ولار ءۇشىن ەرەكشە سيپاتقا يە. سوندىقتان دا ول وسىنداي جۇيەنى قۇرۋعا ۇمتىلادى. ورتا ازياداعى مەملەكەتتەردىڭ ءبىرى - قازاقستان سوڭعى جىلدارى ەلەۋلى دەموكراتيالىق رەفورمالاردى جۇرگىزگەن ەلدەردىڭ جارقىن مىسالى ىسپەتتەس.

پرەزيدەنت ترامپتىڭ 2018 جىلدىڭ قاڭتارىندا قازاقستاننىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتى اق ۇيدە قابىلداعانى ءمالىم. ەلدىڭ ساياسي پروتسەسستەردە دەموكراتيالىق رەفورمالاردى جۇزەگە اسىرعىسى كەلەتىن نيەتىن تانىتىپ جاتقان بىرەگەي تراەكتورياسىن ەسكەرگەن اكىمشىلىكتىڭ قازاقستانعا دەگەن قاتىناسىنىڭ ەرەكشە ەكەنىن اتاپ وتكەن ءلازىم.

ەلدىڭ جەتەكشى پارتياسى «Nur Otan» بيىلعى تامىزدا قازاقستاندا وتەتىن ساياسي پرايمەريزىنىڭ الدىندا اشىق جانە ساياسي باسەكەگە، ساياسي پروتسەسستەگى ازاماتتىق بەلسەندىلىكتى ارتتىرۋعا، سونداي-اق، ايەلدەر مەن ەلدەگى جاستاردىڭ مۇمكىندىگىن كەڭەيتۋگە ارنالعان بىرقاتار بىرەگەي دەموكراتيالىق حاتتامالاردى بەكىتتى.

پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ پارلامەنتتىك وپپوزيتسيا تۇلعالارىنىڭ الدىندا بۇل رەفورمالاردى قورعادى. قازاقستان تاريحىندا اشىق پرايمەريز تۇڭعىش رەت وتكەلى وتىر. بۇل جەتەكشى پارتيا ۇمىتكەرلەرى مەن قوعامداعى ازاماتتار اراسىنداعى ءوزارا ءتيىمدى ارەكەتتەردى جەڭىلدەتۋگە كومەكتەسەدى. بۇل مودەل سونىمەن بىرگە ۇمىتكەرلەردى شەت ەلدىك تۇلعالار تاراپىنان قارجىلاندىرۋعا تيىم سالۋ ءۇشىن قابىلدانعان ناقتى ءىس-شارالاردىڭ ارقاسىندا ۇمىتكەرلەر اراسىنداعى باسەكەلەستىكتى جانداندىرا تۇسەدى.

سونىمەن قاتار ۇمىتكەرلەر اراسىندا مىندەتتى تۇردە اشىق دەباتتار وتكىزىلىپ، ونى بارلىق ازاماتتار كورە الاتىن بولادى. بۇل ءوز كەزەگىندە ازاماتتارعا داۋىس بەرۋ كەزىندە دايەكتى شەشىم قابىلداۋلارىنا مۇمكىندىك بەرەدى. سونىمەن بىرگە بۇل پىكىرسايىستار «Nur Otan» پارتياسىنىڭ قازاقستاندا قالىپتاستىرعان جانە ەنگىزىپ جاتقان جۇيەنىڭ دەموكراتيالىق سيپاتىن قولداۋعا جاعداي تۋعىزادى.

باستاپقى ىرىكتەۋ پروتسەسى ءۇشىن پارتيا قولدانىسقا ەنگىزگەن كۆوتالار جۇيەسى قازاقستان باسىنان وتكەرىپ جاتقان دەموكراتيالىق رەفورمالار مەن دامۋدىڭ اۋقىمدىلىعىن كورسەتەدى. باستاپقى پروتسەسستە قالاي بولعاندا دا ۇمىتكەرلەردىڭ 30%-ءى ايەلدەر، 20%-ءى جاستاردىڭ اراسىنان بولۋى ءتيىس. بۇل قوس  كۆوتانى قالىپتاستىرۋعا ارنالعان نەگىزدىڭ ەكى ءتۇرلى سيپاتى بار.

بىرىنشىدەن، ايەلدەر كۆوتاسى ولاردىڭ قۇقىقتارى مەن مۇمكىندىكتەرىن كەڭەيتۋگە، ساياسي جانە ازاماتتىق پروتسەسستەرگە ارالاسۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى. جاستارعا كەلەتىن بولساق، بۇل ءوز كەزەگىندە ولاردى سايلاۋعا جانە دەموكراتيالىق پروتسەسستەرگە قاتىسۋعا يتەرمەلەيدى. پرايمەريز جاس ۇرپاققا شىنايى مۇمكىندىگى بار ۇمىتكەرلەردى تاڭداپ، ولاردى جەتەكشى پارتيانىڭ باسشىلىق ورىندارىنا سايلاۋعا جانە ۇكىمەتتىڭ شەشىمدەرىنە قاتىسۋىنا جاعداي تۋعىزادى.

«Nur Otan»-نىڭ مۇرىندىق بولۋىمەن ءجۇرىپ جاتقان بۇل رەفورمالار - قازاقستاندا قالىپتاسىپ كەلە جاتقان جاڭا ساياسي مادەنيەتتىڭ ءبىر بولىگى. باسەكەلەس ساياسي فيلوسوفيالار مەن كوزقاراستاردى بىلدىرەتىن باسەكەلەس ۇمىتكەرلەرى بار پارتيا ەلدىڭ مۇددەسىن قورعايدى. بۇل دامىپ كەلە جاتقان دەموكراتيالىق مادەنيەت ءتۇرلى كوزقاراستار مەن پىكىرلەرگە، كوپشىلىك اراسىنداعى ازاماتتىق بەلسەندىلىكتى قولداۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

تاپ وسىنداي سايلاۋداعى كۆوتالار تاجىريبەسى بەلگيا، فرانتسيا جانە گەرمانيا سياقتى دامىعان باتىس ەۋروپا ەلدەرىندە بولعانىمەن، بۇل - ورتا ازيا ەلدەرىنىڭ ىشىندەگى دامىپ كەلە جاتقان قازاقستان سياقتى مەملەكەت ءۇشىن بۇرىن-سوڭدى بولماعان فاكتور. بۇل - بارشا دەموكراتيالىق رەفورماتورلار مەن بەلسەندىلەر ءۇشىن سەڭنىڭ قوزعالۋى ىسپەتتى كۇردەلى قۇبىلىس.

امەريكالىق رەتىندە مەنىڭ ءبىزدىڭ وداقتاستارىمىز سياقتى باسقا حالىقتاردىڭ دا ءبىزدىڭ باعالى دەموكراتيالىق مودەلىمىز بەن سايلاۋ پروتسەسىنەن ۇلگى الۋعا ۇمتىلعانعاندارىنا كوڭىلىم سۇيسىنەدى. ءوز ساياسي جۇيەسىندە عۇمىرى ۇزاق جانە ءتيىمدى بولاتىن دەموكراتيالىق رەفورمالاردى ورىستەتۋگە قاتىستى باستامالاردى ءوز قولىنا العان قازاقستان سياقتى ەلدەر كوڭىلگە كوپ ءۇمىت ۇيالاتادى. بىزگە وسىنداي تالپىنىستارعا نازار اۋدارۋعا جانە قاجەت بولعان جەردە ءتيىستى مويىنداۋدى قامتاماسىز ەتۋگە بايلانىستى زور جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلگەن. قازاقستان، اتاپ ايتقاندا، «Nur Otan» ساياسي پارتياسى ۇلكەن قۇرمەتكە لايىق.

دجەسسي دجەين دافف،

اقش تەڭىز جاياۋ اسكەرى كورپۋسىنىڭ 20 جىلدىق تاجىريبەسى بار ارداگەرى، لوندون ساياسي زەرتتەۋلەر ورتالىعىنىڭ قىزمەتكەرى جانە ترامپتى قولداۋشى ارداگەرلەر كەڭەسىنىڭ تەڭ توراعاسى.

Abai.kz